Rol van Fossiele bronnen: rapport - Instituut Samenleving en ...

Bij aardgas gaat het om de behandelingsinstallaties die het gas reinigen nadat het
gewonnen is. Vervolgens voeren pijpleidingen het gas naar de afzetmarkten waar het
eventueel opgeslagen wordt in een ondergrondse gasopslag, waarna het door de
lokale distributienetten naar de verbruikers gevoerd wordt. Alternatief is het transport
van aardgas dat onder hoge druk en lage temperatuur vloeibaar gemaakt bij de bron,
om als Liquified Natural Gas (LNG) vervolgens met tankers naar de afzetmarkt getransporteerd
te worden, waar het weer gasvorming gemaakt wordt.
In het geval van kolen gaat het om de reiniging en de bewerking van de ruwe kool tot
een bruikbare vorm. Vervolgens vormen het grootschalige transport per tanker of
trein naar de afzetmarkt, de grootschalige opslag en uiteindelijk de lokale opslag en
distributie de belangrijkste stappen in de keten.
Ook uranium doorloopt een complex transformatieproces nadat het gewonnen is en
voordat het in een kerncentrale ingezet wordt.
Duidelijk is dat deze ketens hoge investeringen vergen en een lange bouwtijd kennen.
Het aantal locaties waar grootschalige olie- en kolenhavens gevestigd kunnen
worden is beperkt, vanwege de diepgang van de tankers en de omvang van de complexen.
Ook is het in de Westerse wereld steeds moeilijker om milieuvergunningen
en bedrijfsterreinen te verkrijgen voor dit soort activiteiten en spelen veiligheidsafwegingen
een steeds grotere rol.
Het aanleggen van gaspijpleidingen is een complex proces, waarbij recht van overpad
bij grondeigenaren geregeld moet worden, vergunningen van transit-landen onderhandeld
moeten worden en de passage van rivieren en bergketens een grote barrière
kan vormen.
Ook lokaal is de vestiging van opslag-, productie- en distributieactiviteiten voor de
producten ingewikkeld en duur. Doorgaans geldt dan ook dat ondernemingen in de
energiesector op de korte termijn slechts kunnen beslissen over de inzet van de bestaande,
beschikbare capaciteit. Uitbreiding kost tijd en kapitaal en zal pas plaatsvinden
als daar een zekerheid van winstgevende afzettegenover staat.
Aanpassing van de productie aan een dalende vraag verloopt ook niet geleidelijk. In
algemene zin blijven energieondernemingen produceren zolang de opbrengsten groter
zijn dan de variabele kosten van de noodzakelijke processen. De vaste kosten
van de investeringen voor het zoeken naar delfstoffen en voor het aanleggen van de
winnings- en verwerkingsinstallaties en de transport- en opslaginfrastructuur zijn zogenaamde
verzonken kosten. Deze kosten zijn aangegaan en betaald en worden
daarom niet meer in beschouwing genomen bij beslissingen over de inzet van bestaande
capaciteit. Ondanks het feit dat de totale kosten van de individuele producenten
niet meer gedekt worden door de lage prijzen, gaan ze dus toch door met
produceren. Naarmate het aandeel vaste kosten in een proces hoger is zal dit effect
sterker zijn. In de kolenindustrie, waar arbeidskosten van veel groter belang zijn, is
een grotere neiging tot capaciteitsaanpassing.
Aan de andere kant hebben een sterke vraag en hoge prijzen ook niet onmiddellijk
effect vanwege de lange constructietijden en onzekerheden in hoeverre die situatie
blijft voortbestaan op de langere termijn. Er is dus sprake van een vertraagde reactie
van vraag en aanbod op de prijs voor olie, gas en in mindere mate kolen. Economen
stellen dan dat er sprake is van marktfalen; prijsignalen zijn geen betrouwbare indicatie
voor vraag en aanbod verhoudingen (zie Eden, 1992; Frankel, 1976).
Hoewel de energiebedrijven in een situatie van overaanbod beter af zouden zijn als
ze allemaal iets minder zouden produceren tegen hogere prijzen, houden ze het
overaanbod en de lage prijzen zelf in stand door voluit te blijven produceren. Het is
Zoeken, vinden en winnen
31