Rol van Fossiele bronnen: rapport - Instituut Samenleving en ...

eigendomsverhoudingen. Hierin speelden overheden van gasproducerende landen
en een beperkt aantal gas producerende oliemaatschappijen hoofdrollen. In Groot-
Brittannië had een publiek distributiebedrijf, British Gas, had het alleenrecht op de
afname van alle gas van publieke en private off shore producenten en leverde dat
direct aan de eindverbruikers. In Japan werd vloeibaar aardgas (Liquified Natural
Gas of LNG) geïmporteerd via lange termijn contracten tussen consortia van distributiebedrijven
en elektriciteitsproducenten en de buitenlandse producenten, die vaak
staatsbedrijven uit OPEC-landen of internationale oliemaatschappijen waren. In de
Sovjet-Unie werd de hele markt gereguleerd en gestuurd door centrale planning vanuit
het ministerie. In Latijns-Amerika, werden lokale markten, in Argentinië, Chili en
Venezuela, door de staat gereguleerd en hadden staatsbedrijven een belangrijke rol,
soms naast private producenten (Davis, 1984). Hieronder zal nader ingegaan worden
op de ontwikkelingen in de Verenigde Staten, Europa en Azië, als voornaamste consumenten
van aardgas.
Gedurende de jaren tachtig vond er een geleidelijke verschuiving plaats in het
economisch denken, waarbij de rol van overheden en de interventie in markten ter
discussie werd gesteld. Gesteld werd dat ‘de staat’ nooit bij machte zou zijn de economie
beter te coördineren dan de markt vanwege gebrek aan informatie, belangenconflicten
en politieke grilligheden. Bovendien zou er een groot risico bestaan dat het
beleid van staten ten prooi zouden vallen aan specifieke belangengroepen, of aan
politieke besluiteloosheid. De argumenten voor herstructurering en een terugtredende
overheid werden versterkt door economische theorieën over internationale handel,
die stelden dat integratie van nationale en regionale markten voor goederen en
diensten tot een sterke welvaartsverhoging zouden leiden, als gevolg van een
efficiëntere internationale arbeidsdeling tussen landen. Aangezien landen sterk verschillen
in hun toegang tot energiebronnen zouden nationale energiemarkten moeten
integreren, zodanig dat de productie en handel in energiedragers niet langer beperkt
bleef tot het nationale territorium. Daartoe zouden nationale handelsregimes de bestaande
institutionele barrières moeten verwijderen terwijl verbetering van de fysieke
infrastructuur meer efficiënt transport van energie tussen en binnen landen mogelijk
zou moeten maken (Yergin, Stanislaw, 1998).
Voorzichtig werden in de verschillende gasmarkten processen van herstructurering
en aanpassing van de regulering in gang gezet. Ook hierbij waren lokale economische,
(geo)politieke en fysieke factoren van groot belang in het verloop van deze
processen. Dat kwam tot uiting in de urgentie waarmee de herstructurering ingezet
werd, het tempo waarin maatregelen genomen werden en de keuze voor het herstructureringsmodel
om tot een daadwerkelijk ‘markt’ voor gas te komen.
6.1 De gaswaardeketen
Over het algemeen kunnen de gassystemen opgedeeld worden in aantal segmenten:
de up-stream productie van gas, (lange-afstands) pijpleidingtransmissie, de downstream
distributienetwerken en de handel en levering. Het productiesegment omvat
de exploratie, het boren, de productie zelf en het verzamelen van het gas van de
verschillende velden, voordat het naar de transmissieleidingen gaat. De gasindustrie
is nauw gelieerd is aan de olieindustrie, juist waar het de up-stream activiteit van exploratie
en productie betreft die over het algemeen door ‘olie’- maatschappijen worden
uitgevoerd.
Zoeken, vinden en winnen
75