Rol van Fossiele bronnen: rapport - Instituut Samenleving en ...

namelijk zo dat de bedrijven die wél zouden besluiten minder te produceren een daling
in inkomsten zullen ondervinden, maar dat de concurrentie grotendeels de vruchten
plukt door de prijsstijging als gevolg van de aanbodvermindering. Bovendien
hebben ondernemingen verschillende kostenstructuren, zodat ze niet allemaal op
dezelfde manier reageren. In een situatie waarin alle aanbieders erin slagen afspraken
te maken loont het voor individuele aanbieders om de samenwerking te ontduiken
en (stiekem) meer te produceren, te raffineren of te verkopen. Zoals hieronder
duidelijk zal worden ligt deze situatie ten grondslag aan het functioneren van OPEC
op de oliemarkt. Daarvoor, tussen 1927 en eind jaren ’50, werd de markt ‘geordend’,
ofwel gedomieerd door het kartel van de ‘Seven Sisters’. Ook zijn er vele vormen van
marktordening bekend in de kolensector, waarbij zowel de industrie als overheden
betrokken zijn. In de gasindustrie zijn langetermijn contracten en overheidsbetrokkenheid
belangrijke sturende factoren geweest. Ook de uraniumsector kenmerkt zich
door vele vormen van monopolie en overheidsingrijpen.
Op de langere termijn zijn de omvang van energiereserves, winningsinstallaties en
transport- en distributiesystemen wél variabel. In situaties van een aanhoudend,
structureel sterke vraag naar energie en de daarmee samenhangende hoge prijzen
zullen bedrijven gaan investeren in het zoeken naar nieuwe voorkomens, in het aanleggen
van productiefaciliteiten en in het uitbreiden van de downstream keten. Ook
neerwaartse aanpassingen zijn mogelijk, maar wel minder voor de hand liggend,
vanwege de lange levensduur en hoge sluitingskosten van installaties. Olie- en gasbronnen
worden pas afgesloten als de variabele kosten om de olie eruit te halen voor
langere tijd hoger worden dan de opbrengst. Raffinaderijen worden regelmatig voor
een laag bedrag verkocht aan nieuwe eigenaars die de installaties meestal niet uit
productie nemen, maar tegen lage kosten door blijven produceren.
In de kolenwinning hebben capaciteitsaanpassingen grote werkgelegenheidseffecten.
Hier spelen de sociale consequenties een belangrijke rol, die tot gevolg hebben
dat overheden over gaan tot subsidiëring, het in eigendom nemen van mijnen, of het
garanderen van afzet aan de lokale (elektriciteit)industrie.
Bovenstaande relaties hebben tot gevolg gehad dat de energiemarkt altijd in beweging
is geweest (zie Clarke, 1990; Yergin, 1991; Bohi, Toman, 1996). Afhankelijk van
interne en externe ontwikkelingen ontstonden er nieuwe situaties, met specifieke
consequenties voor de verhoudingen in de verschillende segmenten van de waardeketen.
Een analyse van de veranderingen in verschillende perioden is opgenomen in
sectie B. Deze is illustratief voor de afhankelijkheden in de energie- en oliemarkt en
draagt bij aan een beter begrip van de huidige situatie en de mogelijke ontwikkelingen
in de toekomst.
32
Zoeken, vinden en winnen