Rol van Fossiele bronnen: rapport - Instituut Samenleving en ...

olieprijsstijging van $ 12.70 in december 1978, tot tegen de $ 40, op het hoogtepunt
van de crisis.
Ten eerste was de consumptie van olie weer gaan toenemen gedurende 1978 en
verdere groei werd voorzien. De productie dekte de vraag, maar extra vraag als
gevolg van de noodzaak tot het aanvullen van opslag veroorzaakte competitie om
beschikbare aanvoer. IEA-beleid was niet erg effectief aangezien de aanbodmaatregelen
niet gericht waren op een prijs crisis maar op korte termijn fysieke onderbrekingen.
In de tweede plaats veroorzaakten de gebeurtenissen in Iran grote angst en onzekerheid
onder consumenten, die nog steeds afhankelijk waren van het Midden-
Oosten. Dit resulteerde in paniek aankopen van ruwe olie om voorraden aan te
vullen en speculatieve handel, die de ‘echte’ vraag ver te boven gingen.
Een derde factor betrof het feit dat andere producenten weigerden hun productie te
verhogen om aan de vraag te voldoen. In het bijzonder toen Saoedi-Arabië niet wilde
bijdragen aan een productieverhoging om Iraanse productie te vervangen explodeerden
de spot-prijzen (Adelman, 2002: 175).
Een vierde aspect was het feit dat OPEC-producenten steeds meer olie op de zich
ontwikkelende spot-markt gingen verkopen, in plaats van via lager geprijsde langere
termijn contracten, om te profiteren van de hoge spot-prijzen. Dit dwong steeds meer
consumenten olie aan te schaffen op de spotmarkt, zodoende nog meer opwaartse
prijsdruk genererend. De steeds wijdere kloof tussen posted en spotprijzen motiveerde
de meeste OPEC-leden tot het zetten van een premie op hun posted prijzen en
OPEC, uiteindelijk, tot het verhogen van de ‘officiele’ prijzen. De gerealiseerde markt
prijzen (spot en contract plus premie) waren meestal hoger dan de OPEC posted
prijs (zie Venn, 2002: 24-27).
Een vijfde kenmerk van de tweede crisis is dat het een algemeen sentiment stimuleerde
van concurrentie tussen consumenten en producenten. Consumenten werden
geconfronteerd met een in toenemende mate complexe oliemarkt met meervoudige
prijssystemen. OPEC werd beschuldigd van het verhogen van prijzen en consumenten
concurreerden met andere consumenten om in hun behoefte te voorzien. De variëteit
in markt en prijsstrategieën van verschillende producenten droeg bij aan de
onzekerheid en introduceerde politieke en diplomatie offensieven om voordelige state-to-state
contracten af te sluiten. De onzekere situatie werd nog versterkt door de
Iraanse gijzelaarscrisis, met een mislukte interventie van de VS en de Sovjet invasie
van Afghanistan.
In essentie, in de context van de bovengenoemde market fundamentals, was de
voornaamste oorzaak van de tweede crisis de totale afwezigheid van geslaagde
collectieve actie door oliemaatschappijen en regering, van zowel producenten als
producenten landen. Concurrentie tussen consumentenlanden, gedreven door de
perceptie van schaarste en conflicterende ideeën over olieprijzen en state-to-state
contracten verlamde een effectief beleid binnen OPEC en het IEA (zie Clark, 1990:
323-329). Daarnaast ontbrak betrouwbare informatie over de omvang van de bekende
reserves in verschillende landen, de productie, de consumptie, opslag, etc.
In 1981 brak er oorlog uit tussen Irak en naburig Iran. Tot dan toe was het Perzische
leger dominant geweest in de Golf-regio, maar na de Iraanse revolutie probeerde
Irak de gelegenheid te baat nemen om controle te krijgen over de grensrivier Shattal-Arab.
De daaruit voorvloeiende oorlog duurde 7 jaar en beperkte de olieproductie
ernstig in beide landen. Deze tweede olieshock droeg bij aan het idee dat olie
schaars aan het worden was en dat de reserves snel aan het opraken waren. De
Zoeken, vinden en winnen
55