Rol van Fossiele bronnen: rapport - Instituut Samenleving en ...

vrees bestond dat de Straat van Hormuz als gevolg van het conflict geblokkeerd zou
worden, wat vooral het transport vanuit Koeweit zou belemmeren (zie Claes, 2001:
101-107).
De uiteindelijke consequenties van dit conflict waren echter minimaal. In de eerste
plaats was de vraag naar olie aan het afnemen, als gevolg van de wereldwijde
recessie, begin jaren tachtig. Bovendien was in de daaraan voorafgaande periode
een grote hoeveelheid olie opgeslagen, als gevolg van de onzekerheid rond de
Iraanse revolutie. De IEA verzocht haar leden deze voorraden aan te spreken en
geen beroep te doen op de spotmarkt. Daarnaast vergrootten andere producenten,
buiten de Golf, hun productie. Deze drie factoren veroorzaakten een snelle daling
van de olieprijs. Tot midden jaren ’80, echter, bleef de Iraanse en Iraakse productie
achter bij het oorspronkelijke niveau.
Deze episode illustreert dat zelfs een groot conflict in het Midden-Oosten niet tot
aanvoerproblemen hoeft te leiden, zolang er geen sprake is van een gespannen
vraag situatie, door consumptie of het aanvullen van voorraden. Belangrijk was wel
dat er begin jaren ’80 een echte markt aan het ontstaan was waarin olie verhandeld
werd via term, spot en future contracten op beurzen. Adelman (2002: 176) stelde dat
deze markten efficiënt waren in price discovery, maar dat OPEC de productie en de
prijzen bepaalde. Anders dan voorheen, stelde dit verkopers en kopers in staat handel
te drijven zonder dat daar verdere lange termijn contracten mee gemoeid waren.
Hoewel OPEC streefde naar het compenseren van de waardedaling van de dollar
door prijsverhoging, zetten de daling van de consumptie van olie en van het aandeel
van OPEC in de voorziening onverminderd door na de crisis. De westerse oliemaatschappijen,
die hun olievelden in de OPEC-staten kwijt waren geraakt, hadden een
enorme voortvarendheid aan de dag gelegd bij het opsporen en winnen van olie op
nieuwe plaatsen, zoals in de Noordzee en in Alaska.
5.2.4 1983-2001: Overschot en onderinvesteringen
Vanaf maart 1983 zag OPEC zich genoodzaakt ruwe olie productie quota in te stellen
voor haar lidstaten. Prijzen werden bepaald door vraag en aanbod op de beurzen
van New York, Rotterdam en Singapore. Saoedi-Arabië kreeg de rol als swing producer
en bewaarde de balans tussen de wereld vraag naar olie, de aanvoer uit non
OPEC-landen en de ‘vaste’ OPEC-productie. Tegen het midden van de jaren ’80
bleek dit steeds moeilijker omdat Saoedi-Arabië zijn productie steeds verder terug
moest brengen zonder prijsstabiliteit te kunnen bewerkstelligen; de olieprijs bleef dalen.
In 1985 weigerde het koninkrijk deze rol verder te vervullen, ook al omdat andere
OPEC-leden weigerden hun productie ook terug te brengen. Dit veroorzaakte een
vrije val van de olieprijzen. Vanaf dat moment was de coördinatie van de markt een
functie van de mate waarin OPEC, als ‘clumsy’ cartel, in staat was haar productie
controleren (Adelman, 1980).
56
Zoeken, vinden en winnen