Download Proefhoodfstuk - Basisboek Literatuur
Download Proefhoodfstuk - Basisboek Literatuur
Download Proefhoodfstuk - Basisboek Literatuur
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
BASIS<br />
BAEK<br />
LITERA<br />
TAUR<br />
Joke van Balen<br />
Corrie Joosten<br />
Coen Peppelenbos<br />
Uitgeverij kleine Uil Educatief
Inleiding<br />
Het <strong>Basisboek</strong> <strong>Literatuur</strong> is gemaakt omdat er vraag naar was. De schrijvers<br />
geven les aan de lerarenopleiding Nederlands van de Noordelijke Hogeschool<br />
Leeuwarden. Studenten wilden graag een goed boek waarin literaire<br />
termen en voorbeeldanalyses stonden. Een praktisch naslagwerk met veel<br />
voorbeelden. Dat boek hebben we dus gemaakt.<br />
We hebben het boek opgedeeld in vijf hoofdstukken: de schrijver, het boek,<br />
de lezer, de literaire wereld en de didactiek. De eerste vier hoofdstukken zijn<br />
voor een breed publiek: van lezers bij leesclubs die zich nog willen verdiepen<br />
in literaire opvattingen en begrippen tot leerlingen in de hoogste klassen<br />
van het voortgezet onderwijs die een modern naslagwerk in de kast<br />
willen hebben staan. Het vijfde hoofdstuk biedt als extra veel lessuggesties<br />
voor docenten Nederlands (waarbij grote delen ook interessant kunnen zijn<br />
voor de leerling).<br />
We hebben getracht om zoveel mogelijk nieuwe voorbeelden te bedenken<br />
bij veelgebruikte termen. Daarbij verwijzen we naar klassiekers en moderne<br />
literatuur. Regelmatig nemen we ook een voorbeeld uit de jeugdliteratuur<br />
op.<br />
Juist in een tijd waarin er op veel scholen gediscussieerd wordt over de kennisbasis<br />
en er een roep is om meer theoretische kennis kan het <strong>Basisboek</strong><br />
<strong>Literatuur</strong> een hulpmiddel zijn.<br />
Mocht u nog op- of aanmerkingen hebben, aanvullingen wensen in een<br />
volgende druk of aperte fouten tegenkomen, dan vragen we u om deze naar<br />
ons te mailen (info@kleineuil.nl) zodat we het boek waar mogelijk nog kunnen<br />
verbeteren en uitbreiden.<br />
Joke van Balen<br />
Corrie Joosten<br />
Coen Peppelenbos<br />
inleiding<br />
5
6<br />
Inhoud<br />
Inleiding 5<br />
Hoofdstuk 1 De schrijver 9<br />
1.1 Inspiratie<br />
De wordingsgeschiedenis van het gedicht ‘Draadloos’<br />
10<br />
door Hanz Mirck 14<br />
1.2 Poëtica 18<br />
1 Expressieve poëtica 19<br />
2 Autonomistische poëtica 19<br />
3 Mimetische poëtica 19<br />
4 Pragmatische poëtica 19<br />
Onderzoek binnen een literair werk 20<br />
Onderzoek buiten een literair werk 20<br />
1.3 Autobiografisch schrijven 22<br />
A Autobiografische geschriften: dagboeken en brieven 22<br />
B Autobiografische boeken en romans 23<br />
C Romans met autobiografische elementen 26<br />
Bronnen 28<br />
Hoofdstuk 2 Het boek 29<br />
2.1 Genreleer 30<br />
A Genres binnen de epiek (verhalende teksten) 30<br />
B Genres binnen de lyriek (gedichten en liederen/liedjes) 51<br />
C Genres binnen de dramatiek (alle toneelteksten) 71<br />
2.2 Stromingen, periodes, literaire groepen of bewegingen 78<br />
Middeleeuwen 78<br />
Zestiende eeuw 80<br />
Zeventiende eeuw 82<br />
Achttiende eeuw 83<br />
Negentiende eeuw 85<br />
Twintigste eeuw 92<br />
2.3 Proza: analyse en interpretatie 99<br />
Perspectief 101<br />
Personages 106<br />
Ruimte 109<br />
Tijd 110<br />
Motieven en symbolen (ook in gedichten en toneelstukken) 113<br />
Vertelstructuren<br />
Analyse en interpretatie van een verhaal en een roman<br />
129<br />
in de praktijk 131<br />
basisboek literatuur
2.4 Poëzie: analyse en interpretatie 151<br />
Typografische kenmerken 151<br />
Klankkenmerken 155<br />
Syntactische stijlfiguren 159<br />
De semantische laag in het gedicht 164<br />
Parafrase en interpretatie 174<br />
Voorbeeldanalyse van een gedicht 175<br />
Bronnen 180<br />
Hoofdstuk 3 De lezer 181<br />
3.1 Recensenten 182<br />
3.2 Argumenten in recensies 183<br />
1 Argumenten met betrekking tot de werkelijkheid 183<br />
2 Argumenten met betrekking tot de auteur 184<br />
3 Argumenten met betrekking tot het werk 186<br />
4 Argumenten met betrekking tot de lezer 186<br />
5 Argumenten met betrekking tot andere literaire werken 187<br />
Drogredenen 188<br />
Voorbeeldrecensie 189<br />
3.3 De lezer en het leesproces 191<br />
3.4 De ‘gewone’ lezer? 193<br />
Wie leest wat? 193<br />
Wat koopt een lezer? 193<br />
Nederlandse <strong>Literatuur</strong> Top 10 193<br />
Bronnen 194<br />
Hoofdstuk 4 De literaire wereld 195<br />
4.1 Literaire tijdschriften 196<br />
4.2 Uitgeverijen 202<br />
Manuscripten 202<br />
4.3 Boekhandel 203<br />
Klanten 204<br />
4.4 Bibliotheken 205<br />
4.5 Literaire organisaties en evenementen 206<br />
4.6 <strong>Literatuur</strong>prijzen 209<br />
Bronnen 212<br />
Hoofdstuk 5 Didactiek 213<br />
5.1 Kerndoelen en eindtermen 214<br />
Kerndoelen van 1998 214<br />
Kerndoelen onderbouw 214<br />
Eindtermen vmbo 215<br />
Eindtermen bovenbouw havo/vwo 216<br />
Leren lezen 217<br />
inhoud<br />
7
8<br />
5.2 De schrijver 220<br />
Schrijver op school 220<br />
Zelf schrijven 223<br />
5.3 Het boek 228<br />
Toetsing 228<br />
Lessuggesties gericht op genres 230<br />
5.4 De lezer 234<br />
Op zoek naar een goed boek 234<br />
Recensie schrijven 236<br />
Het niveau van de lezer 237<br />
5.5 De literaire wereld 245<br />
Webquest 245<br />
Landelijke wedstrijden fictie en poëzie 246<br />
5.6 Leesdossieropdrachten 247<br />
De schrijver 247<br />
Boek 247<br />
De lezer 249<br />
Literaire wereld 249<br />
Bronnen 250<br />
Register 251<br />
basisboek literatuur
18<br />
1.2 Poëtica<br />
basisboek literatuur<br />
‘In Nederland wordt altijd zo neergekeken op boeken die lekker weglezen.<br />
Dan krijg je van die boeken waaraan je kunt zien dat de schrijver<br />
heel veel moeite heeft gedaan om er iets ingewikkelds van te<br />
maken. Dat is toch gek. Ik vind dat een verhaal via je hart moet binnenkomen<br />
en niet via je hersens.’<br />
Lydia Rood (in: Bumper, 1998)<br />
In de laatste decennia van de twintigste eeuw werd het poëticaonderzoek<br />
populair op de universiteiten van Utrecht en Groningen. A.L. Sötemann en<br />
in zijn kielzog W.J. van den Akker en G. Dorleijn onderzochten de poëtica’s<br />
van voornamelijk dichters. Onder een poëtica verstaat Van den Akker in zijn<br />
proefschrift Een dichter schreit niet (1985, over de dichter Martinus Nijhoff):<br />
‘het geheel van opvattingen van een auteur (of groep van auteurs) over literatuur,<br />
blijkend uit uitspraken gedaan in en buiten het literaire werk’. In<br />
latere lezingen, gebundeld in het boek Poëtica-onderzoek in de praktijk (1993),<br />
werden niet alleen poëtica’s van auteurs onderzocht, maar ook die van uitgevers,<br />
tijdschriften, lezers en zelfs schoolmethoden.<br />
De literatuurgeschiedenis is vaak gebaseerd op veranderende poëtica’s. De<br />
Vijftigers zetten zich bijvoorbeeld af tegen hun voorgangers, maar pasten<br />
wel in een bepaalde traditie. Voor literatuurwetenschappers is het dan interessant<br />
om die opvattingen met elkaar te vergelijken. Klopt het wel dat die<br />
de opvattingen vergelijkbaar zijn? In hoeverre zijn de directe voorgangers<br />
verschillend van de navolgers? Klopt datgene wat een auteur in interviews<br />
zegt wel met zijn eigen schrijfpraktijk? Veranderen de opvattingen van een<br />
auteur gedurende zijn leven? Het zijn zomaar wat vragen (die je moeiteloos<br />
kunt uitbreiden) die als het goed is leiden tot een genuanceerder beeld van<br />
de literatuurgeschiedenis.<br />
Er worden vier poëtica’s onderscheiden.<br />
Poëtica’s<br />
mimetisch<br />
expressief autonomistisch pragmatisch<br />
Refereert aan<br />
werkelijkheid<br />
schrijver literair werk lezer<br />
Van den Akker richt zich in zijn eerdergenoemde proefschrift vooral op de<br />
poëzie. Hierna proberen we de uitleg ook te koppelen aan romans. Daartoe<br />
zullen we wat grove verwijzingen doen en zelf al enkele nuances aanbrengen.
1 Expressieve<br />
poëtica<br />
In het literaire werk komt<br />
vooral de uiting van gevoelens<br />
en gedachten van de<br />
schrijver aan de orde. De<br />
auteur staat centraal. Hier<br />
kunnen we vooral denken<br />
aan autobiografische werken of literaire werken<br />
waar het (deels) gefictionaliseerde leven van de<br />
auteur centraal staat. Grote delen van het werk<br />
van Gerard Reve zouden onder deze poëtica te<br />
plaatsen zijn. Denk bijvoorbeeld ook aan Rosita<br />
Steenbeek – De laatste vrouw (1994) en Intensive<br />
care (2004), Renate Dorrestein – Heden ik (1993),<br />
Jaap Scholten met zijn semi-autobiografische<br />
romans Tachtig (1995) en De wet van Spengler<br />
(2008). In de Nederlandse literatuurgeschiedenis<br />
denken we in eerste instantie vooral aan de<br />
Forum-generatie van voor de Tweede Wereldoorlog<br />
mede dankzij de ‘vorm-of-vent-discussie’.<br />
De persoonlijkheid van de auteur moest<br />
volgens deze generatie, waartoe Menno ter<br />
Braak en E. du Perron behoorden, doorklinken<br />
in het literaire werk.<br />
2 Autonomistische poëtica<br />
Verwijst niet direct naar de werkelijkheid, is<br />
niet in eerste instantie bedoeld als expressiemiddel<br />
voor de schrijver en wil niet ten dienste<br />
staan van het publiek. Dat klinkt heel stellig,<br />
maar je moet denken aan literair werk dat de<br />
nadruk legt op de vorm, de stijl en de structuur.<br />
In de literatuur kun je denken aan het vrij<br />
ontoegankelijke werk van Kees Ouwens of<br />
Nachoem Wijnberg als meest extreme uiterste.<br />
Maar ook een auteur als Hafid Bouazza zou je<br />
eronder kunnen scharen met werken als Paravion<br />
(2003) en Salomon (2001) of Kees ’t Hart<br />
die in zijn roman Ter navolging (2004) een<br />
moderne pastiche maakt van een brievenboek.<br />
In de poëzie kun je denken aan Tonnus<br />
Oosterhoff, Tsead Bruinja en Astrid Lampe.<br />
3 Mimetische poëtica<br />
In de mimetische poëtica wordt vooral gekeken<br />
naar de werkelijkheid waarnaar het literaire<br />
werk verwijst. De visie van de auteur op<br />
die werkelijkheid of de beschrijving van de<br />
werkelijkheid is vooral van belang. Je kunt<br />
denken aan het werk van A.F.Th. van der<br />
Heijden en zijn roman cyclus De tandeloze tijd<br />
(1983-1996) die een indringend beeld geeft<br />
van de jaren tachtig. Het hoeft niet altijd over<br />
onze tijd gaan: in een boek als De zwarte met het<br />
witte hart (1997) van Arthur Japin kom je veel te<br />
weten over de (deels racistische) opvattingen in<br />
de hogere kringen in de negentiende eeuw.<br />
4 Pragmatische poëtica<br />
Richt zich voornamelijk op de relatie met het<br />
publiek. Dat kan vooral zijn om de lezer te<br />
amuseren, maar ook om het publiek een les te<br />
leren. De boeken die meer op het grote publiek<br />
zijn gericht behoren vaak tot deze poëtica.<br />
Denk aan spannende boeken als De eetclub<br />
(2004) van Saskia Noort of Twee tranen (2008)<br />
van Derwent Christmas of de humoristische<br />
boeken van Kees van Kooten. Typische werken<br />
waarin een boodschap werd overgebracht zijn<br />
het toneelstuk Op hoop van zegen (1901) van<br />
Herman Heijermans, dat sociale misstanden in<br />
de visserij aan de orde stelde, de socialistische<br />
roman Brood (1932) van Maurits Dekker of de<br />
feministische autobiografie De schaamte voorbij<br />
(1976) van Anja Meulenbelt.<br />
Nu de broodnodige nuanceringen, want een<br />
literatuurwetenschapper zou gruwen van de<br />
manier waarop deze boeken voor de vuist weg<br />
zijn ingedeeld.<br />
Een schrijver of een boek is meestal niet in te<br />
delen bij slechts één poëtica. Nog afgezien van<br />
het feit dat een schrijver tijdens zijn carrière<br />
van opvatting kan veranderen is het meestal zo<br />
dat hij twee (of meer) poëticale zienswijzen in<br />
een werk samenbrengt. Hierboven werd Reve<br />
de schrijver<br />
19
46<br />
Satire (ook in lyriek en dramatiek) – Een spottende tekst waarin de schrijver<br />
uit verontwaardiging (soms zelfs haat) bepaalde gebeurtenissen of personen<br />
of gewoontes aan de kaak stelt. De toon kan variëren van mild ironisch tot<br />
uitgesproken hatelijk. Vaak is een satire tegelijk bij een ander genre onder te<br />
brengen en wordt het bijvoeglijk naamwoord ‘satirisch’ nogal eens gebruikt<br />
bij een spottende tekst: een satirische sleutelroman, een satirisch dierenverhaal,<br />
een satirisch imaginair reisverhaal, een satirisch grafdicht et cetera.<br />
Epiek: Anoniem – Van den vos Reynaerde (dertiende eeuw), Desiderius Erasmus – Lof<br />
der zotheid (1509, oorspronkelijk Latijn), Marnix van St. Aldegonde – Bienkorf der<br />
H. Roomsche Kerke (1569), J.A. Schasz – Reize door het apenland (1788), L.P. Boon –<br />
Wapenbroeders (1955)<br />
Lyriek: bekend zijn de zogenaamde hekeldichten van Joost van de Vondel – onder<br />
andere Rommel-Pot vant Hanekot (1627), Roskam (1630), Harpoen (1630)<br />
Constantijn Huygens –Costelick mal (1622)<br />
Dramatiek: Joost van den Vondel – Palamedes (1625)<br />
Schelmenroman (picareske) – Roman waarin de hoofdpersoon een schelm<br />
(= picaro) is die door zijn slimme streken elke keer kans ziet andere mensen<br />
te bedriegen. In laatmiddeleeuwse teksten zien we al hoe alle rangen en<br />
standen (adel, geestelijkheid, burgers en boeren) door hun goedgelovigheid,<br />
domheid en vaak ook hebzucht in de handige praatjes van de schelm trappen.<br />
Vaak zijn picareskes een aaneenschakeling van avonturen waarbij de<br />
schelm altijd de uiteindelijke ‘winnaar’ is.<br />
Anoniem – Het volksboek van Ulenspieghel (zestiende eeuw), Anoniem – De pastoor van<br />
Kalenberg (zestiende eeuw), Jan Cremer – Ik Jan Cremer (1964), Tom Lanoye – Alles moet<br />
weg (1988), Marek van der Jagt – Gstaad 95-98 (2002)<br />
Sciencefiction (sf) – Engelse benaming voor literatuur die avonturen<br />
beschrijft in een denkbeeldige tijd en ruimte (meestal in de toekomst, vandaar<br />
ook wel toekomstroman genoemd). De auteur baseert zich daarbij<br />
vaak op actuele technische en wetenschappelijke gegevens. De harde sciencefiction<br />
voor volwassenen wordt vaak onder de lectuur geschaard. In<br />
Nederland verschijnen vooral vertalingen van (series van) Amerikaanse<br />
auteurs als Jack Vance. Er kan zowel een positieve als negatieve beschrijving<br />
van de toekomst gegeven worden (kortweg utopie en dystopie genoemd).<br />
Een afsplitsing van dit genre is ‘fantasy’, waarin veel minder nadruk wordt<br />
gelegd op de wetenschap. Het kan in dit soort boeken meer gaan om magie<br />
en fantasiewezens.<br />
Sciencefiction: Tonke Dragt – Torenhoog en mijlenbreed (1969)<br />
Fantasy: J.K. Rowling – Harry Potter (de hele reeks, oorspronkelijk Engels), Otfried<br />
Preussler – Meester van de zwarte molen (1971, oorspronkelijk Duits)<br />
Slashboeken – Boeken die geschreven zijn op basis van het waargebeurde<br />
levensverhaal van bijzondere jongeren. Betrekkelijk nieuw soort boeken dat<br />
basisboek literatuur
het midden houdt tussen een biografie en een psychologische roman.<br />
Edward van de Vendel nam het initiatief tot dit genre.<br />
Edward van de Vendel / Anoush Elman – De gelukvinder (2008), Corien Botman / Yasmine<br />
van Leur – Hou van mij (2009)<br />
Sleutelroman – Werkelijk bestaande personen en werkelijk gebeurde feiten<br />
worden onder fictieve namen en soms enigszins aangepaste omstandigheden<br />
beschreven, soms met de bedoeling om kritiek te leveren. De (subjectieve)<br />
visie van de schrijver kleurt de feiten. Lezers die op de hoogte zijn van<br />
de feiten hebben ‘de sleutel’ om zo’n roman te ontsluiten en weten dus op<br />
welke mensen en op welke situaties het vertelde betrekking heeft. Soms<br />
geeft de auteur zelf in een voor- of nawoord ‘de sleutel’ door te vertellen<br />
over wie en wat de roman echt gaat.<br />
Multatuli – Max Havelaar of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij<br />
(1860), W.A. Paap – Vincent Haman (1898), Willem Frederik Hermans – Onder professoren<br />
(1975), J.J. Voskuil – Het bureau (1996-2000), Connie Palmen – Lucifer (2007),<br />
Doeschka Meijsing – Over de liefde (2008)<br />
Streekroman – Tegenwoordig een genre waar wat op neergekeken wordt,<br />
maar oorspronkelijk een volwaardig literair genre. De omgeving waar deze<br />
romans zich afspelen is het platteland: boerderijen, kleine dorpen. De<br />
streekromans van nu zijn vaak traditioneel van opvatting (vaak ook religieus).<br />
De laatste jaren is het woord ‘plattelandsroman’ in zwang gekomen<br />
om de literaire romans die een ruraal karakter hebben te onderscheiden van<br />
de meer conservatieve lectuurboeken voor de oudere vrouw.<br />
Streekroman: Antoon Coolen – Dorp aan de rivier (1934), Peelwerkers (1953), Herman<br />
de Man – Het wassende water (1925), Theun de Vries – Het geslacht Wiarda (1972), Jos<br />
van Manen Pieters – Tuinfluiter trilogie (1964), Henny Thijssing-Boer – Dorp onder de<br />
zon trilogie (2007)<br />
Plattelandsroman: Gerbrand Bakker – Boven is het stil (2006), Ricus van de Coevering<br />
– Sneeuweieren (2007), Max Niematz – Kromzicht (2008), Martin Hendriksma – Familievlees<br />
(2008)<br />
Strekkingsroman/tendensroman – De schrijver wil bewijzen dat een<br />
bepaald systeem of een bepaalde handelwijze fout is. Hij heeft daarbij de<br />
bedoeling mensen wakker te schudden in de hoop dat er ook werkelijk iets<br />
aan het systeem zal veranderen of dat er excuus wordt gemaakt voor een<br />
verkeerde handelwijze. Vaak gaat het hierbij om een maatschappelijk probleem,<br />
soms ook om een meer persoonlijk probleem.<br />
H. Beecher Stowe – De hut van oom Tom (1852, oorspronkelijk Amerikaans), Multatuli<br />
– Max Havelaar of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij (1860)<br />
Strip(verhaal) – Een bijzondere vorm van lectuur/literatuur, omdat naast<br />
tekst ook beeld (tekening of foto) een rol speelt. Strips zijn niet meer weg te<br />
het boek<br />
47
zoals Ezzulia. Sommige kranten, zoals n r c Handelsblad,<br />
werken al samen met literaire nieuwsblogs,<br />
zoals De Papieren Man.<br />
Er treedt dus een verschuiving op in het literaire<br />
landschap. De invloed van recensies op<br />
Een recensie moet in ieder geval bestaan uit een<br />
weergave van een verhaal, een eindoordeel en<br />
argumenten bij dat oordeel. Wie een recensent<br />
enige tijd volgt, zal erachter komen dat vaak<br />
dezelfde soort argumenten gebruikt worden.<br />
Op grond van die argumenten zou je de poëtica<br />
van een recensent kunnen achterhalen.<br />
Het eindoordeel over een boek staat vaak, maar<br />
niet altijd, op het eind van de recensie. De<br />
argumenten leiden naar zo’n eindoordeel toe.<br />
Je moet op zoek gaan naar als-dan-redeneringen<br />
(of redeneringen die hiertoe te herleiden<br />
zijn): als dit boek vol clichés staat, dan is het<br />
geen goed boek. Die zijn dan weer terug te voeren<br />
tot de overkoepelende ‘rechtvaardiging’ of<br />
‘premisse maior’: als de stijl van een roman<br />
goed is, dan is het een goed boek.<br />
Meestal zal een recensent het niet bij één argument<br />
laten, maar een reeks van (afhankelijke)<br />
argumenten gebruiken om tot een eindoordeel<br />
te komen.<br />
Hieronder staat een globale indeling van argumenten,<br />
gebaseerd op een artikel van H.T.<br />
Boonstra in De Gids, met een kleine uitbreiding.<br />
De argumenten kunnen vanzelfsprekend zowel<br />
positief als negatief uitvallen. Dus overal waar<br />
het internet zal toenemen en daarmee de<br />
invloed van de daar opererende recensenten.<br />
Nadeel van het internet is (voorlopig) dat veel<br />
initiatieven in een razend tempo verschijnen<br />
en verdwijnen.<br />
3.2 Argumenten in recensies<br />
hieronder ‘goed’ staat, kan voor hetzelfde geld<br />
‘slecht’ staan, en omgekeerd. Onder de argumentatiesoort<br />
staat steeds een voorbeeld.<br />
1 Argumenten met<br />
betrekking tot de<br />
werkelijkheid<br />
a Afspiegelingsargument<br />
Als een recensent het argument gebruikt dat<br />
een boek geloofwaardig is, waarheidsgetrouw<br />
of een juiste afspiegeling van de werkelijkheid<br />
geeft, dan heb je te maken met dit argument.<br />
Gaat een recensent juist in op het tegendeel<br />
(bv.: ‘Dit zal een meisje van twaalf nooit doen.’),<br />
dan zal hij het boek negatief waarderen. Dit<br />
afspiegelingsargument geldt ook voor historische<br />
teksten, waarbij een recensent over het<br />
algemeen zal gruwen van anachronismen.<br />
‘Casanova’s jeugdliefde Lucia heeft echt<br />
bestaan, zo blijkt uit het nawoord van Japin.<br />
Hij refereert aan haar in zijn memoires, en<br />
noteert dat hij haar later in zijn leven onverwacht<br />
treft in een bordeel in Amsterdam, “niet<br />
alleen lelijk geworden, maar weerzinwekkend”.<br />
Vanuit deze gegevens ging Japins verbeelding<br />
aan het werk. In Een schitterend gebrek<br />
de lezer<br />
183
184<br />
vult hij vanuit Lucia’s perspectief<br />
de historische<br />
leemte op, op zo’n manier<br />
dat je denkt: zo is het<br />
gegaan, dit is de werkelijkheid.’<br />
Marja Pruis over Een schitterend<br />
gebrek (2003) van<br />
Arthur Japin.<br />
b Abstraheringsargument<br />
Dit argument gaat een stap verder. Het boek<br />
moet niet slechts de werkelijkheid weergeven,<br />
maar die werkelijkheid abstraheren. Het verhaal<br />
krijgt een algemeen geldende of symbolische<br />
waarde.<br />
‘Zoals zo vaak bij Hermans gaat er van allerlei<br />
voorvallen een sterk symbolische kracht<br />
uit. Het lijkje dat achteloos weggegooid<br />
wordt en te midden van geraas en gezwets<br />
onopgemerkt blijft wordt symbool voor de<br />
oorlog. En hoe concreet en beklemmend de<br />
oorlog ook aanwezig is, het boek maakt toch<br />
de indruk van een gesloten geheel waarin<br />
oorlog een beeld wordt voor de verwarring<br />
van het “normale” leven dat nauwelijks<br />
onderscheid maakt tussen een zinvolle<br />
mededeling en een harde knal en waarin alle<br />
zekerheden zich oplossen in de wolk van het<br />
niet weten van de ondertitel.’<br />
Henk Romijn Meijer over Herinneringen van een<br />
engelbewaarder (1971) van Willem Frederik Hermans.<br />
c Engagementsargument<br />
Als uit een boek blijkt dat de schrijver zich voor<br />
een politieke of maatschappelijke zaak inzet en<br />
als dat door de recensent wordt gewaardeerd,<br />
dan gebruikt hij dit argument.<br />
‘Het boek hinkt op twee gedachtes: ener zijds<br />
heeft Zwagerman engagement willen bedrijven,<br />
anderzijds heeft hij geprobeerd een literair<br />
spel met de werkelijkheid te spelen.<br />
Door de halfslachtigheid van die constructie<br />
basisboek literatuur<br />
faalt hij in beide: het verhaal blijft eendimensionaal<br />
en realistisch, terwijl het engagement<br />
belerend en frikkerig is.’<br />
Hans den Hartog Jager over De Buitenvrouw<br />
(1994) van Joost Zwagerman.<br />
d Morele argument<br />
De moraal die uit het boek naar voren komt is<br />
goed volgens de recensent en daarom waardeert<br />
hij het boek. Meestal wordt dit argument<br />
in negatieve zin gebruikt als het boek niet voldoet<br />
aan de politieke ideeën of religieuze opvattingen<br />
van de recensent. Vooral in de jaren zestig<br />
werden nog veel morele argumenten<br />
gebruikt tegen boeken van schrijvers als Gerard<br />
Reve en Jan Wolkers. Tegenwoordig zie je dit<br />
argument niet erg vaak meer, maar nog wel bij<br />
confessionele kranten, zoals het Nederlands<br />
Dagblad en het Reformatorische Dagblad.<br />
‘Er staan geborneerde opmerkingen in, over<br />
homoseksualiteit vooral, die niet gerechtvaardigd<br />
worden door het feit dat ze in de mond<br />
van een homo worden gelegd. Nog minder te<br />
rechtvaardigen is het waas van dubbel en<br />
driedubbel geïroniseerd, maar onmiskenbaar<br />
antisemitisme dat over bepaalde passages<br />
hangt.’<br />
Aad Nuis over Mystiek Lichaam (1986) van<br />
Frans Kellendonk.<br />
2 Argumenten met<br />
betrekking tot de auteur<br />
a Expressief argument<br />
De persoonlijkheid van een schrijver moet tot<br />
uiting komen in een boek. Een boek wordt<br />
negatief gewaardeerd als een auteur zich niet<br />
blootgeeft of onoprecht is (terwijl een andere<br />
recensent dat juist als literair spel weer zou<br />
kunnen waarderen).<br />
‘Deze prevelende monoloog (er “gebeurt”<br />
niets in dit boek dan een voortdurend hardop<br />
denken) is een staaltje van een introspectie,<br />
van zelfanalyse, van innerlijk doorschouwen,
196<br />
4.1 Literaire tijdschriften<br />
Voordat schrijvers bij uitgevers aankloppen,<br />
proberen ze vaak te publiceren in een literair<br />
tijdschrift. Tijdschriften geven beginnende<br />
auteurs nog wel eens een kans. Voor een auteur<br />
en een lezer is het belangrijk om te weten waar<br />
een tijdschrift voor staat (welke poëtica een<br />
tijdschrift heeft). In het begin van de twintigste<br />
eeuw was de inhoud van een literair tijdschrift<br />
vaak gekleurd door het geloof waartoe men<br />
behoorde of de overtuiging die men aanhing.<br />
Literaire tijdschriften hebben het aan het begin<br />
van de eenentwintigste eeuw wat moeilijker. In<br />
2008 schreef Karel Berkhout in n r c Handelsblad:<br />
‘Wie alle goed geschreven en belangwekkende<br />
publicaties uit de twaalf gesubsidieerde<br />
literaire tijdschriften naast elkaar legt, heeft<br />
kopij voor pakweg drie echt interessante tijdschriften.<br />
Het ligt dan ook voor de hand om de<br />
literaire tijdschriften te saneren en te laten<br />
fuseren.’ De literaire tijdschriften hebben weinig<br />
abonnees (een paar honderd meestal), dus<br />
het pleidooi is zo gek nog niet.<br />
Ook Lisa Kuitert, hoogleraar Boekwetenschap<br />
aan de Universiteit van Amsterdam, plaatste<br />
vraagtekens bij het voortbestaan van literaire<br />
tijdschriften, maar uiteindelijk pleit ze toch<br />
voor het behoud ervan op de website van Taalschrift.<br />
Ze geeft twee redenen: ‘Ik denk dat juist<br />
het werken op papier een extra status geeft aan<br />
een gepubliceerde tekst.’ En: ‘Een tweede argument<br />
voor de papieren tijdschriften is dat ze<br />
soms een spreekbuis van een literaire generatie<br />
of groep blijken te zijn – iets wat je vaak pas<br />
achteraf kunt herkennen.’<br />
Hierna volgt een (niet-volledige) lijst van<br />
bestaande literaire tijdschriften en enkele<br />
bekende literaire tijdschriften uit het verleden.<br />
Armada – Tijdschrift dat vier keer per jaar verschijnt<br />
met aandacht voor wereldliteratuur.<br />
Awater – Tijdschrift louter over poëzie. Veel<br />
recensies, interviews en essays en natuurlijk<br />
basisboek literatuur<br />
gedichten en altijd zeer actueel. De eerste<br />
Dichter des Vaderlands, Gerrit Komrij, stond<br />
aan de wieg van dit blad dat ook bundels meestuurt<br />
aan abonnees.<br />
Barbarber – Bestond tussen<br />
1958 en 1971 (alhoewel<br />
het nooit officieel is<br />
opgeheven) en had een<br />
merkwaardige langgerekte<br />
vorm. K. Schippers,<br />
J. Bern lef en G. Brands<br />
zijn de bekendste redacteuren.<br />
De schrijvers in<br />
het blad keken op een<br />
andere manier naar de<br />
werkelijkheid dan hun<br />
voorgangers, de Vijftigers:<br />
met registrerende waarneming,<br />
zintuiglijke in drukken<br />
en een gebrek aan<br />
literaire verfraaiing. Het<br />
‘gewone’ werd onderwerp<br />
van gedichten en proza.<br />
Zo schreef Schippers een<br />
gedicht over een man die<br />
in de auto stapt en een<br />
gedicht over de manier<br />
waarop bloemen geuren.<br />
Het effect van dit literaire<br />
werk is vaak humoristisch;<br />
tevens dwingt het<br />
je als lezer om met meer<br />
of anders gerichte aandacht<br />
naar de werkelijkheid<br />
te kijken. Ook in<br />
latere romans van Bernlef<br />
kom je Barbarberelementen<br />
tegen. Hersenschimmen<br />
kun je bijvoorbeeld lezen<br />
als het ziekteproces van<br />
een dementerende man,<br />
maar ook als een andere
wijze van het ervaren van de werkelijkheid<br />
omdat je zaken vergeet en anders interpreteert.<br />
Andere bekende schrijvers binnen dit blad: Jan<br />
Hanlo, Judith Herzberg en Chris J. van Geel.<br />
Boek – Glossy met veel recensies en interviews.<br />
Bedoeld voor een breed lezerspubliek. Nauwelijks<br />
oorspronkelijk proza of poëzie.<br />
Boekdelen – Tijdschrift voor lezers die zijn aangesloten<br />
bij leeskringen. Interviews met gearriveerde<br />
auteurs en besprekingen van boeken<br />
voor een groot publiek. Ook met leestips en<br />
gesprektips. Vind je vooral in bibliotheken.<br />
De Contrabas – Internettijdschrift met bijna<br />
alleen poëtisch nieuws. Wordt dagelijks ververst.<br />
Uit de website is ook een poëzie-uitgeverij<br />
met dezelfde naam voortgekomen met de<br />
Contrabasreeks. Drijvende krachten zijn Chrétien<br />
Breukers en Ton van ’t Hof met hulp van<br />
enkele andere medewerkers. www.decontrabas.<br />
com.<br />
Forum – Een van de meest toonaangevende en<br />
invloedrijke tijdschriften voor de Tweede<br />
Wereldoorlog. Toch verscheen het tijdschrift<br />
slechts vier jaargangen, tussen 1931 en 1935.<br />
Menno ter Braak, E. Du Perron en de Vlaming<br />
Maurice Roelants zaten in de eerste redactie.<br />
Onlosmakelijk met het tijdschrift verbonden is<br />
de ‘vorm of vent-discussie’. De Fo rum schrijvers<br />
zet ten zich af<br />
tegen poëzie en<br />
literatuur die louter<br />
om de vorm<br />
draaide. Ze prefereerden<br />
lite ra tuur<br />
waar de persoonlijkheid<br />
van de<br />
schrijver (de vent)<br />
in doorklonk. Of<br />
zoals de redactie in het eerste nummer ter<br />
inleiding schreef:<br />
‘Men versta ons wel: wij stellen ons hier niet<br />
voor of tegen de poëzie, wij kiezen uitsluitend<br />
partij tegen de vergoding van den vorm<br />
(de magie der ‘creatie’, zooals men dat in<br />
Nederland heeft genoemd, terwijl men in<br />
Vlaanderen van verliteratureluren der kunst<br />
heeft gesproken) ten koste van den creatieven<br />
mensch; wij verdedigen de opvatting,<br />
dat de persoonlijkheid het eerste en laatste<br />
criterium is bij de beoordeeling van den<br />
kunstenaar. Welke wonderen zich ook bij<br />
het scheppingsproces mogen afspelen: zij<br />
schijnen ons dan eerst van belang, wanneer<br />
de persoonlijkheid van den kunstenaar zich<br />
voor ons in zijn werk bevestigt.’<br />
Forum is bekend geworden vanwege de vele<br />
polemische stukken; deze konden ook een<br />
politiek karakter hebben. Ter Braak waarschuwde<br />
al in 1934 tegen het nationaalsocialisme.<br />
Bekende schrijvers die publiceerden in<br />
Forum waren J.J. Slauerhoff,<br />
Simon Vestdijk en Gerard<br />
Walschap.<br />
Gard Sivik – Van oorsprong Vlaams tijdschrift<br />
(1955), maar met de komst van Armando, Cornelis<br />
Bastiaan Vaandrager, Hans Verhagen en<br />
Hans Sleutelaar al snel overheerst door de<br />
‘Rotterdammers’, die met hun realistische,<br />
nuchtere rechttoe rechtaan-teksten een duidelijke<br />
tegenstem tegen de Vijftigers vormden. In<br />
1964 verscheen het laatste nummer.<br />
De Gids – Het oudste literaire tijdschrift van<br />
Nederland dat nog bestaat. Opgericht in 1837<br />
door E.J. Potgieter en C.P.E. Robidé van der Aa.<br />
Naast letterkundige zaken houdt men zich ook<br />
bezig met politieke, sociale en wetenschappelijke<br />
vraagstukken. Zo staat er in de eerste jaargang<br />
een korte beschouwing over de ‘Handleiding<br />
tot het stellen van Bliksem-Afleiders, door den<br />
Luitenant-Generaal Baron Kraijenhoff’. Maar<br />
de literaire wereld<br />
197
Register<br />
A<br />
ab ovo 129<br />
abele spelen 71<br />
abstracte motieven 113<br />
abstraheringsargument 184<br />
absurdistisch toneel 71<br />
academisten 97<br />
acconsonerend rijm 155<br />
achronologisch vertellen 111-112<br />
acrostichon 51<br />
aemulatio 82<br />
afspiegelingsargument 183<br />
alba 69<br />
allegorie 32<br />
alliteratie 155<br />
allocutie 159<br />
allusie 164<br />
ambiguïteit 164<br />
amfibrachys 153<br />
anakreontische poëzie 51<br />
anapest 153<br />
antagonist 108<br />
anticipatie 112<br />
antiheld 107<br />
antimetrie 154<br />
antipetrarkistische poëzie 65<br />
antithese 164<br />
Apocalyps 115<br />
apokoinou 160<br />
arcadische poëzie 52<br />
archaïsme 128<br />
argument:<br />
abstraheringsargument 184<br />
afspiegelingsargument 183<br />
auteurspoëtica-~ 185<br />
compositorisch ~ 186<br />
didactisch ~ 186<br />
emotioneel ~ 186<br />
engagementsargument 184<br />
expressief ~ 184<br />
identificatieargument 186<br />
intentioneel ~ 185<br />
moreel ~ 184<br />
originaliteitsargument 187<br />
relativiteitsargument 187<br />
stilistisch ~ 186<br />
traditieargument 187<br />
Arthurroman 45<br />
assonantie 155<br />
asyndetische vergelijking 170<br />
asyndeton 161<br />
aubade 69<br />
auctoriaal:<br />
expliciet ~ 101<br />
impliciet ~ 102<br />
auctoriale verteller 101-102<br />
auteurspoëtica-argument 185<br />
autobiografisch schrijven 22-28<br />
autobiografische roman 32<br />
avonturenroman 32<br />
historische ~ 39<br />
B<br />
bakerrijm 52<br />
ballade 52<br />
ballonstrip 48<br />
barok 82<br />
beeldroman 48<br />
beeldspraak 169-174<br />
beeldverhaal 48<br />
beginrijm 155<br />
bekentenisliteratuur 33<br />
bekering 116<br />
belevend ik 104<br />
beweging van Tachtig 88<br />
bibliotheek 205<br />
biedermeier romantiek 88<br />
Bijbels humanisme 80<br />
bijfiguur 107<br />
bildungsroman 42<br />
binnenrijm 157<br />
biografie 33<br />
biografische roman 33<br />
blank vers 158<br />
blauwbaardmotief 124<br />
blijspel 71-72<br />
Boekenweek 206<br />
Boekenweekgeschenk 206<br />
boekhandel 203-204<br />
boete 117<br />
Brechtiaans toneel 72-73<br />
briefroman 33<br />
Brits-Keltische roman 45<br />
bruiloftslied 54<br />
register<br />
251
252<br />
bucolische poëzie 52<br />
burleske poëzie 54<br />
C<br />
cadavre exquis 95<br />
calligramme 54<br />
catharsis 75<br />
Charon 119<br />
chiasme 160<br />
chickletlit 34<br />
chicklit 34<br />
christelijke motieven 115-118<br />
chronologisch vertellen 111-112<br />
chute 68<br />
classicisme 82<br />
Frans ~ 83<br />
classicistisch treurspel 74<br />
Frans ~ 76-77<br />
cliffhanger 130<br />
clute 73<br />
coleur locale 39<br />
column 34<br />
commedia dell’arte 73<br />
competentie, literaire ~ 239-244<br />
compositorisch argument 186<br />
concrete poëzie 55<br />
continu vertellen 111<br />
Contrareformatie 81<br />
creatio 85<br />
cultroman 34<br />
cultuurhistorische motieven 124-<br />
126<br />
cultuursprookje 31<br />
cursiefje 34<br />
cynisme 129<br />
D<br />
dactylus 153<br />
dada(ïsme) 94<br />
dagboek(briev)en 34<br />
dagelied 69<br />
detective 35<br />
determinisme 41<br />
deugden 116<br />
deus ex machina 75<br />
devotie, moderne ~ 79<br />
dichtgenootschap 83<br />
didactisch argument 186<br />
basisboek literatuur<br />
dierenroman 35<br />
discontinu vertellen 111<br />
distanzstellung 160<br />
distichon 158<br />
doktersroman 35<br />
Don Quichot-motief 125<br />
dramatiek 30, 71-77<br />
drie koningen 116<br />
drogreden 188<br />
dubbelrijm 156<br />
dubbelroman 35<br />
duivel 116<br />
dysfemisme 165<br />
dystopie 46<br />
E<br />
echodicht 55<br />
écriture automatique 95<br />
Egidiuslied 56<br />
egodocument 33<br />
eindrijm 156<br />
eindtermen onderwijs 214-216<br />
Electra 119<br />
elegie 56<br />
elisie 154<br />
ellips 161<br />
emblemata 57<br />
emotioneel argument 186<br />
engagementsargument 184<br />
enjambement 152<br />
enkelvoudig personaal 102-103<br />
enumeratie 161<br />
envoi 52<br />
epenthesis 154<br />
epiek 30-50<br />
epigram 57<br />
epitaaf 59<br />
erlebte Rede 129<br />
esbat(t)ement 73<br />
escapisme 85<br />
essay 36<br />
estheticisme 88<br />
eufemisme 165<br />
Euridyce 121<br />
exclamatie 161<br />
existentialistische roman 36<br />
experimentele poëzie 97<br />
experimentele roman 36<br />
expliciet auctoriaal 101<br />
expressief argument 184<br />
expressionisme 93-94<br />
humanitair ~ 93<br />
organisch ~ 93<br />
F<br />
fabel 37, 99<br />
faction 40<br />
familieroman 37<br />
fantasy 46<br />
faustmotief 125<br />
feministische roman 37<br />
feniks 123<br />
flashback 112<br />
flashforward 112<br />
flat character 106<br />
fotostrip 48<br />
Frankische roman 44<br />
Frans classicisme 83<br />
Frans classicistisch treurspel<br />
76-77<br />
G<br />
gayroman 38<br />
gebroken rijm 158<br />
geëngageerde literatuur 38<br />
geestelijk toneel 73<br />
geestelijke lyriek 58<br />
gekruist rijm 157<br />
gelegenheidsgedicht 58<br />
gelijk rijm 155<br />
gelijkenis 42<br />
genitiefvergelijking 170<br />
genre 30<br />
genreleer 30-77<br />
gepaard rijm 157<br />
Germaans rijm 155<br />
geuzenlied 59<br />
gevoelige Verlichting 84<br />
Gids, De 88<br />
gij-perspectief 105<br />
glijdend rijm 156<br />
gothic novel 38<br />
grafschrift 59<br />
graphic novel 48<br />
grondmotief 114<br />
groteske 38
H<br />
Hades 119<br />
hagiografie 38<br />
haiku 60<br />
Halewijn, Lied van heer ~ 53<br />
halfrijm 155<br />
heiligenleven 38<br />
hekeldicht 46<br />
held 107<br />
Helena 119<br />
herdersdicht 52<br />
hiaat 111<br />
historische roman 39<br />
historische avonturenroman 39<br />
historische ideeënroman 39<br />
psychologische ~ 39<br />
historische romantiek 86<br />
homerische vergelijking 170<br />
hommage 64<br />
homoroman 38<br />
hoofdpersoon 107<br />
hoofse liefde 44<br />
hoofse lyriek 60<br />
hoofse roman 44<br />
hoofsheid 44<br />
horror 40<br />
hortus conclusus 110<br />
humanisme, Bijbels ~ 80<br />
humanitair expressionisme 93<br />
humoristische romantiek 87<br />
hymne 60<br />
hypallage 165<br />
hyperbool 165<br />
hysteron proteron 166<br />
I<br />
Icarus 119<br />
ICHTYS 118<br />
ideeënroman 40<br />
historische ~ 39<br />
identiek rijm 155<br />
identificatieargument 186<br />
ik:<br />
belevend ~ 104<br />
vertellend ~ 104<br />
ik-verteller 103-104<br />
imitatio 82<br />
impliciet auctoriaal 102<br />
impressionisme 89-90<br />
in medias res 129<br />
innerlijke monoloog 106<br />
inspiratie 10-17<br />
intentioneel argument 185<br />
interpretatie 174<br />
intertekstualiteit 100<br />
intrige 99<br />
inversie 162<br />
ironie 128<br />
is-/was-vergelijking 170<br />
J<br />
jambe 153<br />
jij-perspectief 105<br />
journalistieke roman 40<br />
K<br />
kadervertelling 43<br />
kafkaësk 126<br />
Karelroman 44<br />
kasteelroman 40<br />
kerndoelen onderwijs 214-216<br />
kettingrijm 157<br />
Kinderboekenweek 206<br />
Kinderboekenweekgeschenk 206<br />
klassiek-mythologische motieven<br />
119-124<br />
klassieke roman 45<br />
klinkdicht 68<br />
klinkerrijm 155<br />
klinkert 68<br />
klucht 73<br />
knittelvers 60<br />
komedie 71-72<br />
koningen, drie ~ 116<br />
kreeftdicht 68<br />
kreupelrijm 156<br />
kwatrijn 158<br />
L<br />
ladlit 34<br />
lam 116<br />
landjuweel 80<br />
lectuur 49<br />
leesdossier 228<br />
opdrachten 247-249<br />
legende 31<br />
leidmotief 114<br />
lesbische roman 41<br />
Lethe 120<br />
lijkdicht 61<br />
limerick 61<br />
literaire competentie 239-244<br />
literaire organisaties 206<br />
literaire tijdschriften 196-201<br />
literatuur, geëngageerde ~ 38<br />
literatuurprijzen 209-212<br />
litotes 166<br />
locus amoenus 109<br />
lofdicht 61<br />
lolitamotief 126<br />
lyriek 30, 51-70<br />
geestelijke ~ 58<br />
hoofse ~ 60<br />
wereldlijke ~ 70<br />
M<br />
Maand van het Spannende Boek<br />
207<br />
madeleinemotief 126<br />
magisch-realistische roman 41<br />
mannelijk rijm 156<br />
manuscript 202<br />
Maria 117<br />
massaliteratuur 49<br />
mediis in rebus 129<br />
meervoudig perspectief 105<br />
memoires 41<br />
metafoor 169<br />
~ in engere zin 170-171<br />
metonymia 172-174<br />
metrum 152-154<br />
middenrijm 157<br />
mirakelspel 74<br />
moderne devotie 79<br />
modernisme 92<br />
mondeling 229<br />
monologue intérieur 106<br />
monoloog, innerlijke ~ 106<br />
monostichon 158<br />
moraliteit 74<br />
moreel argument 184<br />
motieven 113-126<br />
abstracte ~ 113<br />
blauwbaardmotief 124<br />
didactiek<br />
register<br />
253
254<br />
christelijke ~ 115-118<br />
cultuurhistorische ~ 124-126<br />
Don Quichot-motief 125<br />
faustmotief 125<br />
grondmotief 114<br />
klassiek-mythologische ~ 119-<br />
124<br />
leidmotief 114<br />
lolitamotief 126<br />
madeleinemotief 126<br />
vatersuchemotief 126<br />
verhaalmotieven 113<br />
verlossersmotief 118<br />
motto 100<br />
Muiderkring 82<br />
mysteriespel 74<br />
mystiek 79<br />
mythe 30<br />
N<br />
naamdicht 51<br />
naturalisme 89<br />
naturalistische roman 41<br />
Natureingang 110<br />
neologisme 128, 167<br />
neoromantiek 92<br />
nevenfiguur 107<br />
New Journalism 40<br />
nieuw realisme 97<br />
Nieuwe Zakelijkheid 96<br />
O<br />
octaaf 159<br />
ode 62<br />
Oedipus 120-121<br />
oedipuscomplex 121<br />
omarmend rijm 158<br />
onbetrouwbaar perspectief 105<br />
onomatopee 167<br />
ontwikkelingsroman 42<br />
oogrijm 156<br />
oorlogsroman 42<br />
Oosterse roman 45<br />
opdracht 100<br />
open plekken 191<br />
organisaties, literaire ~ 206<br />
organisch expressionisme 93<br />
basisboek literatuur<br />
originaliteitsargument 187<br />
Orpheus 121<br />
overlooprijm 157<br />
oxymoron 167<br />
P<br />
paard van Troje 122<br />
pantoen 62<br />
parabel 42<br />
paradijs 117<br />
paradox 168<br />
parafrase 174<br />
parallellisme 162<br />
parisoordeel 122<br />
parlando 65<br />
parodie 62<br />
pars pro toto 173<br />
pastiche 64<br />
pastorale poëzie 52<br />
personaal, enkelvoudig ~ 102-103<br />
personages 106-108<br />
personale verteller 102<br />
personenschema 107<br />
personificatie 172<br />
perspectief 101-106<br />
gij-~ 105<br />
jij-~ 105<br />
meervoudig ~ 105<br />
onbetrouwbaar ~ 105<br />
petrarkisme 82<br />
petrarkistisch portret 64<br />
petrarkistische poëzie 64-65<br />
Phoenix 123<br />
picareske 46<br />
piëtisme 83<br />
plattelandsroman 47<br />
pleonasme 168<br />
plot 99<br />
poésie parlante 65<br />
poésie pure 66<br />
poëtica 18-21<br />
autonomistische ~ 19<br />
expressieve ~ 19<br />
mimetische ~ 19<br />
pragmatische ~ 19-20<br />
poëzie 151-179<br />
anakreontische ~ 51<br />
antipetrarkistische ~ 65<br />
arcadische ~ 52<br />
bucolische ~ 52<br />
burleske ~ 54<br />
concrete ~ 55<br />
experimentele ~ 97<br />
pastorale ~ 52<br />
petrarkistische ~ 64-65<br />
spreektaalpoëzie 65<br />
polysyndeton 161<br />
postmodernisme 98<br />
probleemroman 43<br />
proëzie 66<br />
prolepsis 162<br />
protagonist 108<br />
proza 99-150<br />
prozagedicht 66<br />
psychologische historische roman<br />
39<br />
psychologische roman 43<br />
puntdicht 57<br />
Q<br />
queeste 130<br />
quintet 159<br />
R<br />
raamvertelling 43<br />
rationalisme 84<br />
readymade 66<br />
realisme 89<br />
nieuw ~ 97<br />
sociaal ~ 92<br />
recensenten 182-183<br />
recensie, argumenten in ~ 183-<br />
188<br />
rederijkers 80<br />
rederijkersballade 52<br />
Reformatie 81<br />
refrein 67<br />
reisjournaal 44<br />
reisroman 44<br />
reisverhalen 44<br />
imaginaire ~ 44<br />
relativiteitsargument 187<br />
Renaissance 82<br />
repetitio 163
etorische vraag 163<br />
retrograde 68<br />
retroversie 112<br />
Reveil 86<br />
ridderroman 44-45<br />
rijk rijm 155<br />
rijm 155-158<br />
acconsonerend ~ 155<br />
alliteratie 155<br />
assonantie 155<br />
beginrijm 155<br />
binnenrijm 157<br />
blank vers 158<br />
dubbelrijm 156<br />
eindrijm 156<br />
gebroken ~ 158<br />
gekruist ~ 157<br />
gelijk ~ 155<br />
gepaard ~ 157<br />
Germaans ~ 155<br />
glijdend ~ 156<br />
halfrijm 155<br />
identiek ~ 155<br />
kettingrijm 157<br />
klinkerrijm 155<br />
kreupelrijm 156<br />
mannelijk ~ 156<br />
middenrijm 157<br />
omarmend ~ 158<br />
oogrijm 156<br />
overlooprijm 157<br />
rijk ~ 155<br />
slepend ~ 156<br />
staand ~ 156<br />
stafrijm 155<br />
verspringend ~ 158<br />
volrijm 155<br />
voorrijm 156<br />
vrouwelijk ~ 156<br />
weesrijm 158<br />
rijmschema 157<br />
ritme 154-155<br />
robinsonade 45<br />
roman:<br />
Arthurroman 45<br />
autobiografische ~ 32<br />
avonturenroman 32<br />
beeldroman 48<br />
bildungsroman 42<br />
biografische ~ 33<br />
briefroman 33<br />
Brits-Keltische ~ 45<br />
cultroman 34<br />
dierenroman 35<br />
doktersroman 35<br />
dubbelroman 35<br />
existentialistische ~ 36<br />
experimentele ~ 36<br />
familieroman 37<br />
feministische ~ 37<br />
Frankische ~ 44<br />
gayroman 38<br />
historische ~ 39<br />
historische avonturenroman 39<br />
historische ideeënroman 39<br />
homoroman 38<br />
hoofse ~ 44<br />
ideeënroman 40<br />
journalistieke ~ 40<br />
Karelroman 44<br />
kasteelroman 40<br />
klassieke ~ 45<br />
lesbische ~ 41<br />
magisch-realistische ~ 41<br />
naturalistische ~ 41<br />
ontwikkelingsroman 42<br />
oorlogsroman 42<br />
Oosterse ~ 45<br />
plattelandsroman 47<br />
probleemroman 43<br />
psychologische ~ 43<br />
psychologische historische ~ 39<br />
ridderroman 44-45<br />
schelmenroman 46<br />
sleutelroman 47<br />
streekroman 47<br />
strekkingsroman 47<br />
tendensroman 47<br />
toekomstroman 46<br />
voorhoofse ~ 44<br />
zedenroman 50<br />
romance 68<br />
romantiek 85<br />
biedermeier ~ 88<br />
historische ~ 86<br />
humoristische ~ 87<br />
zwarte ~ 86<br />
rondeel 68<br />
round character 107<br />
ruimte 109-110<br />
S<br />
sage 31<br />
sarcasme 128<br />
satan 116<br />
satire 46<br />
scanderen 152<br />
schelmenroman 46<br />
schriftelijke toets 229<br />
schrijven, autobiografisch ~ 22-28<br />
schuld en boete 117<br />
sciencefiction 46<br />
semantische stijlfiguren 164-169<br />
sensitivisme 91<br />
sentimentalisme 84<br />
septet 159<br />
sextet 159<br />
Sisyphus 123<br />
slashboek 46<br />
slepend rijm 156<br />
sleutelroman 47<br />
sociaal realisme 92<br />
sonnet 68<br />
sonnettencyclus 69<br />
sonnettenkrans 69<br />
sotternie 73<br />
Spannende Boek, Maand van<br />
het ~ 207<br />
spanning 99<br />
speaking names 108<br />
spondee 153<br />
spreektaalpoëzie 65<br />
sprookje 31<br />
staand rijm 156<br />
stafrijm 155<br />
stijl 127-129<br />
stijlfiguren:<br />
semantische ~ 164-169<br />
syntactische ~ 159-163<br />
stilistisch argument 186<br />
stockregel 52<br />
register<br />
255
256<br />
stream of consciousness 106<br />
streekroman 47<br />
strekkingsroman 47<br />
strip 47-48<br />
stripverhaal 48<br />
strofebouw 158-159<br />
stromingen 78-98<br />
Styx 123<br />
sujet 99<br />
surrealisme 95<br />
symbolen 113-126<br />
symbolisme 92<br />
synesthesie 172<br />
syntactische stijlfiguren 159-163<br />
T<br />
tabula rasa 84<br />
Tachtig, beweging van ~ 88<br />
Tachtigers 88<br />
tantaluskwelling 124<br />
Tartarus 119<br />
tautologie 168<br />
tendensroman 47<br />
tertium comparationis 169<br />
terzet 158<br />
terzine 158<br />
thema 114<br />
thriller 49<br />
tijd 110-112<br />
vertelde ~ 110-111<br />
verteltijd 110-111<br />
tijddekking 111<br />
tijdschriften, literaire ~ 196-201<br />
tijdverdichting 111<br />
tijdversnelling 111<br />
tijdvertraging 111<br />
toekomstroman 46<br />
toets, schriftelijke ~ 229<br />
toneel:<br />
absurdistisch ~ 71<br />
Brechtiaans ~ 72-73<br />
geestelijk ~ 73<br />
wereldlijk ~ 77<br />
totum pro parte 173<br />
traditieargument 187<br />
tragedie 74-76<br />
basisboek literatuur<br />
translatio 82<br />
treurspel 74-77<br />
classicistisch ~ 74<br />
Frans classicistisch ~ 76-77<br />
triviaalliteratuur 49<br />
trochee 153<br />
Trojaanse oorlog 124<br />
Troje, paard van ~ 122<br />
tuyter(t) 68<br />
U<br />
uitgeverijen 202<br />
unanimisme 95<br />
understatement 169<br />
utopie 46<br />
V<br />
val 68<br />
vatersuchemotief 126<br />
ventisme 96<br />
vergelijking 169-170<br />
asyndetische ~ 170<br />
genitiefvergelijking 170<br />
homerische ~ 170<br />
~ in samenstelling 170<br />
is-/was-~ 170<br />
~ met ‘als’/‘zoals’ of ‘gelijk’<br />
170<br />
~ met ‘van’ 170<br />
volledige ~ 170<br />
verhaalmotieven 113<br />
Verlichting 84<br />
gevoelige ~ 84<br />
verloren zoon 117<br />
verlossersmotief 118<br />
vers, vrij ~ 159<br />
verspringend rijm 158<br />
versregels 151-152<br />
versvoet 152<br />
vertelde tijd 110-111<br />
vertellen:<br />
(a)chronologisch ~ 111-112<br />
(dis)continu ~ 111<br />
vertellend ik 104<br />
verteller:<br />
auctoriale ~ 101<br />
ik-~ 103-104<br />
personale ~ 102-103<br />
we-~ 105<br />
vertelstructuur 129-130<br />
verteltijd 110-111<br />
verwachtingshorizon 191<br />
vie romancée 33<br />
Vijftigers 97<br />
vis 118<br />
vitalisme 94<br />
volksballade 52<br />
volkssprookje 31<br />
volledige vergelijking 170<br />
volrijm 155<br />
volta 68<br />
voorhoofse roman 44<br />
voorrijm 156<br />
vraag, retorische ~ 163<br />
vrij vers 159<br />
vrouwelijk rijm 156<br />
W<br />
wachterlied 69<br />
wagenspel 77<br />
webquest 245<br />
weesrijm 158<br />
wending 68<br />
wereldlijk toneel 77<br />
wereldlijke lyriek 70<br />
western 50<br />
we-verteller 105<br />
witregel 158<br />
Z<br />
zedenroman 50<br />
zelfcorrectie 169<br />
Zestigers 97<br />
Zeventigers 97<br />
zkv 50<br />
Zomerlezen 207<br />
zonden 116<br />
zondeval 118<br />
zoon, verloren ~ 117<br />
zwarte romantiek 86
Het <strong>Basisboek</strong> <strong>Literatuur</strong> is een onmisbaar naslagwerk<br />
voor studenten, scholieren en deelnemers aan leeskringen.<br />
Wat is ook alweer een ‘enjambement’ of<br />
een ‘grondmotief’? Wat verstaan we onder poëticaonderzoek?<br />
Welke argumenten kun je tegenkomen in<br />
een recensie? Het antwoord op deze en honderden<br />
andere vragen is te vinden in het <strong>Basisboek</strong> <strong>Literatuur</strong>.<br />
Het <strong>Basisboek</strong> <strong>Literatuur</strong> is geschreven door Joke van<br />
Balen, Corrie Joosten en Coen Peppelenbos. Zij zijn als<br />
docent verbonden aan de vakgroep Nederlands van de<br />
Noordelijke Hogeschool Leeuwarden.