Rol van Fossiele bronnen: rapport - Instituut Samenleving en ...

Figuur 11 Waardeketen
Manier van coördinatie en investeringen
↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓
Opsporing → Winning → Bewerking → Transport
Beloning
uitvoerders
← Grondstof
Prijs
Zoeken, vinden en winnen
← Groothandels
Prijs product
→ Detailhandel → Verbruik
← transport ← retailprijs ← ‘Nut’
Verder zijn de investeringen van belang, die nodig zijn om delen van het systeem in
de loop van de tijd aan te passen aan ontwikkelingen in vraag en aanbod. Een belangrijke
driver voor deze investeringen is de mate waarin bepaalde actoren profiteren
van de toegevoegde waarde die in het systeem gegenereerd is. Dit is niet alleen
- of zelfs maar in geringe mate - afhankelijk van de kosten van de verschillende bewerkingsstappen.
Ook factoren als marktmacht, schaalvoordelen, innovatie, relatieve
efficiëntie verschillen en (geo)politiek zijn in sterke mate bepalend voor de verdeling
van de toegevoegde waarde en de impact daarvan op investeringsbeslissingen.
Op termijn is het van belang dat er balans blijft bestaan tussen de verschillende
segmenten van de waardeketen, anders ontstaan er bottlenecks en onderbezetting
van die segmenten. Dit vereist een hoge mate van afstemming, of coördinatie, in de
investeringen in die segmenten. Een belangrijke vraag is hoe deze coördinatie tot
stand gebracht wordt. Aan de ene kant kan ‘de markt’ daar zorg voor dragen, waarbij
alle potentiële producenten kijken naar te verwachten winsten die voorvloeien uit
schaarste aan producten of diensten, om daar vervolgens (al dan niet) in te investeren.
Aan de andere kant kunnen markten zodanig slecht functioneren, door kleine aantallen
producenten, door gebrek aan informatie, hoge investeringskosten en risico’s en
mogelijkheden tot strategisch gedrag, dat er expliciete coördinatie moet plaatsvinden
om investeringen te laten plaatsvinden. Deze coördinatie kan onder auspiciën van de
overheid plaatsvinden, door regulering of publiek eigendom, of door private partijen
georganiseerd worden, in kartels, vormen van associaties of andere afspraken. Bekende
voorbeelden van private kartels zijn het Seven Sisters kartel en OPEC in de
olieindustrie.
De structuur van de waardeketen is verschillend voor kolen, olie, gas en uranium.
Inzicht in deze specifieke structuren is essentieel om de ontwikkeling van deze systemen
te kunnen verklaren en om uitspraken te kunnen doen over hun verdere ontwikkeling.
Bovendien is duidelijk dat de structuren van de waardeketens veranderen
door ontwikkelingen binnen de ketens, zoals de ontwikkeling van technologie, ruimtelijke
verschuivingen van activiteiten en schaalaspecten, maar ook door zaken die
zich feitelijk buiten de keten afspelen. Belangrijke fenomenen zijn hier: economische
groei, de interventie van overheden, geopolitiek, wederom technologische ontwikkeling,
sociale en ideologische verschuivingen, etc.
De vraag naar energie
Bij het functioneren van de markten voor energieproducten is het belangrijk om onderscheid
te maken tussen de korte en de lange termijn (Zie Tabel 2). Op de langere
termijn kunnen er, gestimuleerd via het prijsmechanisme en door technologische en
27