nhm 10 okt2012 - Natuurhistorisch Genootschap in Limburg

216 oktober 2012 jaargang 101 | 10 natuurhistorisch maandblad
Soort Levendbarende
hagedis
(Zootoca vivipara)
Zandhagedis
(Lacerta agilis)
Levensstadium
Plaatmateriaal
M V A/S J M V A/S J M V A/S J M V A/S J M V A/S J
Hout 0 0 0 0 0 2 0 0 11 81 19 2 113 4 0 0 0 4 0 0 0 0
Metaal 1 0 0 0 1 0 0 0 18 94 18 5 135 5 5 1 0 11 0 0 0 0
Tapijt 0 0 0 0 2 2 0 0 11 92 18 2 123 0 2 1 0 3 1 0 0 0
De weergegevens van het Weerstation Montfort zijn zeker niet indicatief
voor het microhabitat van Hazelworm en Gladde slang onder
de plaat, maar maken wel een vergelijking mogelijk met de literatuur.
Uit de data blijkt dat 2011 een droog voorjaar en een natte zomer en
najaar had. In de maanden maart tot en met mei is op slechts vijf van
de 18 controledagen neerslag gevallen. In de maanden juni tot en met
september regende het op tien van de 15 dagen. Van de Hazelworm
werden 243 dieren (65,5%)waargenomen op neerslagdagen en 128
(34,5%) op dagen zonder neerslag. Voor de Gladde slang zijn deze getallen
respectievelijk 12 (66,7%) en 6 (33,3%).
Om een relatie te kunnen vaststellen met de buitentemperatuur zijn
de vangsten van de Hazelworm en de Gladde slang uitgezet tegen de
temperatuurgegevens (dagminimum, -maximum en -gemiddelde)
op de controledagen [figuur 4 en 5].
Uit het gewogen gemiddelde blijkt de Hazelworm het meest te worden
aangetroffen bij een gemiddelde dagtemperatuur van 16°C en
de Gladde slang bij een gemiddelde dagtemperatuur van 17°C. Hazelwormen
zijn al onder platen aan te treffen bij een minimum van 2°C,
maar de aantallen stijgen pas goed bij een dagminimumtemperatuur
van 8°C. Voor de trefkans van een Gladde slang ligt het absolute
dagminimum met 9°C duidelijk hoger. Zowel Hazelworm als Gladde
slang zijn nog onder de platen aanwezig bij een dagmaximumtemperatuur
van 29°C.
kunstmatige schuilplekken voor reptielen
Voorkeuren
Ook uit dit onderzoek is gebleken dat vooral Gladde slangen en Hazelwormen
gebruik maken van kunstmatige schuilplekken. Daarbij kan
worden gesteld dat de keuze van het plaatmateriaal waarschijnlijk
niet van doorslaggevende betekenis is voor het functioneren van de
platen. Hierbij spelen primair de biologie en de ecologie van de soorten
reptielen een rol. Sommige, vooral thermofiele thigmotactische
Hazelworm
(Anguis fragilis)
Totaal
Gladde slang
(Coronella austriaca)
Totaal
Adder
(Vipera berus)
TABEL 2
Soorten en aantallen van reptielen die onder de platen van staal, tapijt en hout werden aangetroffen (M = mannetje, V = vrouwtje, A/S = niet gedetermineerde
adulte en subadulte dieren, J = juveniel).
Aantal Hazelwormen
140
120
100
80
60
40
20
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Temperatuur (°C)
soorten zoals de Gladde slang en de Hazelworm, zullen de kunstmatige
schuilplekken voor langere tijd gebruiken omdat ze een geschikt
microhabitat onder de platen aantreffen. Andere soorten gebruiken
de plaat enkel als opwarmplek of kortstondige vluchtplek. Een voorkeur
voor een bepaald plaatmateriaal kon in dit onderzoek alleen
voor de Gladde slang worden vastgesteld. Deze prefereert de stalen
plaat boven schuilplekken van tapijt of hout.
Opvallend is het grote verschil in aantal tussen mannelijke en vrouwelijke
Hazelwormen die onder de platen worden aangetroffen.
Hierbij maakt het type materiaal geen verschil; onder alle platen domineren
de vrouwtjes. In de meeste gevallen betreft het drachtige
dieren. caPuLa & LuiseLLi (1993) vonden in een alpiene regio juist het
omgekeerde. Volgens hen warmen drachtige dieren zich vooral op
door directe zonnestraling en houden niet-drachtige dieren zich met
name op onder allerlei voorwerpen en reguleren hun lichaamstemperatuur
daarmee indirect. Dit lijkt in tegenspraak met de door de
auteurs gevonden resultaten. Bij ons onderzoek is evenwel niet consequent
genoteerd of dieren drachtig waren, een harde conclusie is
daarover derhalve niet mogelijk. Bovendien is de buitentemperatuur
op grote hoogte waarschijnlijk een beperkende factor. Drachtige dieren
zijn dan gedwongen meer direct te zonnen om de ontwikkeling
van de embryo’s veilig te stellen. De indruk bestaat dat in ons onderzoeksgebied
met name de drachtige vrouwtjes (en zeker niet de mannetjes)
van de platen gebruik maken. Een vervolgonderzoek zal moeten
uitwijzen of deze stelling beter onderbouwd kan worden.
Temperatuur en vochtigheid onder de platen
Waarschijnlijk is de keuze voor een schuilplek soortafhankelijk, maar
spelen temperatuur en vochtigheid daarbij een prominente aanvullende
rol (zie ook ParMeLee & Fitch, 1995). De abiotische omstandigheden
onder platen variëren nogal, wat het mogelijk maakt dat er voor
zowel staal, hout als tapijt onder de plaat microhabitats aanwezig
zullen zijn die aan de eisen van de soorten voldoen. Van belang is dus
dat de abiotische omstandigheden onder de platen gevarieerd zijn.
Tmax
Tgem
Tmin
Figuur 4
Het aantal vangsten van de
Hazelworm (Anguis fragilis) uitgezet
tegen de dagminimumtemperatuur
(blauw), de dagmaximumtemperatuur
(groen) en de gemiddelde
dagtemperatuur (paars) op
de controledagen (°C).