Kennisintensief ondernemerschap in Nijmegen Spin offs van de ...

Kennisintensief ondernemerschap in Nijmegen
bedriijjven
Spin offs van de Radboud Universiteit Nijmegen
spin
off
spin
off
bedriijven
spin offs
universiteit
spin offs
bedriijjven
spin
off
spin
off
bedriijjven
Dr. Peter Vaessen
Faculteit der Managementwetenschappen
Radboud Universiteit Nijmegen

Kennisintensief ondernemerschap in Nijmegen
Spin offs van de Radboud Universiteit Nijmegen
Dr. Peter Vaessen
Faculteit der Managementwetenschappen
Radboud Universiteit Nijmegen
Nijmegen, 28 februari 2005
1

Inhoud
Vooraf.................................................................................................................... 3
Samenvatting, conclusies en aanbevelingen ......................................................... 5
1. Inleiding........................................................................................................... 9
2. Onderzoeksaanpak en deelnemende bedrijven................................................ 9
3. Structuur- en performancekenmerken van spin offs van de RU Nijmegen ..12
4. Kennisintensiteit, netwerkrelaties en innovatie............................................. 18
5. Knelpunten en oplossingen............................................................................ 24
6. Campusbedrijven........................................................................................... 28
Literatuur ............................................................................................................. 31
2

Vooraf
Spin off-bedrijven afkomstig uit de Radboud Universiteit Nijmegen zorgen voor
minstens 3000 nieuwe arbeidsplaatsen en voor groeiende omzetten en innovaties
bij andere bedrijven in de regio. De Nijmeegse kenniseconomie krijgt een
stevige impuls dank zij bedrijven afkomstig uit de Nijmeegse universiteit.
Zij zorgen voor veel nieuwe werkgelegenheid en voor extra omzet en innovaties
bij andere bedrijven in de regio. Deze spin off-bedrijven, opgericht door
(ex)studenten en (ex)medewerkers van de universiteit tussen 1980-2004, zijn
ondervraagd door dr. Peter Vaessen, onderzoeker in de faculteit der
Managementwetenschappen van de Radboud Universiteit Nijmegen.
Hij presenteerde de resultaten van het onderzoek op maandag 28 februari 2005
in een bijeenkomst voor ongeveer 80 spin offs en bestuurders. De rapportage is
ook te vinden op www.nijmegen.nl
De gemeente Nijmegen en de Stichting Gelder-Kennis zijn de initiatiefnemers
voor dit onderzoek, omdat zij meer willen weten over de economische effecten
van universitaire spin off-bedrijven en over hun ervaring met knelpunten in de
start- en groeifase van het bedrijf. In een korte voorbereidingstijd zijn ruim 250
spin off-bedrijven opgespoord die in Nijmegen en omgeving actief zijn en
samen nu ruim 2100 arbeidsplaatsen hebben: de meeste bedrijven zijn jong en
klein; een beperkt aantal is groter dan 50 medewerkers. Het gemiddelde is ruim
8 medewerkers. Dat is een gemiddelde omvang die vrijwel gelijk is aan die van
het gemiddelde van het Nederlandse bedrijfsleven in het algemeen. Voor wat
betreft het totaal aantal Nijmeegse spin off-bedrijven komen voorzichtige
schattingen na dit onderzoek tot ruim boven de 350 universitaire spin offs en
3000 arbeidsplaatsen. Daarbij is wel meer tijd nodig om de spin off-gegevens te
monitoren in een grotere regio en een langere ontstaansperiode.
Positieve reacties naar aanleiding van de bijeenkomst van 28 februari 2005
bevestigen de groeiende inzet van de gemeente Nijmegen, de universiteit en hun
regionale partners om het aantal spin offs te vergroten en om hun samenwerking
met de universiteit en bedrijven in de regio te bevorderen. Aanbevelingen uit het
onderzoek geven een aanzet tot vervolgacties die nodig zijn voor de
universitaire spin off-ontwikkeling en ter versterking van de regionale
kenniseconomie:
3

A) Stimuleer meer studenten en medewerkers van de Radboud Universiteit
Nijmegen tot ondernemerschap. Organiseer voor studenten zo vroeg
mogelijk tijdens hun studie een onderwijsaanbod gericht op meer
“awareness” en “skills” op het gebied van zelfstandig ondernemerschap.
Stimuleer onderzoekers tot kennisvalorisatie, tot onderzoekstoepassingen en
tot samenwerking met bedrijven. Daaruit kunnen nieuwe spin off-initiatieven
ontstaan.
B) Bied aan een groter aantal spin off-ondernemingen ruimten en faciliteiten op
de campus van de universiteit, niet alleen omdat dat hun relaties met de
universiteit stimuleert, en indirect dus ook hun innovatiekracht, maar ook
voor onderlinge spin off-netwerken en voor de uitwisseling van ervaringen
en advies- en bedrijfsrelaties. Gezocht wordt naar meer betaalbare ruimte op
de campus om aan jonge spin off-bedrijven huisvesting, faciliteiten en
services op maat aan te bieden.
C) Ontwikkel op de campus een spin off-help desk met eerste lijns
adviesfaciliteiten en met een stimulerende rol voor spin off-ontwikkeling.
Die moet intern en extern het aanspreekpunt en loket worden voor spin offs
en spin off-ondersteuning, met doorverwijsfuncties naar adviesorganisaties
en andere deskundigen, en naar zakelijke netwerken. Dit zal het voor
startende kennis-spin offs ook eenvoudiger maken hun specifieke knelpunten
op te lossen en hun netwerken te organiseren.
D) Creëer in de stad en regio een aantrekkelijk ondernemingsklimaat voor
kennisintensieve bedrijven, stimuleer spin offs daarin te participeren en
ontwikkel financieringsvormen op maat voor kennis- spin offs die voor het
realiseren van groei meer moeten investeren en een langere “time to market”
hebben dan de meeste bedrijven. Maak van Nijmegen de stad voor
kennisintensieve ondernemers.
De belangrijkste onderzoeksresultaten volgen hierna.Voor meer informatie
wordt verwezen naar de website van de gemeente Nijmegen (www.nijmegen.nl)
en naar de initiatiefnemers van het onderzoek:
* drs. Harry van der Burgt, hoofd Economische zaken gemeente Nijmegen, tel. 024 – 329 26 07, en
* drs. Hein van der Pasch, directeur Universitair Bedrijven Centrum Nijmegen, tel. 024 – 352 88 11.
Postbus 31070, 6503 CB Nijmegen. E-mail: h.vanderpasch@ubcnijmegen.nl
4

Kennisintensief ondernemerschap in Nijmegen
Spin offs van de Radboud Universiteit Nijmegen
Samenvatting, conclusies en aanbevelingen
Het belang van universitaire spin off-bedrijven voor een dynamische
kenniseconomie wordt inmiddels in brede kring erkend. In het bijzonder
universiteitssteden ontlenen aan deze bedrijven een groot
ontwikkelingspotentieel. Tegen deze achtergrond heeft de gemeente Nijmegen
met de Stichting Gelder-Kennis aan de Faculteit der Managementwetenschappen
van de RU Nijmegen opdracht gegeven onderzoek te verrichten naar de spin offs
van de Nijmeegse universiteit. De aandacht gaat daarbij uit naar de
daadwerkelijke economische effecten van deze bedrijven en de knelpunten die
zij ervaren in de start- en doorgroeifase.
In de regio Arnhem-Nijmegen zijn ruim 250 sinds 1980 opgerichte spin offbedrijven
opgespoord, die samen 2100 arbeidsplaatsen vertegenwoordigen.
De resultaten laten zien dat er nauwelijks spin off-bedrijven omvallen (minder
dan 2%, tegen 5,5% landelijk), maar dat de onderzochte spin offs jonge en vrij
kleine bedrijven zijn. Recente informatie van het ministerie van Economische
Zaken leidde eerder al tot de conclusie dat de Nijmeegse universiteit goed scoort
met haar spin offs en dat er nog meer groeimogelijkheden zijn. Overigens heeft
het huidige spin off-onderzoek een grote groep bedrijven niet meegenomen: die
van de vrije beroepen zoals medici, psychologen, advocaten en notarissen.
Innovatie-impuls: universitaire spin offs stimuleren de Nijmeegse
kenniseconomie
De effecten op de regionale economie en op innovatie komen ook sterk naar
voren uit het onderzoek. Spin offs blijken namelijk voor extra omzet en voor
meer kansen op kennisoverdracht en innovaties te zorgen bij andere bedrijven.
Spin offs zijn, evenals veel bedrijven in de regio, vooral actief in sterke sectoren
als zakelijke dienstverlening: o.a. onderzoek- en adviesdiensten, opleidingen,
communicatie- en marketingadvies. Ook zijn er veel spin off-bedrijven met een
bèta-achtergrond, o.a. actief in ICT-diensten, in onderzoek, ontwikkeling en
R&D-gebonden activiteiten.
Het onderzoek toont ook aan dat de spin off-bedrijven vergeleken met het
bedrijfsleven in Nederland als geheel bijzonder kennisintensief en vernieuwend
zijn. Niet minder dan 79% van de spin off bedrijven is innovatief. Daaronder
zijn de op het universiteitsterrein gevestigde bedrijven nog weer innovatiever
dan de verspreid gevestigde spin offs. Van het Nederlandse bedrijfsleven als
geheel is volgens het CBS slechts zo'n 30% innovatief.
5

De grote innovativiteit van de spin offs is niet alleen terug te voeren op een hoge
interne kennisintensiteit (o.a. eigen R&D medewerkers), maar ook op hun
verhoudingsgewijs intensieve contacten met wetenschappelijke
kennisinstellingen (externe kennis-intensiteit). Van de innovatieve spin offs
maakt 47% actief gebruik van universitaire kennis en van de spin offs op de
campus van de Radboud Universiteit Nijmegen zelfs 71%. Ter vergelijking: van
de Nederlandse innovatieve bedrijven maakt 35% gebruik van universitaire
kennis. Het gaat hier slechts om het innoverende deel van het bedrijfsleven, dus
niet meer dan zo'n 30% van alle Nederlandse bedrijven. Van spin off-bedrijven
is bijna 80% innovatief. Dit wijst op een grote kloof tussen universitaire spin
offs en 'gewone' bedrijven in het gebruik van wetenschappelijke kennis.
Kennisintensieve bedrijven en organisaties hebben een positieve uitwerking op
de innovatiekracht van hun zakenpartners. In het onderzoek wordt dat bevestigd
door de gunstige invloed van de universiteit op de innovativiteit van de spin
offs. Kennisintensief als zij zijn mag worden aangenomen dat de onderzochte
spin offs een analoog effect uitoefenen op de innovativiteit van hun eigen
zakenpartners. Belangrijk is daarbij dat de spin offs veel beter dan de
universiteit het regionale midden en klein-bedrijf weten te bereiken.
Universiteiten hebben in het algemeen weinig contact met kleine en middelgrote
ondernemingen. Zij werken meer samen met grote internationale bedrijven en
instellingen. Het mkb heeft veel moeite kennisvragen te formuleren die
aansluiten bij universitair onderzoek en onderwijs. Nijmeegse spin offs nemen
dus een unieke positie in tussen de Radboud Universiteit en het mkb.
Deze schakel- en brug-functie tussen universiteit en bedrijfsleven maakt de
economische betekenis van spin offs groter dan uitsluitend die van het scheppen
van arbeidsplaatsen of het zorgen voor omzet bij hun leveranciers in de regio.
Deze combinatie van effecten maakt van universitaire spin offs een cruciale
factor in de de regionale kenniseconomie. Hun relevantie voor het ontwikkelen
van nieuw beleid is evident.
Bestedingsimpuls voor het regionaal bedrijfsleven
De meest directe effecten zijn natuurlijk het meest zichtbaar in de regionale
economie. Veel spin off-bedrijven krijgen hun inkomsten van opdrachten en
klanten in heel Nederland, en uit het buitenland. De Nijmeegse spin offs
besteden een groot deel van deze inkomsten in de eigen regio en zorgen daar
voor een extra bestedingsimpuls en directe en indirecte
werkgelegenheidseffecten. De werking van de bekende multiplier blijkt
belangrijk voor de regionale economie, en niet alleen in de kennisintensieve
bedrijfstakken. Van de Nijmeegse spin off-bedrijven die aan het onderzoek
deelnamen gaf 47% aan hun goederen en diensten in sterke tot zeer sterke mate
in de regio Arnhem-Nijmegen in te kopen. Verder wonen de oprichters en hun
medewerkers in de regio en zorgen zij daar ook voor bestedingen.
6

Knelpunten: spin offs zijn vaak kleine bedrijven
De grote innovativiteit en kennisintensiteit kunnen verassend genoeg niet
verhinderen dat de meeste spin off-bedrijven klein zijn en ook lang klein blijven.
Ook is hun winstgevendheid geringer dan op basis van hun innovativiteit mag
worden verwacht. Spin offs hebben blijkbaar moeite hun innovaties te gelde te
maken. Uit het onderzoek blijkt ook dat zij vaker dan gemiddeld met
bedrijfsproblemen kampen. Het verschil wordt vooral gemaakt door een groter
aantal markt- en afzetproblemen. Gemiddeld rapporteert 58% van de spin offbedrijven
problemen in de startfase die afzetgerelateerd zijn. Ook in hun latere
fase blijft het zoeken naar klanten voor specifieke produkten en diensten een
groot knelpunt tezamen met bedrijfseconomische en financiële problemen.
Spin offs vragen niet gemakkelijk om advies voor de oplossing van knelpunten
Opmerkelijk is dat spin off-ondernemers slechts in beperkte mate hulp van
buitenaf inroepen: in 35% van de gevallen bij startproblemen en in 26% van de
gevallen bij doorgroeiproblemen Wat betreft hun meest zorgwekkende
problemen, zoals marketing, afzet, relatienetwerken, rendementsproblemen en
financieringskwesties is er bij de spin off-ondernemers een grote zogenaamde
latente hulpvraag: problemen waarvoor geen hulp van buitenaf wordt
ingeschakeld, maar waarvan de ondernemers in het onderzoek aangeven deze
hulp wel op prijs te stellen.Voor spin off bedrijven op de campus van de
universiteit geldt dit echter veel minder. Zij gaan sneller bij collegaondernemers
te rade en schakelen bij problemen vaker externe hulp in dan de
verspreid gevestigde bedrijven. Huisvesting op de campus (Universitair
Bedrijven Centrum en Mercator Science Park) stimuleert de onderlinge
contacten tussen ondernemers en het inschakelen van hulp bij
bedrijfsproblemen. Mogelijk dat dit een van de redenen is dat campusbedrijven
winstgevender en groeikrachtiger zijn dan de overige spin off ondernemingen.
Daarnaast blijkt uit de resultaten dat spin off-bedrijven op de campus meer op
onderzoek en ontwikkeling gericht zijn, vaker een beta-achtergrond hebben en
ook duidelijk grotere groei-ambities.
Aanbevelingen voor beleid
Spin offs van de Radboud Universiteit Nijmegen zijn een geschikt (natuurlijk)
hulpmiddel voor het valoriseren van wetenschappelijke kennis ten behoeve van
de ontwikkeling van de (kennis)economie in de regio Arnhem-Nijmegen. Zij
zetten universitaire kennis om in nieuwe producten en diensten en zij vormen
een schakel tussen universiteit en bedrijfsleven. Om de omvang van deze
effecten te vergroten is het belangrijk dat de toename van het aantal spin off-
7

edrijven wordt gestimuleerd en dat hun groei wordt bevorderd. Daartoe worden
de volgende aanbevelingen gedaan:
− Ontwerp een programma waarmee het universitair ondernemerschap onder
studenten en medewerkers wordt gestimuleerd. Onder meer is te denken aan
het vergroten van de aandacht in het universitair onderwijs voor zelfstandig
ondernemerschap. Ook bestaat de mogelijkheid in onderwijs en onderzoek
contacten en samenwerking met bedrijven te stimuleren.
− Schep een goed vestigingsklimaat voor kennisintensieve ondernemingen,
zodat bedrijven die vanuit de universiteit ontstaan en bedrijven die met de
universiteit willen samenwerken zich ook in de regio vestigen. Eén van de
middelen daartoe is een ondersteuningsbeleid dat rekening houdt met de
specifieke problemen waarmee deze ondernemingen kampen. De volgende
aanbevelingen gaan dieper in op zo'n ondersteuningsbeleid.
− Bied aan een groter aantal spin offs ruimte en faciliteiten op de campus.
Vergroot dus het aantal campusbedrijven. Dit bevordert hun contacten met
kennisinstellingen en stimuleert het hulpzoekgedrag bij knelpunten, alleen al
door de spontane netwerkvorming die er ontstaat.
− Verlaag de barrières voor het inschakelen van hulp bij problemen door op de
campus een spin off-helpdesk in het leven te roepen met eerstelijns adviesen
doorverwijsfunctie naar adviesorganisaties en zakelijke netwerken. De
help-desk ondersteunt de spin offs bij zowel het ontwikkelen van hun
zakelijke netwerken (i.e. met afnemers, dienstverleners, wetenschappers e.a.)
als bij de (informele) netwerken tussen de bedrijven op de campus.
− Creëer financieringsvormen voor startende en groeiende spin offs. Bijna alle
bedrijven die behoefte hebben aan externe financiering geven aan veel
moeite te hebben om geschikte financiering te vinden. Het betreft vooral
groeiambitieuze spin offs.
− Basis voor de voorgestelde maatregelen is een adequate registratie en
monitoring van spin off bedrijven. Systematische registratie van spin offs is
noodzakelijk om preciezer inzicht te krijgen in het aantal spin offs dat uit de
universiteit voortkomt. Dit, om ontwikkelingen in de tijd te kunnen
analyseren, vergelijking met andere universiteiten mogelijk te maken en de
totale omvang van hun economische betekenis vast te kunnen stellen.
Periodieke monitoring van bestaande spin offs is essentieel om de faciliteiten
voor deze bedrijven af te stemmen op hun behoeften. Aanvullend onderzoek
is nodig ter onderbouwing van het economisch beleid. Zo heeft de
voorliggende studie weliswaar aanwijzingen opgeleverd dat spin offs
positieve effecten uitoefenen op de innovativiteit van andere bedrijven in de
regio, maar meer inzicht in de werking en de omvang van deze effecten is
noodzakelijk.
8

1. Inleiding
Om hun concurrentiepositie op peil te houden is het belangrijk dat in een
land als Nederland bedrijven hun productiviteit voortdurend verbeteren. De
daarvoor noodzakelijke overdracht van kennis vanuit de universiteiten is echter
al jaren een heet hangijzer. De Nederlandse universiteiten draaien mee in de
wereldtop op het gebied van publicaties en citatie-indexen, terwijl volgens het
Nederlands Observatorium van Wetenschap en Technologie (NOWT), de
vertaling van deze kennis door het bedrijfsleven in concurrerende producten en
diensten achter blijft en gevaar loopt (NOWT 2003).
Met een universiteit binnen haar stadsgrenzen is het voor de gemeente
Nijmegen een belangrijke uitdaging een krachtigere en grootschaligere
kennisuitwisseling tot stand te brengen tussen de Radboud Universiteit
Nijmegen en het bedrijfsleven in de regio. Dit om de lokale en regionale
economie kennisintensiever te maken. Daarbij is het oog gevallen op de rol van
spin off-ondernemingen van de RU Nijmegen. De onderzoeksopdracht luidde de
sociaal economische meerwaarde van spin off-ondernemingen voor de regionale
economie te verkennen en de problemen te inventariseren waarmee deze
bedrijven te maken hebben die hun ontwikkeling in de weg kunnen staan. Het
onderzoek dient uit te monden in beleidsaanbevelingen om universitaire spin
off-ondernemingen meer start- en groeikansen te bieden.
Opdrachtgevers voor dit onderzoek zijn de gemeente Nijmegen en de
Stichting Gelder Kennis, die zich o.a. richt op stimulering en facilitering van
universitaire spin offs in het Universitair Bedrijven Centrum (UBC).
Dit document is als volgt ingedeeld. Paragraaf 2 schetst de wijze waarop
het onderzoek is uitgevoerd en hoeveel en welke bedrijven hebben meegedaan.
In paragraaf 3 komen structuur- en prestatiekenmerken van spin offs van de RU
Nijmegen aan bod; dat wil zeggen hun directe betekenis voor de regionale
economie. In paragraaf 4 wordt aandacht besteed aan hun indirecte waarde, dat
wil zeggen hun invloed op andere bedrijven. Het gaat daarbij om de positie van
de academische spin off-ondernemingen als kennisschakel tussen universiteit en
bedrijfsleven. In paragraaf 5 gaat de aandacht uit naar hun problemen, zowel de
opstartproblemen als de doorgroeiproblemen. In paragraaf 6 nemen we één
groep spin offs apart. Dat zijn de bedrijven die zijn gevestigd op de
universiteitscampus.
2. Onderzoeksaanpak en deelnemende bedrijven
In dit onderzoek worden alle ondernemers met hetzij een studieverleden
hetzij een arbeidsverleden aan de RU Nijmegen opgevat als spin offondernemers.
Voor dit onderzoek is als startperiode voor spin offs gekozen de
jaren vanaf 1980. Voor het achterhalen van spin off-ondernemers is gebruik
gemaakt van drie bronnen, namelijk: a) een gegevensbestand daterend uit 2000,
9

toen met medewerking van het alumnibureau onderzoek is verricht onder alumni
van de RU Nijmegen met een eigen bedrijf (Vaessen 2001); b) informatie van
de directeur van het Universitair Bedrijven Centrum van de RU Nijmegen, dhr.
drs. H.J. van der Pasch; en c) een e-mail gericht aan afdelingen personeelszaken
en medewerkers van de Nijmeegse universiteit met de vraag naar naam en
woonplaats van (ex)collega's met een eigen bedrijf. Aan deze e-mail-ronde
hebben de Faculteit Rechten en het Universitair Medisch Centrum Nijmegen
niet meegewerkt. Verder zijn in dit onderzoek niet meegenomen de vrije
beroepen: vrij gevestigde artsen, tandartsen, medisch specialisten, psychologen,
psychotherapeuten, advocaten en notarissen. Hoe dan ook, voor dit onderzoek
konden zeker niet alle spin offs van de RU Nijmegen worden opgespoord.
Het is onbekend hoeveel ondernemers de Nijmeegse universiteit exact heeft
voortgebracht, noch in totaliteit, noch in een gegeven tijdvak. Het is dan ook
onduidelijk in hoeverre de aan dit onderzoek deelnemende bedrijven (gestart
1980-2004) representatief zijn voor de totale populatie spin offs van de RU
Nijmegen. Maar de omvang van de gevonden spin off-populatie en van de
bereikte respons (50%) geven aan dit onderzoek een alleszins stevige basis.
Het onderzoek is beperkt tot spin off-ondernemers gevestigd in de regio
Arnhem-Nijmegen. Om precies te zijn ondernemers gevestigd in de
postcodegebieden 5400 t/m 5899, 6500 t/m 6899. 1 281 spin off-ondernemers uit
261 bedrijven zijn benaderd met een schriftelijke vragenlijst. Daarvan hebben er
138 binnen de gestelde responstermijn gereageerd (49%). Deze 138
ondernemers vertegenwoordigen 134 bedrijven (51%).
Er zijn geen omvangrijke discrepanties tussen de grootteklasseverdeling
van de aangeschreven ondernemingen en de responderende ondernemingen
(Tabel A). Dat geldt ook voor de faculteit waar spin offs uit afkomstig zijn
(Tabel B). Dat neemt niet weg dat ondernemers met een achtergrond aan de
faculteiten der Letteren (FdL) en Natuurwetenschappen, Wiskunde en
Informatica (FNWI) iets zwakker zijn vertegenwoordigd onder de
terugontvangen vragenlijsten dan onder de verstuurde vragenlijsten.
De in Nijmegen woonachtige ondernemers hebben iets beter gerespondeerd
dan de ondernemers uit de omgeving. Van de benáderde ondernemers is 63%
woonachtig in postcodegebied 6500 t/m 6599 en 37% uit andere
postcodegebieden. Van de respondérende ondernemers is 68% gevestigd in
Nijmegen en 32% in andere postcodegebieden.
1 10 ondernemers zijn buiten deze postcodegebieden gevestigd. Het gaat hetzij om
ondernemers die verhuisd zijn hetzij om enkele deeltijdondernemers die ook aan de
Nijmeegse universiteit werkzaam zijn.
10

Tabel A Respons naar bedrijfsgrootteklasse
Aantal werkzame Aangeschreven bedrijven Responderende bedrijven
personen Abs. % Abs. %
Opgeheven 9 3,6 0 0,0
1 125 49,4 60 45,5
2 t/m 4 56 22,1 35 26,5
5 t/m 9 19 7,5 11 8,3
10 t/m 19 19 7,5 11 8,3
20 t/m 49 17 6,7 11 8,3
≥ 50 8 3,2 4 3,0
Totaal 253 100 132 100
Missing 8
Tabel B Respons naar studierichting
Faculteit/Studierichting Aangeschreven
ondernemers
Responderende ondernemers
Abs % Abs %
Facultaire Unie Filosofie en
Theologie (FUFT)
1 0,4 1 0,7
Letteren (FdL) 61 21,7 24 17,4
Managementwetenschappen
(FMW)
41 14,5 21 15,2
Sociale Wetenschappen
(FSW)
75 26,7 39 28,3
Rechten (FdR) 11 3,9 8 5,8
Natuurwetenschappen,
Wiskunde en Informatica
(FNWI)
58 20,6 23 16,7
Universitair Medisch
centrum (UMC)
23 8,2 11 8,0
Overige Instituten en
Diensten
11 3,9 11 8,0
Totaal 281 100 138 100
Verder hebben (ex)medewerkers beter gerespondeerd dan (ex)studenten.
Van de aangeschreven ondernemers heeft 41% gewerkt aan de RU Nijmegen of
werkt er nog. Van de respondenten heeft 52% een arbeidsverleden aan de
universiteit en heeft 48% er uitsluitend gestudeerd. Tenslotte zij nog vermeld dat
22 respondenten met hun bedrijf gevestigd zijn op het terrein van de RU
Nijmegen. Zij vertegenwoordigen 20 bedrijven.
11

3. Structuur- en performancekenmerken
Structuurkenmerken
Sectoren ─ Tabel C toont welke activiteiten door spin off-bedrijven van de RU
Nijmegen worden ondernomen. Ter vergelijking is ook de verdeling van alle
bedrijvigheid in het coropgebied Arnhem-Nijmegen gegeven. De spin offs zijn
vooral actief binnen het uitbundige arsenaal aan activiteiten dat tot de zakelijke
dienstverlening wordt gerekend, veel intensiever nog dan het bedrijfsleven als
geheel in de regio. Verder zorgt de universiteit via haar spin offs voor
diversificatie van de regionale economie op belangrijke terreinen als
computerservice en informatietechnologie en bedrijvigheid op het gebied van
het speur- en ontwikkelingswerk/R&D, activiteiten die in de regio als geheel
dienstverlening
Zakelijke
Tabel C Verdeling van spin offs en de totale bedrijvigheid in de regio Arnhem-
Nijmegen (A-N) over verschillende bedrijfssectoren
Bedrijven/vestigingen Werkzame Personen
Spin offs A-N Spin offs A-N
Abs. % % Abs. % %
Land- en tuinbouw 1 0,7 5,6 2 0,2 2,0
Uitgeverijen en drukkerijen 6 4,5 1,1 86 9,3 0,8
Medische apparaten, precisie- en optische
instrumenten
2 1,5 0,3 4 0,4 0,5
Handel, winkels en horeca 4 3,0 25,4 71 7,7 18,3
Computerservice en informatietechnologie 10 7,5 3,1 81 8,7 1,5
Speur- en ontwikkelingswerk/R&D 17 12,7 0,3 175 18,9 0,6
Juridische diensten, accountancy,
belastingadvies e.d.
Markt-, economisch en organisatieonderzoek/advies
Pr- en reclamebureaus
Uitzendbureaus, werving en selectie e.d.
Journalistiek, vertalen en tekstwerk
Zakelijke diensten n.e.g. (m.n. milieukundig
en welzijnsgericht onderzoek en advies)
6 4,5
34 25,4
7 5,2
3 2,2
17 12,7
10 7,5
44,8 17,3
32 3,5
272 29,4
42 4,5
4 0,4
23 2,5
52 5,6
45,9 11,2
(Bedrijfs)opleidingen, studiebegeleiding, training 10 7,5 3,8 71 7,7 7,4
Gezondheids- en welzijnszorg 4 3,0 8,4 7 0,8 18,8
Cultuur, sport en recreatie (m.n. scheppende
kunst)
3 2,2 4,3 3 0,3 2,4
Totaal 134 100,0 925 100,0
slechts summier zijn vertegenwoordigd. In het bijzonder het relatief hoge
aandeel speur- en ontwikkelings-/R&D bedrijven is belangrijk, omdat hun
vindingen een belangrijke bestaansbasis kunnen vormen voor soms grote
groepen andere bedrijven. Ook valt in het oog de relatieve
oververtegenwoordiging van kennisverspreiders zoals uitgeverijen en
12

drukkerijen en (bedrijfs)opleidingen en trainingen onder de spin offs. Tot slot zij
er op gewezen dat het 'achterblijven' van de spin offs in de sector 'gezondheidsen
welzijnszorg' mede het gevolg is van het niet meenemen in het onderzoek van
huisarts- en tandartspraktijken en andersoortige praktijken in de
gezondheidszorg.
Ouderdom ─ De bedrijven waren op het moment van meten gemiddeld
genomen negen jaar oud. Van de responderende bedrijven zijn er relatief veel
gestart in de tweede helft van de jaren negentig. In buitenlands onderzoek wordt
ook melding gemaakt van een forse toename van universitaire spin off-bedrijven
in die periode (Callan 2001).
Verankering van de bedrijven in de kennis van de RU Nijmegen ─ Figuur 1 laat
zien dat bijna de helft van de ondernemers (47%) van oordeel is dat van
oorsprong de onderneming sterk tot zeer sterk is verankerd in zijn expertise
opgedaan aan de RU Nijmegen. Daarmee overeen komt dat ook ongeveer de
helft van de ondernemers (48%) te kennen geeft in elk geval in de beginperiode
regelmatig tot zeer vaak gebruik te maken van kennis en contacten uit hun
periode aan de RU Nijmegen. 20% van de spin off-ondernemers is matig sterk
verankerd; zij maken in de beginfase incidenteel gebruik van aan de RU
Nijmegen verworven kennis en 33% van de spin off-bedrijven is niet of slechts
weinig gegrondvest op de aan de RU Nijmegen verworven kennis.
%
100
80
60
40
20
0
Fig 1 Bij de start verankering in de kennis van de RU
Nijmegen
niet nooit
zwak
matig
sterk
(zeer)
sterk
ondernemersoordeel raadplegen literatuur en/of
medewerkers
Verankering
incidenteel
regelmatig
(zeer)
vaak
13

Omvang bij de start ─ Spin offs van de RU Nijmegen worden vaker in
teamverband opgericht dan de gemiddelde nieuwe Nederlandse onderneming,
resp. 38 en 26%. Ook is het startkapitaal van de spinoffs een fractie groter dan
bij de gemiddelde Nederlandse starter (Tabel D). Dat neemt niet weg dat de
meeste bedrijven met een kapitaal van minder dan 10.000 euro zijn opgericht.
Tabel D Hoogte van het startkapitaal in verschillende oprichtingsperioden
spin offs starters
nederland
spin offs starters
nederland
spin offs starters
nederland
periode t/m 1994 1994 1995 t/m 2000 1998-2000 vanaf 2001 2003
Euro % % % % % %
< 10.000 55 65 52 66 46 54
10.000 - 25.000 35 16 28 16 33 22
25.000 - 50.000 4 9 9 9 8 8
≥ 50.000 6 10 11 9 13 16
Totaal 100 100 100 100 100 100
Marktkenmerken ─ Spin offs van de RU Nijmegen hebben met een minstens zo
grote concurrentiedruk te maken als andere, vergelijkbare groepen
ondernemingen (jonge ondernemingen en startende ondernemingen). Dat geldt
ook voor de marktonzekerheid waarmee ze worden geconfronteerd. Dit sluit aan
bij het gevoel van veel spin offs dat men weinig grip heeft op de markt.
Groei-ambities ─ Onderzoek wijst uit dat 'typische' universitaire spin offondernemers
weliswaar iets sterker dan gemiddeld groeien, echter de
ondernemers zelf zijn niet uitgesproken groeigericht, maar slechts uit op
'controle' van het bedrijf (cf. Callan 2001). De achterliggende gedachte is dat
wetenschappers die ondernemer worden, vanuit hun universitaire achtergrond
een andere 'cultuur' met zich meedragen. Een cultuur die sterker is gericht op
technologische aspecten en minder op de commerciële. De respondenten
beantwoorden aan dit profiel: 35% van de respondenten heeft uitgesproken
groeiambities en 21% streeft niet naar groei. Ter vergelijking, het EIM heeft de
groeiplannen van startende ondernemers gemeten in 1994, in 1998-2000 en in
2003 (Bruins 2004). Nemen we het gemiddelde van deze uitkomsten dan streeft
van de 'doorsnee' startende ondernemers in Nederland 55% nadrukkelijk naar
groei en 8% niet. Ook als we corrigeren voor de ouderdom van de bedrijven
verandert dit beeld niet. De meeste spin off-ondernemers streven naar een
'gezonde bedrijfsvoering'. Als dat groei oplevert is dat mooi meegenomen
(43%).
14

Performancekenmerken
Overleving ─ Van de 119 in de regio gevestigde bedrijven die aan ons
onderzoek uit 1999/2000 hebben deelgenomen (Vaessen 2001) bestaan er anno
november 2004 met zekerheid nog 109. Vijf ondernemingen zijn met zekerheid
met hun bedrijfsactiviteiten gestopt en vijf ondernemingen konden we niet
bereiken. Dat komt neer op een zeer laag jaarlijks opheffingspercentage: tussen
0,8 en 1,7%. Voor Nederland als geheel, dat internationaal gezien weinig
opheffingen kent, geldt een opheffingspercentage van 5,5% (Verhoeven en
Becht 1999).
Omvang ─ Gemiddeld genomen hebben de spin offs van de RU Nijmegen in
2003 een omzet gehaald van 75.000 - 150.000 euro (klassenindeling zoals in
Tabel E). De 253 aangeschreven, nog bestaande ondernemingen hebben met z'n
allen 2110 arbeidsplaatsen geschapen. Dat zijn er gemiddeld 8,3 per bedrijf.
Tabel E Omzet in 2003 in categorieën.
Euro % Euro %
< 10.000 8,7 100.000 - 150.000 9,6
10.000 - 25.000 7,8 150.000 - 250.000 7,0
25.000 - 50.000 18,3 250.000 - 500.000 7,0
50.000 - 75.000 7,8 500.000 - 1.000.000 10,4
75.000 - 100.000 10,4 > 1.000.000 13,0
Groei ─ In het economisch moeilijke jaar 2003 steekt zowel de groei van de
omzet als die van de werkgelegenheid van de spin offs gunstig af bij die van het
Nederlandse bedrijfsleven als geheel. Terwijl landelijk in 2003 het aantal
bedrijven met omzetdaling groter was dan dat met omzetstijging, overtrof bij de
spin offs het aantal stijgers nog steeds het aantal dalers. Weliswaar daalde in
2003 het absolute aantal medewerkers bij de spin offs met -1,0%, maar het
aantal fulltime plaatsen steeg met 14%. Landelijk daalde de fulltime
werkgelegenheid met -1,3% in die periode (ERBO, 2003).
In weerwil van deze verhoudingsgewijs sterke groei over het jaar 2003
hebben de spin offs die ook aan het 2000-onderzoek hebben deelgenomen, noch
spectaculaire omzetgroei noch significante werkgelegenheidsgroei verwezenlijkt
in de tussenliggende periode (1999/2000 - 2003). Van 38% van de bedrijven is
de omzet naar een hogere omzetklasse gemuteerd (klassen zoals in Tabel E); de
overige 62% heeft zijn omzet niet spectaculair zien stijgen of zelfs zien dalen.
Qua werkgelegenheid heeft zich een lichte daling voorgedaan in het absolute
aantal arbeidsplaatsen. En ook het aantal bedrijven dat het (absolute) aantal
medewerkers tussen 1999/2000 en 2003 heeft teruggebracht is iets groter dan
15

het aantal dat de werkgelegenheid heeft laten toenemen. Dit bevestigt het beeld
dat sinds de jaren negentig er wel meer spin offs zijn ontstaan, maar dat het
aantal snelgroeiende spin offs beperkt is.
Winstgevendheid ─ Het aandeel winstgevende spin offs ligt onder het niveau
van alle Nederlandse bedrijven tezamen, zowel in 2002 als in 2003 (Figuur 2).
Ook als correctiemechanismen worden toegepast zoals het rekening houden met
de ouderdom van de bedrijven en met vol- of deeltijdondernemers, levert dat
geen wezenlijk ander beeld van de winstgevendheid van de spin offondernemingen
op.
%
100
80
60
40
20
0
Fig 2 Percentage winstgevende bedrijven
77
82
79
2003 2002
89
spin-offs
Nederland
Export ─ In vergelijking met het Nederlandse bedrijfsleven als geheel tellen we
in 2003 onder de spin offs verhoudingsgewijs meer exporterende bedrijven resp.
13 en 19% van het bedrijvenbestand. Dat wil zeggen, de spin off-ondernemers
geven te kennen dat hun afnemers in sterke tot zeer sterke mate in het buitenland
zijn gevestigd. Nemen we ook de spin offs mee die in geringe mate exporteren
dan valt het aantal exporterende ondernemingen nog groter uit, namelijk 38%.
Innovativiteit ─ Spin offs zijn aanmerkelijk innovatiever dan willekeurige
Nederlandse bedrijven; 79 om 32% van de ondernemingen. Het gaat daarbij om
gerealiseerde vernieuwingen, hetzij productinnovaties hetzij procesinnovaties
(vgl. CBS 2003). Terwijl willekeurige ondernemingen zich verhoudingsgewijs
sterk toeleggen op productinnovaties, voeren spin off-ondernemingen in grotere
mate zowel product- als procesinnovaties in (Figuur 3). Onder de spin offs
treffen we bovendien een relatief groot aantal ondernemingen aan met producten
nieuw voor de markt waarop ze actief zijn in vergelijking met het Nederlandse
bedrijfsleven als geheel; resp 67% vs. 42% (Figuur 3).
16

% bedrijven
100
80
60
40
20
0
Hoewel innovatieve spin offs ook relatief hogere omzetten realiseren met
nieuwe producten dan willekeurige Nederlandse bedrijven met
productinnovaties (38% vs. 25% alle nieuwe producten; 22% vs. 14%
marktvernieuwende producten) zijn de verschillen op dit punt toch minder sterk
geprononceerd. Maar ook het feit dat de grote innovativiteit van de spin offondernemingen
zich niet vertaalt in evenzo onderscheidende groei en
winstgevendheid duidt erop dat zij moeite hebben hun vindingen commercieel
Fig. 5 Van kennis naar groei bij spin offs vs. het reguliere mkb
aanwezige
kennis
innovators
aanwezige
kennis
Fig 3 Innovatieve ondernemingen
productinnovators
procesinnovators
marktvernieuwende innovators
innovaties winst en
groei
innovaties
winst en
groei
spin-offs
Nederland
reguliere
mkb
univeristaire
spin offs
voldoende uit te buiten. Figuur 5 vergelijkt deze problematiek van de spin
offs met die van het Nederlandse midden en kleinbedrijf in het algemeen. Het
omzetten van wetenschappelijke kennis in innovatieve producten is een sterk
punt van spin offs en een zwak punt van het reguliere mkb. Maar spin offs
vertalen dit sterke punt niet gemakkelijk in grote winsten en groeiende omzetten.
(Figuur 5).
17

4. Kennisintensiteit, netwerkrelaties en innovatie
In deze paragraaf ligt het accent op de indirecte betekenis van de spin offs
van de RU Nijmegen, meer in het bijzonder op hun positie tussen universiteit en
bedrijfsleven om wetenschappelijke kennis in de regionale economie te
introduceren. De aspecten die daarbij van belang zijn, zijn: de kennisintensiteit
van de spin offs, hun relaties met enerzijds kennisinstellingen en anderzijds het
bedrijfsleven in het algemeen en met het mkb in het bijzonder, en tenslotte hun
regionale verwevenheid.
Kennisintensiteit ─ Spin offs van de RU Nijmegen zijn op alle vier gehanteerde
maatstaven duidelijk kennisintensiever dan de gemiddelde Nederlandse
onderneming volgens het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS 2003). De
Tabellen F, G en H laten zien dat spin offs respectievelijk vaker één of
meerdere medewerkers in dienst hebben specifiek belast met R&D
werkzaamheden, hun medewerkers vaker op scholing en training sturen en vaker
samenwerken met andere bedrijven om nieuwe producten/projecten te
ontwikkelen.
Tabel F Spin offs met eigen R&D medewerker
Bedrijfsomvang
in werkzame
personen abs
% van alle spin offs in
een specifieke
grootteklasse
% bedrijven in
Nederland
1 11 20
2 t/m 9 16 31 5
≥ 10 13 48 20
Totaal 40 30
Tabel G Spin offs met scholingscursussen/training voor
medewerkers
Bedrijfsomvang
in werkzame
personen abs
% van alle spin offs in
een specifieke
grootteklasse
% bedrijven in
Nederland
1 25 46
2 t/m 9 30 59
≥ 10 27 100 82
Totaal 82 62
18

Tabel H Spin offs die samenwerken met andere bedrijven of organisaties
om nieuwe projecten te ontwikkelen
Bedrijfsomvang in % van alle innoverende spin offs % bedrijven in
werkzame personen abs. in een specifieke grootteklasse Nederland
1 22 69
2 t/m 9 19 53
≥ 10 13 50 24
Totaal 54 57
Als laatste indicator is ook het aantal hoogopgeleide medewerkers bij spin
offs van de RU Nijmegen aanmerkelijk hoger dan onder de Nederlandse
beroepsbevolking in het algemeen, 86% om 22%.
Inkomende kennisstromen ─ Belangrijkste gebruikte externe kennisbronnen
voor het doorvoeren van vernieuwingen vormen voor de spin off-ondernemers
achtereenvolgens vakliteratuur, afnemers en concurrenten. Wetenschappelijke
kennis volgt op de vierde plaats, vóór innovatiecentra, leveranciers en
consultants (Figuur 6).
Uit Figuur 6 blijkt ook dat innoverende spin offs vaker contacten
onderhouden met wetenschappelijke kennisinstellingen dan innoverende
bedrijven in Nederland in het algemeen. Voor deze laatste groep vormt
wetenschappelijke kennis de minst gebruikte informatiebron bij innovaties. Op
het gebruik van wetenschappelijke informatie door campus spin offs wordt in
paragraaf 6 ingegaan.
Naarmate spin off-ondernemingen intensiever contact onderhouden met
kennisinstellingen zijn zij zelf innovatiever (r=0,23; p=0,018; zie ook Figuur 7).
Dat geldt ook als we een correctie toepassen voor de interne kennisintensiteit
van de ondernemingen. Deze bevinding bevestigt nog eens die van het Centraal
Planbureau (Gorter et al. 2005) over de duidelijk aanwijsbare externe effecten
van onderzoeks- en ontwikkelingsactivteiten. Van de R&D uitgaven door een
bedrijf of instelling profiteren andere bedrijven in de sector, maar ook in andere
sectoren in binnen en buitenland. Daarbij is het profijt afhankelijk van banden
met het innoverende bedrijf, die ontstaan uit economische transacties maar die
ook door de fysieke afstand bepaald worden.
19

Eigen bedrijf
Afnemers
Leveranciers
Concurrenten
Wetenschap
Innovatiecentra
Consultants
Literatuur
Fig 6 Gebruik en waarde informatiebronnen voor innovatoren
0 20 40 60 80 100
%
camp us sp in-offs: (zeer)belangrijk
enigszins belangrijk
alle sp in-offs: zeer belangrijk
enigszins belangrijk
Nederland: (zeer)belangrijk
enigszins belangrijk
20

max (9,2)
innovativiteitsscore
8
6
4
2
min ( 0
Fig. 7 Contacten met wetenschappelijke kennisinstellingen en
de innovativiteit van de spin-offs
geen contact (zeer)incidenteel regelmatig (zeer)vaak
contactfrequentie nà 2000
Uitgaande kennisstromen ─ Is hierboven geconstateerd dat spin offondernemingen
van de RU Nijmegen meer dan andere bedrijven contacten
aanknopen met de Nijmeegse universiteit en andere kennisinstellingen,
anderzijds geldt dat zij meer dan de universiteit relaties aanknopen met het
bedrijfsleven. 11,6% van het onderzoek, onderwijs en andere diensten van de
universiteit in opdracht van derden geschiedt op last van het particuliere
bedrijfsleven. Verder wordt 12% van de externe organisaties waarmee
medewerkers van de universiteit face-to-face contacten onderhouden gevormd
door bedrijven. De overige 88% vindt plaats met organisaties uit de non-profit
RU Nijmegen/UMC
Overige wetenschap
(semi)overheid
Overige non-profit
Particulieren
Bedrijfsleven
Fig. 8 Omzetbelang van verschillende categorieën afnemers
0 20 40 60 80 100
%
zeer belangrijk
enigszins belangrijk
21

hoek (Vaessen en Van der Velde, 2003). Voor de spin off-ondernemingen is het
bedrijfsleven daarentegen de sector binnen de economie waar zij aan leveren.
79% van de responderende bedrijven met omzet levert op z'n minst in 'enigszins
belangrijke' mate aan particuliere ondernemingen, waarvan 62% in zeer
belangrijke mate (Figuur 8). Wat meer is, waar de universiteiten in het bijzonder
onderzoek verrichten in opdracht van grote ondernemingen als Philips, Unilever,
DSM, Akzo Nobel, Shell, ASML en Océ leveren de responderende bedrijven in
ongeveer gelijke mate aan het kleinbedrijf, het middenbedrijf en het grootbedrijf
(Figuur 9).
Gemiddeld per spin off
Fig. 9 De afnemers uit het bedrijfsleven naar grootteklasse
alle
grote meerderheid
gemiddeld aantal
kleine meerderheid
Reeks1
grote minderheid
kleine minderheid
geen
kleinbedrijf middenbedrijf grootbedrijf
Regionale verwevenheid ─ Sterker dan de universiteit zelf zijn haar spin offondernemingen
ingebed in de regionale economie, zowel aan de inputzijde van
de productie als aan de outputzijde. Naar schatting is 17 % van alle leveranciers
aan universiteit en ziekenhuis gevestigd in Nijmegen en 23,6% in Nijmegen en
omliggende gemeenten. Zij vertegenwoordigen respectievelijk 19,4 en 24,9%
van de inkoopwaarde (o.b.v. Buursink en Vaessen 2003). Focussen we op de
spin offs dan blijkt dat gemiddeld 47% van alle inkooprelaties in (zeer)sterke
mate vanuit de regio Arnhmen-Nijmegen plaatsvindt en 70% op z'n minst in
redelijk mate (Figuur 10).
22

afzet
toelevering
kapitaal
financiële diensten
zakelijke diensten
concurrenten
personeel
Fig 10 Regionale verwevenheid
0% 20% 40% 60% 80% 100%
(zeer)sterk
enigermate
niet-zeer gering
Aan de outputzijde van de productie zijn de spin off-ondernemingen
minder sterk verweven met de lokale regio. De meeste spin offs zetten hun
producten en diensten vooral af op bovenregionale schaal (Figuur 10). Een
minderheid - 28% - levert in (zeer) sterke mate aan de regio Arnhem-Nijmegen.
Dat is niettemin aanzienlijk meer dan de 1,4 en 5,3% van het contractonderzoek
dat de universiteit ten gunste van resp. opdrachtgevers in de gemeente Nijmegen
en de provincie Gelderland (Buursink en Vaessen 2003) uitvoert. Daar komt bij
dat een sterke bovenregionale afzetoriëntatie - inclusief een bovengemiddelde
exportoriëntatie - tezamen met een vergaande lokale inbedding van de
inkooprelaties een stuwende uitwerking heeft op de regionale economie in
termen van geldstromen en werkgelegenheid. Dat betekent dat inkomsten uit
omzet vooral afkomstig zijn van buíten de regio en dat de besteding daarvan
vooral terechtkomt ín de regio. Daarmee zorgen spin offs voor een netto
geldinstroom naar de regio, d.w.z. een sterke bestedingsimpuls voor de regionale
economie. In termen van informatiestromen betekent deze bovenregionale
marktoriëntatie echter ook dat er kennis vanuit de spin offs voorbijgaat aan
bedrijven in de regio (weglekeffect).
23

Hoe dan ook is de conclusie gerechtvaardigd dat spin offs het meest
geschikte vehikel vormen om kennis vanuit de RU Nijmegen de regionale
economie in te pompen. Meer dan andere bedrijven onderhouden zij contacten
met de universiteit of andere kennisinstellingen en meer dan de universiteit
onderhouden zij contacten met het regionale bedrijfsleven. Van groot belang
daarbij is dat zij ook in staat zijn het midden- en kleinbedrijf in de regio te
bereiken. Deze brugfunctie verdient nader onderzoek.
5. Knelpunten en oplossingen
Knelpunten ─ Gegeven de scheve verhouding tussen een grote innovativiteit en
kennisintensiteit enerzijds en een modale groei en winstgevendheid anderzijds is
het niet verwonderlijk als blijkt dat spin offs van de RU Nijmegen in grotere
mate met bedrijfsproblemen worden geconfronteerd dan willekeurige
Nederlandse ondernemingen. Uit onderzoek van het Economisch Instituut voor
het Midden en Kleinbedrijf (Bais 1998) bijvoorbeeld blijkt 12 tot 20% van
willekeurige nieuwe Nederlandse ondernemers gevrijwaard te zijn van
knelpunten bij de start. Onder de spin offs antwoordt slechts 7% van de
respondenten geen startproblemen te hebben ondervonden. Daarbij maken in
het bijzonder afzetgerelateerde problemen, zoals klantenwerving,
naamsbekendheid, marktkennis en contactennetwerken het verschil (Figuur 11).
Dat neemt overigens niet weg dat ook financiële en bedrijfseconomische
knelpunten zoals 'rendement' en 'liquiditeit' belangrijke probleemvelden vormen
voor de spin off-ondernemingen van de RU Nijmegen. Bij de doorgroei (i.e. de
problemen in de afgelopen drie jaar) zijn zij de afzetgerelateerde problemen
zelfs voorbijgestreefd in urgentie, zij het dat het verschil dan niet groot is.
En hoewel dus de startproblemen grosso modo overeenkomen met de
voortgangsproblemen zijn er toch enkele probleemvelden die in urgentie
verschuiven. Eén daarvan vormen de financieringsproblemen, die bij de start
geen zware rol spelen (Figuur 11), maar bij de doorgroei sterk in hiërarchie
stijgen (van 17 naar 8). Het zijn vooral 'middelgrote' ondernemingen (i.e. omzet
250.000 - 500.000 euro) en bedrijven waarvan de ondernemers sterke groeiambities
koesteren die financieringsproblemen rapporteren.
24

klantenw erving
naamsbekendheid
netwerk
marktkennis
ontw afzetgeb
Fig.11 Startproblemen bij spin offs van de RU
Nijmegen in vgl. met nieuwe bedrijven i.h.a.
rendement
administratie
prijsstelling
liq u id ite it
s u b s id ie
ondernemingsplan
technische problemen
personeelswerving
medewerking bank
vestigingspunt
wetten/regels
eigendomsrechten
financiering
onderzoeksfacilteiten
gemeente
toeleveringen
% bedrijven
0 10 20 30 40 50 60 70 80
spin-offs: aanzienlijk
enigszins
starters: aanzienlijk
enigszins
25

Knelpuntenhulp ─ Het inschakelen van externe ondersteuning is voor de
ondernemers niet vanzelfsprekend. Slechts in een minderheid van de gevallen
roepen zij bij problemen hulp van buitenaf in; in 35% van de gevallen bij
startproblemen en in 26% van de gevallen bij voortgangs- of
doorgroeiproblemen (Tabel I). In de startfase schakelt 43% van de ondernemers
bij geen enkel in de vragenlijst genoemd probleem hulp van buitenaf in. Bij
voortgangsproblemen is dat aandeel zelfs 61%. Daar komt nog eens bij dat
bedrijven die wél hulp inschakelen dat niet doen bij de grote problemen, de
problemen waarbij ondersteuning het meest gewenst is. Zij schakelen vooral
hulp in bij minder urgente problemen, zoals die uit de middenmoot van Figuur
11, i.e. hulp bij het opzetten van een financiële administratie, van een
businessplan, van technische problemen en problemen met subsidie-aanvragen.
Tabel I Omgaan met problemen
startproblemen voortgangsproblemen
Feitelijk ingeroepen hulp (manifeste
hulpvraag)
35% 26%
Hulp van buitenaf niet ingeroepen maar
wel wenselijk (latente hulpvraag)
34% 50%
Externe hulp niet nodig 32% 24%
Totaal 100% 100%
Bij veel 'aanzienlijke' knelpunten, zoals klantenwerving,
rendementsproblemen en marktkennis genieten ondernemers dus géén
ondersteuning van buitenaf. Maar uit het feit dat dat niet gebeurt mag niet
worden afgeleid dat de ondernemers dan ook geen behoefte hebben aan externe
ondersteuning en denken het zelf wel af te kunnen. Bij 34% van alle
startproblemen zeggen ondernemers dat ze weliswaar geen hulp hebben gehad
bij het oplossen daarvan, maar dat die hulp wel welkom zou zijn geweest. Bij de
voortgangsproblemen is dit aandeel zelfs opgelopen tot 50% (Tabel I). We
noemen deze niet genoten maar wel gewenste hulp de latente hulpvraag. In
tegenstelling tot de feitelijk genoten hulp is deze latente hulpvraag wél positief
gerelateerd aan de omvang van de ervaren bedrijfsproblemen.
Een eenduidige verklaring voor het niet inroepen van hulp bij knelpunten
en in het bijzonder bij grote knelpunten is moeilijk te geven. Drie factoren
kunnen hier een rol spelen. Op de eerste plaats is het mogelijk dat ondernemers
niet weten waar ze met problemen terecht kunnen, in het bijzonder met hun
grootste problemen zoals problemen met betrekking tot de specifieke
marktpositie en vermarkting van producten en diensten en daarvoor benodigde
netwerken. Op de tweede plaats kan het ook zijn dat juist voor déze knelpunten
externe ondersteuning niet of onvoldoende beschikbaar is, of niet tegen
26

geschikte voorwaarden (te duur). Op de derde plaats is het mogelijk dat
'culturele' aspecten meespelen. Het kan zijn dat het niet in de 'aard' ligt van
ondernemers om snel beroep te doen op externe hulpverleners. Zij proberen
problemen vooral eigenhandig op te lossen, omdat zij niet in een omgeving zijn
gevestigd waarin veel gebruik wordt gemaakt van hulp van buitenaf. Verder
worden financiële kwesties in de loop der jaren nijpende problemen waarvoor
men ondersteuning en advies niet of te weining zoekt en/of niet kan vinden.
Knelpuntenoplossing ─ Tegelijkertijd maken de data ook duidelijk dat het
inschakelen van externe hulp bij problemen buitengewoon belangrijk is. De
ondernemers geven te kennen dat 69% van de startproblemen uiteindelijk
voldoende is opgelost. Echter van het aantal 'aanzienlijke' startproblemen wordt
slechts een minderheid, namelijk 45%, naar tevredenheid van de ondernemers
opgelost. De externe adviseurs waren duidelijk effectiever in het oplossen van
problemen dan de ondernemers zelf. Van de startproblemen waarvoor de
ondernemers externe ondersteuning hebben gezocht is 80% voldoende opgelost
en in de gevallen waarbij de ondernemers zelf het probleem trachtten op te
lossen is slechts 60% van de problemen voldoende opgelost.
Van de voortgangsproblemen (doorgroei na de start) van de afgelopen drie
jaar zijn er minder opgelost dan van de startproblemen, namelijk slechts 47%.
Bij de 'aanzienlijke' problemen is dat percentage nog aanmerkelijk lager. De
ondernemers geven aan dat daarvan slechts een kwart (i.e. 25,9%) inmiddels
voldoende tot een oplossing is gekomen. Ook nu zijn, evenals in de startfase, de
externe adviseurs succesvoller dan de ondernemers zelf bij het oplossen van
problemen. De hulpverleners van buitenaf lossen 58% van de voortgangsproblemen
naar tevredenheid op, de ondernemers zelf slechts 30%.
Het verhoudingsgewijs geringere aantal opgeloste voortgangsproblemen
ten opzichte van het aantal opgeloste startproblemen is mede het gevolg van het
minder vaak inschakelen van hulp door de ondernemers bij eerstgenoemde
(Tabel I). Een verklarende analyse waarbij het effect wordt gemeten van externe
hulpverlening op het aantal opgeloste problemen in een bedrijf, waarbij rekening
wordt gehouden met het aantal problemen en het feit dat ondernemers hulp vaak
bij kleinere problemen inzetten, toont dat het inschakelen van externe ondersteuning
een significant en positief effect heeft op het aantal opgeloste
problemen; een effect van ongeveer de-zelfde omvang in de startfase als in de
voortgangsfase.
In de adviezen voor beleid (zie pag. 8) is daarom aangedrongen op het
verlagen van de toegangsdrempel tot hulpverlening, door het organiseren van
een goed bereikbare eerste-lijns-spin off-advies-helpdesk. Deze kan ook
ondersteunend en stimulerend werken voor de deelname van spin offs aan
27

zakelijke netwerken met andere ondernemers en adviseurs die beschikken over
de gewenste expertise en die ervaring hebben met het inroepen van externe
ondersteuning. Dit, naast het belang van netwerkcontacten voor het aanboren
van nieuwe klantrelaties en voor meer inzicht in de eigen marktpositie.
6. Campusbedrijven
Voorzieningen op de campus ─ In de loop van het onderzoek kwamen de spin
off-bedrijven gevestigd op het terrein van de RU Nijmegen als specifieke
doelgroep uit de onderzoeksresultaten. De meeste bedrijven gevestigd op de
campus maken gebruik van bedrijfsruimten, ondersteuning en
gemeenschappelijke kantoorvoorzieningen aangeboden door het Mercator
Science Park en het Universitair Bedrijven Centrum Nijmegen (UBC).
Daarnaast zijn er faciliteiten van de universiteit (o.a. laboratoria, bibliotheken,
directe contacten met medewerkers). Binnen de onderzochte spin off-populatie
hebben 20 bedrijven (15%) gerespondeerd die gevestigd zijn op het terrein van
de RU Nijmegen (22 ondernemers). Dat betekent dat ongeveer de helft van de
bedrijven gevestigd op de campus een vragenlijst heeft ingevuld en opgestuurd.
Structuurkenmerken
− Meer dan bij de andere spin offs treffen we onder de responderende campus
spin offs ondernemingen aan die zich bezighouden met speur- en
ontwikkelingswerk/R&D (40%).
− Onder de responderende campus bedrijven zijn er verhoudingsgewijs veel uit
de hoek van de exacte wetenschappen en weinig uit de hoek van de Faculteit
der Letteren en Managementwetenschappen.
− De responderende campusbedrijven zijn gemiddeld genomen vier jaar jonger
dan de overige spin offs.
− De responderende campusbedrijven zijn bij de start sterker ingebed in de
universitaire achtergrond van de oprichters.
− De responderende campusbedrijven hebben een iets, maar niettemin
significant groter startkapitaal.
− De responderende campusbedrijven staan onder gelijke concurrentiedruk als
overige spin offs.
− De ondernemers van de responderende campusbedrijven hebben grotere
groei-ambities dan overige spin offs, ook als we er rekening mee houden dat
zij jonger zijn.
Performancekenmerken ─ Op de universiteitscampus gevestigde spin offs
presteren beter dan de verspreide spin off-ondernemingen van de RU Nijmegen.
De campus telt een relatief groot aantal bedrijven met sterke omzetgroei, groei
van het aantal arbeidsplaatsen, winstgevende bedrijven, (zeer)sterk exporterende
bedrijven en innovatieve ondernemingen. Vanwege het geringe aantal campus
28

edrijven in de dataset (n=20) gaat het hier, met uitzondering van de
werkgelegenheidsgroei (p < 0,1), niet om statistisch significante verschillen.
Wel wijzen alle verschillen in dezelfde richting, namelijk die van snellere groei
en betere bedrijfseconomische performance ten opzichte van de overige spin
offs van de RU Nijmegen.
Kennisintensiteit, kennisstromen en innovativiteit ─ Op het universiteitsterrein
gevestigde bedrijven hebben een grotere interne kennisintensiteit dan de
verspreide spin offs. Daarnaast knopen zij in sterkere mate relaties aan met
kennisinstellingen dan buiten het universiteitsterrein gevestigde ondernemingen.
Het lijkt hier te gaan om een autonoom effect. In elk geval, ook als we
corrigeren voor het relatief grote aantal R&D-bedrijven op de campus, en voor
hun grotere interne kennisintensiteit is er een significant positief effect van
locatie op het universiteitsterrein op het aangaan van banden met
kennisinstellingen. Hetzelfde geldt als we daarnaast ook nog rekening houden
met de initiële inbedding in de kennis van de universiteit, dat wil zeggen de
mate waarin de onderneming vanaf de start verankerd is in de universitaire
studie of arbeid van de ondernemer. Dus er geldt dat ook de minder
kennisintensieve en minder sterk in de universitaire achtergrond van de
oprichters gewortelde spin offs onder invloed van een campuslocatie relaties
aangaan met kennisinstellingen, niet alleen met de RU Nijmegen, maar ook met
andere universiteiten en onderzoeksinstellingen (zie ook Figuur 6). In paragraaf
5 hebben we het stimulerend effect daarvan gezien op de innovativiteit van de
ondernemingen.
Knelpunten en knelpuntenafhandeling ─ Situering op de campus heeft een
positief effect op het inschakelen van hulp bij problemen. Al in de startfase
tenderen op het universiteitsterrein gevestigde ondernemers licht naar iets vaker
inschakelen van hulp bij knelpunten in vergelijking met buiten de universiteit
gevestigde spin offs. Bij voortgangsproblemen is dit verschil toegenomen. Op
het universiteitsterrein gevestigde ondernemers roepen dan significant vaker
hulp in dan de verspreide spin offs. En dit effect kan niet worden verklaard uit
het feit dat campusbedrijven eventueel méér en/of grotere problemen hebben en
daarom meer hulp inroepen. De grotere groeiambitie van de campus spin offs
beïnvloedt wél enigszins het hulpzoekgedrag van deze bedrijven in positieve
zin. Niettemin is er ook een significant autonoom effect van vestiging in een van
de bedrijfsgebouwen op de universiteitscampus (p=0,061). 2 De indruk ontstaat
dat een campuslocatie een socialiseringseffect teweegbrengt onder de
ondernemers en dat dit socialiseringseffect ertoe leidt dat men vaker overgaat tot
het inschakelen van externe ondersteuning. Dat kan komen doordat ondernemers
2 In werkelijkheid zal dit effect van een campuslocatie op het hulpzoekgedrag nog groter zijn,
omdat ook een aantal buiten de campus gevestigde spin offs is gehuisvest in een incubator of
dat in het verleden is geweest.
29

in een incubator door hun intensievere externe contacten beter op de hoogte zijn
van ondersteuningsmogelijkheden van buiten af. Maar ook kan het
socialiseringseffect inhouden dat zij opener staan voor externe ondersteuning,
omdat zij in een omgeving verkeren waarin andere bedrijven dat ook doen.
Hoe dan ook, in lijn met deze conclusies gaan op de campus gevestigde
ondernemers in het geval van problemen bij meerdere hulpverlenende instanties
of personen te rade dan de elders gevestigde ondernemers. In het bijzonder
raadplegen zij daarbij vaker personen binnen de universiteit, collegaondernemers
en hun accountant (Figuur 12).
intensief
3
intensiteit (gem)
niet
2,5
2
1,5
1
Fig 12 Geraadpleegde instantie/personen
Accountant
collega's
Bank
RU Nijmegen
Branche-organisatie
KvK
Landelijke overheid
Syntens
ROM
Gemeente
Provincie
campus spin-offs
overige spin-offs
30

Literatuur
Bais, J., 1998, Startende ondernemers in 1998. Zoetermeer. EIM.
Bøllingtoft, A. & J.P.Ulhøi, 2005, The networked business incubator.
Leveraging entrepreneurial agency? In: Joural of Business Venturing, 20,
pp. 265 - 290.
Bruins, A. 2004, Starten in de recessie. Startende ondernemers in 2003.
Zoetermeer. EIM.
Buursink, J. en P. Vaessen, 2003, De regionale functie van de Katholieke
Universiteit Nijmegen. Nijmegen. Katholieke Universiteit Nijmegen.
Callan, B., 2001, Generating Spin offs: evidence from across the OECD. STI
Review, 26, p. 13-56.
CBS, 2003, Kennis en economie 2002. Onderzoek en innovatie in Nederland.
Heerlen/Voorburg. Centraal Bureau voor Statistiek
ERBO, 2003, Het bedrijfsleven in Nederland 2003. Woerden.Vereniging
Kamers van Koophandel
Gorter, J., P. Tang en M. Toet, Verplaatsing vanuit Nederland. Motieven,
gevolgen en beleid. CPB Document no 76. Den Haag, Centraal Planbureau.
NOWT, 2003, Wetenschaps- en Technologie- Indicatoren 2003.
Leiden/Maastricht. Nederlands Observatorium van Wetenschap en
Technologie.
Vaessen, P., 2001, KUNCUBATOR. Een empirisch onderzoek naar de waarde
van de Katholieke Universiteit Nijmegen als incubator van nieuwe
zelfstandige organisaties. Nijmegen. Dienst Communicatie en Marketing,
Katholieke Universtiteit Nijmegen
Vaessen, P. & M. van der Velde, 2003, University knowledge transfer through
social and professional embeddedness: a case study. In: R.Rutten, F.
Boekema & E. Kuijpers (eds.), Economic geography of higher education.
Knowledge infrastructure and learning regions. London. Routledge, pp. 87
- 109.
Verhoeven, W.H.J. en J.A. Becht, 1999, Benchmark Ondernemerschap.
Zoetermeer. EIM.
31