Ltkol (R) Dr. Robèrt Gooren - Nederlandse Officieren Vereniging

Lkol(R) Dr. Robèrt GOOREN
Hoofd Sectie CAI
o pi n i e
Cultuur,
cultuurinformatie
en cultuurtraining
De Sectie cAi en het humAn terrAin vAn het miSSiegebieD
Er bestaan binnen het Commando Landstrijdkrachten ongetwijfeld meer onderdelen
die niet bij iedereen bekend zijn, maar de Sectie Cultuurhistorische Achtergronden
& Informatie (hierna Sectie CAI genoemd) zal voor veel officieren een onbekend
verschijnsel zijn. En toch zal elke militair in zijn/haar voorbereiding op een uitzending
minstens één keer met het werk van deze sectie te maken krijgen.
Carré 7/8 - 2009 pagina 8
Tijdens de MissieGerichte Informatie (MGI) op De Harskamp,
of bij de MissieGerichte Opleiding (MGO) aan de
School voor Vredesmissies (SVV) in Amersfoort wordt
in een zgn. ‘CAI-les’ aandacht besteed aan de cultuur,
godsdienst, sociale structuur en geschiedenis van de
bevolkingsgroepen waar hij/zij in het inzetgebied mee te
maken krijgt. Voor de ISAF-missie in Afghanistan komt
daar nog een gedrags- en communicatietraining bij, waarin
samen met een Afghaanse tolk en een Afghaanse acteur
een aantal scenario’s wordt uitgevoerd. Deze zijn gebaseerd
op situaties en gesprekken die in de praktijk regelmatig
voorkomen. Aangevuld met een bezoek aan een
Islamitische moskee, vormen de CAI-presentatie en de
Cultural Awareness Training (CAT) de missiegerichte culturele
voorbereiding op de uitzending naar Afghanistan.
Voor andere missies is het programma meestal minder
uitvoerig.
Het werk van de Sectie CAI, waarom en hoe cultuur in

Nederlandse militairen
in Mostar.
Carré 7/8 - 2009 pagina 10
interim regering van Afghanistan wel degelijk melding van
het feit dat […] religious, ethnic and cultural sensitivities in
Afghanistan are appropriately respected by the ISAF.”
Zowel de commandant van ISAF, als de Afghaanse autoriteiten
wilden niet dat het gedrag van Westerse militairen,
die niet afkomstig waren uit een Islamitische cultuur, problemen
zou veroorzaken bij de Afghaanse bevolking. Het
expliciet toevoegen van respect voor de Afghaanse cultuur
in een dergelijke overeenkomst maakt duidelijk dat
hier het nodige gewicht aan werd toegekend.
Wanneer kwam cultuur bij Defensie in
beeld?
Het is in eerste instantie vooral de juridische verplichting
geweest, die het onderwerp cultuur in de militaire
opleiding voor buitenlandse operaties heeft gebracht. Dat
gebeurde vanaf de jaren ’90 van de vorige eeuw onder
invloed van het oorlogsgeweld in het voormalige Joegoslavië.
De opzettelijke vernietiging van het cultureel erfgoed
door de strijdende partijen in Kroatië en Bosnië-
Hercegovina is door militaire waarnemers en journalisten
uitvoerig gedocumenteerd; de beschieting van Dubrovnik,
de vernietiging van de Nationale Bibliotheek, archieven
en musea in Serajevo, de honderden vernielde moskeeën
en kerkgebouwen en de verwoesting van Mostar zijn een
duidelijke schending van het oorlogsrecht geweest. Voor
de Nederlandse militairen die als OSCE/EU-waarnemer of
als deel van de UNPROFOR-missie in dit gebied zijn ingezet,
was in de voorbereiding behoefte aan informatie over
het cultureel erfgoed dat door oorlogsgeweld bedreigd
werd. Met presentaties over dit onderwerp werd tegelijkertijd
aan de juridische verplichting voldaan om eigen
militairen te instrueren over de eigen verantwoordelijkheid
op het gebied van de bescherming van cultureel erfgoed
in het inzetgebied tegen oneigenlijk gebruik, diefstal,
plundering, beschadiging of vernieling. De docenten die
deze presentaties verzorgden kwamen van het Bureau
Cultureel Erfgoed, een kleine mobilisabele eenheid van
reserve-officieren die in 1953 was opgericht.
Van Bureau Cultureel Erfgoed naar Sectie
Cultuurhistorische Achtergronden &
Informatie
Het Bureau Cultureel Erfgoed had tijdens de Koude
Oorlog een duidelijke opdracht. Bij mogelijke oorlogsomstandigheden
in Nederland moesten de zgn. ‘cultuurbeschermingsofficieren’
van het Bureau als liaison-officier
en adviseur assisteren bij het in veiligheid brengen van
het nationale cultureel erfgoed. Vandaar dat onder de
hoger opgeleide reserve-officieren een klein aantal kunsthistorici,
architecten, en historici werd geworven, die
over voldoende kennis beschikten om deze taken ook
te kunnen uitvoeren.
Na de Koude Oorlog komt hier een taak bij. Tijdens de
oorlog in Bosnië (1992-95) wordt het Bureau Cultureel
Erfgoed gevraagd om les te geven aan Nederlandse waarnemers
en UNPROFOR-militairen over het cultureel erfgoed
in het voormalige Joegoslavië. Ook na 1995 gaan de
lessen over cultureel erfgoed in Bosnië en Kroatië door,
nu voor opeenvolgende rotaties van IFOR en SFOR.
Ondertussen verandert de informatiebehoefte. Vanuit
de operationele praktijk komen steeds meer vragen
over de gewoonten, mentaliteit, godsdienst en recente
geschiedenis van de verschillende bevolkingsgroepen in
het inzetgebied. Dit vereist een ander soort expertise,
minder kunsthistorisch en meer antropologisch van aard.
Slechts een paar reservisten van het Bureau Cultureel
Erfgoed zijn hiervoor inzetbaar. Vanaf 1999 worden uit
de universitaire wereld twee externe deskundigen binnengehaald
om de cultuurlessen aan te passen aan de nieuwe
behoefte. Hoewel het cultureel erfgoed nooit helemaal
uit de lessen verdwijnt, komt de nadruk bij nieuwe militaire
missies in Afghanistan, Irak en Soedan sterk op de
sociaal-culturele, religieuze en historische omstandigheden
in het inzetgebied te liggen.
De naam en organisatie van de eenheid worden eveneens
aangepast. In 1999 ontstaat binnen de Operationele
Staf BLS de Sectie Cultureel Erfgoed. In 2001 verandert
de naam in Sectie Cultuurhistorische Achtergronden &
Informatie. Momenteel is de Sectie CAI een zelfstandig
onderdeel binnen de Ondersteuningsgroep CLAS.
Hoe wordt invulling gegeven aan
cultuurinformatie en cultuurtraining?
Wat de Sectie CAI probeert te doen, is in hoofdlijnen niet
ingewikkeld. De lesdoelen van de presentaties zijn:
• informatie te geven over de cultuur, religie en
geschiedenis van de bevolkingsgroepen in het
operatiegebied;
• militairen bewust te maken van cultuurverschillen en
van het feit dat eigen opvattingen, gedrag, normen en
waarden niet altijd door iedereen gedeeld of gewaardeerd
worden;

• vooroordelen, stereotype opvattingen en
simplificaties die vaak onbewust bij militairen
over bevolkingsgroepen in het operatiegebied
aanwezig zijn, tegen te gaan.
Voor het trainingsdeel in de MGI/MGO ISAF
komt hier nog bij:
• militairen te oefenen d.m.v. scenario’s in het
voeren van een gesprek met een Afghaanse
burger op een manier die rekening houdt met
culturele verschillen en gevoeligheden.
In de beschikbare lestijd kan nooit meer dan een
eerste kennismaking met de Afghaanse cultuur
worden aangeboden. De uitleg over de achtergronden
van bepaalde leefgewoonten, over de
armoede, het gebrek aan onderwijs en werk,
over het isolement van de dorpen op het platteland,
over eer, status en schaamte, over de sociale
structuur van families, clans en stammen, en
over de houding tegenover vreemden, bieden de militair
enig houvast om te functioneren te midden van de
plaatselijke bevolking. De aangereikte informatie moet
zoveel mogelijk relevant zijn voor wat de militair aantreft
als hij in Afghanistan buiten het kamp komt. Door zich
bewust te zijn van cultuurverschillen zal hij/zij in contacten
met Afghanen voor zover mogelijk rekening houden
met culturele gevoeligheden, bijvoorbeeld op het gebied
van gender, bij het betreden van woningen, of bij de inzet
van speurhonden.
Het zal evenmin mogelijk zijn om in anderhalve lesdag een
einde te maken aan eventuele vooroordelen en stereotype
opvattingen van militairen over de leefgewoonten,
mentaliteit en religie van andere volken. Wat de docenten
van CAI proberen, is duidelijk te maken dat andere
culturen niet in termen van ‘slechter’ of ‘beter’ dan onze
eigen cultuur moeten worden gezien. Elke cultuur heeft
een uniek karakter. De wereld kent een grote verscheidenheid
aan culturen. Onze cultuur is er één te midden
Overleg met Afghanen in het veld.
van vele. In de praktijk blijken de meeste militairen voldoende
open te staan voor deze relativering. Daarmee
staan zij ook open om informatie op te nemen over de
cultuur van hun operatiegebied. En om aandacht te hebben
voor algemeen menselijke eigenschappen die niet
aan een specifieke cultuur gebonden zijn: de behoefte
aan een veilig bestaan, een toekomst voor de eigen kinderen,
voldoende eten, kleding en onderdak om te overleven,
en het gevoel van verbondenheid met familie en
groepsgenoten.
Enkele waarschuwende woorden
De CAI-presentaties en de CAT-trainingen zijn bedoeld
als hulpmiddelen. Ze ondersteunen militairen in het uitvoeren
van hun militaire taken. Wanneer de militair
beschikt over een zekere basiskennis van de plaatselijke
cultuur en op een respectvolle manier kan communiceren
met de bevolking, dan kan dit leiden tot een effectiever
optreden. In Afghanistan, waar de ISAF operaties
voor een groot deel gericht zijn op het winnen van
hearts and minds, zijn goede contacten met de bevolking
van groot belang. Maar deze kennis
en vaardigheid zijn geen tovermiddelen.
Hoe respectvol onze benadering
van de bevolking ook is, de houding
van de individuele Afghaan in Uruzgan
tegenover ISAF en tegenover
de Afghaanse overheid wordt door
veel meer factoren bepaald.
Om bewust te zijn van de Afghaanse
cultuur moet er meer gebeuren dan
het toepassen van een Afghan Culture
Smart Card , een standaardlijst
met Do’s & Don’ts, of een lijst van
de belangrijkste gedragsregels uit
de Pashtunwali. Onze detailkennis
van bijzonderheden uit de Afghaanse
cultuur zal nooit voldoende zijn om
met alle praktijksituaties om te kunnen
gaan. Elke militair die in contact
komt met bevolking in Uruzgan
moet daarom ook in houding
en gedrag laten merken dat hij/zij
Rabies muurschildering
voor ongeletterde
Afghanen.
Carré 7/8 - 2009 pagina 11

Biddende ANAmilitairen
in Uruzgan.
Carré 7/8 - 2009 pagina 12
de Afghaanse culturele gevoeligheden voldoende respecteert.
Algemeen fatsoenlijk gedrag moet voorop staan,
zoals wij dat ook in Nederland van een professionele
militair mogen verwachten. In de operationele praktijk
van Uruzgan is het al lastig genoeg om dit gedrag tijdens
risicovol optreden buiten de poort vol te kunnen houden.
Aangevuld met inzicht in de Afghaanse leefwereld
en met de nodige basiskennis over begroetingen en de
manier van communiceren, kan door fatsoenlijk gedrag
een zo goed mogelijk contact met de plaatselijke bevolking
worden opgebouwd.
Uit de waardering die internationaal met grote regelmaat
wordt uitgesproken over het optreden van Nederlandse
militairen in Afghanistan mogen we voorzichtig concluderen
dat de cultuurles en cultuurtraining in de missiegerichte
voorbereiding effect sorteren. Een aantal jaren
was de Nederlandse krijgsmacht tamelijk uniek in deze
aanpak. De laatste jaren zijn enkele belangrijke NAVOpartners
dezelfde weg opgegaan.
Internationale ontwikkelingen
Tot 2004 was Nederland het enige lid van de NAVO dat
met de Sectie CAI beschikte over een gespecialiseerde
eenheid die alle aspecten van cultuur in de missiegerichte
voorbereiding onder de aandacht kon brengen.
Andere landen maakten voornamelijk gebruik van ingehuurde
specialisten, veelal afkomstig uit de academische
wereld, die incidenteel lezingen gaven wanneer militaire
eenheden zich voorbereidden op uitzending. Vanaf 2004
komt daar verandering in, vooral door de ervaringen van
de Amerikaanse en Britse strijdkrachten in Irak. In beide
landen, maar vooral in de Verenigde Staten, ontstaat in
relatief korte tijd een grote belangstelling voor het vakgebied
Cultural Awareness.
In de Verenigde Staten worden de moeizame pogingen
om in Irak stabiliteit en wederopbouw tot stand
te brengen onder meer verbonden aan de gebrekkige
voorbereiding van Amerikaanse militairen op het optreden
in een voor hen onbekende en vreemde cultuur.
Het onvermogen om effectief contact te leggen met de
Irakese bevolking wordt als een serieus probleem onderkend.
Daarna gaat het in de Verenigde Staten snel vooruit.
De missie-voorbereiding wordt sterk vernieuwd,
met een groot aandeel voor cultuurinformatie en crosscultural
communicatie-training, en met grootschalige oefeningen
in een nagebouwde Irakese stadswijk waar tientallen
acteurs actief zijn.
Bovendien komt er in de Verenigde Staten geld beschikbaar
voor de oprichting van kenniscentra. Het U.S. Army
opent in 2004 het TRADOC Culture Center waar missiegerichte
onderwijs- en trainingsprogramma’s worden
ontwikkeld. De andere krijgsmachtdelen volgen kort
daarna.
Ook in het ontwikkelen van doctrine gaan de Amerikaanse
strijdkrachten voorop. Met de Field Manual 3-24
Counter-Insurgency uit december 2006 worden nieuwe
ervaringen uit de operaties in irak en Afghanistan ondergebracht
in wat nu al een toonaangevend handboek voor
dit type operaties is geworden.
Ook in Groot-Brittannië wordt sinds enkele jaren serieus
aandacht besteed aan het nut van cultuur bij hedendaagse
militaire operaties. Hier staat in eerste instantie
het ontwikkelen van expertise centraal en blijft de
voorbereiding op uitzending een verantwoordelijkheid
voor de uit te zenden eenheid. De recente oprichting
van het Culture Institute binnen de United Kingdom Defence
Academy is vooral een poging om door middel van onderzoek
eigen kennis en opleidingsprogramma’s te ontwikkelen.
Het DI Human Factors ondersteunt de UK Defence
Intelligence Staff met relevante kennis van culturele factoren
die het contact van Britse militairen met bevolkingsgroepen
in andere landen kunnen beïnvloeden.
In een Britse doctrine-publicatie uit januari 2009, The
Significance of Culture to the Military wordt het belang van
cultuur nog eens duidelijk toegelicht.
Ontwikkelingen in de toekomst
Aandacht voor cultuur bij de voorbereiding en uitvoering
van buitenlandse missies is tegenwoordig vanzelfsprekend.
Daar hebben de medewerkers van de Sectie
CAI de afgelopen tien jaar ook een duidelijke bijdrage
aan geleverd. Door de groeiende samenwerking met nietmilitaire
organisaties in het inzetgebied ligt de nadruk van
militaire operaties steeds meer bij de plaatselijke bevolking.
De aanwezigheid van een “cultad” (cultural advisor)
in Uruzgan bij TF-U en in Kandahar bij de staf van RC-
South is een eerste stap naar een meer operationele toepassing
van cultuur-expertise. Kennis van de culturele
achtergrond is voor diverse activiteiten op het gebied
van CIMIC, Humint en InfoOps/PsyOps onmisbaar. Het
belang van het human terrain wordt binnen de krijgsmacht
nu wel in brede kring erkend. De samenwerking
tussen de afzonderlijke eenheden die zich met deze activiteiten
bezighouden is echter nog niet in de Defensieorganisatie
verankerd.
Misschien dat in de toekomst vanuit een gemeenschappelijk
operationeel hoofdkwartier een bundeling van cultuurkennis
en praktijkervaring kan worden ingezet voor
toekomstige militaire operaties in een andere culturele
omgeving.