Het onverwoestbare poldergevoel van Adriaan ... - SteenhuisMeurs

portret
Het onverwoestbare
poldergevoel
van Adriaan Geuze
Marinke Steenhuis and Hank van Tilborg
Foto’s Daniel Nicolas
28 BLAUWE KAMER 2 / 2011

Landschapsarchitect Adriaan Geuze speelt met zijn bureau West 8 een prominente
rol in de internationale wereld van stedenbouw en landschapsarchitectuur.
Hij maakte plannen voor het Amsterdamse Borneo en Sporenburg, het nieuwe
Rotterdam Centraal Station en het waterfront van de Canadese stad Toronto. Maar
ook spraakmakende parken als Leidsche Rijn Park en Lincoln Park in Miami Beach
kwamen van zijn tekentafel. Blauwe Kamer bezocht met Geuze een aantal van zijn
projecten en sprak met hem over zijn werk en de vele gedaantes die hij aanneemt als
ontwerper en publiek figuur. ‘Ik draag al die ballast van de stedenbouwkunde niet
met me mee.’
Het onverwoestbare poldergevoel van Adriaan
Geuze
Landschapsarchitect Adriaan Geuze speelt
met zijn bureau West 8 een prominente rol in
de internationale wereld van stedenbouw en
landschapsarchitectuur. Hij maakte plannen
voor het Amsterdamse Borneo en Sporenburg,
het nieuwe Rotterdam Centraal Station en
het waterfront van de Canadese stad Toronto.
Maar ook spraakmakende parken als Leidsche
Rijn Park en Lincoln Park in Miami Beach
kwamen van zijn tekentafel. Blauwe Kamer
bezocht met Geuze een aantal van zijn projecten
en sprak met hem over zijn werk en de vele
gedaantes die hij aanneemt als ontwerper en
publiek figuur. ‘Ik draag al die ballast van de
stedenbouwkunde niet met me mee.’
Marinke Steenhuis en Hank van Tilborg
2 / 2011 BLAUWE KAMER 29

Zicht op Sporenburg met een van de drie appartementencomplexen.
Adriaan Geuze is trots op het Amsterdamse
Borneo en Sporenburg. We zijn met de landschapsarchitect
in de hoogstedelijke woonwijk,
waarvoor zijn bureau West 8 de verkaveling
bedacht. De gemeente wilde aanvankelijk van
Borneo en Sporenburg een appartementenwijk
maken, net als het KNSM- en Java-eiland. De
ontwikkelaars drongen aan op meer grondgebonden
woningen, maar de gemeente hield
vast aan een dichtheid van 100 woningen per
hectare. Geuze: ‘Wij kwamen met het idee
om hier drive-in-patiowoningen te bouwen.
Daardoor verdwijnt de geparkeerde auto uit
de openbare ruimte en ontstaat de ruimte die
nodig is om in zo’n hoge dichtheid te bouwen.’
Hiermee creëerde Geuze een ‘soort informele
sfeer, voor de typisch Amsterdamse subcultuur
van anarchie en een beetje scharrelen, die
hoort bij de havens’.
Vakgenoten vonden het plan voor Borneo en
Sporenburg van de 50-jarige Geuze briljant óf
gek. ‘Ik droeg al die ballast van de stedenbouwkunde
niet met me mee: de Delftse sjablonen,
ik ben er niet mee opgegroeid en ik probeer
me er zo min mogelijk aan gelegen te laten
liggen. We stelden bijvoorbeeld de verdiepingshoogte,
die wettelijk minimaal 2,40 meter was,
op 3,50 meter.’ Geuze is heel precies in wat hij
30 BLAUWE KAMER 2 / 2011
wil. Zo gaf hij Borneo en Sporenburg exact
hetzelfde straatprofiel als het French Quarter
in New Orleans. Daardoor zijn er ondanks de
hoge dichtheid echte straten op Borneo en
Sporenburg en geen stegen.
Ondanks de vondst van de drive-inwoning
waren er drie appartementengebouwen nodig
om de dichtheid te halen.
Het principe van de Hollandse waterstad zit in
het plan, aldus Geuze. ‘Bij de presentatie liet
ik afbeeldingen van mijn geboorteplaats Dordrecht
zien, waar het water altijd indirect voelbaar
is. De suggestie van water, die ik zo goed
ken, is voor modernisten minder aantrekkelijk.
Hun droom, het landschap als dia, heb ik nooit
gedeeld. Ik heb meer affiniteit met het werk
van de Hollandse schilders, zoals De Hoogh en
Vermeer, die het landschap vanuit een interieur
opbouwen en gelaagdheid geven.’
Rust op het maaiveld
Die gelaagdheid speelt een grote rol in het
werk van Geuze. Kees van Ruyven, toenmalig
gemeentelijk projectleider voor Borneo en Sporenburg:
‘Geuzes plan was verassend. Hij kwam
met een landschap met grondgebonden huizen
en drie grote appartementengebouwen die
een visuele verbinding hebben met het grote
appartementencomplex van de Duitse architect
Kollhoff en de gerenoveerde pakhuizen aan de
overzijde.’
Voor de gemeente was het idee voor een stedelijk
landschap een doorbraak op het gebied
van stedenbouw. Borneo en Sporenburg wordt
daarin gezien als de opmaat voor IJburg. In
Borneo en Sporenburg zorgde de gemeentelijke
DRO voor het ontwerp van de openbare
ruimte. Uniek voor Amsterdam was de mogelijkheid
van particulier opdrachtgeverschap.
Geuze ging uit van de wensen van de gezinnen
die op Borneo en Sporenburg een huis moesten
gaan kopen: ‘Die mensen willen in de stad
wonen, met een fiets maar ook een auto. Die
auto moet je niet verbannen, die hoort in het
huis, vandaar die drive-inwoning.’ Een tweede
succesfactor in het plan is de rust op het maaiveld.
‘We hebben ons nergens laten verleiden
om een plaza te maken, een interessante plek
met stapjes naar het water, of een architectonisch
hoogtepunt. Dit plan ademt leegte. Kijk,
daar staan wat iepen. Maar de belangrijkste
vernieuwing was dat we de woningen door
meer dan honderd architecten lieten ontwerpen.
Elk blok werd met vier tot vijf architecten
gemaakt. Nu is dat heel gewoon maar toen was
het een doorbraak’

Maquette van het ontwerp voor Borneo en Sporenburg. Door de drive-in-patiowoningen bleek het
mogelijk om met grondgebonden huizen een dichtheid van honderd woningen per hectare te halen.
In Borneo en Sporenburg is het water overal.
We lopen richting Borneokade. Geuze, tegen
de fotograaf: ‘Ik ga niet als Napoleon boven op
die brug staan. Maar als je wilt dat ik ga zwemmen:
prima.’
We duiken het woonschip in van architect en
vriend Arne van Herk, een van de architecten
van Borneo en Sporenburg. In het vooronder
praten we over Geuzes jeugd, zijn opleidingstijd
en de dynamische beginperiode van West
8. ‘Ik kom uit een familie met veel ingenieursbloed.
Mijn grootvader was de belangrijkste
man bij het waterschap in de Lopikerwaard.
Ik ben in mijn jeugd een tijdlang onder zijn
hoede geweest, want mijn moeder overleed
toen ik klein was. Mijn vader, die in de dieseltechnologie
zat, was een echte anarchist. Hij
had geen zin om zich aan mensen te verbinden.
Dat zit ook diep in mij: ga je eigen gang,
Op de Borneokade heerst een informele sfeer, passend bij de Amsterdamse subcultuur van anarchie en een
beetje scharrelen.
De straten hebben hetzelfde profiel als in de
French Quarter in New Orleans. De woningen zijn
ontworpen door meer dan honderd architecten.
Hier en daar zijn in de openbare ruimte wat iepen geplant.
dan komt het best voor elkaar. Mijn vader hield
enorm veel van het Nederlandse landschap. Hij
bracht ons als kinderen altijd naar de grienden,
de dijk en de weilanden en leerde me: het
landschap is van jou. Na schooltijd ging ik niet
voetballen op het schoolplein maar speelde ik
in de polders bij Dordrecht.’
Nutteloos
In 1979 ging Geuze in Wageningen landschapsarchitectuur
studeren. Daar maakte hij kennis
met wat hij noemt de hardcore ingenieurskunst,
vakken als bodemkunde, hydrologie,
vegetatieleer. ‘Ik deed alle keuzevakken die er
waren. Wageningen was voor mij de ideale plek
om me de systematiek van de natuur eigen te
maken en alles te weten over land maken en
de planning. Het lekkere gevoel ingenieur te
2 / 2011 BLAUWE KAMER 31

Adriaan Geuze op het trekveer in Leidsche Rijn Park: ‘In het voorjaar was het hier een bloemenzee,
verpletterend mooi.’
Geuze als collega
Landschapsarchitect Michael van Gessel
was tussen 1985 en 1987 Geuzes
stagebegeleider en collega bij Bureau
Bakker en Bleeker: ‘Hij was gewoon
goed. Geuze begreep waar het om
ging en was conceptueel sterk. Ik zag
meteen dat hij het ver zou brengen.
Geuze blinkt uit in performance, in
show, het spel met het publiek. Ik vind
dat wel eens overacteren. Toch kan hij
ook collegiaal en genereus zijn – als
hij iemand goed vindt. Geuze heeft de
landschapsarchitectuur van een aantal
ongeschreven normen en waarden
bevrijd, zoals: altijd redeneren vanuit
het landschap, niet bouwkundig mogen
zijn. In zijn opiniërende werk gaat
hij tegen de tijdgeest in, maar in zijn
ontwerpen volgt hij die juist. In de uitvoering
vind ik West 8 vaak druk, met
te veel thema’s en ornamentiek. Het is
veel moeilijker, maar wel tijdlozer, om
rust te verkopen.’
Opdrachtgever Bruce Clinton van Lincoln
Park in Miami Beach: ‘Toen ik in
2009 de verantwoordelijkheid nam
voor Lincoln park twijfelde ik over de
samenwerking met het mij onbekende
bureau West 8 van Adriaan Geuze.
Maar mijn sceptische houding is door
het professionele contact met Geuze
veranderd in respect en oprechte
wederzijdse interesse. Geuze en zijn
collega’s hebben een spectaculair,
functioneel, toegankelijk en iconisch
ontwerp gemaakt en uitgevoerd.’
32 BLAUWE KAMER 2 / 2011
zijn, precies en technisch.’ Tegelijkertijd leerde
hij er relativeren. ‘Ontwerpers worden opgeleid
met het idee dat ze de wereld kunnen maken.
Landschapsarchitect Meto Vroom en socioloog
Theo Beckers ondermijnden dat gevoel continu.
Vroom was pas tevreden als je argumentatie op
orde was. Beckers legde uit dat je wel recreatiegebieden
kunt aanleggen, maar dat Zuid-Hollanders
toch in de auto stappen om te gaan wandelen
in het Mastbos bij Breda. Fantastisch vond ik
dat – ons werk was dus bij voorbaat nutteloos.’
Met architectenvrienden ging Geuze naar een
bijeenkomst in de Bijlmer waar Pi de Bruijn, Jo
Coenen en Rem Koolhaas elkaar afmaakten.
‘Ik vond dat geweldig. Zeggen wat je van elkaars
werk vindt, uitleggen waarom iets niet goed
is. In Wageningen maakte je zoiets niet mee.
Landschapsarchitecten zijn mensen met groene
vingers, met een enorm verantwoordelijkheidsgevoel
voor de aarde, gericht op harmonie. De
architectenwereld zit heel anders in elkaar. Daar
is het vechten, het is een ruige wereld waar je
weerbaar moet zijn. Daar komt het veel meer aan
op aandacht trekken en daar heb je meer registers
voor nodig.’
Dat zag Geuze wel bij Bureau Bakker en Bleeker
waar hij ging werken, aanvankelijk als stagiair.
‘Riek Bakker weet mensen voor zich te winnen,
weet op het goede moment te acteren. Je moet je
ontwerp vet onder de aandacht brengen, anders
lukt het je niet. Dat was in de architectenwereld
volstrekt normaal. Bij West 8 hebben we dat
voorgezet.’
Beste idee
Geuze was in 1987 medeoprichter van West 8. Al
snel verwierf het jonge bureau faam in de wereld
van de stedenbouwkundige opgaven. Nu is het
normaal dat landschapsbureaus stedenbouwopdrachten
doen, maar toen was het revolutionair.
Bijna 25 jaar later heeft West 8 vestigingen in
Rotterdam, New York en België. Onder leiding
van Geuze en zijn partners Edzo Bindels en
Martin Biewenga en met inmiddels veertig
ontwerpers is West 8 uitgegroeid tot een
van de toonaangevende internationale ontwerpbureaus
voor grote stedelijke transformatieopgaven.
Geuze over die eerste jaren:
‘Achteraf is vaak gezegd dat wij het vak van de
landschapsarchitectuur hebben vernieuwd,
dat we het hebben aangesloten op de architectuur.
Kennelijk hadden we het in ons om
op die veranderingen in te spelen, hadden wij
een andere blik die aansloeg. Ons bureau is
erg gericht op het collectief. Het kan zomaar
zijn dat de stagiair het beste idee heeft.’
In 1990 won Geuze de prestigieuze Prix de
Rome, met een ontwerp voor een afvalverwerkingsbedrijf
gecombineerd met woningbouw.
De prijstoekenning versnelde zijn succes. ‘Na
de prijs kwam ik in een circus van lezingen
terecht. Dat heb ik tien jaar volgehouden
en toen ben ik er radicaal mee gestopt. Op
alle academies, hogescholen, congressen en
tentoonstellingen ging het in die tijd over de
Vinex. De algemene tendens was dat je aan
suburbanisatie kon doen zonder eerst aan
de stad te werken. Ik vond het waanzin. Toen
dacht ik: nu is onze generatie aan bod. Maar
dat bleek niet zo: alles stond al vast. De dichtheid,
de aantallen, de verdeling van het geld.’
‘Wij verzorgden in die tijd de Nederlandse
inzending voor de Biënnale in Venetië. We
wierpen de vraag op welke gevolgen een miljoen
Vinex-huisjes zouden hebben voor het
Nederlandse landschap, maar niemand luisterde.
Dat was het moment waarop ik besloot
de knop om te zetten en aan een oeuvre te
gaan werken. Dat vraagt een andere focus.
Het is ook anders dan in de architectuur. Je
opdrachtgevers zijn divers, de opgaven veranderen
telkens, net als de randvoorwaarden en
je moet rekening houden met communicatie
en met de politiek. Bovendien kun je in de
landschapsarchitectuur en stedenbouw je
oeuvre niet steeds herhalen omdat je telkens
in een andere context werkt.’
Volksparkentraditie
We arriveren in de Utrechtse uitbreidingswijk
Leidsche Rijn. Hier ontwierp Geuze het centrale
park, Leidsche Rijn Park, waarvoor West
8 in 1997 de prijsvraag won. Te midden van
35.000 woningen bevat het 300 hectare grote
park uiteenlopende gebieden, van natuurlijk
tot gecultiveerd. Die deelgebieden worden bij
elkaar gehouden door Het Lint, een asfaltbaan
rondom het hele park. Michael van Gessel,
indertijd jurylid: ‘Het was een intelligent

Het Lint is een tien kilometer lange asfaltbaan, die de vele onderdelen van Leidsche Rijn Park bijeenhoudt.
Het ontwerp voor Leidsche Rijn Park in vogelvlucht: in het midden het klassieke parkdeel
De Binnenhof, geflankeerd door de in zijn oude loop herstelde Vikingrijn, rechts de
sportvelden en linksboven natuurpark De Buitenhof.
idee om in zo’n chaos van fragmenten die
route rondom te bedenken, een lint dat alles
bijeenhoudt, dan weer smal, dan weer breed.’
Temidden van monofunctionele woonvelden
maakte West 8 een park dat pluriform is in
betekenis en gebruik. Er zijn bossen, waterpartijen
en de Vikingrijn, een opgegraven meander
van de Oude Rijn. Op de tekeningen prijkt
een vier kilometer lange pergola rond het 50
hectare grote hart van het park. Het park bevat
een begraafplaats, sportvelden, volkstuinen
en een fiets- en skatesnelweg en staat zowel
wat compositie als programma betreft in de
Duitse volksparkentraditie. Geuze: ‘Het Lint
is op zichtlijnen ontworpen. Als je eroverheen
wandelt, fietst of skate, ontrolt zich een afwisselend
landschap van kerktorens, woningen en
hoekpunten. Op één plek verdikt het lint zich
naar een ruimte van 3,4 hectare, het manifesta-
tieveld. Dat wilde ik per se ophogen. De bomen
die er stonden hebben we laten staan en kijk
nu naar de interactie tussen ophoging en verzonken
bomen. Warempel, in die kommetjes
spelen nu op woensdagmiddag kinderen.’
‘Leidsche Rijn Park en Borneo en Sporenburg
zijn troetelkinderen, daar steek ik al mijn tijd
in. Het duurt lang voor een opdrachtgever een
landschapsarchitect kiest. Je moet de goedkoopste
zijn én het snelste werken én beloven
dat je altijd beschikbaar bent. En ze bellen ook
nog eens je oude opdrachtgevers op om te vragen
of je wel deugt. Die bal kaats ik dan terug:
ik wil me wel committeren, maar hoe zit het
met jullie, hoe zijn jullie georganiseerd?’
Slib en wrakhout
Planning is een taak van de overheid, meent
Geuze. Hij had graag aan de noordrand van
Leidsche Rijn Park
‘Ik werk al 14 jaar aan dit park. De kern
van ons plan was een resolute afwijzing
van het idee een park van 300 hectare
te maken, dat gaat gewoon niet, dat is
te groot, daar is geen geld voor. Daar
krijg je ook geen focus in, dan wordt
het een soort Amsterdamse Bos. Als
natuurgebied is dat prima, maar niet
als park. Dus wij hebben voorgesteld
om op de beste grond een kern te
maken van 45 hectare, begrensd door
de Vikingrijn, een verdwenen meander
van de Oude Rijn. Maar zelfs voor dit
verkleinde park was geen geld. Elk
jaar is het weer een overwinning als de
gemeenteraad wat geld reserveert om
onderdelen van het park uit te voeren.
Omdat er zo weinig geld is hebben we
ons vooral gericht op het schuiven met
grond, hier afgraven en daar ophogen,
de aanplant van tienduizenden bomen,
en het zaaien van wilde planten. We
besteden niet veel geld aan dure
paden, meubilair, bruggen en lampen.
We hebben de raad meegenomen naar
Zuidelijk Flevoland om ze de bossen
laten zien die daar in no time zijn aangelegd.
Daar was de strategie van planten,
planten, planten – en later maak je
daar gaten in en zorg je dat de ecologie
start en er successie van natuur komt.
In navolging van wat de Rijksdienst
voor de IJsselmeer Polders daar deed,
beperken we ons tot de bermen, oevers
en bosbestanden. Daarmee kun je een
geweldige wereld maken. We maken
bos met als basis eik en beuk, met wat
vulhout en andere soorten aan de randen.
In elk bosvak staat een eiland van
populieren, zodat je altijd wat hoort
ruisen. Als die populieren wegvallen,
ontstaan daar gaten in het bos met
ruimte voor ecologische successie. De
strategie van massaal planten werpt nu
al zijn vruchten af. Kijk naar de natuur
hier, dat is toch fantastisch. Dit is mijn
passie, hier gaat het over. Later zullen
we wel zien wat het heeft opgeleverd
voor ons oeuvre. In het voorjaar was
het hier een bloemenzee, verpletterend
mooi.’
2 / 2011 BLAUWE KAMER 33

In het hart van de Woerdsense uitbreidingswijk Waterrijk spelen kinderen bij het water.
Rotterdam gewerkt, waar volgens hem nu in
de plannen voor de Polder Schieveen een koppelverkoop
heeft plaatsgevonden van natuur en
verder volbouwen met bedrijvigheid en waar de
Rottezone weer verder wordt volgebouwd. ‘Er
gaat veel mis. Waar Rotterdam tien jaar geleden
in de noordrand nog aan het landschap
vastzat, is die overgang met hulp van landschapsarchitectuur
en stedenbouw om zeep
geholpen op een manier die je in Amstelland of
Waterland niet ziet – daar zou dat een gigantische
discussie geven. En dan de zuidrand. Daar
ligt de wereld van mijn jeugd, de polders van
IJsselmonde. Ik verdwaal daar nu. In die polders
is de afgelopen decennia een lavastroom
van huizen gestold.
‘Natuurlijk moet je de wereld ontwikkelen, bij
die traditie hoor ik ook, maar dan moet je wel
34 BLAUWE KAMER 2 / 2011
trots kunnen zijn op het resultaat. Dat is hier
niet het geval. Door IJsselmonde is de hogesnelheidslijn
geschoven, dwars door de Devel,
een gebied met Romeinse opgravingen. Daar
was eerder al de fout gemaakt om het 60 hectare
grote rangeerterrein Kijfhoek aan te leggen.
Het gigantische knooppunt Ridderkerk
ligt daar ook. Ik ging in mijn jeugd wandelen
in de grienden met de geur van slib en wrakhout.
Nu zijn dat opgespoten terreinen met
trimbanen en harde kaden aan de Oude Maas.
Het landschap is er totaal weggevaagd.’
Aan plannen die volgens Geuze geen recht
doen aan het agrarisch gebied, werkt West 8
niet mee. Hij noemt de Utrechtse wijk Rijnenburg
en de Zuidplaspolder. ‘We zijn gevraagd
te solliciteren maar daar zijn we niet op ingegaan.
Voor zo’n plek kunnen we niet gepassio-
neerd een ontwerp maken.’
Passie heeft Geuze wel voor een project in Goes
waar de gemeente niet koos voor uitbreiding
in de omliggende weilanden maar voor de
oude haven. ‘Dan vind je ons vooraan. Net
als het Oostelijk Havengebied in Amsterdam,
Nordhavn in Kopenhagen, de Kop van Zuid in
Rotterdam, Maastricht Ceramique, Arnhem
Rijnbogen. Dat waren restgebieden die nu voorkanten
van de stad zijn, waar nieuwe vormen
van stedelijkheid ontstaan. Dat heeft ons hart,
dat heeft de toekomst. Ik doe niet mee met het
volbouwen van weer een stuk landschap, een
leegte tussen twee steden waardoor mensen
zich nog kunnen oriënteren.’
De ‘vulkaan van onvrede’ die Geuze in Nederland
ziet uitbarsten, verklaart hij uit de migratie
naar de buitenwijken. ‘Mensen hebben

ankers nodig, ontworteling levert trauma’s op.
Wat de bergen zijn voor de Zwitsers, dat is het
vlakke land, de leegte voor de Nederlanders.
Nederland houdt op te bestaan als dat verdwijnt.
Dan wordt het een soort Los Angeles,
een stad waar iedereen op zijn eigen pitje zit.
Die wereld komt steeds meer op, ik zie dat in
de Zuidvleugel. De mensen daar zijn footloose,
ontworteld.’
Allemaal bedacht
In Woerden herontwierp West 8 het plan voor
de polders Snel en Polanen. Geuze leidt ons
rond door wat de wijk Waterrijk is gaan heten.
Geuze beschouwt dit als de ‘burgerlijke versie
van Borneo’, met ruimere woningen in een
lagere dichtheid. ‘Hier staan woningen van
300, 400, 500 vierkante meter, dan hoef je niet
De huizen boven op de gemeenschappe lijke parkeergarage
hebben uitzicht op de collectieve tuin.
Het water van de grote plassen in de omgeving is doorgetrokken in brede sloten.
te verhuizen als je tweede kind op komst is.
Ik neem mijn familie altijd als uitgangspunt:
mijn ene oom heeft een vleugel, een andere
oom een Harley Davidson, weer een ander een
enorme boekenverzameling. Ik heb een zwager
met een treinlandschap zo groot als mijn
halve huis. Hoe moet dat nou in die standaard
Vinex-woning? Dat kan niet. En het zijn hele
gewone mensen hoor, met een heel gewoon
inkomen. Door mensen individueel te laten
bouwen, ontsnap je aan de discussie over wat
marktconform is. We hebben hier een collectieve
parkeergarage gemaakt, maar daarbovenop
konden toekomstige bewoners zelf hun
huis bouwen.’
Iedereen parkeert onder zijn eigen huis in
een iets verdiepte parkeergarage met daglicht
en zicht op een collectieve tuin. ‘Destijds was
dat nieuw. In onze plannen voor Amsterdam,
Woerden, Loenen of Crooswijk is de auto zijn
dominantie kwijt. De rol van de auto behoort
steeds meer tot de kern van de stedenbouwkundige
opgave.
In het hart van de Woerdense uitbreidingswijk,
waar het water van de grote plassen in de wijk
is doorgetrokken in brede sloten, zien we een
groepje jongens in het water spelen. Geuze is
Waterrijk in Woerden is een burgerlijke versie van Borneo en
Sporenburg met ruimere woningen in een lagere dichtheid.
zichtbaar in zijn element. ‘Kijk dit is waar het
ons om gaat’, zegt hij. Hier zie ik mijn jeugd.
Maar dit is allemaal bedacht! Het grasveld, het
trapje om het water uit te komen, alles.’
Geuze vervolgt met kritiek op de veranderde
planningstraditie sinds de jaren zeventig: ‘Het
maken en uitvoeren van plannen is tegenwoordig
bovenal een procedure. Je maakt afspraken
hoe je een plan maakt, maar niet over wat je
maakt en waarom. De pragmatiek die altijd
deel uitmaakte van de planningstraditie is
geen argument meer. De procedure is een
argument, of de rechtszaak is een argument.
Het gaat er niet meer om of je op een slimme
manier een probleem hebt aangepakt, of je
meerwaarde hebt gecreëerd, of het sober
genoeg is, of er nog een ander alternatief was
om het goedkoper en efficiënter te maken.
Ik hoop dat een volgende generatie die planningstraditie
weer oppakt,’ verzucht Geuze,
‘dat die zich weer richt op de opgaven en niet
op de procedures. Dat hebben we nodig, want
er zijn grote opgaven genoeg. Denk maar aan
de binnensteden, waar grote demografische
scheefgroei is en waar de middenklasse verdwenen
is. Er is niet echt aandacht voor, zoals
die er was voor de sanering van de Mijnstreek
2 / 2011 BLAUWE KAMER 35

portret
of het voorkomen van een volgende watersnoodramp.
En we moeten wat doen aan de
mobiliteit. Waarom lossen we het fileprobleem
niet op en investeren we in een openbaarvervoersysteem
zoals in Zwitserland?’
Precies en ambachtelijk
Hoe bijzonder is het werk van Geuze? Ook
veel andere Nederlandse ontwerpers houden
van de Hollandse meesters, van het Hollandse
licht, van zeilen en van de polders. Ze verwijzen
ernaar als ze over hun werk praten. Net als
West 8 maakt tegenwoordig ieder bureau eigen
straatmeubilair, stoepstenen en bruggen, en
zorgt voor een perfecte uitvoering. Maar Geuze
combineert een aantal eigenschappen die zijn
werk anders maken. De van zijn vader geërfde
natuurlijke afstand tot mensen en de lessen van
Vroom en Beckers geven hem instrumenten om
de samenleving te doorgronden. Die scherpe
blik is essentieel voor de programmering en
communicatieve slagkracht van zijn ontwerpen.
De Amerikaanse les van het acteren, een rol
met overtuiging spelen om gehoord te worden,
maakt zijn maatschappelijke analyse productief.
Geuze: ‘Ik speel met minstens drie gedaantes.
Ten eerste is dat een oeuvre dat raakt aan
de beeldenstorm en de romantiek: sober en verantwoordelijk
maar ook intuïtief en spontaan.
Verder heb ik een brutale en vervelende kant
in debatten en ten slotte een diepe liefde voor
het landschap. De media koesteren vooral het
beeld van de rebel: het zij zo.’
Het Hollandse geschilderde landschap heeft
meer invloed op Geuzes ontwerpen dan alleen
als mooi decor. Het landschap staat voor absolute
vrijheid. Geuze bewerkt het landschap
niet vanuit een obligaat respect voor cultuurhistorie,
maar eigenzinnig en experimenteel.
Het Rotterdamse Schouwburgplein met de
verwijzing naar de havenkranen en materialen,
is daar een mooi voorbeeld van. Maar de
bewerking zit ook een laag dieper, in tactiliteit
en manieren van kijken. De gelaagdheid van de
zeventiende-eeuwse Hollandse interieurschilderijen
komt terug in de suggestie van water in
Borneo en Sporenburg en Woerden.
Geen sjabloon
Geuze onderscheidt zich niet alleen door, in
zijn eigen woorden, de verschillende registers
waarmee hij een ontwerp presenteert, maar
ook door het samenbrengen van verschillende
componenten in één ontwerp – componenten
die zelden in één bureau samenkomen. Show
36 BLAUWE KAMER 2 / 2011
en activisme, landschappelijke kennis en
architectonische ingrepen, ambachtelijkheid,
strakke lijnen en romantische thema’s.
In de azaleavallei in Leidsche Rijn Park is de
werkwijze van Geuze goed te zien. De parkruimte
is precies en ambachtelijk vormgegeven
terwijl even verderop de fiets- en skatesnelweg
met afslagen die eindigen in het niets, een ironische
werking heeft. De folly in het park, een
uitvergrote bierhal van architect Pierre Cuypers
(1817–1921), is rechtstreeks terug te voeren
op het nabijgelegen kasteel Haarzuilens,
eveneens van Cuypers. Zo bracht Geuze in het
park talrijke thema’s onder, tot aan een lelievijver
en een Japanse brug. Door het sterke casco
dat onder meer bestaat uit Het Lint, is het een
samenhangend park geworden, met nergens
opdringerige vormwil of valse romantiek, waar
meerdere lagen met meerdere zintuigen te
beleven zijn.
Geuze koppelt het vermogen om telkens weer
met nieuwe ogen te kijken aan de vakkennis
en analyse van door de wol geverfde ontwerper.
Voor hem is de Engelse landschapsstijl
geen sjabloon, maar een ontwerptaal
Het stedenbouwkundig herontwerp voor Waterrijk in Woerden.
voor programma en enscenering. Geuzes
bewerkingen zijn te rangschikken onder de
esthetisch-filosofische categorie sublime, een
begrip uit de Engelse kunsttheorie en landschapsarchitectuur.
Sublime is de ervaring die
het gemoed sterk beroert. Swamp Garden van
West 8 in Charleston, uit 1997 met alligators
op acht meter afstand, valt met zijn desolate
en onheilspellende sfeer bij uitstek onder
sublime. Onder sublime vallen ook de ironische,
irrationele, vrouwelijke, sprookjesachtige of
vervreemdende ervaring – an agreeable kind of
horror, volgens de Britten. Geuze is in staat het
alledaagse niet alleen een nieuwe functie te
geven, maar er ook de ironie van het wonen op
een vuilnisbelt of de doodlopende afslag in op
te nemen.
Ook poëtisch
‘Speels’ noemt Geuze het oeuvre van Rem
Koolhaas. ‘Je hebt de Koolhaas van de retoriek,
van de verhalen, analyses, lezingen, die
hypergeïnteresseerd is in het begrijpen van
de stad van nu en de toekomst. Dat gaat maar
door: met zijn bureau heeft hij Atlanta nog

niet geanalyseerd of ze analyseren China. En
ze hebben China nog niet gehad of ze richten
zich alweer op de analyse van de Golf. Maar
Koolhaas’ oeuvre is ook poëtisch, geworteld in
de Hollandse traditie, waar alle autoriteit uit is
verdwenen. Zijn werk is heeft niets met die analyses
te maken.
‘Kijk nou eens goed naar zijn werk. De Kunsthal
is een ode aan de dijk. De bomen van het park
lopen door in de kolommen, en via de patio ook
naar het dak. Het is heel vanzelfsprekend in het
landschap gesitueerd. Als je door het gebouw
loopt dan ben je echt op een reis. Terwijl het
voor weinig geld is gebouwd, dat is knap. Alleen
mensen als Rietveld konden dat. Ik ben heftig
geroerd door dat gebouw.
‘We moeten vooral mededogen hebben, voor
alles en iedereen.’ Om er glimlachend aan toe te
voegen: ‘Voor de volgevreten middenklasse die
op Wilders stemt, maar ook voor Rem.’
Wonen in een Ruysdael
Adriaan Geuze over de Nederlandse planningstraditie: ‘Het maken van plannen is tegenwoordig een
procedure. Je maakt afspraken hoe je een plan maakt, maar niet over wat je maakt en waarom.’
Aan de rand van de plas, vlak bij een duurzaam zijn. We willen niet dat een
middeleeuwse kade tussen de polders balkon aan de straatkant van onderen
Snel en Polanen-Oost, herontwierp
bekleed is met heraklieten houtvezel-
West 8 het stedenbouwkundig plan
platen, we willen geen metselwerk met
voor de wijk Waterrijk Woerden. Bos- een aluminium daktrimmetje erop,
kalis graaft hier voor een plas. Aan
maar een mooie – dat soort dingen.
de andere kant van de plas ligt de
Voor de buitenruimte geldt hetzelfde
Vinex-wijk Snel en Polanen. De plas
als in Borneo en Sporenburg: simpel,
is verdeeld in een natuur- en recrea- rustig. Alleen aandacht voor bijzondere
tiegedeelte. Waterrijk bestaat uit vier dingen zoals de bruggen.’ Tikkend op
eilanden en een villawijk. De plas dringt een stoere brugleuning: ‘Kijk, de haven
van twee kanten ver in de wijk door. van Rotterdam, het komt allemaal weer
‘Je woont hier niet in Snel en Polanen- terug. De bruggen zijn bewust lekker
Oost, maar echt in het Nederlandse
vet, dat beetje extra laswerk vinden
landschap.’ Er komt nog een vijfde
we wel aardig. Dat doen we expres,
eiland bij, een drijvende stad. Het plan wij houden ervan om het allemaal iets
is ontworpen tijdens de hoogconjectuur steviger uit te voeren dan nodig. In de
van de jaren negentig.
architectuur is het juist chic om alles zo
‘We hebben hier een collectieve par- licht en elegant mogelijk te maken. Ik
keergarage gemaakt waar bovenop
vind dat je dat bij een ornament nooit
individueel gebouwd kan worden. Hier
woont iemand met een grote portemonnee,
bepaalde fantasieën en een
bepaalde smaak. We hebben wel een
sterke beeldregie gevoerd. We zijn heel
moet doen.’
coulant naar smaak, maar het moet wel Stedenbouwkundig ontwerp voor de herontwikkeling van de
oude haven in Goes.
2 / 2011 BLAUWE KAMER 37

De door West 8 ontworpen timber seat staat onder meer in Leidsche Rijn Park.
De ideale bank
West 8 steekt veel tijd in de ontwikkeling
van straatmeubilair zoals lampen
en banken. Voor Leidsche Rijn Park
en Park Noord in Amsterdam maakte
het bureau een bank. ‘Dit is een van
de banken die we hebben ontwikkeld
voor serieproductie. Hij zit niet alleen
goed, hij kan ook goed in onkruid staan
omdat er een betonnen voetstuk onder
zit. De bank komt voort uit de bank die
we bedacht hebben voor op het Rotterdamse
Schouwburgplein. We hebben
toen gekeken naar kniehoogte, die bij
mannen en vrouwen verschillend is, en
je hebt een actieve en een passieve zit.
Een goede parkbank kan dat allemaal
hebben. De anatomie van die Schouwburgplein-bank
was goed dus daar
werken we nog steeds mee. Deze bank
staat ook aan Het Lint in Leidsche Rijn
Park, de asfaltstrook voor fietsers, skaters
en wandelaars. Door die verhoging
schep je afstand en worden je knieën er
niet af gereden. Je zit iets hoger, als het
ware op een soort troon kijk je uit over
de natuur. Deze bank is ook van achteren
mooi – een detail, maar voor ons
heel belangrijk.’
38 BLAUWE KAMER 2 / 2011
Toronto waterfront
Met de afname van het vrachtvervoer
over zee heeft het waterfront van
Toronto zijn oorspronkelijke industriële
functie verloren. Een nieuwe, overkoepelende
visie was nodig om de 3,5
kilometer oevers van Lake Ontario aantrekkelijk
te maken voor recreatie, en
Lincoln Park in Miami Beach. Door het park loopt een mozaïek
van gebogen witte betonnen lijnen. De Viechia-palmen zijn
bestand tegen de jaarlijkse orkaanwinden.
het zakelijk centrum met het water te
verbinden. Opdrachtgever Waterfront
Toronto schreef een internationale
prijsvraag uit en koos het inrichtingsplan
dat West 8 samen met du Toit Allsopp
Hillier (DTAH) maakte als winnend
ontwerp. Hun plan transformeert het
hart van het waterfront in een levendig
openbaar gebied.
De 1,8 kilometer oevers die West 8 en
DTAH inrichtten kreeg twee routes. Het
verst van het water verwijderd is een
12 meter brede walkway beplant met
250 volwassen inheemse esdoornbomen.
Het motief van een esdoornblad
komt terug in de granieten bestrating.
Parallel aan deze walkway ligt, enigszins
verzonken, een 8 meter brede
houten promenade die over het water
uit steekt. Door de dubbele rij bomen
doet het granieten pad aan als een
schaduwrijke Franse allée. Op de houten
promenade daarentegen zijn de
voetgangers geheel blootgesteld aan
de natuurlijke elementen.
Drie iconische houten dekken aan de
kop van de aanlegplaatsen dienen als
openbare zitgelegenheden langs de

waterkant. Speelse traptreden in de
dekken zorgen voor een informeel
amfitheater met uitzicht op Lake Ontario.
’s Avonds wordt kleurrijke led-verlichting
ontstoken die is aangebracht
onder de dekken.
Ook Queens Quay, een boulevard die in
oost-westrichting langs de oevers ligt,
is aangepakt en van een drukke vierbaansweg
voor snelverkeer veranderd
in een aantrekkelijke boulevard. Een
2,2 kilometer lang gat in de bekende
Martin Goodman Trail, een off-street
route voor fietsers en skaters, is ter
hoogte van de Queens Bay Boulevard
gedicht. De route is onderdeel van
de 350 kilometer lange Lake Ontario
Waterfront Trail en loopt nu ook in
Toronto door.
Lincoln Park,
Miami Beach
Lincoln Park is een één hectare groot
park midden in de binnenstad van
Miami Beach. Aan West 8 de opgave
het park te laten aansluiten op het
naastgelegen New World Symphony
Building, een nieuwe concertzaal en
conservatorium ontworpen door de
Canadees-Amerikaanse architect Frank
Gehry. Het park moest ook kunnen dienen
als een podium voor multimediaprestaties.
West 8 maakte een parkje
met een zachte, groene uitstraling,
bestaande uit een vierkant gazon met
veel palmbomen. Lange zitbanken van
eveneens wit beton bieden een verkoelende
rustplek in het tropische klimaat.
De keuze voor palmbomen ligt voor
de hand. De bomen zijn goed bestand
tegen het hete klimaat en zorgen met
hun bladloze stammen voor transparantie
in het park. ’s Avonds verandert
de buitenmuur van het Symphony
Hall Building in een groot canvas voor
videokunst. Met drie clusters van
iconische aluminium pergola’s refereert
West 8 naar de stapelwolken van
Foto West 8
Miami. De handgemaakte constructies
staan aan de parkrand en ondersteunen
de groei van bougainville. De tropische
sierplant in bloei voorziet het park van
een kleurrijke entree.
2 / 2011 BLAUWE KAMER 39

portret
De inspiratie
van
Adriaan
Geuze
40 BLAUWE KAMER 2 / 2011
Ando Hiroshige, View of
Mount Fuji from Satta Point
in the Suruga Bay
De Japanse kunstenaar Ando Hiroshige
maakte in de negentiende eeuw een
reeks houtsnede-prenten van het landschap
langs de weg tussen Edo en Kyoto.
Deze plaat is een sublieme weergave
van de dialoog tussen de sluimerende
eruptie van de onschuldig besneeuwde
vulkaan en de machtige onderstroom
van de anders zo kalme zee.
Jan van Goyen, Patinage
près de Dordrecht
Dordrecht is mijn geboortestad. Dit
schilderij toont een oer-Hollands beeld
van schaatsende mensen onder een lage
wolkenlucht, een bevroren Oude Maas
en een heuse koek en zopie.
Al Green en de soulmuziek
Soulmuziek gaat waarover het echt
gaat: liefde, geluk, onbereikbare
liefde en ongeluk.

Habakuk II de Ba
lker (Harry ter Balkt), Hoera!
De Herfst Komt
De dichter Harry ter Balkt beschrijft
het Nederlandse landschap alsof het
is opgebouwd uit karakters. Iedere
boom, iedere plant, ieder ding dicht
hij eigenschappen toe, alles heeft een
gevoel. Ter Balkt spreekt nooit van
zomaar een beuk, hij spreekt van die
knerpende beuk in de bocht van het
laantje.
Haukur Óskarsson, foto
van een Nederlands landschap
De IJslander Óskarsson fotografeerde
de veenweiden van Zuidwest-Friesland.
Hij laat de veenweiden zien als een
landschap van organisch materiaal, als
een stinkend en dampig land, waar je
tot je knieën in wegzakt. De IJslandse
referentie – een land van zwavel, ijs
en steen – is duidelijk zichtbaar. Waar
Nederlandse landschapsschilders en
-fotografen altijd op zoek zijn naar het
Hollandse licht, toont Haukar Óskarsson
die andere aard van het landschap:
geen blauwe luchten, maar dampende
sloten en klodders van verteerd materiaal.
HOERA! DE HERFST KOMT
De roodkoperen kont van de kunst
wordt door velen gekust,
zo komen ook op de 60watts gloeilamp
vliegen en torren af bij miriaden
denkend: waar ’t licht is is ’t lekker
De schrik van de torren ontlaadt zich
in minuscule stipjes, hun altaren
die zij bouwen op het glas van de gloeilamp
Hoera! de herfst komt! veel duister
veel lampen veel vleugelslag
Lezer onder je gloeilamp hef je hoofd op:
de trekvogels gaan, de uiltjes komen.
Uit: Boerengedichten: Uier Van Het Oosten
Habakuk II De Balker
2 / 2011 BLAUWE KAMER 41

portret
Ivan Leonidov, People’s
Commissariat of Heavy
Industry, Moskou
Deze dubbele wolkenkrabber, naast
het Kremlin aan de Moskvarivier,
toont op prachtige wijze de essentiële
relatie tussen ornamentaliteit – Beaux
Arts – en moderniteit. Modernisten als
Van Tijen, Oud en Van der Rohe deden
dit ook, waardoor hun ontwerpen
direct opvallen in vergelijking met het
latere klinische modernisme.
42 BLAUWE KAMER 2 / 2011
Tokyo
De Aziatische stad is voor mij een
permanente inspiratie. Het is een stad
met een ogenschijnlijke chaos die je
snapt en niet snapt.
De auto
De auto is de metafoor voor
vrijheid, voor het avontuur en
bewegen. De auto hypnotiseert
en biedt duizelingwekkend veel
landschapsbeelden die je aan je voorbij
laat gaan.
Louis I. Kahn, Salk Institute,
San Diego
Een ontwerp met de betoverende
monumentaliteit van de leegte. Het
leuke is dat dit veroorzaakt wordt door
een streepje water, dat er eigenlijk niet
toe doet.