Rol van Fossiele bronnen: rapport - Instituut Samenleving en ...

Daarnaast leidden de dalende inkomsten en koopkracht voor de olieproducerende
landen tot een groeiende onvrede gedurende de jaren ’60. Immers het loskoppelen
van de dollar van de goudprijs had een sterke waardedaling van de dollar tot gevolg.
In 1960 richtten Venezuela, Iran, Irak, Saoedi-Arabië en Kuweit de Organisation of
the Petroleum Exporting Countries (OPEC) op, uit onvrede met het lage 10% staatsaandeel
in de opbrengsten van de olie die de grote oliemaatschappijen, de Seven
Sisters, in deze landen produceerden. Later voegden Indonesië (1962), Libië (1962),
Qatar (1961), de Verenigde Arabische Emiraten (1967), Algerije (1969) en Nigeria
(1971) zich bij de organisatie. Gegeven de context werd de rol van OPEC steeds
meer erkend en begin jaren ’70 deden zich in Libië de eerste openlijke conflicten
voor met de oliemaatschappijen Occidental, Marathon en Continental (zie Odell,
1983, 2001, 2002; Sampson, 1985, Adelman, 1972; Hamilton, 1986; Yergin, 1991,
Van der Linde,1991; Parra, 2005; Hammer, 1988; Roncaglia, 1985, Venn, 2002).
5.2.3 1973-1983: De oliecrises
Eind 1973 kwam het ongenoegen tot een echte eruptie tijdens de eerste oliecrisis,
waarbij het conflict tussen Israël en de Arabische buurstaten een belangrijke katalyserende
rol speelde. Als gevolg reële afname van de productie en de politieke onrust
schoten de prijzen omhoog, van een niveau van minder dan $ 2 per vat naar $ 12.
Na deze crisis, verscheen OPEC als nieuw mechanisme van marktcoördinatie.
De marktstructuur wijzigde zich radicaal toen de meeste producerende land de upstream
winningsactiviteiten van de MNOC’s en de independents nationaliseerden en
hun eigen nationale productiemaatschappijen oprichtten (NOC’s). De zo verkregen
zeggenschap over hun eigen olieproductie stelde de OPEC-regeringen in staat
regelmatig onderling overleg te voeren over hun productiebeleid. Prijzen werden
bepaald tijdens vergaderingen door de overheden van de OPEC-lidstaten. State-tostate
contracten werden afgesloten tussen producenten en consumenten terwijl er
langzamerhand een spot-market tot ontwikkeling kwam, omdat de verticale integratie
gebroken was en er in belangrijke landen nu een expliciete scheiding tussen olieproducerende
nationale maatschappijen en down-stream raffinage en verkoopbedrijven
bestond.
Het belangrijkste langere termijn effect van de crisis aan de aanbodzijde was het feit
dat de consumerende naties besef kregen van hun afhankelijkheid van energie en
van olie en dat de landen die deel uitmaakten van het ‘machtige’ OPEC-kartel daarin
een sleutelrol speelden. Het International Energy Agency (IEA) werd opgericht om
maatregelen te ontwikkelen en te coördineren voor de herverdeling van olie bij aanvoeronderbrekingen.
Daarnaast bleek het idee dat er een einde gekomen was aan
beschikking over (te) goedkope olie een sterke stimulans voor investeringen in alternatieven
voor oliegebruik, op een drietal verschillende manieren. In algemene zin,
echter, was de wereld zich niet bewust dat de olieschaarste die tot de prijsstijging
aanleiding had niet veroorzaakt werd door de definitieve uitputting van olievoorkomens,
maar dat de oorzaak lag in de achterblijvende investeringen.
Ten eerste zetten veel landen in op energiebesparing en vergroting van de efficiëntie.
Ten tweede, werd er ook door oliemaatschappijen geïnvesteerd in de vervanging
van olieproducten door andere vormen van energie, zoals kernenergie, aardgas, kolen
en waterkracht en ‘alternatieve’ zonne, wind en biomassa energie. Ook de grote
oliemaatschappijen, zoals bijvoorbeeld Exxon, investeerden in de kolenindustrie en
andere energievormen.
Zoeken, vinden en winnen
53