Communiceren met je partner - Relatietherapie-weekend.nl

Communiceren
met je partner
Angèle Nederlof en Sjaak Vane
2

Copyright © 2012
Maatschap de Meyboom, Vlissingen
Angèle Nederlof en Sjaak Vane
www.demeyboom.nl
info@demeyboom.nl
www.relatietherapie-weekend.nl
info@relatieweekend.nl
Tel. 0118- 467542
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,
opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in
enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën,
op internet, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van Maatschap de Meyboom.
3

Voordat je verder leest 7
HOOFDSTUK 1 RELATIES 8
Kernpunten 8
Een relatie is geen bezit 8
Een relatie als mogelijkheid 9
Een intieme relatie 10
Een vaste relatie 11
Een stevige relatie 12
Ik wil met je praten 14
Een gezonde relatie 15
Een groeizame relatie 16
HOOFDSTUK 2 GESPREKKEN 18
Kernpunten 18
Je relatie als een gesprek 18
Voedzame gesprekken 19
Vastgelopen gesprekken 20
Zwijgen 21
Strijden 21
Trekken 22
Gesprekken vlottrekken 23
Geen lekke band 24
HOOFDSTUK 3 CONTACT MET JE PARTNER 26
Kernpunten 26
Praten zonder woorden 26
Waarnemen: Ik zie wat jij niet ziet 27
Je partner waarnemen 27
Een nieuw perspectief 29
Emoties: Lastposten of boodschappers? 30
Fantaseren over emoties 32
Gevoelens op een voetstuk 33
HOOFDSTUK 4 LUISTEREN 36
Kernpunten 36
Een goede verstaander 36
Tips voor actief luisteren 37
Geef je grenzen aan 37
Laat merken dat je luistert 38
Moedig de spreker aan 38
4

Ga na of je de ander goed hebt begrepen 39
Stel vragen uit interesse 39
Verpak geen boodschappen in een vraag 40
Manieren van luisteren 40
Oppervlakkig luisteren 41
Inhoudelijk luisteren 41
Belevingsgericht luisteren 42
Meeleven 44
Kritisch luisteren 44
HOOFDSTUK 5 SPREKEN 46
Kernpunten 46
Spreken is goud. 46
Niet praten over maar met elkaar. 47
Ik en jij 48
Geen stukjes gevoel 48
Dat ‘voel’ ik nu eenmaal zo. 49
Spreek jezelf uit 50
Altijd en nooit 50
Bijsturen 51
HOOFDSTUK 6 IK WIL MET JE PRATEN 52
Kernpunten 52
Rolverdeling 52
Contactbehoefte 53
Aangeven hoe je in gesprek wilt zijn 55
Gesprekken plannen 58
Doen en ervaren 59
Oefening 60
HOOFDSTUK 7 OVERLEGGEN 62
Kernpunten 62
Regels 62
De kunst van het overleg 63
Gezinsvergadering 65
Activiteiten plannen 66
Praktisch probleem oplossen 67
HOOFDSTUK 8 BELEVINGSGERICHT GESPREK 69
Kernpunten 69
Belevenissen uitwisselen 69
5

Oefening 71
Stoom afblazen 71
Ervaringen delen 72
Emotioneel probleem bespreken 73
Ingrijpende gebeurtenis verwerken 74
Afkeuring en waardering tonen 75
Seksueel contact 77
Mannen en vrouwen 79
HOOFDSTUK 9 HET VERDIEPENDE GESPREK 82
Veranderen vraagt inspanning 82
Verdiep je relatie in vijf stappen 83
De opzet van het verdiepend gesprek 86
De spelregels 86
Beginnen en afsluiten 87
Verken je beleving van elkaar 87
Oordelen 90
Een onderwerp uitdiepen 92
Mogelijke onderwerpen 94
Jullie partnercontact 94
Je contact met anderen 95
Andere onderwerpen 95
BIJLAGE: BOEKEN EN SPEELFILMS OVER
PARTNERRELATIES 97
Boeken over partnerrelaties 97
Speelfilms op dvd 97
Andere boeken van Angèle Nederlof en Sjaak Vane 99
6

Voordat je verder leest
De manier waarop wij werken met koppels is gebaseerd op de Gestaltbenadering,
wat inhoudt dat wordt gefocust op het contactproces zoals
dat zich van moment tot moment afspeelt tussen een koppel. Het
verhelderen hiervan maakt zichtbaar en voelbaar hoe beide partners
tegenover elkaar staan.
Bij de vele honderden stellen die wij hebben begeleid, viel het op dat
wanneer beide partners oprecht bereid zijn om open te staan voor
elkaars signalen, er een nieuwe gevoelsbeweging ontstaat. Of dat
tenminste duidelijk wordt hoe deze wordt geblokkeerd.
Wij stimuleren daarbij dat partners elkaar niet vastzetten binnen
definities. Zelf doen we dat ook niet. Het gaat niet om het praten over
hoe de ander in elkaar zit, maar om het gesprek met elkaar aan te gaan.
Doordat men zich uitspreekt tegen elkaar wordt voelbaar dat de liefde
niet is verdwenen, maar hooguit begraven. Deze gewaarwording is de
eerste stap naar een intensiever contact. Het verdiepen van je relatie
betekent dat je op zoek gaat naar deze levendige onderstroom. Dat
maakt dat de verliefdheid van het eerste uur groeit tot de intimiteit van
een volwassen liefdesverhouding. Van dit veranderingsproces zijn wij
vaak getuige geweest. Het belangrijkste hierbij zijn de verdiepende
gesprekken die men met elkaar aanging.
Hoewel wij geen wezenlijk verschil merken als we een homoseksueel
koppel begeleiden, hebben wij dit boek uitsluitend toegespitst op een
man-vrouw-relatie. Waar wordt verwezen naar ‘de partner’ is de hij-vorm
van toepassing. Hierdoor krijgt de lezer wellicht de indruk dat in dit boek
de mannelijke helft van het koppel wordt aangeduid. Dit is niet zo. Waar
hij staat kan ook zij gelezen worden.
Veel inspiratie,
Angèle Nederlof en Sjaak Vane.
7

Hoofdstuk 1 Relaties
Kernpunten
• Een relatie is een wisselwerking. Het geeft voortdurend de
mogelijkheid je uit te drukken.
• Een intieme relatie vraagt dat je je gevoelens deelt. Intimiteit is
meer dan seks.
• Een vaste relatie is gebaseerd op de afspraak dat je in gesprek
blijft met elkaar. Daar kun je je partner op aanspreken.
• Je kunt niet eisen dat alles bij het oude blijft of afdwingen dat je
partner zijn gevoelens verandert.
• Een stevige relatie ontstaat door elkaar op te zoeken, juist als
het moeilijk gaat.
• Via een vaste intieme relatie kun je groeien door samen
levensthema’s te doorwerken.
Een relatie is geen bezit
Een relatie krijg je niet in de schoot geworpen, zoals je een cadeau
ontvangt via de post. Het is er niet zomaar, vanzelf. Natuurlijk kun je de
ander ervaren als een geschenk uit de hemel. Als iets wat je is
toegevallen en waarmee je geluk hebt gehad. Maar dan heb je het over
de eerste ontmoeting als die ongewone gebeurtenis waaruit de relatie
groeide.
Als je spreekt over het hebben van een relatie, doe je eigenlijk geen
recht aan het karakter ervan. Een relatie bestaat niet op zich, zoals een
voorwerp op de kast staat. Een partnerrelatie heeft eerder het karakter
van een spel of een dans. Als de spelers niet spelen en de dansers zijn
uit gedanst, blijft er niets over dan een herinnering. Een relatie is een
gebeuren. Het is nooit klaar of toe te eigenen, zoals een object. Liefde is
niet te koop. En wie dat probeert ontkent de eigenheid van een relatie.
8

Een relatie als mogelijkheid
Je kunt een relatie opvatten als een mogelijkheid. Een ontmoeting die
zich telkens opnieuw actualiseert. Dat klinkt nogal idealistisch, op het
eerste gezicht. Maar we stellen hier niet de eis dat je iedere dag opnieuw
verliefd wordt op je partner. Dat zou mooi zijn, maar is meestal niet
haalbaar.
Het is onvermijdelijk dat er gewoontes ontstaan. Het reguleert het
verloop van het contact. Daarbij maak je de verwachtingen waar die de
ander van je heeft en andersom. Voor het dagelijks verkeer, de
routineklussen van een huishouden delen, werkt dit nu eenmaal zo.
Wanneer sleur echter je intieme contact binnensluipt, raakt de ander uit
beeld. Je neemt niet meer waar, maar gaat uit van vanzelfsprekendheden.
Partners kijken en luisteren nog slechts oppervlakkig naar elkaar.
Ze raken letterlijk op elkaar uitgekeken. De gesprekken worden
herhalingen van ‘het oude liedje’ en seks wordt een nummertje doen en
geen ontmoeting.
Pas als je echt laat merken wat er in je omgaat, gebeurt er iets in het
samenzijn met de ander. Dat is iets unieks. Alleen die ander wekt dat in
je op. En alleen jij maakt datgene los in je partner, waardoor jij bijzonder
wordt voor hem.
Dat is wat er waarschijnlijk spontaan gebeurde toen jullie verliefd werden
op elkaar. De ander trok jou aan. Hij zette jou in beweging. Bracht je hart
op hol. Of beter gezegd: jij mobiliseerde je energie en hield je geliefde in
het vizier.
Een liefdesrelatie is een wisselwerking. Een gebeuren tussen twee
mensen. Het contact is des te intenser naarmate je de ander verder
toelaat. Dat vraagt overgave en dat geeft soms angst. Angst om je eigen
grenzen te verliezen. Maar het is voor veel mensen de moeite waard.
Het verlangen naar intimiteit is een diepe menselijke behoefte.
9

Een intieme relatie
Een toenemende intimiteit geeft opwinding. Dit geldt niet uitsluitend op
het seksuele vlak. Intimiteit en opwinding worden daar vaak mee
geassocieerd. Maar dat is niet het hele verhaal. Ook het delen van je
toekomstplannen, je verborgen angsten en onzekerheden laten zien,
inspelen op elkaars humor of je ongecensureerde fantasieën delen,
geeft dezelfde intense uitwisseling. Soms is die ingetogen en broos van
karakter, op andere momenten luidruchtig en vurig en dan weer speels
en kinderlijk onschuldig. Maar altijd zijn beide partners intens betrokken
op elkaar. Zo afgestemd op elkaars signalen, dat anderen tijdelijk op de
achtergrond zijn.
Openheid vraagt dat je je kwetsbaar opstelt. Dat je eerlijk durft te zijn
over jezelf en je gevoelens en gedachten over de ander. Natuurlijk is niet
ieder moment daarvoor geschikt. Naast intieme momenten bestaat een
langdurige relatie ook uit minder levendig contact.
Je kunt het bovenstaande als hopeloos romantisch overboord gooien. Er
zijn ook opvattingen die intieme relaties beschouwen als eenvoudigweg
een goede deal. Als een levensdomein waarop de principes van vraag
en aanbod van toepassing zijn. Die opvatting is nogal eenzijdig. Een
relatie is niet een voor-wat-hoort-wat overeenkomst. Een liefdesrelatie
doet mensen wezenlijk veranderen. Dat is het verschil met een kooprelatie.
Als de partners zich terugtrekken uit het contact is een intieme relatie
niet mogelijk. Echtgenoten wonen als vreemden bij elkaar in huis. Ze
treffen elkaar aan de ontbijttafel en 's avonds op de bank. Maar er is
geen sprake meer van een wezenlijke ontmoeting.
Wat kun je doen als je niet meer opbloeit door het samenzijn met je
partner? Hebben wij daarnet niet beweerd dat je de ander in wezen niet
kunt dwingen? Dat een relatie geen bezit kan zijn, maar een
10

mogelijkheid is? Het antwoord op deze vraag ligt in een ander aspect
van de partnerrelatie.
Een vaste relatie
Het enige waarvan je wel kunt zeggen dat je het hebt is een afspraak
met elkaar. Hiermee doelen we op het verbindende karakter van een
vaste relatie. Vaak is deze vastgelegd in een huwelijk of een
samenlevingscontract. Ook los van dit ‘boterbriefje’ bestaat de
stilzwijgende afspraak elkaar te beschouwen als levenspartners. Een
vaste relatie aangaan heeft betekenis. Het is meer dan een flirt. Het is
een bindende overeenkomst, met dien verstande dat beide partners de
mogelijkheid hebben deze te verbreken. Binnen de Westerse cultuur is
het de bevestiging van een serieuze liefdesrelatie. Scheiden is mogelijk,
maar dat doe je niet zomaar, is de norm.
Hoe moet je die afspraak eigenlijk opvatten? Het is niet meer elkaar
eeuwig trouw zweren, zoals vroeger. Die status is het kwijt geraakt. Ook
is het geen gebruiksrecht. Je kunt geen aanspraak maken op liefde of
seks. Wie dat doet is een bruut. Seks afdwingen is strafbaar volgens het
Nederlands recht. En sinds het denken in de traditionele rolpatronen is
losgelaten, kun je je partner ook niet meer dwingen tot bepaalde taken in
het huishouden. Kostwinner, deeltijdwerker, huisman of huisvrouw, de
invulling van dit werk is niet meer vanzelfsprekend.
Bij nogal wat mensen is daardoor verwarring ontstaan over de betekenis
van een vaste relatie. Waar kun je elkaar dan nog wel op aanspreken?
Enerzijds wil je je partner de ruimte laten om ‘zijn eigen ding te doen’. Je
geeft hem de ruimte voor zijn eigen leven. Een relatie moet niet
verstikkend werken op zijn ondernemingsdrang, vind je. Je wilt immers
niet als een uitgeblust stelletje oud worden, zittend op de bank.
Aan de andere kant merk je dat je last hebt van de manier waarop je met
elkaar omgaat. Je raakt je levenslust kwijt, omdat het contact met de
ander je niet meer voedt. Je wilt intenser contact, maar dat lijkt gezeur
binnen het ideaal van vrijheid-blijheid. Toch blijft het aan je vreten. Een
11

elatie houdt toch meer in dan samen leuke dingen doen? Meer dan
samenzijn als het jou uitkomt en elkaar mijden als je pet er niet naar
staat?
Soms claimt één van de partners zijn vrijheid en schildert daarbij de
ander af als bezitterig. Met de uitspraak dat een relatie een spel is en
geen bezit, kun je de ander om de oren slaan. Maar dan verwar je de
eigenheid van een relatie, zoals die zich toont van moment tot moment,
met de relatieafspraak die je ooit maakte en waar je elkaar aan kunt
houden.
Misschien geeft het volgende beeld hier over wat duidelijkheid. Je zou
de verbintenis tussen twee levenspartners kunnen zien als de lijnen van
het speelveld. Binnen deze grenzen krijgt de relatie iedere keer opnieuw
vorm. Als deze (onuitgesproken) afspraken worden geschonden, staat
de voortgang van de relatie zelf op het spel. Als één van de partners de
spelbreker is, dan heeft dit gevolgen. Op dat moment wordt duidelijk dat
een vaste relatie niet vrijblijvend is.
Kunnen de grenzen van een relatie dan niet verschuiven? Natuurlijk kan
dat wel, en soms gebeurt dat ook. Wat echter ten grondslag ligt aan een
vaste relatie is de afspraak met elkaar in gesprek te blijven. Daar moet je
elkaar op kunnen aanspreken. Het is als het ware de grondwet van de
spontane omgang met elkaar. Als dit met voeten wordt getreden is er
geen basis meer voor het oorspronkelijke contract.
Een stevige relatie
De aanspraak die je met elkaar moet kunnen maken is niet: ‘Ik wil dat je
blijft zoals toen we met elkaar begonnen’. Dat zou een relatie tot een
keurslijf maken. Zo gauw een verhouding zich fixeert in een gewoonte-
patroon, ontnemen de partners elkaar de mogelijkheid te veranderen. En
veranderen doen we onherroepelijk. Het gevolg is dan dat de partners
elkaar terugfluiten, omdat ze hun oude situatie willen herstellen. Ze
pinnen elkaar vast op bekend gedrag. Hierdoor gaan ze een nieuwe
ontmoeting met elkaar uit de weg. De relatie wordt als een vaas op de
12

kast. Saai en vanzelfsprekend, en bij een verstoring valt ze en breekt in
stukken.
De aanspraak die je op elkaar kunt maken is ook niet iets in de trant van:
‘Ik wil dat jij als persoon verandert’. Voor alle duidelijkheid: we doelen
hier niet op praktische zaken, zoals de manier waarop je met elkaar een
huishouden vormgeeft. Je kunt wel aangeven dat je graag wilt dat je
partner voortaan de vuilniszak buitenzet. Maar er zijn gedragingen die
voortkomen uit hoe de ander in contact wil zijn met jou. Daar zitten
motieven onder die je niet onbesproken kunt laten. Een gesprek over de
taakverdeling in huis, heeft een ander vertrekpunt dan een gesprek over
hoe je de ander ervaart.
Als je ontevreden bent over hoe het contact tussen jullie verloopt, dan
werkt het niet om de ander te overladen met voorschriften. Je kunt de
ander niet voorschrijven dat hij van je houdt. Je kunt wel aangeven dat je
hem mist. Oftewel je eigen gevoelens en behoeftes tonen. Alleen
daardoor krijg je meer besef van de situatie zoals die is gegroeid tussen
jullie.
Meestal komen partners met een wensenlijstje in de vorm van een
gebruiksaanwijzing. Als je wilt dat ik tevreden ben over jou - wat ik nu
niet ben, dat moet je goed weten- dan moet je het volgende doen: Meer
over je gevoelens gaan vertellen, meer complimenten gaan geven, vaker
knuffelen, spannender seks, meer met de kinderen doen, minder moe
zijn, vlotter en vrolijker worden. Van die dingen. Deze gebruiksaanwijzing
krijgt een dwingend karakter. Soms met een clausule: als je dit niet doet
dan stop ik ermee.
Dit voorschrijven van gedrag doen partners meestal niet uit kwade wil,
maar omdat ze langdurig ontkent zijn in hun gevoelens. De partner lijkt
onbenaderbaar en dan schijnt afdwingen de enige mogelijkheid die rest.
Die insteek leidt nooit tot een verdieping van het contact. Het slaat
namelijk een stap over, en wel het samen verkennen van de situatie
zoals die is ontstaan. Gebeurt dit wel, dan kan van daaruit een nieuwe
situatie groeien. Maar dan is ze een gezamenlijk project en niet een
13

aanpassing aan de gebruiksaanwijzing. Daardoor kan je partner een
antwoord geven vanuit zijn eigenheid.
Ik wil met je praten
Wat is dan wel de grondvraag die je de ander kunt stellen? Het enige
wat je in handen hebt, of anders gezegd: het enige wat recht doet aan
de aard van jullie afspraak is: ‘Ik wil met je praten over hoe ik jou nu
beleef. Ik vind het fijn als je naar me luistert naar wat er in mij omgaat en
je inspant een eigen antwoord te geven op mijn behoefte aan het contact
met jou. Wil je dat doen?’
Want dat was wat je elkaar beloofden toen je er voor koos om samen te
gaan. Niet dat je voor eeuwig dezelfde zult zijn. Want dat kun je nooit
beloven. Ook niet dat je persé bij elkaar zult blijven. Dat kan niet de inzet
zijn van een werkelijk eerlijk en open gesprek. Hoezeer je ook bang bent
om te scheiden, misschien. Als je dit niet onder ogen ziet, wordt praten
een verkapte lijmpoging en dat is geen basis.
Het enige wat je mag verwachten is dat je partner zijn uiterste best zal
doen om met je in gesprek te blijven. Dat houdt in dat je allebei bereid
bent te luisteren, ook als het je niet goed uitkomt. Dat je je laat
beïnvloeden door de wensen, gedachten en gevoelens van de ander.
Dat je ‘dat-wat-er-is’ deelt met elkaar. Of dit in ieder geval probeert.
Als je die bereidheid laat zien, juist op de momenten dat het erop
aankomt, dan bevestig je het unieke van een vaste intieme liefdesrelatie.
Dat je er bent voor elkaar, in ieder geval als gesprekspartner. Met alle
onvolkomenheden en alle gevoeligheden. Dat je het nog steeds op kunt
brengen om aandacht te hebben voor elkaar. Dat die ander nog steeds
betekenis heeft voor je. Misschien is ze niet meer die leuke spontane
meid die je ooit leerde kennen. En mogelijk is hij niet meer die
levenslustige, jongensachtige man die je ooit zo aantrok. Maar zolang je
de intentie hebt naar elkaars verhaal te luisteren en er op eigenwijze op
durft te reageren - eerlijk en respectvol- is de basis voor een relatie nog
14

steeds aanwezig. Want dat maakt een relatie stevig: dat je elkaar
opzoekt juist als het moeilijk gaat.
Een gezonde relatie
Wat denkt u: heeft deze relatie nog kans van slagen? Is onze manier van
omgang met elkaar normaal? Dergelijke vragen krijgen wij regelmatig
voorgelegd. Men wil ons oordeel over wat een relatie zou moeten
inhouden. En daarbij een lijst met verbeterpunten in termen van een
APK-keuring.
Wat ‘een gezonde relatie’ of ‘een goede relatie’ voor anderen inhoudt is
niet aan ons om vast te stellen. Het liefst vermijden wij dergelijke termen.
Het leidt ertoe dat je via de ogen van een buitenstaander naar jezelf gaat
kijken. In dit geval een relatietherapeut.
Natuurlijk begrijpen we wel dat koppels hiermee worstelen. Daarom
gaan we er hier toch op in. Sommige stellen hebben namelijk sterk te
maken met de normen die de omgeving hen probeert op te leggen. ‘Dat
is geen goede vent voor jou. Je kan wel iets beters krijgen, dan die
vrouw’. En ga zo maar door. Familie, vrienden en buren staan
ongevraagd klaar met een oordeel dat meestal niet mals is.
Opvoedboeken zeggen het vaak iets beschaafder, maar de boodschap
komt op hetzelfde neer. Wat je nu doet doe je niet goed. Vrouwenbladen
en reclamespotjes tonen een ideaalbeeld. Stralende kinderen en vlotte
stellen die kiezen voor 24-uur-geluk. Partners voelen zich daarbij vaak
tekort schieten, naar hun partner, hun kinderen, hun ouders of
kennissenkring. Waarom lukt dit ons maar niet? Dergelijke schuldgevoelens
belemmeren het vermogen tot verandering. Strakke normen
over hoe het zou horen, staan de groei van een relatie alleen maar in de
weg.
Het begrip ‘gezond’ willen wij dan ook niet vastleggen in individueel
gedrag. Dit boek is geen ziekteleer of een etiquetteboek of ISO-norm
voor het perfecte huwelijk. Wel zijn er twee situaties die onacceptabel
zijn. Als er geweld plaatsvindt in een relatie, dan moet dat stoppen.
15

Zeker wanneer er kinderen zijn. Ook als je beiden diep ongelukkig wordt
van elkaars aanwezigheid en hier geen verandering in weet aan te
brengen. Ga dan uit elkaar. Maar verder is het uitgangspunt dat je met
elkaar je relatie vormgeeft zoals beiden dit prettig vinden.
In dit boek proberen we u dan ook niet te overtuigen met statistieken. Als
83% van de relaties op een bepaalde manier met elkaar omgaat, dan
zou het kunnen dat u ervoor kiest die andere 17% te zijn. Daarmee
willen we het belang niet ontkennen van psychologisch onderzoek. Maar
we merken dat koppels er valse zekerheid aan ontlenen. Ze klampen
zich vast aan feitenkennis als een moderne norm over hoe het hoort.
Maar statistieken wijzen je niet de weg als het gaat om de keuze hoe je
verder gaat met elkaar. Partners die elkaar gaan psychologiseren, raken
nog verder vervreemd van elkaar en hun eigen gevoelens. Zij weten
prima uit te leggen waarom ze in de put zitten, maar ze komen er niet uit.
Een groeizame relatie
In onze kijk op relaties hanteren we andere begrippen dan ziek en
gezond. Niet het functioneren van de persoon als zodanig staat centraal,
maar de situatie in zijn geheel. We gaan er vanuit dat je als persoon niet
een gegeven bent, maar een mogelijkheid.
In het verleden heb je bepaald gedrag aangeleerd, in wisselwerking met
de omgeving waarin je toen functioneerde. Het stoere gedrag hielp je te
overleven. Het harde werken bracht je aandacht en waardering. En als je
doordramde kreeg je je zin. Als deel van het gezin of van de wisselende
thuissituatie waarin je opgroeide, heb je gedrag vertoont en daarbij jezelf
en je omgeving op een bepaalde wijze ervaren. Je voelde je op een
voetstuk staan of een buitenbeentje, bijvoorbeeld. Teruggrijpen op die
oude situatie maakt dat je het hier-en-nu van hoe je nu samen bent uit
het oog verliest. Zo ben ik nu eenmaal opgevoed, maakt dat je fixeert op
een beeld van toen. De uitdaging die de nieuwe omstandigheden je
bieden raken buiten beeld.
16

In een groeizame relatie veranderen beide partners als onderdeel van
de veranderende omstandigheden. Ze ontdekken nieuwe kanten van
zichzelf. Verschillen worden geaccepteerd en levensthema’s verwerkt.
Dat gaat niet altijd zonder slag of stoot en het heeft tijd nodig om een
nieuwe kijk op jezelf en de ander te vormen. Soms sleept een conflict
jaren, maar altijd beleven beide partners zichzelf als deel van de relatie
en het gezin. Ze houden elkaar in de peiling.
Een levendige relatie kent een eigen dynamiek. Onderwerpen
verdwijnen op een natuurlijke wijze naar de achtergrond, omdat ze in
gesprekken worden doorwerkt. Pijnlijke situaties worden met zorg en
aandacht besproken. Zonder het oordeel dat de ander moeilijk doet of
zeurt als hij er weer op terugkomt. De partners zetten elkaar niet vast op
hoe ze vinden dat de ander hoort te zijn. In iedere leeftijdsfase is ruimte
voor ontwikkeling.
17

Hoofdstuk 2 Gesprekken
Kernpunten
• Ieder moment dat je samen doorbrengt geef je je relatie vorm.
• Je kunt je relatie opvatten als een gesprek. Ook iets samen
doen is een gesprek.
• Een gesprek is voedzaam als het leidt tot een intensievere
uitwisseling. Het versterkt het gevoel dat je er bent voor elkaar.
• Gesprekken kunnen vastlopen in gewoontes, waarbij je vast
komt te zitten in bepaald gedrag. Vermijden, strijden en
trekken/afhouden zijn daar voorbeelden van.
• Een gewoonte hou je beiden in stand. Een schuldige aanwijzen
brengt je niet verder.
• Door te praten over hoe je hier-en-nu tegenover elkaar staat ben
je al bezig te veranderen. Dit heb je immers nog niet eerder
gedaan. Je kunt niet ergens heengaan als je niet eerst hebt
uitgezocht waar je bent.
Je relatie als een gesprek
De kern van een duurzame partnerrelatie is een levendige
wisselwerking. Je zou een relatie in die zin kunnen opvatten als een
dialoog. Een spreken met de ander, vanuit jezelf. Een luisteren naar
jezelf en tegelijk naar de ander.
Gesprekken zijn daarbij contactmomenten. Situaties waarin een
uitwisseling plaatsvindt. Soms zijn ze gepland, zoals wanneer je met de
vakantiefolders op tafel, tijd uittrekt voor overleg. Maar vaak voltrekken
gesprekken zich spontaan. Je ontmoet elkaar bij het ontbijt, als je
thuiskomt van je werk, tijdens een wandeling en in bed. Daar hoeft niet
altijd bij gesproken te worden. Ook als je elkaar zonder woorden
verstaat, ben je in gesprek met elkaar. Seks beschouwen wij als een
bijzonder intensief gesprek. Maar ook als je samen de tulpenbollen plant,
18

de salsa danst of de kerstboom versiert. Kortom: als je reageert op
elkaars directe aanwezigheid, ben je volgens onze opvatting in ‘gesprek.’
Doordat we ook de woordloze uitwisselingen bestempelen als een
‘gesprek’, gebruiken we deze term in een ruimer verband dan binnen het
gangbare taalgebruik. Met gesprekken doelen we op die situaties waarbij
je op elkaar reageert. En dat zijn er heel veel. Het is echter de vraag op
welke manier je samen deze momenten invult.
Wanneer een relatie doodbloedt houdt dat in dat er een gebrek is aan
wisselwerking. De partner verliest zijn betekenis voor het leven van de
ander. Soms is het nodig meer tijd met elkaar door te brengen. Maar dat
is niet de belangrijkste voorwaarde voor een groeizame relatie. Het gaat
erom dat je de momenten samen gebruikt om een levendig contact tot
stand te brengen. Dat houdt in dat je bewust elkaar opzoekt.
Voedzame gesprekken
Zowel het overleggen over praktische zaken als het uitwisselen van
belevingen kunnen de onderlinge band versterken. Partnergesprekken
zijn voedend, als je er beiden van opbloeit. Als je het gevoel hebt dat de
ander je steunt en begrijpt. Als je ontspant door samen te lachen. Of als
je met respect voor elkaar een meningsverschil kunt uitspreken. Als je
hardop kunt denken en gezamenlijk tot een beslissing kunt komen. Als
er tijd is om pijnlijke gevoelens toe te laten.
Of een gesprek voedzaam is geweest, merk je in ieder geval de
volgende dag. Als je je opmerkelijk goed voelt naar je partner. Als er
weer ruimte is voor een luchtige opmerking of een kleine aanraking. Als
je merkt dat je er niet alleen voor staat. Dit soort gesprekken geven je
energie. Vanzelf zoek je elkaar daardoor op. Het blaast het vuurtje van
de relatie opnieuw aan.
Soms kost het inspanning om dit te bereiken. En je hebt het niet alleen in
de hand. Partnergesprekken zijn niet altijd leuk of gemakkelijk.
19

Bijvoorbeeld omdat je met jezelf in de knoop zit, waardoor het gesprek
stokt. Of omdat je langs elkaar heen lijkt te praten. Als je je klemgezet
voelt door de scherpzinnige opmerkingen van de ander. Of als je elkaar
voortdurend in de haren vliegt.
Ieder gesprek dat niet een herhaling is van oude zetten of eindigt in
gewelddadig gedrag, is echter winst. Ook een moeizaam gesprek
verstevigt je relatie. Het versterkt namelijk de opvatting dat je er samen
wel uitkomt. Je laat merken dat de ander het (nog steeds) waard is om
mee in gesprek te blijven. Die bereidheid alleen al, houdt de waakvlam
brandend.
Er zijn koppels die vol trots vertellen dat ze nooit ruzie maken. Dat kan
natuurlijk een grote verdienste zijn. Het is nooit verkeerd om je af en toe
te beheersen. Maar het kan er ook op wijzen dat bepaalde thema's
handig worden omzeild. Dat je elkaar vastzet met de onuitgesproken
afspraak dat emoties niet of nauwelijks mogen worden getoond tijdens
een gesprek.
Vastgelopen gesprekken
Door gesprekken voortdurend te herhalen of uit de weg te gaan,
voorkomen beide partners de ontwikkeling van hun relatie. De oude
koeien worden telkens weer uit de sloot gehaald. Beslissingen worden
niet genomen, doordat de verschillende standpunten zich niet helder
aftekenen. Onderhuidse ergernissen stapelen zich op. Het dak wordt
maar niet gerepareerd en die mislukte vrijpartij blijft dwarszitten. Ieder
blijft steken in zijn eigen gedachtespinsels en de ander lijkt steeds
onbereikbaarder. De gesprekken leveren geen nieuwe gezichtspunten
op of een creatief antwoord naar elkaar toe.
Koppels waarbij een gespreksonderwerp niet wordt doorwerkt, hebben
het gevoel dat ze in een kringetje ronddraaien. Dat leidt tot frustratie. Het
plezier in elkaar sluipt door de achterdeur naar buiten. Daarbij komen wij
vaak een drietal gespreksgewoontes tegen. Het gaat hier om gedrag dat
op zichzelf voedzaam kan zijn voor de relatie. We beweren dus niet dat
20

het soms geen goede oplossing is om op deze manier met elkaar om te
gaan. Maar als het een gewoonte wordt, zet je elkaar vast in een
bepaalde positie en daarmee doe je elkaar tekort.
Drie gewoontes waardoor gesprekken vastlopen zijn:
Zwijgen
Beide partners keren in zichzelf. Ze ontlopen elkaar of praten alleen nog
maar over oppervlakkige zaken. Dat wat er werkelijk speelt komt niet tot
expressie. Onbegrepen keren ze zich van elkaar af. Als ze al met elkaar
praten, is er weinig oogcontact. Ze houden elkaar buiten hun blikveld. En
aanraken is er al helemaal niet meer bij.
Soms zijn er pogingen om weer met elkaar in gesprek te raken. Maar
die worden dan verhinderd door de krant of de televisie, die op dat
moment meer de moeite waard lijkt dan de partner.
Dit patroon van stille afwijzing leidt uiteindelijk tot onverschilligheid. Vaak
denkt men dat de partner hier geen last van heeft. Men gaat zichzelf
vragen stellen over wat je kunt verwachten van een intieme relatie. Het
spreken met de ander, wordt vervangen door een spreken met zichzelf.
Liefde is een sprookje, en het ligt in de aard der dingen dat je elkaar na
verloop van tijd weinig meer te zeggen hebt, is de bittere conclusie.
Als deze partners opnieuw met elkaar in gesprek gaan, bijvoorbeeld
binnen relatietherapie, zijn ze vaak verrast om te merken dat ook de
ander op zijn eigen manier worstelde met het gebrek aan contact. De
goedbedoelde pogingen om te praten worden echter van beide kanten
(onbewust of uit wrok) afgewezen. Deze impasse kan jaren duren en
ieder trekt voor zich zijn eigen conclusie. Vaak is het voor de partners
een verrassing dat ook de ander hier, op zijn manier, mee worstelt.
Strijden
Partners die voortdurend met elkaar overhoop liggen, investeren energie
in hun relatie. Ze zijn intens op elkaar betrokken. Echter zonder dat het
21

hen geeft waar ze behoefte aan hebben. De voedende uitwisseling die
ze ooit hebben ervaren, lijkt nu af te buigen naar een ander vlak. En dat
is zeer uitputtend.
Ruziestellen praten veel en heftig met elkaar, zonder dat ze het gevoel
hebben dat ze elkaar bereiken. Ieder spreekt over de ander en wijst
daarbij met de vinger. Vaak zie je dat letterlijk gebeuren. Men leest
elkaar de les. Soms met de taal van de psychologie. Hij is altijd zo
dominant, hoor je dan. Of zij heeft een minderwaardigheidscomplex.
Hun woorden zijn bedoeld om de ander te overtuigen. Ze proberen
elkaar te verbeteren. En daarmee houden ze elkaar op afstand.
Ze uiten hun behoefte aan elkaar, maar dat verpakken ze als een verwijt.
Aangeven dat je de strijd niet wilt voeren, wordt ervaren als toegeven
aan de eisen van de ander. En dan kan de ander misbruik van je maken,
is de overtuiging. Deze strijd om de macht kent alleen maar verliezers.
Trekken
Bij dit relatiepatroon is er een duidelijke rolverdeling. Eén van de
partners vindt dat de ander niet voldoende betrokken is bij de relatie.
Bijvoorbeeld omdat hij altijd aan het werk is. Of omdat hij niet over zijn
gevoelens kan praten. Of juist omdat hij teveel over zijn gevoelens zeurt.
Of omdat hij nooit zin heeft in seks.
De bekritiseerde partner vindt het terecht dat hem dit kwalijk genomen
wordt. Hij gaat dit niet openlijk bestrijden. Zijn antwoord is meestal dat hij
begrijpt dat hij niet kan voldoen aan de verlangens van zijn partner. Hij
voelt zich tekortschieten. Meestal gaat hij dan hard werken aan zichzelf,
om dit tekort weg te werken. Lijstjes met verbeterpunten en goede
voornemens horen bij dit patroon. Dit mislukt altijd. Het hier-en-nu
contact wordt vermeden door ogenblikkelijk te gaan praten over de
toekomst. Beterschap beloven is een manier om van het onderwerp af te
raken.
De partner die erop uit is de ander te verbeteren, heeft vaak iets
triomfantelijks. Met hem is er immers niets mis. De oorzaak van het
relatieprobleem ligt bij de ander, vindt hij. Deze partner zit vaak op het
22

puntje van zijn stoel, en vol goede raad. Hij stelt zich op als een
hulpverlener tegenover een lastige patiënt. Of als een goede vriend of
bezorgde ouder.
Een relatiegewoonte hou je allebei in stand. Vaak gaat de één
psychologiseren en de ander vastzetten in zijn definitie.
De ‘patiënt’ partner gaat zichzelf zien door de ogen van de ander. Het
eigen antwoord van deze partner blijft uit. En dat is nu juist waar
behoefte aan is. Alle goedbedoelde adviezen en schuldbewuste beloftes
staan oprecht partnercontact in de weg.
Gesprekken vlottrekken
Het lijkt soms wel alsof koppels met het grootste gemak jarenlang hun
relatieproblemen kunnen ontkennen. Door mooi weer te spelen en
daardoor niet te laten merken dat er iets in de relatie niet lekker loopt. Of
te vluchten in werk of kinderen. Maar vaak vreet het wel degelijk aan
hen, meer dan ze aan de ander durven te tonen. Op de achtergrond
blijkt er wel degelijk iets te knagen en voelt zelfs die ruwe bolster ergens
wel dat er iets niet goed zit.
Als gesprekken vastlopen gaan partners vaak wanhopig op zoek naar
een oplossing. Ieder probeert er op zijn manier iets aan te doen. Maar
weet vaak niet hoe dit aan te pakken. Logisch niet, want dat is ons
meestal niet aangeleerd in ons gezin van herkomst en al helemaal niet
op school. Als de basis voor een gesprek verkeerd is, zijn alle
goedbedoelde pogingen al bij voorbaat mislukt. Ieder voor zich trekt
vervolgens zijn conclusies en onderneemt eenzame pogingen iets te
veranderen. Dat verergert meestal de problemen. Want in plaats van
met elkaar te delen dat het tijdelijk wat stroever loopt, trekt ieder zich
terug en gaat op zijn eigen manier hard zijn best doen.
Ook binnen de manier waarop naar een oplossing wordt gezocht
ontbreekt de uitwisseling. En daar was het nu juist om begonnen.
Het enige wat dergelijke stellen dan nog rest, is hopen op betere tijden.
Soms gebeurt dit ook. Barre periodes wisselen zich dan af met maanden
23

waarin het vanzelf weer wat beter gaat. Hieruit putten stellen hoop en
het geeft hun energie om het de rest van de tijd weer uit te houden met
elkaar. Omdat de problemen niet hebben geleid tot meer besef van de
omgang met elkaar, kunnen ze zich ieder moment opnieuw voordoen.
Koppels waarbij dit speelt hebben het gevoel dat ze leven op een
vulkaan.
Geen lekke band
De aanpak die partners meestal onbewust toepassen, houdt in dat ze
een definitie zoeken voor hun relatieprobleem. Als we precies weten wat
er aan de hand is, kunnen we gaan werken aan een oplossing. Deze
oplossingsstrategie werkt prima als je band lek is. Je spoort het lek op
en plakt een plakker. Bij relatieproblemen echter staat het op die manier
aanwijzen van een oorzaak juist verandering in de weg. Wanneer
partners dit soort analyses op elkaar los gaan laten, wordt de omgang
vijandiger dan ze al was. Vaak krijgt het namelijk het karakter van een
schuld. Hoe aardig het ook wordt gezegd. Het komt in wezen toch neer
op: het is jouw schuld dat het tussen ons niet lekker loopt. Of het is mijn
schuld, want ik ben nu eenmaal niet geschikt voor een relatie. Dat
zeiden mijn ouders vroeger al. Of iets in die trant.
En ga maar na, als je die boodschap krijgt van je partner, voel je je niet
uitgenodigd om je diepste gevoelens te delen. Je denkt misschien: ik
heb het er ook naar gemaakt. Ik verdien het dat mijn partner mij nu de
zwartepiet toespeelt. Maar in deze redenering zit dezelfde fout: jij bent
het niet alleen die deze situatie in stand houdt. De relatie is een
wisselwerking en je kunt nooit iets afschuiven op de ander. Je bent er
allebei zelf bij geweest. Misschien niet actief, maar je hebt het wel laten
gebeuren.
Haal die schuldvraag dus van tafel, als dit speelt tussen jullie. Door de
ander verantwoordelijk te maken voor de ellendige omgang met elkaar of
door jezelf een dikke onvoldoende te geven, voorkom je dat je besef
ontwikkelt van hoe jullie gesprekken vastlopen. Dat laatste is een beter
uitgangspunt om gesprekken vlot te trekken. Hoe ervaar ik het contact
met de ander? Hoe geef ik vorm aan onze gesprekken? Welke behoefte
24

wordt niet vervuld in de huidige situatie? Deze vragen zijn bedoeld om
op onderzoek uit te gaan. Om stil te staan bij wat de ander je doet en
contact te maken met onvervulde behoeftes.
Door met elkaar in gesprek te gaan over wat er tussen jullie speelt, doe
je iets wat je nog nooit eerder hebt gedaan. Dat alleen al is de moeite
van het proberen waard. Die gesprekken zijn geen overleg over hoe je
een nieuwe start maakt, de gesprekken zelf zijn al een nieuw begin. Je
bent dus al bezig met veranderen, door in te brengen wat er bij je speelt.
Dit met elkaar onder ogen te zien is een nieuwe start. De oplossingen
ontstaan organisch vanuit een intensivering van jullie gesprekken. Je
kunt nu eenmaal niet op reis gaan, als je niet weet waar je bent.
25

Hoofdstuk 3 Contact met je partner
Kernpunten
• Communiceren is meer dan praten. Vooral zonder woorden
laten we merken hoe we iets bedoelen.
• Oprecht contact begint met het waarnemen van jezelf en je
partner. Anders reageer je uit gewoonte.
• Je kunt samen een nieuw perspectief ontwikkelen. Jezelf of de
ander een gezichtspunt opleggen werkt niet.
• Gevoelens zijn belangrijke boodschappers binnen het
partnercontact. Ze vormen de beweging naar je partner toe of
van je partner af.
• Het gevoel lief te hebben en geliefd te worden geeft betekenis
aan een relatie.
Praten zonder woorden
Waar twee of meer mensen samen zijn, wordt altijd gecommuniceerd.
Alles wat je doet of niet doet heeft betekenis. Je kunt zwijgen of je
gezicht afwenden. Maar ook daar spreekt een boodschap uit. Het maakt
de ander nieuwsgierig (waarom zegt hij niets?) of hij voelt zich
afgewezen (hij negeert me).
Communiceren is meer dan praten. Vooral zonder woorden zeggen we
hoe we iets bedoelen. Iemands lichaamstaal komt geloofwaardiger over
dan zijn woorden. Ga maar na: als je partner met een ontevreden
uitdrukking op zijn gezicht benadrukt dat hij ‘erg gelukkig’ is met jou,
geloof je hem dan? Of gaat er iets knagen?
Je gelooft iemand blijkbaar eerder op zijn gezicht dan op zijn woorden.
Lichaamstaal toont veel directer en oprechter de verhouding tussen twee
partners. Hierdoor geef je elkaar de indruk dat het goed zit of je laat
merken dat je op een afstand blijft. Je hoeft er niet voor gestudeerd te
hebben om dit te beseffen. Kinderen bijvoorbeeld reageren hier heel
direct op. Ze klimmen op schoot bij wie het prettig voelt.
26

Koppels die gaan filosoferen over wat er ontbreekt aan hun
communicatie, zien over het hoofd dat zij ook op dat moment iets
uitseinen naar elkaar toe. Als je in gesprek raakt over hoe je
communiceert met elkaar kun je elkaar altijd de vraag stellen: speelt dat
wat je zegt nu ook? Dat maakt het gesprek veel levendiger, omdat je
contact kunt maken met je gevoelens zoals ze zich nu aan je voordoen.
Communicatie is altijd voor handen. Het is het lijfelijk beleven en
reageren met en zonder woorden op de ander. En dat gebeurt altijd nu.
Waarnemen: Ik zie wat jij niet ziet
Contact maken begint met waarnemen. Van jezelf en de ander. Wie
oprechter wil communiceren zal contact moeten maken met zijn eigen
beleving en zijn aandacht richten op zijn partner. Anders zie je je partner
over het hoofd. Dan merk je niet meer op dat de ander veranderd is
maar reageer je uit gewoonte. En zo was het niet toen je met elkaar een
relatie aanging. Toen raakte de ander je en dat wilde je ook delen met
hem.
‘Wat ziet zij toch in die jongen? Ik begrijp niet, wat hij in dat meisje ziet!’
Uit dergelijke uitspraken blijkt dat we niet allemaal hetzelfde zien.
Gelukkig maar, want dat is nu net het unieke gezichtspunt wat ieder
mens toevoegt aan het geheel. Waarnemen is niet het passief
registreren van informatie, zoals een wetenschapper dit probeert te
doen. Anders zou iedereen uiteindelijk hetzelfde zien. Het persoonlijke
perspectief is datgene waarin de ander altijd van jou verschilt. Een
verschil waarmee hij je uitdaagt je eigen blikveld te verruimen.
Je partner waarnemen
In een vertrouwde omgeving ben je minder alert dan in een nieuwe. Je
hoeft niet op te letten, want je kent er de weg. Ditzelfde kan zich
voordoen wanneer je je partner lang kent. Soms kost het dan moeite
opnieuw dat te zien wat je oorspronkelijk aantrok. Het unieke van de
ander valt je nu minder op. Het maakt je niet meer nieuwsgierig.
27

Hierdoor reageer je ook vlakker op de signalen van de ander. De
‘schwung’ raakt uit je relatie. Ooit grapte een cabaretier: ‘mijn vrouw is
een mooi boek, maar ik heb het al lang uit.’
Soms keren partners zich in de loop van hun relatie wat van elkaar af.
Ze hebben beide het gevoel dat de ander hen niet werkelijk meer ziet.
En dus niet waardeert. De ander is uit het blikveld verdwenen, lijkt het
wel. En dat zie je soms letterlijk in het gebrek aan oogcontact tijdens een
gesprek. Het is de kunst dit samen onder ogen te zien. Zonder oordeel
of veranderingsdrift.
We bedoelen dus niet dat je jezelf nu moet gaan dwingen je meer te
interesseren voor de ander. Dan sla je een stap over. Je hebt misschien
je redenen om dit (tijdelijk) niet meer te doen. Misschien stoot iets in hem
je wel af. Misschien ben je op je hoede geraakt voor zijn scherpe tong en
hou je jezelf daarom terug. Mogelijk vind je hem nog steeds
aantrekkelijk, maar aarzel je dit te laten merken. Misschien zijn de
partnergesprekken zo vaak vastgelopen, dat je je nu richt op de kinderen
of je werk buitenshuis. Misschien heb je de moed opgegeven omdat hij
onbereikbaar lijkt.
Sta stil bij hoe je de ander nu beleeft, dat is de eerste stap voor oprecht
partnercontact. Laat de situatie zoals die nu voor je is, zich verhelderen.
De volgende stap is dit uit te wisselen binnen een partnergesprek. Dit
komt aan de orde in de volgende hoofdstukken over luisteren en praten.
Scherper waarnemen betekent dat je de ander (opnieuw) tot voorgrond
maakt in je aandachtsveld. Dat kun je doen door letterlijk beter te kijken
en te luisteren. Het kan helpen met deze vraag bezig te zijn. Het houdt in
dat je het contactmoment intenser gaat beleven. Zodat tot je doordringt
hoe het werkelijk is om met de ander samen te zijn.
Dat verdiept je relatie. Het is de enige manier om werkelijk uit een sleur
te raken. Daar hoef je geen weekendje Parijs voor te boeken. Dat is
direct voorhanden.
Maar het kan ook ontnuchterend zijn. En daar schrikken veel mensen
voor terug. Het is beslist niet gemakkelijk, als negatieve gevoelens de
28

oventoon zijn gaan voeren. Dan hebben we de neiging hier aan voorbij
te lopen. Door de ander niet meer waar te nemen, anders dan als een
deel van onze vertrouwde omgeving. En niet meer als die partner die,
zoals in het begin van de relatie, als vanzelf onze aandacht trok.
Een nieuw perspectief
Door aandacht te besteden aan de waarneming van je partner en jezelf
binnen de relatie, ontwikkel je een genuanceerde kijk op de situatie. Je
ontdekt bijvoorbeeld aspecten van je partner die je niet eerder waren
opgevallen. Sommige kanten komen nu meer naar voren in je
waarneming en het valt je op hoe je daar zelf op reageert. Je partner lijkt
geen grijs blok beton meer, maar een geslepen steen met verschillende
facetten. Vergelijk het met de geoefende blik van een kunstenaar. Deze
ziet meer in een schilderij dan een ander.
Het kan ook zijn dat je aan dezelfde waarnemingen nu een andere
interpretatie geeft, waardoor je beleving verandert. Nadat je iets hebt
geuit wat je dwars zat zie je de wereld weer wat zonniger in. Wat je
gisteren bestempelde als onverschillig zie je nu als een poging van je
partner om jou ruimte te geven. Wat op jou overkwam als bot gedrag, zie
je nu als goedbedoelde onhandigheid. Je ontdekt niet zozeer nieuwe
aspecten, maar ziet hetzelfde in een ander licht.
Het is een goed uitgangspunt als jezelf realiseert dat je altijd via een
bepaalde bril naar de werkelijkheid kijkt. Daardoor kun je je eigen
standpunt relativeren. Het is immers altijd jouw interpretatie; jouw
beleving van het geheel. Deze is niet waardevoller, maar ook niet minder
waardevol dan die van je partner.
Ditzelfde uitgangspunt is van belang bij gezamenlijke beslissingen.
Alleen door je in elkaars zienswijze te verdiepen en de zaak van
verschillende kanten te bekijken kun je komen tot een doorwerkt besluit.
Hierdoor kun je op een organische manier een gezamenlijk nieuw
perspectief vormen.
29

Wat niet werkt is als je jezelf een nieuw perspectief oplegt. Dan forceer
je jezelf. Stellen met langdurige relatieproblemen, hebben dit vaak al
geprobeerd. Ieder zegt dan tegen zichzelf: ‘Hij heeft toch ook leuke
kanten. Ik moet het niet zo somber inzien.’ Je eist dan van jezelf een
andere kijk op de situatie. En dat werkt niet.
Natuurlijk is het niet verkeerd om af en toe iets door de vingers te zien.
Of om jezelf op te beuren en de zaken wat luchtiger op te vatten. Dat
helpt als we situaties te zwartgallig benaderen. Maar dat zijn voorvallen
en niet de grondtoon van de relatie.
Partnercontact speelt zich altijd af in het nu, maar dit betekent niet dat
herinneringen of toekomstverwachtingen niet de inhoud kunnen vormen.
Zij kunnen het onderwerp van gesprek zijn. Maar ook als je terugkomt op
de ruzie van gisteren, neem je je partner en jezelf waar in het actuele
moment. Hou als focus wat het je doet om er nu (op een rustig moment)
over te spreken. Met je partner die er nu wel voor openstaat, misschien.
Zo voorkom je dat de ruzie van gisteren zich opnieuw herhaalt. En dat je
je vastzet in de beleving van gisteren en voorbijgaat aan het
contactmoment van vandaag.
Emoties: Lastposten of boodschappers?
Gevoelens overheersen nogal eens het partnercontact. Regelmatig
verstoren ze het heldere waarnemen, lijkt het. Hierdoor worden emoties
tot een probleem op zich gemaakt. ‘Ik kan niet redelijk met je praten. Jij
wordt altijd zo emotioneel’. Het onderwerp waarover men eigenlijk wilde
praten komt hierdoor niet aan bod. Daarom besteden we in dit hoofdstuk
over partnercontact een paragraaf aan emoties. Zijn het
ordeverstoorders die je buiten de deur moet houden, of belangrijke
boodschappers die je maar beter binnen kunt laten?
Volgens een gangbare opvatting over gevoelens vormen emoties een
aparte categorie sensaties. Meer niet. Volgens deze indeling worden
gevoelens scherp gescheiden van gedachtes. Gevoelens zijn dan het
lichamelijke bijverschijnsel van bijvoorbeeld leuke, vervelende, verdrietig
30

makende, opwindende of angstgedachtes. Gevoelens hebben geen
inhoud als zodanig. Het zijn lichaamssignalen die erop duiden dat je
bepaalde gedachtes koestert. Deze gedachtes, zo is de redenering, kun
je loskoppelen van de emoties. Vervolgens kun je je gedachtes sturen.
Daar ben je de baas over. Als volwassene heb je geleerd dit te doen.
Verander je gedachten en je gevoelens veranderen mee. Op die manier
kun je negatieve gevoelens bijsturen. Het is de taak van de ratio om de
passies te beteugelen.
Emoties zijn op die manier beschouwd, maar lastposten die naar de rand
van het waarnemingsveld moeten worden gedwongen. Ze ontsnappen
aan onze controle. De beweeglijkheid van de gevoelens wordt hierdoor
echter vastgezet. Volwassenen worden houdt dan in dat je vervreemdt
van het spontane kind dat je ooit was. Opgroeien betekent verstarren,
verharden en tenslotte verzuren.
Deze opvatting doet geen recht aan de aard van emoties. Het erkent niet
het volbloedmenselijke karakter van gevoelens. Gevoelens zijn meer
dan louter lichaamssignalen. De scheiding met gedachten is enigszins
kunstmatig. Door gevoelens gelijk te stellen met maagkrampen of een
volle blaas, ga je eraan voorbij dat emoties een eigen boodschap in zich
dragen. Juist voor het intieme contact zijn ze van levensbelang. De
ander raakt je; zet je in beweging. Zijn aanwezigheid verkilt je, benauwt
je, wind je op, maakt je vrolijk. Dat is niet uitsluitend een gebeuren in
jezelf. Relationele gevoelens ontstaan in het contact met de ander en
zijn tegelijkertijd de uitdrukking daarvan. Ze vertellen je iets over jezelf in
contact met de ander. Ze zijn de beweging naar je partner toe of van je
partner af.
Voor veel mensen is het ervaren van gevoelens iets wat het leven zin
geeft. Het gevoel lief te hebben en geliefd te worden geeft betekenis aan
een relatie. Het is meer dan een versiering. Het is een levensgevoel. Als
ze ontbreekt staat de zin van de relatie zelf op het spel. Geliefden willen
voelen dat de ander er voor hen is. Dat houdt in dat je merkt dat hij van
je houdt. Denk maar eens terug aan het uitdagende contact bij de start
van de relatie. Niemand eist dat dit voortdurend op de voorgrond is, dat
31

zou niet kunnen. Maar het moet wel de grondsleutel zijn van de relatie,
anders raakt de stemming in mineur.
Fantaseren over emoties
Mensen zijn vaak gevoeliger dan ze denken. Dat onderkennen ze niet,
omdat ze zich een beeld hebben gevormd van hoe gevoelens eruit
moeten zien. Ze fantaseren hierover en raken in verwarring. “Ik ben niet
zo gevoelig’, concluderen ze dan. Gevoelens blijven een onbekend
gebied dat ze niet durven te betreden.
De subtiele gevoelsbeweging -die er wel degelijk is- of het vastzetten
hiervan, wordt niet waargenomen. Of het wordt wel opgemerkt maar er
wordt geen betekenis aan gegeven. Is die brok in de keel ook een
gevoel? Of die lichte blos op de wangen? Het is niet veel misschien,
maar het is een begin.
In plaats van waar te nemen wat er wel is, worden er ideaalbeelden
gevormd. Ze wilden dat ze konden huilen, spontaan lachen, seksueel
opgewonden of gewoon eens boos zijn, zoals hun favoriete soapster of
die man of vrouw die ze kennen en die ‘altijd zo direct’ is. Bij dergelijke
ideaalbeelden schiet je altijd tekort. Wat het idee van onkunde versterkt.
Aan de andere kant van het spectrum staan de angstbeelden van
emoties. Wie zo denkt, vermoedt dat er een beest in hem of haar leeft,
dat ze maar beter niet los kunnen laten. Bang voor de overweldigende
kracht van hun woede of lust. Hierdoor wordt het alleen maar moeilijker
om lucht te geven aan dergelijke emoties. En dat maakt de aandrang
groter en de fantasieën wilder.
Vanuit de treurige conclusie dat zij tekortschieten op dit levensaspect
zijn er partners die wanhopig ‘op zoek gaan’ naar emoties.
Aangemoedigd door coaches die hen stimuleren ‘meer van zichzelf te
laten zien’, storten ze zich in workshops die een totale ommekeer
beloven. Gooi het er maar uit, is dan het credo. De expressie wordt hier
een doel op zich. Dat vervreemdt mensen van de intentie van hun
32

gevoelens. Ze hebben het idee dat ze goed bezig zijn nu ze eindelijk
voldoen aan hun assertieve ideaalbeeld door schaamteloos zichzelf te
zijn. Maar daarbij verliezen ze hun omgeving uit het oog. Hun
waarneming wordt niet scherper en de gevoelsarmoede blijft.
Emoties etaleren brengt je niet in contact met wat er speelt. Dat vraagt
dat je geen ideaalbeelden najaagt of angstbeelden voedt, maar contact
maakt met de alledaagse gevoelens die er nu spelen.
Gevoelens op een voetstuk
Gevoelens hun juiste plek geven binnen de communicatie betekent ook
dat je kritisch bent op wat zich aandient. Er zijn namelijk ook opvattingen
in onze cultuur waarbij de balans doorslaat naar de gevoelskant.
‘Ja maar, ik voel het nou eenmaal zo, dus heb ik het recht zo te doen’.
Aan je eigen gevoelens kun je nooit het recht ontlenen om aan de
gevoelens van de ander voorbij te gaan. Stemmingen zijn belangrijke
barometers, maar ze legitimeren niet een wilsbesluit. Daarvoor blijf je als
volwassene verantwoordelijk. Emoties zijn belangrijke gasten, maar ze
zijn nooit de eigenaar van het huis.
Soms worden emoties gebruikt als handige instrumenten om invloed uit
te oefenen. Wat een partner dan laat zien is een stukje toneel, de
expressie staat niet in verhouding tot de innerlijke beleving. Vaak maakt
het veel indruk. Maar wie zuiver waarneemt, merkt dat hij schrikt of zich
verbaast, maar niet echt meeleeft. De partner blijft een toeschouwer. Hij
wordt innerlijk niet geraakt, maar kijkt met verwondering naar het vat vol
gevoelens tegenover hem.
Sommige partners hebben ooit geleerd dat je door gevoelens te tonen,
je zin kunt krijgen. Emoties worden dan deel van een strijd. Kinderen
mokken, dreinen en grienen in plaats van te praten. Volwassenen doen
soms net zo. Je kunt leren om je uit te spreken, zodat de onderliggende
(meestal pijnlijke) emotie kan worden verwerkt.
Emoties kunnen gesprekken onveilig maken. Ieder verkeerd woord kan
het contact doen ontsporen, dus de partners wegen hun woorden en
33

houden achter wat spontaan in hen opkomt. De relatie raakt uit balans
als telkens dezelfde rolverdeling ontstaat. De ene partner probeert de
zaken nuchter te bezien en sust voortdurend de uitbarstingen van de
andere partner. Het doet denken aan een brandweerman bij een
smeulende hoop takken. Ieder moment kan het vuur van de emoties
opnieuw om zich heen grijpen.
De licht ontvlambare partner voelt zich ontkend in zijn gevoelens. ‘Ik wil
niet altijd zo redelijk zijn’. Klemgezet in de gespreksregels van de
partner. ‘Ik praat alleen maar met je als je niet zo emotioneel doet’.
De brandweerman of -vrouw voelt zich meestal wanhopig. Zijn pogingen
om de boel in te perken, om een onderwerp redelijk uit te praten
bijvoorbeeld, mislukken keer op keer.
De emoties die zich aandienen wanneer je diep geraakt bent of een
pijnlijk gevoel vertegenwoordigen, zijn de emoties waar ruimte voor
gemaakt moet worden in het gesprek. Deze emoties hebben een andere
kwaliteit dan de hiervoor beschrevene. Het verschil is hetzelfde als bij
kinderen. Als ouder weet je meestal of je kind dreint of huilt om zijn zin te
krijgen of dat er echt iets aan de hand is. Voor volwassenen geldt dit net
zo.
Emoties komen sterk naar voren of verdwijnen op een natuurlijke manier
naar de achtergrond als ze worden verwerkt. Als dit niet gebeurt, kan dit
een teken zijn dat gevoelens onvoldoende de ruimte krijgen binnen de
relatie. Een wond die niet wordt verzorgd, gaat etteren en dat gebeurt
ook met relationele gevoelens waar geen aandacht aan wordt besteed.
Ratio en gevoel kunnen gesprekspartners zijn. In dat geval ontstaat er
een balans, waarbij gevoelens zich niet vastzetten maar op een
organische wijze veranderen. De strikte scheiding tussen denken en
voelen verliest dan zijn betekenis. Beide gaan samen binnen het actuele
contactmoment.
Oprecht partnercontact begint met het besef van je gedachten, emoties,
lichaamssignalen en het waarnemen van je partner. In een levendig
gesprek ontstaat een wisselwerking. Je reageert op elkaars signalen. Je
34

inbreng als je je uitspreekt en de houding en reactie van je partner zijn
op elkaar betrokken. In de volgende twee hoofdstukken belichten we de
rol van de spreker en de luisteraar afzonderlijk. We trekken dit uit elkaar
om de situatie van het partnergesprek in kaart te brengen.
35

Hoofdstuk 4 Luisteren
Kernpunten
• Een goede luisteraar is opmerkzaam en laat merken dat hij
luistert.
• Actief luisteren houdt in dat je je grenzen aangeeft en nagaat of
je je partner goed hebt begrepen.
• Door korte reacties en vragen nodig je je partner uit verder te
vertellen.
• Je kunt op verschillende manieren ingaan op het verhaal van je
partner. Dit doe je door te reageren op wat hij vertelt of hoe hij
het vertelt.
• Door mee te leven toon je je betrokkenheid. Door kritisch te
luisteren geef je tegenspel.
Een goede verstaander
Er zijn gesprekken waarbij de partners niet luisteren, maar om de beurt
hun mond houden. Tijdens de adempauze van de één neemt de ander
de gelegenheid om zijn zegje te doen. Sommige mensen gebruiken het
verhaal van de ander alleen maar als een opstapje om hun eigen
verhaal kwijt te kunnen. ‘Oh ja, dat had ik gisteren ook. Dat moet ik even
vertellen’.
Luisteren houdt in dat je enige tijd aandacht hebt voor het verhaal van de
spreker en hierop reageert. Je parkeert je eigen reactie eventjes, zodat
de ander zich kan verduidelijken. Naarmate je de luisterrol beter vervult,
komt de spreker meer tot zijn recht.
Maar wat nu als je partner maar door kletst? Voortdurend dezelfde
verwijten herhaalt? Of eindeloos vertelt hoe goed hij is? Moet je dat
allemaal maar aanhoren? Soms hebben partners het gevoel dat ze in
een bepaalde positie worden vastgezet. De spreker lijkt het gesprek te
36

overwoekeren. Totdat geen van beide partners meer openstaat voor het
verhaal van de ander.
De houding van waaruit je dergelijke gesprekken vlot kunt trekken,
hebben we in hoofdstuk 2 beschreven. In dit hoofdstuk gaan we ervan
uit dat beide partners de wil hebben om naar elkaar te luisteren.
Wat maakt nu dat je aan Els makkelijker je verhaal toevertrouwd dan
aan Ans? Waarom weet je bij Bert na drie zinnen niets meer te zeggen,
terwijl je met Kees-Jan uren kunt praten? Een goede verstaander heeft
aan een half woord genoeg, is het gezegde. Dat is maar gedeeltelijk
waar. Een goede luisteraar is niet alleen opmerkzaam, maar hij laat ook
merken dat hij luistert. Of hij maakt het kenbaar als hem dat eventjes niet
zo goed lukt.
Vooral bij gevoelige onderwerpen, moet je geen genoegen nemen met
halve woorden. Ga niet zelf de ontbrekende helft aanvullen. Denk niet
dat je toch wel weet wat de ander wilt zeggen. Dat vergroot de kans dat
je de woorden van de ander verkeerd interpreteert. Het verheldert de
communicatie als je uitspreekt hoe je zijn boodschap opvat. Ga er niet
vanuit dat dit vanzelfsprekend een goede uitleg is en nodig hem uit zich
te verduidelijken. Een goede verstaander is een actieve luisteraar,
geen passieve toehoorder.
Tips voor actief luisteren
Geef je grenzen aan
Doe niet net alsof je luistert terwijl je hoofd er niet naar staat. Misschien
ben je moe of spelen er andere zaken die voorgaan. Door aan te geven
dat je nu niet kunt luisteren of als je tijdens het gesprek merkt dat je
afgeleid bent, neem je het verhaal van de spreker serieus.
Onderbreek de spreker als je niet meer kunt volgen wat hij zegt. Vraag
om verduidelijking of geef een reactie. Sommige sprekers storten hun
37

woorden over je uit. Als het gesprek je iets waard is, doe je er goed aan
de spreker af te stoppen voordat je afhaakt.
‘Wacht even, ik kan het nu niet meer volgen. Je begon over die
strubbelingen met je baas en er was iets met een nieuwe opdracht.’
‘Voordat je verder praat, zal ik even thee zetten? Dan kletsen we zo
verder.’
‘Even iets belangrijks tussendoor, want daar zit ik nu steeds aan te
denken. Kan dat even? Dan kom ik zo het terug op jouw verhaal.’
‘Ik merk dat ik niet opneem, wat je zegt. Dat komt niet door jouw verhaal,
maar omdat het vandaag enorm stressen was op de zaak. Sorry, maar ik
geloof dat ik te moe ben om te luisteren.’
Laat merken dat je luistert
Sommige luisteraars zijn net sponzen. Ze zuigen het verhaal van de
ander zo in zich op, dat ze vergeten te reageren. Dat geeft de spreker
het gevoel dat de ander niet geïnteresseerd is. Het gesprek verloopt dan
moeizaam.
Geef als luisteraar dus ook aandacht aan je reacties. Meestal gaat dit
vanzelf, maar als je merkt dat het gesprek stokt, zou het kunnen zijn dat
de spreker wacht op jouw signaal. Met knikken, de ander aankijken, ‘ja’
of ‘hmm-mm-zeggen’ - of iets in die trant - nodig je de ander uit om
verder te praten.
Moedig de spreker aan
Met korte opmerkingen kan de luisteraar een aarzelende spreker het
vertrouwen geven dat zijn verhaal de moeite waard is. Hierdoor kan een
gesprek op gang komen. Belangrijker nog dan de precieze woorden is
de manier waarop je dit laat merken. Oogcontact en een
geïnteresseerde houding stimuleren je partner zich uit te spreken.
38

(Knikt) ‘Ja, dat kan ik me voorstellen’. (Buigt voorover)’ En toen?’
(Kijkt verheugd) ‘Wat fijn dat je me dit vertelt. Ik wil graag naar je
luisteren.’
(Kijkt de ander aan) ‘Wat interessant zeg, ga door.’
(Klinkt enthousiast) ‘Vertel verder, ik heb alle tijd.’
Ga na of je de ander goed hebt begrepen
De luisteraar interpreteert het verhaal van de spreker. Om
misverstanden te voorkomen vertelt hij in zijn eigen woorden hoe hij het
opvat. Dat kan om praktische zaken gaan, maar ook over gedachten en
gevoelens.
‘Dus als ik jou goed begrijp (korte pauze) wil jij morgen niet naar de
speeltuin met Bob.’
‘Zeg ik het goed als ik zeg ... dat jij dacht dat het mij niet interesseert?’
‘Dus het is vooral de manier waarop zij dat zei wat je ergert, is dat wat je
wilt zeggen?’
Stel vragen uit interesse
Veel mensen zijn nogal terughoudend met het stellen van vragen. Ze zijn
bang dat het ongepast is of ze willen niet nieuwsgierig overkomen. Maar
dat hoeft niet zo te zijn. Vragen die aansluiten bij het verhaal van de
spreker, worden ervaren als een blijk van interesse. De luisteraar laat
merken dat hij meeleeft of meedenkt. Daardoor verdiept het gesprek
zich.
Wie de spreker op de voorgrond van zijn aandacht houdt, heeft grote
kans dat er spontaan vragen in hem opkomen die de uitwisseling
stimuleren. Vragen die uit de lucht lijken te vallen komen eerder voort uit
eigen associaties, die zich naar voren dringen. Maar zelfs dat hoeft geen
39

verstoring te zijn van het gesprek. Als je merkt dat je een zijweg inslaat,
kun je dit als luisteraar opmerken en bijsturen.
‘Maar ga verder. Want volgens mij wilde je iets anders vertellen.’
Een oprechte vraag is een beweging naar de ander toe. Je bent
werkelijk nieuwsgierig omdat de ander je interesseert. En wat is daar mis
mee?
Verpak geen boodschappen in een vraag
Vaak stellen mensen vragen, terwijl ze eigenlijk iets bedoelen te zeggen.
Bijvoorbeeld een mededeling of een verlangen.
‘Dus jij wilt zeggen dat het normaal is dat jij pas om 6:00 uur thuis bent?’
‘Ik vind het niet prettig dat jij om 6:00 uur thuis bent.’
‘Als ik met mijn lingerie aan ligt te wachten in bed, dan is het enige waar
jij aan denkt dat je je tanden wilt poetsen?’
‘Ik vind het onbegrijpelijk dat je op dat moment geen aandacht voor me
hebt.’
(licht cynisch) ‘Vind je het leuk om zo te doen?’
’Het doet me pijn dat je zo doet. En het lijkt wel alsof je het leuk vindt.’
Manieren van luisteren
De spreker reageert altijd op de luisterhouding en de opmerkingen van
de ander. De luisteraar draagt dus net zo goed bij aan de ontwikkeling
van het gesprek. Er zijn verschillende soorten luistergedrag te
onderscheiden.
40

Oppervlakkig luisteren
Voor de luisteraar is de communicatie van de spreker niet of slechts af
en toe op de voorgrond van zijn waarneming. De luisteraar is
ondertussen met iets bezig waar hij zich op concentreert. Hij kijkt naar
de tv, bakt aardappelen, verschoont een luier of surft op het internet. Of
hij doet dit niet maar denkt tijdens het gesprek regelmatig aan iets
anders. Of hij kijkt weg. Hij zit met zijn hoofd nog bij zijn werk of de
problemen met de kinderen. Alles behalve de inhoud van het gesprek
trekt zijn aandacht. Af en toe, als de spreker stopt, knikt hij of zegt iets
als ‘jaja’ of ‘hmm-mmm’. Hij toont weinig betrokkenheid en voegt niets
toe aan het gesprek. Het gesprek blijft beperkt tot een serie
mededelingen van de spreker.
Inhoudelijk luisteren
De luisteraar concentreert zich op de inhoud van het gesprek. Hij laat
merken dat hij heeft gehoord wat de ander zegt, bijvoorbeeld door
regelmatig ja te knikken of tussenvoegingen zoals ‘juist’ of ‘precies’.
Door zijn houding laat hij merken dat wat de spreker zegt hem oprecht
interesseert en hij moedigt hem aan verder te spreken. Het gezichtspunt
van de ander waardeert hij, ook als hij er zelf anders over denkt. Hij
houdt hij zijn afwijkende reactie achter of laat dit merken, zonder de
spreker af te remmen. Hij vermijdt afkeurende opmerkingen tussendoor,
zoals ‘dat denk jij maar’ of ‘wat weet jij daar nou van?’ Ook kijkt hij niet
verontwaardigd weg of schudt demonstratief ‘nee’.
De luisteraar stelt vragen om het onderwerp te verduidelijken. Daarbij
kan het zijn dat hij de spreker helpt zijn mening of ideeën te ordenen.
‘Dus als ik jou goed begrijp, zeg je twee dingen. Allereerst......en ten
tweede……’
‘Enerzijds wil je voor de kinderen blijven zorgen, maar anderzijds zou je
graag weer buitenshuis willen werken. En daar loop je al een tijd over te
piekeren....’
41

‘Ik begrijp niet zo goed hoe je dat voor je ziet. Kun je dat wat
verduidelijken?’
Soms vat de luisteraar de inhoud samen. Hij zegt in zijn eigen woorden
wat de ander (volgens hem) heeft gezegd. Dit is bedoeld om na te gaan
of hij de spreker goed heeft verstaan. Hij verwoordt dit als een
constatering of verpakt het in een vraag. Hij nodigt de spreker daarbij uit
om te reageren op de inhoud.
‘Dus je bedoelt te zeggen dat je liever wilt dat ik op dinsdag mijn vrije
dag neem?’
‘Zeg jij nu dat we Maaike beter naar een andere school kunnen doen?’
‘Goed, dus je bent het er niet mee eens dat we de poes op de
slaapkamer laten?’
‘Je wilt niet meer dat mijn moeder iedere dag opbelt’, begrijp ik.
‘Je wilt dat we meer tijd samen doorbrengen, bedoel je dat?’
De luisteraar gaat in op wat er wordt gezegd, en gaat na of hij dit goed
heeft begrepen. Hij verduidelijkt de inhoud van het gesprek, voordat hij
zelf de rol van spreker op zich neemt. Hij is actief, maar beperkt zich tot
waar het gesprek over gaat.
Belevingsgericht luisteren
De luisteraar gaat niet alleen in op wat er wordt gezegd, maar reageert
ook op de manier waarop de spreker hierover praat. Hij verwoordt de
gevoelens van de spreker die hij meent te beluisteren tussen de regels
door. Evenals de inhoudelijke luisteraar geeft hij af en toe een
samenvatting. Deze is nu niet louter gericht op de inhoud, maar op het
gevoel achter de woorden. De inhoud wordt wel genoemd, maar als
onderdeel van een reactie op hoe de spreker overkomt.
42

Het gespreksonderwerp kan zich verder ontwikkelen dan de feitelijke
inhoud. De beleving van de spreker hierbij kan nu aan bod komen. Er
ontstaat een betrokken sfeer.
‘Als ik je zo hoor praten, krijg ik de indruk dat die gebeurtenis je nog
steeds behoorlijk dwarszit.’
‘Je praat er zo aarzelend over. Het komt op me over alsof je je ervoor
schaamt wat je vertelt. Kost het je moeite om dit te vertellen?’
‘Het klinkt alsof het je echt goed heeft gedaan dat je op hem af bent
gestapt. Je zegt het nogal triomfantelijk. Is dat ook zo?’
‘Het doet je nog steeds verdriet, is het niet?’
‘Je spreekt met veel warmte over haar. Is dat ook wat je voelt?’
De luisteraar nodigt de spreker uit om op zijn interpretatie te reageren.
Als hij de beleving van de spreker goed heeft verwoord, voelt deze zich
begrepen. ‘Ja, dat is precies wat ik daarbij voel’, is dan de instemmende
reactie.
Soms is de spreker verbaast over zijn eigen beleving. ‘Je hebt gelijk, nu
ik er zo over praat merk ik dat die zaak me meer dwarszit dan ik eigenlijk
zou willen’. In beide gevallen voelt de spreker zich begrepen, omdat hij
merkt dat er niet alleen wordt ingegaan op wat hij vertelt maar ook op
hoe hij zich uitspreekt.
Door in eigen woorden weer te geven wat de spreker uitseint, legt de
luisteraar zijn interpretatie voor. Dat is altijd een gok en het vraagt wat
moed om dit te doen. Als de spreker dit niet herkent, is het zaak zijn
reactie te erkennen. Tenslotte is het zijn verhaal en misschien is jouw
interpretatie gekleurd door jouw eigen reactie op het verhaal.
43

Meeleven
De luisteraar geeft korte gevoelsmatige reacties op het verhaal van de
spreker. De spreker voelt zich hierdoor niet alleen in zijn reactie. Dit
stimuleert hem om verder te vertellen, vaak met meer expressie. Er
ontstaat een vriendschappelijke sfeer.
‘Tjonge, daar schrik ik van, zeg. Zoiets had ik nooit achter die man
gezocht. Wat dacht je toen daar achter kwam?’
‘Ik zie het helemaal voor me, nu je het zo vertelt. Lachen, toch? Jammer
dat ik er niet bij was. Ik had in een deuk gelegen.’
‘Ik zou hetzelfde hebben gedaan in jouw plaats. Ik kan me je reactie
indenken.’
‘Wat rot voor je. Niet niks, wat je vertelt.’
‘Geweldig! Wat leuk om te horen, vertel verder.’
Wie meeleeft met het verhaal van de ander, probeert aan te sluiten bij de
beleving van de spreker. Als er pijnlijke gevoelens spelen, kun je beter
wat terughoudend zijn met je eigen expressie. Op die momenten volstaat
zwijgzaam knikken, een enkel woord of een arm om die ander heen, om
te laten merken dat je luistert.
Kritisch luisteren
De luisteraar plaatst voorzichtig kanttekeningen bij het verhaal dat hij
hoort. Hierdoor geeft hij tegengas. Door kritisch te luisteren kan de
spreker de situatie waarover hij vertelt van een andere kant gaan
bekijken. Op die manier kan het gesprek zich verder ontwikkelen. De
partner geeft tegenspel, waardoor eenzijdige opvattingen worden
rechtgetrokken.
44

Vaak is het belangrijk dat je in eerste instantie meeleeft, zodat de ander
zijn gevoelens kan delen. Je reageert dan op de beleving van de ander
en houdt je mening over de inhoud even achter. Schat in in hoeverre de
spreker op dat moment behoefte heeft aan jouw visie. Meestal is het zo
dat hij eerst even stoom af moet blazen voordat hij openstaat voor jouw
inhoudelijke reactie.
‘Ik kan me voorstellen dat je zo reageert, maar draaf je nu niet een
beetje door?’
‘Als ik eerlijk ben, maak ik me daar wel zorgen over nu je dit vertelt. Het
is al de derde keer dat dit gebeurt.’
‘Zou het niet een idee zijn om ... Wat denk je daarvan?’
‘Ja dat is grappig, zeg. Ik snap dat je er op dat moment niet bij nadacht,
maar nu je er op terugkijkt. Eigenlijk kun je zoiets niet maken, toch?’
Kritisch luisteren vraagt tact. Het betekent niet dat je doordramt of je
partner op het matje roept. In je rol als kritische luisteraar moet je
voorkomen dat het gesprek uitdraait op een discussie. Daarbij moet je
ook kritisch zijn op jezelf. Jouw visie is niet meer of minder waard dan
die van je partner.
Het is dus niet zo dat een goede gesprekspartner altijd de ander naar de
mond praat. Door eerlijk te zijn verdiept het gesprek zich. Belangrijk is
dat je dit doet zonder de ander af te keuren. Het is de kunst tactvol
tegenspel te bieden.
45

Hoofdstuk 5 Spreken
Kernpunten
• Door jezelf daadwerkelijk uit te spreken ervaar je wat het je doet.
• Partnergesprekken lopen vast in beschouwingen. Het wordt
praten over elkaar in plaats van met elkaar.
• Door duidelijker te verwoorden wat je voelt en bedoelt kan je
relatie zich verdiepen. Het is de moeite waard ingesleten
taalgebruik te veranderen.
• Als je woorden verkeerd overkomen kun je je bedoeling
verduidelijken. Zo voorkom je dat een gesprek ontspoort.
Spreken is goud.
De woorden die je uitspreekt en die een geheel vormen met je
lichaamstaal, hebben niet alleen een boodschap voor je partner. Door je
uit te spreken word je situatie inzichtelijker voor jezelf. Hardop denken
helpt om zaken te ordenen, maar ook omdat je al pratende ervaart wat
een onderwerp je doet.
Je komt letterlijk in beweging door je stem te verheffen en je woorden
met gebaren te ondersteunen. Dat gaat samen met een
gevoelsbeweging. Het lucht je op door te zeggen wat je op je hart hebt,
of je voelt hoe pijnlijk het is wat je zegt. Soms merk je dat iets je meer
dwarszit dan je dacht.
Hoe dan ook: spreken doet iets met je. Het is niet de neutrale uitdrukking
van wat je van tevoren hebt bedacht. Fantaseren over hoe je iets gaat
zeggen, verschilt van daadwerkelijk contact maken. Als je intensief in
gesprek raakt, merk je dat er gevoelens geraakt worden die je niet had
bedacht. Je maakt contact met gevoelens die gaan meeklinken met je
woorden. Hierdoor krijgt een partnergesprek het spontane karakter van
een intieme relatie. Je hebt niet ingestudeerd wat je gaat zeggen en je
zet jezelf niet vast vanuit ‘hoe het hoort’. Je reageert op wat er op dat
moment speelt. Ook als je moeilijke onderwerpen aansnijdt. Juist dan is
46

het belangrijk je gedachten en gevoelens te delen. Spreken maakt je
verhouding tot de ander voelbaar. Spreken is geen zilver maar goud.
Niet praten over maar met elkaar.
Vaak toont zich in de communicatie tussen partners een zekere afstand,
die ze onbedoeld oproepen. Ze zijn op zoek naar een intieme
uitwisseling, maar hun woorden lijken de ander niet te bereiken. Het
gevoel voor de ander klinkt niet door in wat ze zeggen. Een belangrijke
factor daarbij is de beschouwende taal waarin ze dit verwoorden. Ga
maar na hoe afstandelijk de volgende uitspraken klinken. Terwijl het in
een intieme relatie toch draait om persoonlijk contact.
‘Het gevoel ontbreekt ...’
‘Je mist dan een stukje affectie bij de ander ...’
‘Ik merk bij mezelf dat de liefde niet stroomt ...’
‘Je gaat dan je gevoel op slot zetten en een muur bouwen om jezelf
heen.’
‘Dat heeft te maken met een stuk onzekerheid bij mezelf.’
Partnergesprekken lopen vast als ieder zichzelf en de ander gaat
beschouwen. Ze praten dan over elkaar, in plaats van met elkaar.
Sommige koppels bespreken elkaar alsof ze psychiaters zijn. Ze leggen
elkaar afwisselend op de divan. Zo verzanden ze in eindeloos
analyseren. Ze weten prima aan te wijzen wat er ontbreekt aan henzelf
of de ander. Dat doet de relatie geen goed. De sfeer wordt grimmiger en
het aanwijzen van elkaars karakterzwakte, wordt een deel van de strijd.
De ontwikkeling van een relatie stagneert door taalgebruik waarin de één
de ander vastzet. Dat roept afweer op. Logisch natuurlijk, wie wil er nu
samenleven met een relatiepsycholoog die precies weet hoe jij in elkaar
zit (en fijntjes opmerkt dat je opnieuw de fout ingaat). De spontane
47

gevoelsbeweging naar elkaar toe wordt afgebogen. In plaats van lief te
hebben, wordt er geredeneerd. Iedere uitlating wordt in een vakje
geplaatst en negatief bestempeld. Dan wordt intimiteit net zo onveilig als
seks hebben met Freud.
In de volgende paragrafen geven we tips voor directer taalgebruik.
Hierdoor kun je meer in contact komen met jezelf en de ander. Dat is
spannend, want het was niet voor niets dat jullie elkaar op een afstand
hielden. Door duidelijker te verwoorden wat je voelt en bedoelt, kan je
relatie zich verdiepen. Het vraagt inspanning om ingesleten taalgebruik
te veranderen. Maar het is de moeite waard.
Ik en jij
Gebruik ik als je over jezelf spreekt en richt je tot je partner. Daardoor
dringen je woorden meer door tot de ander en schep je geen afstand.
‘Je merkt dan toch een zekere moeite als je met de ander spreekt...’
‘Ik vind het moeilijk om met jou te praten.’
‘Je mist dan toch een stukje intimiteit. Een gevoel van samenzijn met
elkaar dat ontbreekt.’
‘Ik voel niet meer dat je dicht bij me bent.’
‘Het begint je dan toch te irriteren. Je merkt dat er geen reactie komt als
je iets zegt.’
‘Ik erger me eraan dat je niet reageert als ik iets vertel.’
Geen stukjes gevoel
Gevoelens zijn altijd ergens op gericht. Je ergert je aan iemand,
verbaasd je over iets of je voelt je blij met een ander. Vermijd die ‘stukjes
en beetjes’ waardoor gevoelens hun richting verliezen en niet meer
aankomen bij de ander.
48

‘Ik voel dan toch een stukje onzekerheid als we vrijen.’
‘Ik voel me onzeker als ik met je vrij.’
‘Er huist in mij toch een zeker stuk onvrede over onze gesprekken de
laatste tijd. Een stukje irritatie, ook wel, als we praten en er wordt niet
geluisterd.’
‘Ik erger me aan je als je door me heen praat.’
‘Op die momenten is er dan toch weer een soort van ‘houden van’. Dan
komt dat stukje gevoel weer terug.’
‘Ik hou nog steeds van je.’
Dat ‘voel’ ik nu eenmaal zo.
Wanneer je gedachten, overtuigingen en waarnemingen aanduidt als
een gevoel, dan is dat een verkeerde voorstelling van ‘voelen’. Zo
geformuleerd en gebruikt lijkt voelen een waarheid te zijn waar de ander
niet omheen kan.
‘Ik voel dat je iets dwarszit.’
‘Ik heb de indruk dat je iets dwarszit.’
‘Ik voel dat dit geen leuke vakantie wordt.’
‘Ik verwacht dat dit geen leuke vakantie wordt.’
‘Ik voel dat je maar beter met onze zoon kunt gaan praten.’
‘Ik vind dat je maar beter met onze zoon kunt gaan praten.’
‘Ik voel totaal niet hoe we dit kunnen oplossen.’
‘Ik kan niets bedenken om dit op te lossen.’
49

Spreek jezelf uit
Hou jezelf niet op de vlakte met vage dooddoeners. Laat de luisteraar
niet steeds moeten vragen wat je nu eigenlijk wilt zeggen. Doe zelf je
best om te verduidelijken wat je bedoelt. Maak je verhaal af.
‘Dat speelt bij mij ook wel een beetje, dat ik dat heb.’ (Wat dan?)
‘Zo dat gevoel, dat ken ik ook wel enigszins. Maar niet zo sterk. Meer
een beetje op de achtergrond.’ (Welk gevoel?)
‘Daar denk ik dus heel anders over...’ (Hoe denk je daarover?)
‘Nou, je weet wel. Je kent mij, toch.’ (Wat wil je zeggen?)
Als je eerste zinnen nog wat vaag zijn en je merkt dit, denk dan hardop.
Span je in zodat de luisteraar je kan begrijpen.
‘Dat speelt bij mij ook wel een beetje, dat ik dat heb... Ja, wat dan? .. zul
je zeggen... Nou ik bedoel, dat wat je net zei... dat over dat verdriet. Dat
herken ik wel. Soms zou ik ook wel eens willen huilen. (zachtjes) Maar
dat vind ik zo kinderachtig van mezelf.’
Altijd en nooit
Meestal is het niet waar, dat die ander altijd .... of dat jij nooit.... Meestal
heb je niet goed gekeken. Of trek je de zaken uit zijn verband. Vermijd
dus dit soort absolute termen als het over jouw interpretatie van de
ander gaat. Je zet jezelf en de ander schaakmat. Dat voorkomt iedere
toenadering. Iedere verandering van perspectief.
Natuurlijk kan het een feit zijn dat hij nooit de kinderen naar bed brengt.
Dat er een strikte taakverdeling is in jullie relatie. En dat dat nooit anders
is geweest. Meestal zit er achter een dergelijke uitspraak een dringende
wens. Nooit, eeuwig en altijd zijn dan woorden die zich richten op het
50

verleden. Wat je wenst wordt er niet duidelijk mee. Ze lokken de ander
uit om jouw interpretatie, die je presenteert als een voldongen feit, te
gaan bestrijden. In plaats van het verwijt dat de ander nooit wil praten
bijvoorbeeld, kun je je beter concentreren op het nu. Nu ben je wel in
gesprek met elkaar.
Bijsturen
Veel mensen kunnen prima bijsturen in verkeerssituaties, maar botsen
onbedoeld in een gesprek. Als je de indruk hebt dat jouw woorden
verkeerd overkomen komen, dan kun je je bedoeling als spreker
verduidelijken. Door dit te vragen, of op te merken. Zo voorkom je dat
door jouw opmerking het gesprek uit de bocht vliegt.
‘Ik merk dat het nogal hard aankomt, geloof ik, wat ik nu zeg. Misschien
gebruik ik de verkeerde woorden. Kwets ik je met wat ik zeg?’
‘Ja dat klinkt een beetje flauw, merk ik nu ik me uitspreek. Ik wil er ook
niet steeds over zeuren, maar het is wel belangrijk voor me.’
‘Ik had dat niet zo moeten zeggen, misschien. Sorry. Dat woord had ik
niet moeten gebruiken.’
‘Het klinkt misschien als een grapje, maar dat komt omdat ik
zenuwachtig ben. Dan zeg ik het wat lacherig. Maar ik bedoel het
serieus.’
‘Dat is nogal vaag, zoals ik het nu zeg, denk ik. Ik kan me voorstellen dat
je daar geen raad mee weet. Toch? (kijkt de luisteraar vragend aan) Ik
zal proberen het toe te lichten.’
Met dit soort toevoegingen bedoelen we niet dat je de ander voor gaat
schrijven hoe hij het op moet vatten. Dus niet een nare opmerking
maken, en dan ‘maar ik bedoel het niet lullig hoor’ of ‘dat moet je niet zo
zwaar opvatten.’
51

Hoofdstuk 6 Ik wil met je praten
Kernpunten
• Bij een goed gesprek wisselt de rol van spreker en luisteraar
regelmatig.
• Iedereen heeft behoefte aan contact met zijn partner. De mate
hiervan is verschillend.
• Ontwikkel besef van je behoefte aan contact en geef dit aan.
• Vaak is er een patroon van gespreksmomenten gegroeid. Dit is
echter geen vaststaand gegeven.
• Gesprekken kunnen gaan over praktische zaken en over het
uitwisselen van belevingen. De aanpak hiervan is verschillend.
Rolverdeling
In de twee voorafgaande hoofdstukken hebben we de rol van de
luisteraar en de spreker afzonderlijk uiteengezet. Tijdens een gesprek
wisselen deze rollen zich af. Voor hoeveel tijd iemand aan het woord is,
is strikt genomen geen regel. Het hangt af van de aard van het gesprek.
Beide gesprekspartners moeten zich prettig voelen bij de verdeling van
spreken en luisteren, anders vindt een van beiden het gesprek niet
lekker lopen. Dat uit zich in klachten als: ‘Ik heb het gevoel dat ik tegen
een muur spreek’ of ‘Ik kom er nooit tussen.’
Karin spreekt veel expressiever dan Jos, maar ze vullen elkaar goed
aan.
Margot is meer een flapuit, terwijl Gijs tijd nodig heeft om zijn gevoelens
te verwoorden.
Dirk en Anne-Wil werken prima samen, zonder dat ze veel spreken. Dat
hoeft ook niet, vinden ze zelf.
52

Dana en Nico hebben allebei sterk de behoefte om gevoelens te delen
en praten hele avonden met elkaar bij een pot thee.
Het enige wat je kunt zeggen over een goed gesprek is dat de
rolverdeling zich niet moet fixeren. Dan houdt de zwijger zich teveel
terug en vult de prater de stilte op, terwijl de onderliggende behoefte aan
contact onbesproken blijft.
Partners zijn op zoek naar elkaar, en hebben er behoefte aan dat de
ander op zijn eigen manier antwoord geeft. Ze verlangen ernaar dat de
partner meeleeft, begrip toont en de ruimte biedt om op verhaal te
komen. Dat hij niet alleen vragen stelt, maar ook zelf iets inbrengt. Dat
hij luistert en niet alleen maar zichzelf wil horen. Anders wordt het
gesprek een interview of een college. En geen ontmoeting.
Contactbehoefte
De mate waarin iemand behoefte heeft aan contact met de ander kan
per situatie verschillen. Momenten waarop je graag even op jezelf bent
wisselen zich af met momenten waarop je ernaar verlangt iets te delen.
Het is niet altijd zo dat jouw contactbehoefte op ieder moment
overeenkomt met de behoefte van je partner. Wie enige tijd een vaste
relatie heeft, komt daar al gauw achter. Het is een mythe te denken dat
je elkaars contactbehoefte altijd aanvoelt. In een partnerrelatie zijn er
momenten van intens samenzijn, waarin je vanzelfsprekend opgaat in
elkaar. Maar deze wisselen zich af met situaties waarbij je om moet
schakelen. Dit zijn momenten waarbij je rekening moet houden met de
behoefte van de ander en kunt laten merken waar jezelf behoefte aan
hebt. Natuurlijk zul je daarbij je partner wel eens teleurstellen.
Omgekeerd is dat net zo. Door dat te accepteren toon je respect voor de
behoeftes van de ander en blijf je trouw aan jezelf. Dat is de basis voor
het oprechte contact waardoor je relatie zich voortdurend kan verdiepen.
Op die manier raak je nooit uitgepraat.
53

Zoals eerder toegelicht: de term ‘gesprek’ vatten we in dit boek nogal
ruim op. Samen iets ondernemen, op een bankje genieten van de zon of
een vrijpartij, kunnen intensieve ‘gesprekken’ zijn.
Wat de verschillen in contactbehoefte betreft kun je de volgende
situaties onderscheiden:
• De een heeft in het algemeen meer behoefte aan samenzijn dan
de ander. Dat is een verschil tussen partners waar je in wezen
niet veel aan kunt veranderen. Het is wel goed dit te weten van
elkaar en hier rekening mee te houden. Dit kun je doen door te
inventariseren op welke tijdstippen je elkaar ontmoet en uit te
spreken waar je dan behoefte aan hebt. In de volgende
hoofdstukken lichten we dit toe.
• De manier waarop bepaalde gesprekken verlopen is niet
bevredigend. Hierdoor vermijd je gaandeweg dit soort contact
met elkaar. Wederzijds is er dus wel behoefte aan
partnercontact, maar beide partners zoeken elkaar niet (meer)
op. Er kunnen gewoontes zijn ontstaan waardoor je elkaar
vastzet in een bepaalde positie. In hoofdstuk 2 hebben we deze
patronen beschreven. Als beide partners erkennen dat bepaalde
gesprekken niet goed verlopen, dan geeft dit de mogelijkheid om
hier bewust van te worden. Door te praten over hoe je samen
bepaalde contactmomenten vormgeeft, kun je dit veranderen.
Nogal wat strubbelingen binnen een relatie ontstaan als de behoefte aan
een gesprekspartner niet wordt vervuld. Even een vergelijking. Als je
samen een muzikaal duo zou zijn en de één speelt jazz en de ander
klassiek, dan gaat dat niet samen. Beide muzikanten toeteren door
elkaar heen. Ze proberen elkaar te overstemmen in plaats van op elkaar
in te spelen. Soms is dat omdat de ene muzikant niet zo bedreven is in
jazzakkoorden en de ander zich onwennig voelt in een driekwartsmaat.
Ieder brengt nu eenmaal zijn eigen muzikale achtergrond mee. Maar in
plaats van het repertoire uit te breiden, kiezen beide partners voor hun
eigen liedje.
54

Een straatorkestje was allang uit elkaar gevallen, maar koppels houden
dit jarenlang vol. Ze praten langs elkaar heen, omdat ze niet oppikken
aan welk contact de ander behoefte heeft. Ze weten dit elkaar ook niet
duidelijk te maken. Er ontstaat een patstelling als geen van beide mee
wil gaan in het gesprek van de ander. Dan verandert de muziek in
lawaai.
Hij wil stoom afblazen als hij thuis komt van zijn werk, zij wil haar
bezorgdheid uiten over zijn nieuwe functie.
Hij wil een beslissing nemen, zij wil haar gevoelens delen.
Hij wil lol maken aan tafel, zij wil een ernstig onderwerp aansnijden.
Hij wil een luisterend oor als hij twijfelt, zij geeft meteen adviezen.
Hij wil met haar vrijen, zij wil haar verdriet verwerken.
Hij wil rustig samen in de tuin werken, zij wil ondertussen verhalen
uitwisselen.
Hij wil gewoon een stuk fietsen samen, zij wil een probleem bespreken.
Hij wil tegenspel, zij houdt zich op de vlakte.
Hij wil praten over de toekomst, zij wil het verleden terughalen.
Aangeven hoe je in gesprek wilt zijn
Als je contactbehoefte langdurig niet wordt vervuld dan ontstaat een
soort relationele armoede. De eerste stap om de wisselwerking met je
partner te verlevendigen is dat je besef ontwikkelt van jouw behoefte aan
contact op een bepaald moment en dit aangeeft. Dat kan met woorden
maar ook door een aanraking of een uitnodigende blik.
55

Als je merkt dat je partner jouw signalen niet goed verstaat, zul je dit
moeten benoemen. Verwacht niet dat je partner vanzelf jouw signalen
oppikt. Dat hij tussen de regels doorleest wat jij bedoelt. Hij staat
misschien niet altijd stil bij hoe jij je boodschap verpakt. Dat is geen
kwade wil of onkunde. Blijkbaar zijn jouw onuitgesproken signalen -hoe
dan ook- niet verstaan, dat is alles. Ga de ander niet straffen door dan
ook maar niet meer op hem in te gaan. Of chagrijnig te doen in de hoop
dat hij vraagt: ‘Wat is er?’
Als gesprekken stroef lopen, als je elkaar niet meer knuffelt, als grappig
bedoelde opmerkingen voortdurend verkeerd vallen of belangrijke
onderwerpen worden vermeden, is het noodzakelijk hierover te praten
met elkaar. Het is belangrijk dit onder ogen te zien.
De volgende stap is dat je hier een geschikt moment voor aangeeft.
Realiseer je welke relationele behoefte je hebt als je een gesprek
aangaat of een activiteit voorstelt. Geef aan hoe je graag zou willen dat
hij op je ingaat. In welke sfeer en omstandigheden wil je praten? Op
welke manier zou je graag samen iets willen doen?
Het bovenstaande klinkt misschien wat formeel. Je wilt gewoon jezelf
kunnen zijn, en niet thuis je agenda trekken en een gesprek aanvragen.
Partners echter die dit soort voorstellen vermijden gaan vaak slordig met
elkaar om. Ze bespreken belangrijke zaken tussendoor en onder
tijdsdruk. Ze doen luchtig over serieuze zaken en serieus over
onderwerpen die er niet echt toe doen. Hun intieme gesprekken
verzanden in een zware sfeer waarin gevoelens worden ingehouden. Of
ze ontaarden in een lacherigheid die niet overeenkomt met wat er op het
spel staat op dat moment.
Mogelijk geef je vaker aan wat je wilt dan je beseft. Zo niet dan zijn hier
enkele uitspraken om je een idee te geven, van hoe dit een onderdeel
kan zijn van de dagelijkse omgang.
‘Zullen we vanavond even overleggen over wat we met de tuin gaan
doen? Want morgen komt die hovenier voor een offerte’.
56

‘Wil je eerst even luisteren naar wat me bezighoudt, voordat we aan
oplossingen gaan denken?’
‘Ja, het is misschien een verkeerd moment dat ik er nu over begin en
misschien moeten we het er even over hebben, wanneer we er
uitgebreid over praten, maar ik merk dat me iets dwarszit. En iedere keer
komt het er maar niet van om het daar over te hebben. En voordat we
naar jouw moeder gaan, wil ik daar met je over praten.’
‘Zullen we vanavond even samen de hond uitgelaten? Want er is iets
belangrijks dat ik je wil vertellen. En dat wil ik niet doen waar de kinderen
bij zijn.’
‘Kunnen we dit onderwerp even laten rusten? Ik denk dat we eerst wat
meer moeten weten, voordat we een beslissing nemen.’
‘Ik wil het gewoon even vertellen, we hoeven er nu niet al te diep op in te
gaan.’
‘Sorry dat ik zo lacherig doe, maar ik heb op dit moment eigenlijk niet
zo’n zin in een moeilijk gesprek. Of is het nu erg belangrijk voor je om
erover te praten?’
Realiseer je dat de behoefte aan uitwisseling per dag of per uur kan
veranderen. Gooi de deur niet te snel dicht door de ander te verwijten
dat hij op een ander moment niet bereid leek tot een gesprek. ‘Ja, nu wil
je daar wel over praten en toen niet’. Het is bovendien de vraag of jij dit
duidelijk hebt laten merken.
Vaak is het zo dat als de behoefte van een partner is vervuld, hij eerder
bereid is tot een ander gesprek. De sfeer verbetert en er komt ruimte
voor een andere inhoud. Dat bereik je niet door elkaar de pas af te
snijden of door een bepaald soort gesprek af te dwingen. Wel kun je
onderhandelen over hoe je de gedeelde tijd gebruikt. Op die manier
wordt duidelijk waar je behoefte aan hebt. Daardoor ben je beter
‘verstaanbaar’ voor je partner. Eventueel kan hij aangeven dat hij wel
57

ereid is om te praten, maar nu even niet. Accepteer dat ook. Maak dan
een afspraak over wanneer je hierop terugkomt.
Indien nodig kun je van je partner verlangen dat hij op korte termijn tijd
voor je vrijmaakt. Die aanspraak kunnen vaste partners maken. Zie het
als een leerproces voor jullie beiden om bewuster met elkaar om te
gaan. En geloof niet in de mythe dat het tussen liefdespartners altijd
vanzelf ‘klikt’. Als het wringt of schuurt moet je zorgen dat je opnieuw op
elkaar afstemt. Anders verdwijnt de muziek uit je relatie.
Gesprekken plannen
Koppels ontwikkelen meestal gewoontes over hoe ze hun tijd delen.
Vaste momenten en plekken zoals aan tafel op de bank of in bed
reserveren ze voor bepaalde vormen van gesprek. Deze fungeren als
ijkpunten voor de dagelijkse ontmoetingen.
Dit patroon van gespreksmomenten dat groeit in een langdurige relatie is
geen vaststaand gegeven. Soms verandert de contactbehoefte, omdat
de situatie (tijdelijk) wijzigt. Een verhuizing of verbouwing vraagt veel
overleg en gezamenlijk klussen. Door ziekte of zwangerschap kom je
niet meer aan seks toe. Als de kinderen minder vaak thuis zijn, ontstaat
er meer ruimte voor tweegesprekken. Na het overlijden van een
(schoon)ouder is er de sterke behoefte om te praten en hierdoor
gevoelens te verwerken.
Als één van de partners niet gelukkig is met deze gewoontestructuur, is
het nodig bewust invulling te geven aan de dagelijkse ontmoetingen.
In de vorige paragraaf schetsten we hoe je aan kunt geven dat je ergens
over wilt praten. Wat we nu aanstippen is dat het soms noodzakelijk kan
zijn dat je gesprekken plant volgens een vaste regelmaat.
Vaak wachten partners af tot zich spontaan een gelegenheid voordoet.
Als die momenten er te weinig zijn, blijven essentiële zaken
onbesproken. Dit leidt tot frustraties. Hierdoor verziekt de sfeer en dat
maakt de drempel steeds hoger om met elkaar in gesprek te komen.
58

De enige manier om deze spiraal te doorbreken is door een nieuwe
gewoonte te vormen waar en wanneer je met elkaar in gesprek bent.
Dit beslaat ook het terrein van de knuffels, de vrijpartijen en de
gezamenlijke (gezins) activiteiten. Hoewel seksuele gevoelens niet op
afroep ontstaan, kun je wel besluiten op welke momenten de gordijnen
eerder dichtgaan of langer dicht blijven.
Veel koppels plannen iedere dag tijd om bij te praten en stoom af te
blazen. En wekelijks overleggen ze aan de hand van hun werkschema
de huishoudklussen. Dergelijke gewoontes geven duidelijkheid. Dit leidt
ertoe dat partners zich niet hoeven te verantwoorden als ze zich
terugtrekken. Bijvoorbeeld om eerst even te douchen als je net uit je
werk komt en je hoofd nog niet staat naar een gesprek. Of wanneer je
naar de voetbal wilt kijken met het bord op schoot. De ander weet
immers dat er momenten zijn waarop je wel openstaat voor elkaar. Dat
scheelt een hoop getouwtrek.
Ook conflicten kunnen, als er niet direct een beslissing moet worden
genomen, geparkeerd worden en op een vast moment besproken. Dit
voorkomt dat je partner je overvalt en het gesprek ontspoort.
Als je dit soort gespreksgewoontes voor elkaar krijgt, ontstaat rust en de
mogelijkheid om je relatie te verdiepen.
Doen en ervaren
In de volgende hoofdstukken beschrijven we een aantal partnergesprekken
waarbij we onderscheid maken tussen gesprekken over
activiteiten en het uitwisselen van belevingen. Hier gaan we kort in op
het onderscheid.
Wanneer je een huishouden deelt, zijn er nogal wat praktische zaken die
gedaan moeten worden. Schoonmaken, kinderen verzorgen, eten koken,
geld verdienen, spullen aanschaffen en repareren, vakanties plannen,
klussen in huis en tuin enzovoort. Je maakt afspraken met elkaar over
de taakverdeling daarbij en je roept elkaars hulp in voor praktische
59

problemen. De gesprekken hierover hebben te maken met gedrag (wat
doen we) en de regels hiervoor: wat vind ik fair dat ik doe (en hoe) en
wat wil ik dat jij doet?
Daarnaast is er het belevingsaspect van de partnerrelatie. Je leven met
elkaar delen is meer dan het voeren van een gezamenlijke huishouding.
Je troost je partner, je geniet samen van mooie momenten, je ergert je
aan elkaar en je steunt elkaar in lastige periodes. Deze gesprekken zijn
voornamelijk gericht op het uitwisselen van wat je denkt en voelt of het
belevingsgericht luisteren naar wat de ander onder woorden probeert te
brengen. Hoe ervaar ik dit, hoe ervaar jij dat?
In een evenwichtige relatie is er aandacht voor beide aspecten. Voor de
verhouding tussen het praktische aspect en het belevingsaspect van het
samenleven zijn geen maatstaven te geven. Dat willen we ook niet.
Sommige stellen zijn nogal doeners, anderen praters.
Soms echter lijden de partners onder het gebrek aan één van beide
aspecten. Ze kunnen prima overleggen over praktische zaken. Wat een
vlot stel, denkt de buurt. Hoewel ze zich teamgenoten voelen en maatjes
zijn missen ze binnenskamers intimiteit en ze weten maar niet te
benoemen wat er aan schort.
Aan de andere kant van het spectrum zijn er stellen die intensieve
momenten met elkaar beleven. Ze vangen elkaar op bij ziekte of een
persoonlijke crisis en praten tot diep in de nacht. Of ze kunnen heerlijk
met elkaar vrijen en voelen zich dan intens verbonden. Maar als ze een
huishouden met elkaar gaan delen, gaat ieder zijn eigen gang en neemt
de ergernis toe.
Oefening
Ga eens na hoe een doordeweekse dag met elkaar verloopt.
o Op welke momenten zijn jullie samen?
o Wat doe je dan en hoe verloopt jullie gesprek?
60

o Wat wissel je meestal uit bij het ontbijt, als je thuiskomt na je
werk, ‘s avonds op de bank en in bed voor het slapengaan?
o Hoe begroet je elkaar en hoe neem je afscheid?
Dezelfde vraag voor het weekend.
o Zijn er momenten waarop je uitgebreid de tijd neemt om bij te
praten? Drink je thee of koffie samen?
o Neem je de tijd om te overleggen of je ervaringen te delen?
Hoe verloopt dit tijdens vakanties?
o Is er dan veel of juist weinig tijd voor elkaar?
o Op welke momenten kom je toe aan een goed gesprek?
o Maak je afspraken over wat je gezamenlijk gaat doen?
o Neemt één van jullie hiertoe het initiatief, of doen jullie dit
samen?
61

Hoofdstuk 7 Overleggen
Kernpunten
• Toon begrip voor elkaars regels, zodat conflicten hierover niet
verharden.
• Om activiteiten op elkaar af te stemmen is het nodig dat je
overlegt. Goed overleg bevordert betrokkenheid voor elkaar.
• Een vast (gezins) overleg stimuleert dat alle gezinsleden van
elkaar op de hoogte zijn.
• Wanneer je je gezamenlijk voorbereidt op (bijzondere)
activiteiten weet iedereen waar hij aan toe is. Dit voorkomt
onnodige spanningen.
Regels
Het overleg over de noodzakelijke klussen en gezamenlijke activiteiten
krijgt een ander karakter als de gebruikelijke manier waarop het
huishouden wordt gevoerd ter discussie wordt gesteld. Daarom eerst iets
over de ongeschreven regels van het samenleven.
Gewoontes reguleren het dagelijks verkeer binnen een huishouden. Het
zijn de stilzwijgend gevormde huisregels die zorgen voor regelmaat en
rust. Wanneer twee partners samen gaan wonen, ontwikkelen ze
dergelijke gebruiken. Dat gaat niet altijd zonder slag of stoot. De manier
waarop de partner omgaat met zijn spullen en zorgt voor de gezamenlijk
aangeschafte huisraad kan het onderwerp zijn van felle kritiek. Het dopje
wat niet op de tandpastatube wordt gedaan, de haren die achterblijven in
de kam, de schoenen die de trap versperren. Kleine voorvallen kunnen
aanleiding geven tot grote ruzies.
Beide partners hebben zich in hun ouderlijk huis en daarna als single of
in een andere gedeelde huishouding reeds een aantal gewoontes
eigengemaakt. Wanneer partners gaan samenwonen kunnen hierover
zogenaamde ‘grensconflicten’ ontstaan. Iedere partner claimt zijn eigen
leefruimte. Dit toont zich in geharrewar over de inrichting van de
woonkamer of het gebruik van de badkamer. Maar dat is niet het enige
62

wat hier op het spel staat. Leefruimte heeft bijvoorbeeld ook te maken
met de mate waarin je je eigen gang kunt gaan binnen de relatie. Bel je
elkaar op als je later thuiskomt? Wat overleg je en wat beslis jezelf?
Als partners deel je niet alleen een gezamenlijke ruimte, maar deel je
ook tijd. Ook hier worden grenzen getrokken en kunnen conflicten
ontstaan.
Wanneer de verschillen tussen beide partners op dit vlak groot zijn,
worden ieders opvattingen over wat je wel en niet hoort te doen op de
proef gesteld. In het bijzonder als een regelneef gaat samenleven met
een losbol.
Op dat moment gaat het erom begrip te hebben voor elkaars
voorkeuren. Anders verharden deze conflicten zich. Dat je het niet eens
bent met hoe de ander iets geregeld wil hebben, neemt niet weg dat je
erkent dat hij hier invloed op heeft. Het volstaat niet om je eigen regels
tot waarheid te verheffen. Het argument dat we het ‘altijd-zo-hebbengedaan’
of dat dit ‘nu-eenmaal-zo-hoort’, kapt de discussie af en
frustreert de partner die verandering wil. Waarmee we niet willen zeggen
dat laatstgenoemde het recht heeft de regels naar eigen believen om te
gooien. In goed overleg betekent dat geen van beiden ervan uitgaat dat
hij het voor het zeggen heeft.
Over de belangrijkste regels zul je het op een of andere manier eens
moeten worden. Je zult in die zin naar elkaar toe moeten groeien, door
allebei een beetje water in de wijn te doen, zoals dat heet. Anders blijf je
elkaar tot vervelens toe tegenwerken. De enige manier om daar uit te
komen is door over deze gewoontes te overleggen met elkaar. Doe dit
zonder verborgen agenda. Je partner is geen concurrent.
De kunst van het overleg
Om je activiteiten op elkaar af te stemmen, is het nodig dat je overlegt.
Anders leef je langs elkaar heen. Soms is het nodig te overleggen over
gebruiken die er zijn ingeslopen en waar je last van hebt. In de vorige
paragraaf hebben we dit toegelicht.
63

Overlegmomenten zijn soms maar kort. Even tussen de bedrijven door
wissel je iets uit. Maar je kunt er ook echt voor gaan zitten, zoals bij een
gezinsvergadering of het voorbereiden van een activiteit. Tijdens een
overleg wissel je voorstellen uit. Je geeft aan wat jezelf wilt doen en doet
verzoeken aan de ander. Je kunt ingaan op wat de ander voorstelt, dit
afwijzen of met een tegenvoorstel komen.
Enkele algemene vuistregels voor goed overleg.
• Neem een actieve luisterhouding aan. Laat merken wat er in je
omgaat. Bijvoorbeeld als je nadenkt over wat de ander zojuist
heeft voorgesteld.
• Waardeer dat de ander met een voorstel komt en wijs dit niet bij
voorbaat af. Misschien is het geen goed plan, maar dat neemt
niet weg dat je partner zijn best heeft gedaan iets zinvols naar
voren te brengen.
• Zorg ervoor dat het onderwerp waarover je wilt overleggen
duidelijk wordt. Dat lijkt voor de hand liggend, maar vaak praten
partners langs elkaar heen. Vraag dus door als je niet begrijpt
wat de ander bedoelt.
• Blijf bij het onderwerp en dwaal niet af. Als dit toch gebeurt,
neem het onderwerp dan weer terug en zorg er samen voor dat
een overleg wordt afgerond. Dat betekent dat je na afloop allebei
weet wat de ander gaat doen. Of je spreekt af om er op een
ander moment op terug te komen.
• Als afspraken mislopen, spreek de ander er dan op aan. Maar
vergeet niet ook je eigen aandeel in het overleg te erkennen.
Misschien heb je niet voldoende duidelijk gemaakt wat je
bedoelde. Met elkaar kun je besluiten daar de volgende keer op
te letten.
Goed overleg maakt dat partners meer betrokken raken op elkaar en dat
je elkaar aanvult en aanscherpt. Twee weten meer dan één.
Een aantal voorbeelden van overlegsituaties:
64

Gezinsvergadering
Een vast overlegmoment dat huishoudens met kinderen kunnen
invoeren is de wekelijkse gezinsvergadering. Vanaf ongeveer een jaar of
zes kun je kinderen betrekken bij het afstemmen van ieders activiteiten.
Daarbij kan de weekkalender als uitgangspunt dienen. Zo kun je de
komende week doorspreken. Bijvoorbeeld:
Wie heeft maandag de auto nodig?
Op welke dag werkt mama deze week?
Worden dinsdag de oude kranten opgehaald?
Wie haalt op woensdag Mieke uit school?
Donderdagmiddag komt oma oppassen.
Vrijdag spulletjes mee voor de kerststukjes.
Zaterdag staan we vroeg op, want we gaan naar de Efteling.
Hou het kort, vooral met jonge kinderen. Een halfuur is meestal lang
genoeg. Een gezinsvergadering moet niet al te veel tijdsdruk vragen.
Zoek dus voordat je het invoert naar een geschikt tijdstip. Verwacht niet
van jonge kinderen dat ze deze planning onthouden. Noteer belangrijke
afspraken op de kalender. Naarmate kinderen opgroeien verandert het
karakter van het gezinsoverleg. Ze kunnen zelf agendapunten
inbrengen.
Dergelijk overleg maakt dat alle gezinsleden op de hoogte zijn van wat
iedereen doet. Dat verhoogt de betrokkenheid in het gezin en het leert
kinderen open te overleggen. Kinderen kunnen de andere gezinsleden
meedelen wanneer ze moeilijke repetities hebben en overleggen over de
corveetaken. ‘Met wie kan ik mijn afwasbeurt ruilen?’
Ook conflicten over de huisregels kunnen worden besproken.
Strubbelingen tussen de kinderen, maar ook nieuwe omgangsregels die
de ouders willen invoeren, zijn punten op de agenda. Zo krijgt het
overleg het karakter van een vergadering. Het is een vast moment om
klachten te bespreken. Maar ook om pluimen uit te delen. Vergeet dat
laatste niet.
65

Als ouders hoor je alle partijen en je geeft aan wanneer je met een
voorstel komt voor een oplossing. Wat dat betreft hou je de leiding. Wel
kunnen oudere kinderen experimenteren met de rol van ‘voorzitter’
tijdens de vergadering.
Maak als ouders keuzes over wat je met het hele gezin bespreekt en wat
je met ieder kind afzonderlijk aankaart. Ook blijven er zaken die de
ouders onderling eerst moeten regelen in wat je een ‘vooroverleg’ zou
kunnen noemen. Een greep uit de onderwerpen.
Wil iedereen zijn schoenen voortaan bij de trap zetten? Ik loop ze
voortdurend op te ruimen en daar heb ik geen zin meer in.
Joost zet zijn fiets altijd zo dat ik niet meer in de schuur kan.
Ik wil meer zakgeld. Andere kinderen krijgen namelijk veel meer, dan ik.
Fijn dat Karin deze week de lege flessen heeft opgeruimd. Het statiegeld
mag ze zelf houden, dat was de afspraak.
Het is deze week vakantie, en het lijkt me leuk om op woensdag samen
ergens naartoe te gaan. Wie heeft een voorstel?
Kunnen we op dinsdag wat eerder eten? Want ik heb training voor het
schoolvoetbaltoernooi.
Ik vind dat Charles deze week zijn kamer netjes heeft opgeruimd. Dank
je wel, Charles.
Activiteiten plannen
Bijzondere activiteiten, zoals vakanties, uitstapjes, gezamenlijke feesten
en andere familieaangelegenheden, vragen dat je je gezamenlijk
voorbereid op wat er gaat komen. Dit soort overlegsituaties kennen twee
fases:
66

• het opperen van ideeën en het inventariseren van wensen
• het nemen van een besluit en het ondernemen van actie
Hoe meer mensen, hoe meer wensen. Maak in een gezinssituatie dus
vooraf duidelijk wie het uiteindelijke besluit neemt. Iets samen doen
betekent altijd dat je niet helemaal je zin kunt krijgen. Duidelijkheid over
wie beslist, voorkomt te hooggespannen verwachtingen.
Vooral de vakantieperiode kan lastig zijn als de voorkeuren uiteen lopen.
Je kunt proberen om een redelijk compromis te vinden. Tussen een
strandvakantie en een cultuurreis bijvoorbeeld. Je kunt zoeken naar een
vakantiegebied waar iedereen aan zijn trekken kan komen. En uitstapjes
plannen waarvan je weet dat één van de gezinsleden daar helemaal
warm voor loopt.
Bij sommige families is het een ongeschreven regel dat je op vakantie
altijd alles samen doet. Die regel kun je ter discussie stellen. Misschien
lucht het iedereen op als je af en toe opsplitst. Of als pa een stedentrip
boekt samen met zijn puberzoon. Of als ma haar dochter beter leert
kennen tijdens een natuurwandeling.
En zeker is het leuker om enthousiaste verhalen aan het eind van de
vakantiedag uit te wisselen, dan de hele dag verplicht met elkaar
opgescheept te zitten. Hou dus bij de planning van activiteiten ook
rekening met ieders behoefte om er af en toe zelf op uit te trekken.
In de eerste fase van het overleg kan het prettig zijn om te brainstormen
en ieder wild idee op te schrijven. Zolang alle deelnemers maar beseffen
dat veel plannen worden weggestreept, geeft dit ruimte om te dromen.
En mogelijk kom je op ideeën die niet naar voren zouden komen zonder
uitwisseling.
Praktisch probleem oplossen
Wanneer je aanklopt bij je partner voor overleg over een praktisch
probleem ontstaat er vaak een bepaalde rolverdeling. De ene partner
neemt de positie in van deskundige. Hij is nu eenmaal wat handiger met
67

een hamer of naald en draad. Hierdoor ziet hij veel sneller een oplossing
dan de ander.
Daar is niets mis mee als de kraan blijft lekken of er een knoop los zit
aan je jas. Maar bij wat ingewikkelder problemen kan de communicatie
verslechteren als de partner- deskundige het gesprek overneemt. Hij
luistert dan niet meer, maar toont zijn kunde door ogenblikkelijk actie te
ondernemen of de ander voor te gaan schrijven wat hij eigenlijk moet
gaan doen. Of nog erger: de ander er uitgebreid op te wijzen wat hij niet
had moeten doen. Wat begon als een overleg krijgt dan de ondertoon
van ‘ik weet of kan dat beter dan jij’. Heel wat ruzies over autorijden of
kaartlezen draaien om dit punt.
Stiekem kan degene die de intelligente probleemoplosser lijkt ergens
jaloers zijn op de ongecompliceerde tevredenheid van de ander. En die
stoere alleskunner wil eigenlijk iets leren van zijn fijngevoelige partner.
Laat de drang om jezelf te bewijzen achter op je werk, zodat je
toegankelijk wordt voor de ander als er praktische problemen zijn.
Daardoor zoek je elkaar op voor overleg.
Het verschil in kennis en vaardigheden, wat duidelijk wordt als de
computer vastloopt of de planten verpieteren, hoeft de sfeer tussen
partners niet te gaan bepalen. Binnen iedere relatie zijn er verschillen in
vaardigheden. Het is wijsheid als je elkaar hiervoor kunt waarderen.
Want al is het onderwerp van praktische aard, de uitwisseling en dus de
relatie wordt erdoor verlevendigd. Vooral voor doeners zijn dit soort
contactmomenten van belang. Het geeft ze het gevoel dat ze er zijn voor
elkaar.
68

Hoofdstuk 8 Belevingsgericht gesprek
Kernpunten
• Het uitwisselen van dagelijkse belevenissen, al lijkt het nog
zoiets kleins, stimuleert de gevoelsuitwisseling tussen partners.
• Belevingsgericht luisteren en meeleven ondersteunt je partner.
• Samen activiteiten ondernemen leidt niet automatisch tot een
intensivering van je relatie. Dit is wel zo wanneer je de ervaring
van het moment deelt.
• Emotionele problemen los je niet één-twee-drie op. Daarbij is
luisteren naar je partner belangrijker dan een oplossing
aandragen.
• Het verwerken van ingrijpende gebeurtenissen heeft tijd nodig.
Het is belangrijk dat je elkaar dan opzoekt en respect toont voor
elkaars gevoelens.
Belevenissen uitwisselen
Het vertellen van wat je hebt meegemaakt, neemt een belangrijke plaats
in binnen een relatie. Het verrijkt het contact als je elkaar deelgenoot
maakt van je binnenwereld. Met een belevenis doelen we op alles wat je
hebt meegemaakt en waar je iets aan hebt beleefd. Geen droge
opsomming dus van de feiten, maar het uitwisselen van iets wat jou
bezighield.
Er zijn intensieve belevenissen, zoals de geboorte van een kind, die
stellen heel wat gespreksstof geven. Maar denk ook eens aan wat je
door de dag heen beleeft. Die alledaagse gebeurtenissen die het waard
zijn om elkaar te vertellen. Het hoeft niet iets groots te zijn.
‘Toen Geert voor de tweede keer zijn beker melk omgooide, moest ik me
echt beheersen.’
69

‘Ik heb vandaag niet alle dossiers afkunnen werken en als ik dan naar
huis rij dan houdt me dat nog steeds bezig. Het was file, maar ik zette de
radio aan en toen hoorde ik dat nummer dat we vroeger altijd draaiden.’
‘Ik heb de gangkast opgeruimd. Ik moest wel drie keer niezen. Wat een
stof lag daar. Maar nu ik het heb gedaan ben ik dik tevreden.’
‘Toen ik vanmorgen een grafiek op het bord tekende, gebruikte ik per
ongeluk de verkeerde viltstift. Ik heb het niet durven zeggen tegen de
conciërge, maar volgens mij krijg je die tekst niet meer van dat whiteboard.’
Dat doen we vanzelf, zullen veel stellen zeggen. Maar bij sommige
koppels wringt hier een schoen. Ze missen een dergelijke
gevoelsuitwisseling binnen hun relatie. Ze willen wel praten, maar weten
niet waarover. Waar moet je over praten als je werkdag altijd
voorspelbaar verloopt? Of als je merkt dat je gevoelsleven tamelijk vlak
is? Waarschijnlijk vind je jezelf dan ergens een Saaie Piet of een
eenvoudige Truus, en vind je jouw beleving niet de moeite waard om
over te vertellen. Misschien denk je dat anderen intensiever leven dan jij.
Realiseer je dan dat er iemand is die ooit warm voor je liep. Iemand die
jou bijzonder vond en waarschijnlijk nog steeds geïnteresseerd is in wat
er in jou omgaat. Je kunt proberen iets meer te vertellen over jouw
belevenissen. Vraag eens aan je partner, of hij nog steeds nieuwsgierig
is naar je.
Het kan ook zijn dat de ene partner meer behoefte heeft om zijn beleving
te delen. Dat is een verschil wat je van elkaar leert kennen en waar je
een vorm in kunt vinden om mee om te gaan.
Leg elkaar niet de norm op dat alleen interessante dingen verteld mogen
worden. Dat is een gespreksregel die meestal eenzijdig wordt
vastgesteld en waardoor de ene partner zichzelf interessanter maakt of
wordt gemaakt dan de ander. De grondhouding voor het uitwisselen van
belevenissen is dat iets de moeite waard is omdat het je partner
bezighoudt. Dat is voldoende.
70

Je kunt het enigszins vergelijken met de manier waarop je openstaat
voor de eigenheden van je zoon of dochter. Zij delen hun belevenissen
met jou als ouder. Daar kun je van genieten, los van het onderwerp.
Vanuit een vergelijkbare interesse kun je nieuwsgierig zijn naar de
belevingswereld van je partner. Zijn hobby’s of contacten kunnen de
bron vormen van een levendig gesprek. Daarvoor hoef jij geen verstand
te hebben van het onderwerp. Je partner vraagt geen inhoudelijk advies,
zoals een collega op je werk dat doet.
Als je denkt dat je leven een saaie aaneenschakeling is van
gebeurtenissen, richt je dan op je waarneming.
Oefening
Stel jezelf drie keer per dag de vraag:
o Wat beleef/ voel ik nu?
o Wat merk ik in mijn lichaam?
o Welke gedachten komen er in me op?
o In welke stemming ben ik?
Stoom afblazen
Nog steeds schildert de psychologie de mens af als een machine waarin
de spanningen zich ophopen. Deze moeten zich af en toe ontladen, zo is
de theorie. Stoom afblazen, een beeldspraak uit de vorige eeuw, is daar
de meest bekende vorm van. ‘Ik moest het even kwijt’, is ook een
uitspraak in die richting. Blijkbaar raken we iets kwijt door er over te
vertellen.
Wie iets heeft meegemaakt wat hem nog steeds dwarszit, voelt de drang
om hier met de partner over te praten. Als je merkt dat je partner ergens
gespannen over is of gefrustreerd thuis komt, luister dan naar zijn
beleving. Richt je aandacht dus niet zozeer op wat hij vertelt, maar op de
manier waarop hij er over praat. Je partner heeft behoefte aan
71

expressie. Mogelijk voelt hij zich gekwetst of bekneld door een situatie,
waarin hij weinig te zeggen had. Belevingsgericht luisteren en meeleven
helpt de spanning te verminderen. Ga niet kritisch doen over de inhoud
van zijn verhaal. Wel kun je vragen of hij stopt met vloeken of erg hard
praten bijvoorbeeld. Als luisteraar heb je ook je grenzen. Maar maak
geen aanmerkingen op zijn handelen. Dat kun je beter bewaren tot een
ander moment.
Het is de kunst van het samenleven dat je voor ieder gesprek de juiste
toon en tijd weet te vinden.
Ervaringen delen
Als je samen iets meemaakt dan schept dat vanzelf een band, is een
veel voorkomende overtuiging. Stellen zoeken soms naar een
gemeenschappelijke hobby of wekelijkse activiteit als oplossing voor hun
gemis aan uitwisseling. Zij gaat mee golfen of vissen. Hij probeert yoga
en zwemmen. Vaak mislukt dit. De verveelde grondstemming van de
relatie verandert niet. De ruzieachtige sfeer verplaatst zich naar het
golfterrein of het zwembad. Het samen doen leidt niet tot een
intensivering van de relatie. Het probleem op belevingsniveau probeert
men op te heffen door activiteiten. En daar ligt niet de oplossing.
Vaak weten koppels nog wel, bijvoorbeeld uit de begintijd van hun
relatie, wat gelegenheden zijn om ontspannen in gesprek te raken. Waar
het om gaat is dat je je beleving van dat moment aan elkaar laat merken.
Je zit dicht tegen elkaar aan in de bioscoop en praat na over wat de film
je deed.
Je doet samen boodschappen en verheugt je erop wat je die avond gaat
koken.
Je maakt samen een wandeling en je merkt dat de ander geniet. Je wijst
elkaar op het mooie uitzicht.
72

Je pakt elkaars hand vast, om woordloos te laten voelen dat het fijn is
om samen te zijn.
Een gezamenlijke activiteit draait dus niet om wat je doet, maar om het
delen van je ervaring van dat moment. Betrek de ander daarbij door te
laten merken wat de activiteit je doet. De onderlinge uitwisseling, daar
gaat het om. Dat fietstochtje is niet meer dan een aanleiding om opnieuw
in gesprek te raken.
Emotioneel probleem bespreken
Een emotioneel probleem is van een heel andere orde dan een praktisch
probleem. Eigenlijk kun je beter spreken van een situatie die voor één of
beide partners moeilijk is. We doelen hier niet op het bespreken van
problemen binnen de relatie. Dat komt in het volgende hoofdstuk aan de
orde.
We handhaven hier het woord probleem, omdat er vaak op die manier
over gesproken wordt. Uitspraken als: ‘Ik heb een probleem met mijn
baas’; ‘Ik heb problemen met mijn familie’; ‘Ik heb problemen met
school’, verwijzen naar situaties en de beleving daarvan. Anders dan bij
een praktisch probleem, kan de helpende partner meestal niet ingrijpen
om het probleem op te lossen. Ook praktische adviezen worden hier
eigenlijk niet gevraagd.
Als je partner iets aankaart waar hij het moeilijk mee heeft, dan is het
zaak om hier belevingsgericht naar te luisteren. Dat betekent: ingaan op
de gevoelens en privégedachten achter de gebeurtenissen, zoals ze
worden verteld. Goed luisteren dus en je betrokkenheid tonen. Alleen
daardoor ontstaat er een sfeer van intieme verbondenheid. Je maakt
ruimte voor elkaars emoties.
Een partner heeft geen steun aan iemand die dit wel even voor hem wil
oplossen. ‘Ik zal die vent wel even opbellen en zeggen dat hij dat niet
kan maken’.
73

Pas als je partner zijn hart heeft gelucht en begrip heeft gevonden voor
zijn beleving van de situatie, kun je samen verkennen wat hij mogelijk
zou kunnen doen. Geen adviezen geven in de zin van dit of dat moet je
doen, maar suggesties voorleggen waar de ander op in kan gaan.
‘Hoe zou het zijn om morgen een gesprek aan te vragen met je
teamleider en dit aan haar voorleggen? Daar kun je toch best goed
meepraten, is het niet?’
‘Zou je vanavond je zus niet opbellen? En zeggen dat je het er eigenlijk
niet mee eens bent?’
‘Ik snap dat je hopeloos wordt van die situatie. Zullen we samen een
gesprek aanvragen, met de leerkracht?
Als het gezinsproblemen betreft kun je natuurlijk wel gaan praten met je
kind. Of nieuwe afspraken introduceren tijdens de volgende
gezinsvergadering. Als je kind kwetsend gedrag vertoont naar je partner
toe bijvoorbeeld, kun je elkaar steunen door samen in gesprek te gaan
met je kind. Maar let op dat je de zelfstandigheid van je partner niet
ondergraaft door een probleem op te lossen, waar hij zelf met jouw steun
wel uit kan komen.
Hou voor ogen dat emotionele problemen vaak niet één-twee-drie zijn op
te lossen. Ze vragen geduld en enige omzichtigheid.
Ingrijpende gebeurtenis verwerken
Een ingrijpende verandering in de levenssituatie heeft tijd nodig om
verwerkt te worden. Na het overlijden van één van beide ouders of de
dood van een kind, bijvoorbeeld. Maar het kan ook gaan om een
verhuizing of een verandering van baan. Iedere wijziging in de
levenssituatie moet worden verwerkt zodat de nieuwe situatie eigen
wordt gemaakt.
74

Er is een onderscheid tussen situaties waar direct handelen nodig is en
gebeurtenissen waar weinig meer aan te doen is. In het eerste geval kun
je denken aan situaties waarbij de ene partner een ongeluk krijgt of
plotseling ernstig ziek wordt. De gezonde partner moet dan vaak alle
zeilen bijzetten om de gezinstaken te vervullen en zorg te verlenen. Ook
wanneer het bedrijf failliet dreigt te gaan, je kind van school wordt
gestuurd of je besluit te emigreren is handelen geboden.
Altijd is er daarna tijd nodig om de gevoelens die dit opriep met elkaar te
delen. Een verandering van levenssituatie heeft altijd een belevingskant.
‘Hoe bevalt je nieuwe baan?’ ‘Hoe is het nu je moeder er niet meer is?’
‘Hoe was het voor je dat ik ineens in het ziekenhuis lag?’
Dit zijn geen vragen die achteloos beantwoord kunnen worden. Wie het
belevingsaspect van zijn relatie niet wil verwaarlozen, moet op zoek
gaan naar wat het hem deed wat er gebeurde. Dat geldt niet alleen voor
de partner die het overkomt, ook de partner die zorg verleende heeft zijn
verhaal.
Soms fungeert één van beide partners tijdens dit proces als praatpaal of
steun. Door mee te leven en belevingsgericht te luisteren naar de
gevoelens van de ander ontstaat een intense uitwisseling. Moeilijker is
het wanneer beide partners diep zijn geschokt en ieder zijn eigen pijn
een plaats probeert te geven. Juist dan is het belangrijk dat je elkaar
opzoekt en respect toont voor elkaars gevoelens. Stellen die dat voor
elkaar krijgen groeien binnen hun relatie. Wie dit verwerken uitstelt en
maar doordendert, kan erachter komen dat hij niet alleen vervreemdt van
zijn partner maar ook van zichzelf.
Afkeuring en waardering tonen
Veel mensen zijn terughoudender in het tonen van hun waardering dan
in het subtiel ‘afzeiken’ van anderen. Afkeuring ligt voor in de mond en
een compliment klinkt voor hen gekunsteld.
Eigenlijk is dat triest. In de paragraaf over kritisch luisteren beweerden
we dat gedoseerde kritiek belangrijk kan zijn om elkaar tegenspel te
geven. Hier kunnen we aan toevoegen dat als je partner de grenzen van
75

de relatie heeft overschreden en iets heeft gedaan wat volgens jou écht
niet kan, het goed kan zijn om dit te uiten. Je geeft aan dat het je heeft
gekwetst en dat dit voor jou een grens is. Maar zelfs dan, kun je nog
respectvol omgaan met elkaar. Er is nooit een reden om een ander af te
keuren.
Toch gebeurt dit wel en meestal subtiel. Dergelijke koppels hebben de
gewoonte ontwikkelt om cynische grappen of afkeurende opmerkingen
te maken tegen elkaar. Als je dat doet is er iets mis. Je doet elkaar dan
pijn en dit wekt wederzijds woede op. Dit geeft een zekere uitwisseling,
waardoor stellen het gevoel hebben dat ze contact hebben. Strikt
genomen is dat zo. Maar het is geen verdiepend contact. Ieder gebruikt
de ander om zijn frustraties af te reageren. Je herschept voortdurend
een pijnlijke situatie. Je voedt elkaars woede en niet elkaars liefde.
Cynisme is daarbij een sluipende vorm van negativiteit die zich verschuilt
achter de misvatting dat het ‘humor’ is. Cynisme en sarcasme hebben
niets van de luchtigheid en lichtvoetigheid die eigen is aan gedeelde
humor. Cynische partners mijden ieder openhartig gesprek, waardoor
hun relatie een bron van ellende wordt in plaats van vreugde.
Waardering tonen daarentegen werkt juist voedend voor een relatie. Wie
dat teveel achterhoudt kan er op gaan letten zich meer uit te spreken.
Een voorbehoud dat veel mensen hierbij maken, is dat dit gekunsteld
wordt. Dat is voorstelbaar omdat complimenten soms worden
gepresenteerd als het middel om je relatie op te leuken. Een pluim
uitdelen is dan een manier waardoor je partner uiteindelijk meer
genegen is te doen wat jij wilt.
Vanuit onze opvatting over partnerrelaties is dit inderdaad geen goed
motief. Je moet er niet op uit zijn je partner hiermee te veranderen.
Complimenten moeten welgemeend zijn en geen gevlij van charmeurs.
Met dit voorbehoud in gedachten, is het zinvol eens na te gaan op welke
manier je partner je leven verrijkt.
‘Waarin vormt hij nog steeds een uitdaging?’ ‘Waarmee steunt hij je?’
‘Welke kant van hem vormt een voorbeeld voor je?’
76

Door oprecht antwoord te geven op deze vragen, kun je besef krijgen
van wat je stilzwijgend veronderstelt maar vergeet te benoemen.
Soms reageren partners ook op die manier als ze waardering krijgen:
‘Ach, dat is toch vanzelfsprekend dat ik dit voor je doe?’ Natuurlijk moet
je niet iets doen voor je partner om vervolgens naar complimentjes te
vissen. Maar dat is niet aan de hand. Wat speelt is dat we vergeten zijn
elkaar te laten merken hoe fijn het is samen te zijn, waardoor het contact
is verstild.
Door uit te wisselen wat je partner in positieve zin voor je betekent, komt
er een voedende uitwisseling op gang. Laat merken dat je blij bent met
wat de ander voor je doet. En ook wat hij niet doet, omdat hij rekening
met je houdt. Of de inspanningen die de ander opbrengt, financieel en
praktisch waardoor je samen een huishouden kunt voeren. Juist die
kleine dingen zijn belangrijk om meer te laten merken. Ook hier komt het
aan op scherper waarnemen wat de ander doet en welke uitwerking dit
heeft op jou. Het is goed hier samen bij stil te staan, zodat de liefde van
twee kanten meer gaat stromen.
Seksueel contact
Seks is een populair onderwerp in weekbladen en boeken. Er is veel
bekend over hoe en hoe vaak er wordt gevreeën in Nederland. Meer dan
over hoe je als partners contact maakt met elkaar. Sekstechnieken zijn
algemener bekend dan contactuele vaardigheden.
Seks wordt beschouwd als een apart hoofdstuk binnen een relatie. Het
wordt een gezamenlijke activiteit, waarbij aan een norm moet worden
voldaan. Twee keer per week bevestig je dat je als partners goed bezig
bent, aldus de statistieken.
Je kunt er ook anders tegenaan kijken. Seks kun je beschouwen als een
gesprek, schreven we in het eerste hoofdstuk. Daarmee richt je je op de
woordloze uitwisseling van gevoelens. Uiteraard is seks een bijzonder
gesprek. Alleen al omdat je het niet in het openbaar doet.
77

Maar het seksuele aspect van een intieme relatie verschilt niet wezenlijk
van andere contactmomenten. Vrijen tegen je zin zou je kunnen
vergelijken met oppervlakkig luisteren. Je hebt eigenlijk geen zin in een
gesprek en je zegt maar wat. Fijne seks daarentegen vraagt aandacht
en goed luisteren naar elkaar. Je leeft ervan op als na een diepgaand
praatgesprek.
Beide partners bloeien niet op van de lustopwekkende activiteit als
zodanig. Feitelijk heb je daar ook geen partner voor nodig. Seksueel
contact is voedzaam als er een intense uitwisseling plaatsvindt. Seks
draait om het reageren op elkaars gevoelens. Anders voel je je eenzaam
al lig je nog zo dicht bij elkaar. Evenals andere gesprekken kan seks tot
een sleur worden als je je partner niet meer waarneemt maar reageert
uit gewoonte. Wezenlijk verschilt seksueel contact hierin niet van andere
contactvormen. Daarom plaatsen we het in hetzelfde rijtje als andere
belevingsgerichte gesprekken.
Wie zijn seksuele contact wil verbeteren doet er goed aan zijn relatie als
geheel tegen het licht te houden. Tenzij er puur iets lichamelijks speelt.
Maar meestal speelt dezelfde terughoudendheid die is ontstaan in
andere gesprekken een rol. Wie zijn partner niet meer toelaat in zijn hart
houdt hem ook graag op afstand van zijn lichaam. De spontane
gevoelsbeweging die je deed uitreiken naar elkaar, is vooral in seksueel
contact direct te ervaren. Je merkt dat je warm loopt voor elkaar.
Soms vermindert deze gevoelsstroom. Dat kan tijdelijk zijn. Maar als
vrijpartijen het karakter krijgen van een verplicht gesprek dan is dat iets
om bij stil te staan. Zoek uit wat er speelt en wees daar eerlijk in.
Wanneer je seksuele contact is verstilt is het zaak hierover in gesprek te
gaan. Ga jezelf niet forceren met allerlei hulpmiddelen. Als je elkaar
spontaan niet meer knuffelt of zoent, kun je beter gaan praten dan gaan
friemelen. Het gaat niet om seks als daad, het gaat om seks als contact.
Leg elkaar dus geen prestatiedruk op. Maak van de hoeveelheid seks
geen maat voor een goede relatie. Er zijn stellen die het fijn kunnen
hebben met elkaar, ook als ze even niet toekomen aan seks. In het
78

ede spectrum van gevoelsuitwisselingen is seks een mooi moment,
maar geen halszaak.
Evenals bij andere aspecten speelt ook hier een verschil tussen de
behoefte aan dergelijke contactmomenten. Nu is het zo dat bij dit
gesprek het verschil tussen mannen en vrouwen een rol speelt. Binnen
een heteroseksuele relatie maakt deze ontmoeting met het andere
geslacht het contact spannend.
Mannen en vrouwen
Over mannen en vrouwen is veel geschreven. Het is de kunst hier goed
mee om te gaan. Realiseer je dat je nooit contact hebt met een man of
een vrouw, maar met deze unieke man of deze vrouw. Juist de
onderzoeksresultaten die aangeven hoe ‘mannen’ of ‘vrouwen’ in het
algemeen in elkaar steken, kunnen aanleiding geven tot het
psychologiseren van je partner. Het is voor sommige mensen een
aardig tijdverdrijf de andere sekse uit te lokken met dergelijke algemene
opmerkingen. En het is het onderwerp van veel grappen die niet altijd
even leuk zijn. Wie zijn relatie wil verdiepen zal op zoek moeten gaan
naar de man of vrouw waarmee hij zijn leven deelt. Deze unieke persoon
leren kennen en zichzelf laten zien. Niet als het prototype van ‘de man’
of ‘de vrouw’. Vermijd dit soort opgeplakte identiteiten. Juist als je in
gesprek raakt over je seksuele beleving.
Uiteraard spelen hormonale processen daarbij een rol. Het kan
bijvoorbeeld maken dat je veel of weinig zin hebt in seks. Maar deze blik
in de machinekamer van je lichaam, levert niets op voor hoe je je contact
kunt bijsturen. Ook nu is de eerste stap uit te diepen hoe jullie seksuele
contact tot nu toe verloopt. Vertel elkaar wat je beleeft en wat je zou
wensen. En als je het moeilijk vindt om hierover te praten, dan is dat
waar je eerst aandacht voor hebt. Doe niet stoer als je sommige
woorden gênant vindt. Spreek af in welke termen je wilt praten. Maar
gebruik schaamte niet als reden om dan maar te zwijgen.
79

Tenslotte iets over de plaats die seks inneemt binnen het contact.
Daarover is een verschil wat vaak speelt tussen mannen en vrouwen. De
meeste vrouwen - maar ook nu weer: niet alle - ervaren het delen van
belevingen als het wezen van een relatie. Vanuit de openheid die
hierdoor ontstaat voelen ze zich verbonden met hun partner. Deze
gevoelsuitwisseling brengt seksuele gevoelens op gang. Zin om te vrijen
komt logisch voort uit de intimiteit van een gesprek. Het is de volgende
stap in het toelaten van je partner.
Voor de meeste mannen ligt dat anders. Voor hen geeft vrijcontact de
bevestiging dat de ander er voor hen is. Pas dan voelen ze: het zit goed
tussen ons. Dit hoeft niet altijd seks te zijn. Allerlei vormen van aanraken
zijn contactmomenten. Daar geven mannen meestal een iets andere
betekenis aan dan vrouwen. Een arm om de schouder, een plaagstoot,
stoeien of elkaar eens lekker beetpakken, ligt meer vooraan bij mannen
als een manier om afstand te overbruggen. Ze voelen daardoor letterlijk
hoe de ander tegenover ze staat.
Mannen lijden dan ook sterk onder een gebrek aan knuffels. Het brengt
ze in verwarring. Het heeft voor hen de betekenis van een diepe
afwijzing als gesprekspartner. Vrouwen verpieteren ook bij een gebrek
aan aanraking, maar het maakt ze minder wanhopig. Ze kunnen de
knuffelarmoede goed plaatsen omdat ze al veel eerder merkten dat de
innerlijke emotionele beweging was verminderd.
Voor mannen is lichamelijk contact de eerste stap voor het verder delen
van gevoelens. Voor vrouwen is het het gevolg ervan. Scherp gesteld
wordt dit: eerst praten dan seks, of eerst seks en dan praten. Dit verschil
kan leiden tot een patstelling. Niet praten dan geen seks. Geen seks,
dan niet praten, wordt het dan.
Als gesprekken om deze redenen vastlopen dan kan het helpen praten
en seks minder te zien als twee gescheiden gebieden. Het zijn namelijk
twee manieren om elkaar te bereiken. Twee pogingen om meer in
contact te komen. Beide partners willen hetzelfde, namelijk (intensiever)
hun liefde delen. Dit kun je zowel via woord als gebaar doen. Op allebei
80

de gebieden kun je kleine toenaderingen doen. Stapjes naar elkaar toe
waardoor meer uitwisseling ontstaat.
Ga dus niet meer seks eisen en eis ook niet dat de ander zijn gevoelens
deelt. Beiden wijs je elkaars toenaderingen af. Je houdt je terug voor
elkaar en daar lijdt je onder. Dat is wat er op dit moment speelt. Ga er
niet vanuit dat dit met opzet gebeurt. Je gaat misschien wat onachtzaam
of onhandig met elkaar om, waardoor je met praten en knuffelen elkaar
niet meer weet te bereiken. Jongens en meisjes en later mannen en
vrouwen gaan onderling anders met elkaar om. In het partnercontact
echter kun je als man leren met een vrouw om te gaan en andersom. We
benadrukten al dat intimiteit alleen kan ontstaan als je jezelf laat zien als
die unieke persoon die je bent. En omgekeerd als je je partner
waarneemt als die bijzondere man of vrouw waarmee je je leven
vormgeeft.
Zorg dat je niet vastloopt in verwijten en maak tijd voor gesprekken om je
relatie te verdiepen. Alleen als je op zoek gaat naar wat je achterhoudt,
kan een nieuw gesprek ontstaan. In het volgende hoofdstuk besteden
we daar aandacht aan.
81

Hoofdstuk 9 Het verdiepende gesprek
Veranderen vraagt inspanning
Dit boek legt de nadruk op de uitwisseling tussen partners. Naarmate
beide partners meer en oprecht hun beleving delen en overleggen over
hun gezamenlijke projecten, ontstaat een rijker contact. Hierdoor
ontstaat vertrouwen, waardoor je de kwetsbare kanten van jezelf kunt
gaan ontdekken. Je partner is daarbij die unieke persoon waarmee je
belangrijke levensthema’s deelt en daardoor verwerkt. Je relatie blijft
waardevol en levendig. De liefde wordt niet afgeschreven over de loop
der jaren, maar verandert van karakter.
Voor alle stellen die weigeren samen de tijd uit te zitten of elkaar het
leven zuur maken, is er de mogelijkheid opnieuw met elkaar in contact te
komen. In de voorafgaande hoofdstukken zijn hiervoor allerlei
contactmomenten beschreven en werden tips gegeven voor beter
luisteren en praten met elkaar.
Dit laatste hoofdstuk schetst een programma voor wie aan de slag wil
met het verdiepen van zijn relatie. Het idee erachter is dat bepaalde
gesprekken niet of niet volledig zijn gevoerd waardoor beide partners
zich terugtrekken of ruzies zich herhalen.
De kern van dit programma is: plan bewust gesprekken en gezamenlijke
activiteiten en gebruik je gedeelde tijd voor overleg en belevingsgerichte
gesprekken.
Je zult allereerst moeten besluiten dat je deze veranderingen wilt
doorvoeren. Dit vraagt een ferm wilsbesluit van beide partners. Ieder
afzonderlijk moet besluiten dat hij of zij dit wil. Daartoe kun je je partner
niet overhalen. Het moet een eigen besluit zijn. Realiseer je dat het
veranderen van gewoontes niet altijd eenvoudig is. Allerlei
82

vanzelfsprekendheden worden bevraagd. Maar daardoor wordt wel een
oprecht contact ontwikkelt.
Wanneer je je relatie gaat verlevendigen kun je pijnlijke gevoelens
tegenkomen. Vergelijk het maar met een wond die verdoofd is geweest.
Wees niet bang je partner pijn te doen door oprecht te zijn. Je doet
elkaar meer pijn door alles bij het oude te laten en je relatie te laten
verzanden.
Je gevoel is dan ook geen goede basis om dit programma vol te houden.
Het is een thermometer die aangeeft hoe warm of koud je contact op
een bepaald moment voelt. Maar het is geen kompas om blindelings op
te varen.
Je relatie verdiepen vraagt wilskracht. Maak het wilsbesluit wat je neemt
tot je baken. Dat geeft je uithoudingsvermogen als het stroef loopt.
Vooral het begin van dit programma vraagt dat je doorzet. Gaandeweg
zal je contact zich verrijken en ontstaan meer vreugdevolle momenten.
Geniet van elkaars daadkracht als je bewust vormgeeft aan je contact.
Waardeer het dat de ander dit voor je over heeft. Dit geeft de moed om
de confrontatie met jezelf en de ander aan te gaan. Laat zelf ook merken
dat deze verandering je serieus is. Vooral als de grens van de relatie in
zicht is voor één van beide partners. Dan staat de relatie zelf op het spel.
Je kunt het onderstaande programma aanpassen aan je levenssituatie.
Maar besteed aandacht aan ieder onderdeel.
Verdiep je relatie in vijf stappen
1. Besluit om onderstaande veranderingen in je relatiegewoontes
in te voeren.
a. Schrijf op wat je mist aan het contact met je partner.
Geef aan wat de huidige situatie je doet. Schrijf op wat
je met het programma ‘Verdiep je relatie’ wilt bereiken
tussen jou en je partner. Niet hoe je partner moet
83

veranderen, maar hoe je graag zou willen dat het
contact verandert.
b. Bespreek met elkaar wat je hebt opgeschreven. Neem
een gezamenlijk besluit tot verandering en spreek af dat
je elkaar kunt aanspreken op deze bereidheid.
c. Spreek een tijdsperiode af waarin je op deze manier
bezig gaat met het verdiepen van je relatie. Drie
maanden bijvoorbeeld of een half jaar. Oprecht contact
maken met je gevoelens naar elkaar toe geeft
duidelijkheid over wat deze relatie betekent. Let op: de
uitkomst hoeft niet te zijn dat je deze relatie voortzet. Dit
besluit kun je niet vooraf afdwingen. Het verdiepen van
je relatie moet geen lijmpoging zijn.
2. Besteed bewust aandacht aan de dagelijkse contactmomenten.
a. Maak een lijstje met de dagelijkse contactmomenten.
Schrijf ieder afzonderlijk op welke behoefte je op die
momenten hebt en in hoeverre deze wordt vervuld.
Lees: ‘Gesprekken plannen’ in hoofdstuk 6.
b. Vergelijk wat je hebt opgeschreven. Bespreek met
elkaar hoe jullie contact verloopt op de verschillende
tijdstippen en wat je wilt veranderen. Bespreek of je
extra tijd samen wilt uittrekken en waar je dit voor wilt
gebruiken.
c. Spreek dagelijks een vast tijdstip af om samen
belevenissen uit te wisselen of stoom af te blazen. Duur
van deze gesprekken: ongeveer een half uur. Maak de
omstandigheden zo dat je aandacht kunt hebben voor
elkaars beleving. Lees: hoofdstuk 8.
3. Trek tijd uit voor overleg.
a. Spreek wekelijks een vast tijdstip af voor partneroverleg.
Duur van dit overleg: één uur. Voor gezinnen:
voer daarnaast wekelijks een gezinsvergadering in. Dat
84

kan informeel tijdens de maaltijd plaatsvinden of wat
formeler worden aangepakt. Lees: hoofdstuk 7.
b. Overleg op welke momenten je alleen iets onderneemt.
Maak afspraken over hoeveel tijd je nodig hebt om
ongestoord je eigen gang te kunnen gaan. Zoek daarin
een balans.
4. Plan gezamenlijke activiteiten.
a. Doe wekelijks iets samen wat je beiden plezierig vindt.
Wissel je beleving daarvan uit. Het gaat om de
wisselwerking niet om het doen op zich. Lees:
‘Ervaringen delen’ in hoofdstuk 8.
b. Plan af en toe een weekendje of dagje weg samen.
c. Spreek af wanneer je overlegt over gezamenlijke
partner- of gezinsactiviteiten. Lees: ‘Activiteiten plannen’
in hoofdstuk 7.
5. Hou wekelijks een ‘verdiepend gesprek’.
a. Onderhandel over een geschikt tijdstip waarop je
diepgaand in gesprek gaat met elkaar. In de volgende
paragrafen lichten we dit toe. Duur van dit gesprek:
minstens vijfenveertig minuten. Hoogstens: anderhalf
uur.
Lees de volgende paragraaf voor de opzet en de regels
van dit gesprek.
b. Zorg voor een geschikte ruimte. Een plek waar je
ongestoord in gesprek kunt zijn. Zet je mobieltjes uit en
stuur anderen weg. Maak dit tot jullie ‘prime-time’.
c. Alleen zeer dringende redenen zijn toegestaan om deze
afspraak te verzetten. De partner die afzegt, maakt
meteen een alternatief tijdstip vrij.
d. Spreek af dat ieder zich na dit gesprek terug mag
trekken. Het geeft veiligheid dat je dit gesprek begrensd.
Anders wordt het een beklemmend gebeuren.
85

De opzet van het verdiepend gesprek
De spelregels
• Hou je aan de afgesproken tijd. Ga zorgvuldig met deze
gedeelde tijd om. Maak aanspraak op elkaar, maar belast elkaar
niet teveel. Maak er geen uitputtingsslag van. Het gaat om de
regelmaat, zodat er een vast tijdstip ontstaat waarop je elkaar
kunt bereiken.
• Gebruik tijdens dit gesprek geen alcohol of andere middelen die
je gevoelens doen vervlakken. Maak het niet ‘gezellig’ met
elkaar, daar heb je gezamenlijke activiteiten voor gepland. Werk
in deze gesprekken aan een oprechte sfeer waarin verschillen
uitgesproken en uitgediept kunnen worden.
• Als er geen natuurlijke afwisseling is tussen spreken en luisteren
dan kun je bijvoorbeeld een van de volgende afspraken maken:
Om de beurt ben je vijf minuten aan het woord.
Gebruik eventueel een kookwekker of een mobieltje met
stopwatch. Dit is nodig als je elkaar niet uit laat praten.
Ieder gesprek begint met tien minuten spreektijd per persoon.
De ander luistert belevingsgericht.
Deel de tijd die je hebt afgesproken in twee.
Ieder heeft de mogelijkheid om een onderwerp te bespreken.
De ander luistert en mag reageren, maar geen ander onderwerp
invoeren.
• Loop niet weg. Dreig ook niet met het beëindigen van het
gesprek.
Je kunt wel aangeven dat je op een bepaald moment eigenlijk
niet verder wilt praten, bijvoorbeeld als je je erg boos gaat
voelen. Respecteer dit van elkaar. Ga elkaar niet op de huid
zitten. Maar blijf zitten zodat er de mogelijkheid is voor een
86

verdere uitwisseling. Werk eraan contact te maken met wat er
dan speelt.
• Ga elkaar niet beledigen of kwetsen. Stop het gesprek als de
ander gewelddadig wordt.
Beginnen en afsluiten
Begin met te overleggen waarover je wilt praten die week. Je kunt altijd
starten door ieder tien minuten te vertellen hoe je deze week het
partnercontact hebt ervaren. Als je allebei vol zit met gespreksonderwerpen,
kies dan voor een gezamenlijk onderwerp of verdeel de
tijd.
Heb je geen onderwerpen dan is dit een signaal dat je contact zich niet
verlevendigt. Dit is dan het onderwerp waarover je met elkaar moet
praten.
Wat hou je achter?
Wat maakt dat er geen gevoelsbeweging of interesse ontstaat?
Is je gevoelsleven vlak?
Of hou je jezelf terug om jezelf uit te spreken?
Wat is er aan de hand?
Gebruik de laatste tien minuten om terug te blikken op het gesprek. Hoe
was het om zo te spreken met elkaar? Juist als je lastige onderwerpen
hebt besproken is het belangrijk dat dit niet eindigt met een kater. Je
bent misschien niet dichter tot elkaar gekomen, maar je hebt wel
geprobeerd oprecht en eerlijk te praten. Dat is altijd winst. Spreek uit dat
je het waardeert dat de ander probeerde om oprecht en begripvol te zijn.
Je kunt dit met een knuffel bevestigen.
Verken je beleving van elkaar
Het doel van een verdiepend gesprek is dat je (opnieuw) je beleving laat
merken aan elkaar. Het is geen overleg maar een belevingsgericht
gesprek. Het onderwerp kan iets uit het verleden zijn of de toekomst
87

etreffen, maar je richt je aandacht op het actuele moment van het
gesprek.
De kernvraag is: Hoe ervaar ik op dit moment het contact met jou?
Dat betekent dat je alert bent op welke gedachten in je opkomen, welke
gevoelens je merkt en hoe je lichaam reageert. Dat dit samengaat is al
toegelicht in de paragraaf over emoties in hoofdstuk 3. Contact maken
met wat er op een bepaald moment speelt wil ook zeggen dat je je
uitspreekt als je afgeleid raakt of dichtslaat. Dus ook als je je vlak voelt of
merkt dat iets je niet raakt, is het belangrijk dit te delen. Alleen door stil
te staan bij wat er is, verdiept het contact zich.
Je begint met een bepaald onderwerp aan te snijden. Vervolgens
reageert je partner erop door aan te geven wat dit onderwerp voor hem
betekent. Je ontwikkelt al pratende de inhoud van het gesprek. Het
gesprek beperkt zich niet tot deze inhoud. Door steeds te vertellen wat
het je doet dat je partner zich zo uitspreekt wissel je je beleving uit. Het
onderwerp is niet ‘wat is er gebeurt’, maar: ‘hoe is het om hier nu over
te spreken of dit nu te horen.’
Reageer op elkaars gevoelens door je waarneming te geven en daarbij
te vertellen hoe dit je raakt.
‘Ik zie dat je geraakt bent als je hierover praat. Dat lucht me ergens op,
want ik dacht altijd dat het je koud liet.’
‘Je praat zo luchtig over dit onderwerp. Dat ergert me, want ik ben bang
dat je me niet serieus neemt.’
‘Ik meen aan je gezicht te zien dat je boos wordt. Is dat zo? Het maakt
nu dat ik erg op mijn woorden ga letten.’
‘Ik voel me een sukkel als je zo praat. Ik denk nu: laat maar, want ik stel
toch niets voor.’
88

‘Ik word afwezig. Na drie zinnen weet ik al wat je gaat zeggen. Daar
gaan we weer denk ik dan. Dat is misschien niet aardig van me, maar
het is wel wat ik merk als jij zo lang achter elkaar praat.’
‘Ik word warm van binnen als je dat zegt. Ik merk dat ik nog steeds van
je hou.’
Gevoelens veranderen op het moment dat je ze uitspreekt. Niet alleen
de partner die luistert geeft zijn beleving, ook degene die iets verwoordt
is opmerkzaam op wat dit hem doet. Let daarbij op de subtiele signalen
van je lichaam.
‘Het lucht me op dit te zeggen. Ik zie je oprechte aandacht. Ik krijg
vanzelf zin om meer te vertellen.’
‘Ik merk dat ik onderuit ga zitten en inzak. Ik aarzel om dit te zeggen.’
‘Ik voel spanning in mijn keel. Ik doe mijn best om niet emotioneel te
worden. Hoewel ik dat ergens wel wil.’
‘Wat ik nu net zei, klinkt als een rechtvaardiging. Ik doe meteen mijn
armen over elkaar en zet me schrap. Dat komt ... eigenlijk doet het me
pijn als je zo scherp reageert.’
‘Ik geniet van je humor. Je ondeugende ogen dagen me uit. Ik voel me
wakkerder aanwezig daardoor. Dat ken ik van vroeger. Het leven is
leuker met jou in de buurt.’
Tips en valkuilen
• Spreek vanuit jezelf. (dat betekent: hoe beleef ik het contact met
jou.)
• Geef geen beschouwingen over hoe je meent dat je partner in
elkaar zit. Analyseren van elkaar brengt je niet dichter bij elkaar.
• Gebruik niet de wij-vorm, maar zeg ‘ik’ als het over jezelf gaat.
Lees de tips in hoofdstuk 5.
89

• Som niet je goede voornemens op. Ga je partner niet overtuigen
met enthousiaste toekomstplannen. Hiermee vermijdt je je
beleving te geven. Parkeer overleg over de toekomst in een
ander gesprek. Het verdiepende gesprek gaat erom dat
scherper tot je doordringt hoe het voelt om zo met elkaar over
iets te praten.
• Geef niet je oordeel maar je beleving. Dat onderscheid lichten
we toe in de volgende paragraaf.
• Bedenk voorafgaand aan het gesprek waar je het over wilt
hebben en maak vragen die je elkaar kunt stellen.
• ‘Is dit een goede vraag?’ Als je een vraag stelt aan je partner,
vraag er dan bij of deze vraag hem uitnodigt om te vertellen.
Oordelen
Met je oordeel geef je aan wat je vindt. Je beleving daarentegen is de
gevoelsbeweging die je merkt of de stemming waarin je bent. Beide
soorten uitspraken zeggen iets over de ander. Je beleving geeft aan wat
de ander in je losmaakt. Je oordeel komt vanuit je mening over een
ander. ‘Ik vind je lief’ is een als oordeel geformuleerde uitspraak over iets
wat je waarschijnlijk merkt bij jezelf. Met oordelen doelen we dus niet op
iedere zin waar ‘Ik vind’ in voorkomt.
Oordelen kunnen goed verpakt zijn, maar gaan uiteindelijk om zaken als:
‘Ik vind je onzelfstandig, overdreven, onverantwoordelijk, hard,
zeurderig.’ Het zijn etiketten waarmee je het gedrag van de ander
bestempelt. Ook positieve oordelen leiden niet tot een gesprek als het
niet verder wordt toegelicht. ‘Ik vind je helemaal geweldig’ is misschien
leuk om te horen, maar de ander laat niet merken wat jij hem doet. Zijn
bewondering maakt eerder afstand dan dat doorklinkt hoe ‘ik reageer op
jou’. Als partner wil je niet afgedaan worden maar ook niet op handen
gedragen worden. Oordelen maken afstand doordat ze de ander
verhogen of verlagen.
Op het oordeel van een ander kun je eigenlijk maar op twee manieren
reageren: ‘Dat vind ik ook’ of ‘Dat vind ik niet’. Elk oordeel maakt een
90

kader waar de ander in meegaat of zich tegen verzet. Oordelen zijn
constateringen, ze stellen iets vast. Gevoelens zijn beweeglijk. Ze
stromen en zorgen voor verandering.
Veel partnergesprekken lopen vast omdat partners elkaar hun oordelen
geven. Ze zeggen elkaar hoe ze (niet) hadden moeten handelen. Dit
leidt tot verzet. Je wilt immers niet dat je partner je de les leest. Daarvoor
ben je niet bij elkaar.
Hieronder enkele oordelen, met daaronder uitspraken waardoor het
gesprek zich wel kan verdiepen.
‘Ik vind je arrogant. Je bent een macho. Je denkt altijd dat je het beter
weet.’
‘Ik merk dat ik dommer ga doen als ik bij jou ben. Ik mis dat je laat
merken dat je ook wel eens aarzelt over iets. Ik zou het fijn vinden als je
meer je kladblok liet zien.’
‘Ik vind je zo gesloten. Je bent een autist. Je kunt niet praten.’
‘Ik merk dat ik ben opgehouden mijn gevoelens met je te delen. Ik merk
dat ik eerder met een vriendin ga praten dan met jou. Dat komt omdat ik
zo weinig merk wat je raakt. Misschien zie ik iets niet, maar dit merk dat
er gebeurt.’
‘Ik vind je niet interessant.’
‘Ik merk dat ik mijn best niet meer doe om me in jouw situatie te
verdiepen. Sommige gesprekken lopen zo voorspelbaar en ik ben het
gaan vermijden daarover te praten met je. Ik heb genoegen genomen
hiermee, maar het zit me dwars. Ik heb mijn beleving hiervan
achtergehouden en me gestort op bezigheden die mijn aandacht
opeisen.’
Het uitwisselen van oordelen over elkaar leidt niet tot meer intimiteit. Het
strijden om het gelijk geeft wel een zeker contact, maar dat ontwikkelt
zich niet verder. De verkenning van een relatiethema loopt dood.
Gesprekken waarin je je mening ontwikkelt, over politiek bijvoorbeeld,
kunnen uitdagend zijn en via goede discussies kun je je mening vormen.
Daar is op zich niets mis mee. Maar als je elkaar ter discussie gaat
91

stellen, dan ontwikkelt zich geen intimiteit. Daarvoor moet je elkaar je
gevoelens durven tonen. Deze worden teruggehouden als je op elkaar
reageert vanuit een oordeel. Dan verschuilen gevoelens zich in een
veilig holletje.
Emoties zijn van huis uit vaak omgeven met oordelen. Opvattingen en
meningen die worden of werden uitgeseind door de omgeving waarin je
opgroeide. Uitgesproken of in stilte. Wie boos werd, werd genegeerd.
Wie huilde was een slappeling. En na drie maanden rouw moet het
stilletjes aan afgelopen zijn met dat verdriet. Kiezen op elkaar, is de
leefregel.
Heel vaak ontdooien partners als ze elkaars oprechte gevoelens
merken. Ze vermijden dit omdat ze zichzelf terughouden; bang voor het
oordeel van de ander. Dit gaat niet zo bewust, maar is een gewoonte die
werd opgepikt in de situatie waarin iemand opgroeide.
Het verdiepend gesprek is de bewuste inspanning om samen een
oordeelsvrije ruimte te vormen, waardoor je dichter bij elkaar kunt
komen.
Een onderwerp uitdiepen
Wanneer je begint met het voeren van verdiepende gesprekken dan zal
dit je relatie als onderwerp hebben. ‘Hoe ervaar ik het contact met jou?’
Gaandeweg kun je andere thema’s kiezen om uit te diepen.
Gebruik ieder onderwerp om je relatie te bespreken. Maak er dus geen
overleg van over praktische zaken. Daar heb je een ander moment voor
afgesproken.
Als je bijvoorbeeld wilt praten over de kinderen, maak dan niet de
bedtijden tot onderwerp. Het gaat erom uit te wisselen hoe je het beleeft
om vader/moeder te zijn en hoe je je partner ervaart in zijn rol als ouder.
Je kunt daarbij denken aan de volgende vragen:
Hoe is het voor mij om zorg te geven aan de kinderen?
92

Wat ervaar ik als zwaar en waar haal ik voldoening uit?
Welk verschil merk ik in hoe ik met onze zoon/dochter omga en hoe ik
waarneem dat mijn partner dit doet?
Hoe is het voor je om met dit kind om te gaan?
Welke vaardigheid zou je meer willen ontwikkelen in het contact met je
kinderen?
Op welke manier benaderen de kinderen jou anders dan je partner?
Hoe is het om dit te merken?
Welke gevoelens ervaar je hierbij?
Hoe zou je elkaar meer kunnen steunen, nu je weet hoe ieder de
opvoeding van de kinderen ervaart?
Wat was nieuw voor je in hoe je partner vertelde over zijn contact met de
kinderen?
Ook praktische zaken over hoe je het huishouden voert, hebben een
belevingskant die je in dit gesprek kunt belichten. Nog twee voorbeelden.
Hobby’s:
Hoe is het dat je partner dit doet?
Wat merk je als hij dat doet?
Zou je willen dat je partner meer interesse toont in jouw hobby?
Welk gevoel geeft het je om hiermee bezig te zijn?
Wat merk je dat je moeilijk vind om na te voelen bij je partner?
Zou jezelf ook een dergelijke hobby willen hebben?
Hoe is het dat je partner op die tijdstippen tijd voor zichzelf neemt?
Inkomen:
Hoe is het voor je om kostwinner te zijn?
Wat betekent het voor je dat je financieel afhankelijk bent van je partner?
Hoe is het om geld uit te geven?
Waaraan zou je meer of minder willen uitgeven?
Ben je wel eens bang geld tekort te komen?
93

Mogelijke onderwerpen
Jullie partnercontact
• Hoe is het contact met jou deze week verlopen?
Welke veranderingen doen me goed?
Waar heb ik nog moeite mee?
Welk hoofdstuk (of delen daarvan) spreekt je aan? Licht toe.
• Lees: Een intieme relatie in hoofdstuk 1.
Wat mis ik in het contact met jou?
Waar bloei ik van op in het contact met jou?
• Lees: Vastgelopen gesprekken in hoofdstuk 2.
Hoe reageer ik op jou? Wat merk ik dat ik steeds doe in het
contact met jou? Welk patroon herken ik?
• Lees: Waarnemen in hoofdstuk 3.
Wat maakt jou nog steeds uniek voor mij? Welke dingen zie ik
nu scherp van mezelf en van jou?
• Lees: Emoties in hoofdstuk 3.
Wat herken ik in wat ik lees over hoe ik gevoelsmatig reageer op
jou? Nodig je me uit om mijn gevoelens te laten zien? Wat heb ik
nodig van jou waardoor ik mijn gevoelens meer kan laten zien?
• Lees: Luisteren in hoofdstuk 4.
Wat valt me op aan mezelf en jou als we praten met elkaar? Op
welke manier zou ik graag willen dat je luisterde op een bepaald
moment? Welke manier van luisteren wil ik zelf meer
ontwikkelen?
• Lees: Spreken in hoofdstuk 5.
Welke gesprekken lopen uit de hand? Wat doe je wel of juist niet
waardoor dit ontstaat? Wat spreken we af om dit bij te sturen?
94

• Lees: Contactbehoefte in hoofdstuk 6.
Op welke momenten mis je contact met je partner? Welke
gesprekken lopen vloeiend? Waar geniet je van in het contact
met je partner? Wat mis je in het contact?
• Lees: Regels in hoofdstuk 7.
Welke gewoontes in ons huishouden wil ik bespreken? Hoe
ervaar ik de manier waarop het tot nu toe gaat? Wat wil ik
anders? Wat mag hetzelfde blijven?
• Lees: Afkeuring en waardering tonen in hoofdstuk 8.
Wat waardeer ik in jou? Op welke manier merk ik dat jij mij
waardeert? Waarover doe ik afkeurend over jou? Op welke
manier merk ik jouw afkeuring?
• Lees: Seksueel contact in hoofdstuk 8.
Hoe is ons seksuele contact nu? Wanneer mis ik een knuffel?
Wat houdt me tegen om initiatief te nemen voor seks? Wat vind
ik fijn als we vrijen? Wat houdt me tegen? Wat vond en vind ik
aantrekkelijk in jou? Wat dacht en voelde ik toen ik je pas
kende? Wat zou ik je graag willen vragen?
Je contact met anderen
• Het contact met de kinderen
• Het contact met de familie
• Je omgang met vrienden/vriendinnen
• Contacten op je werk of via hobby’s
Andere onderwerpen
• De zorg voor het huis
• Verdeling van het huishouden
95

• Opvoeding
• Je inkomen
• Omgaan met geld
• Tijd maken voor hobby’s
• Het verlies van een dierbare
• Ouder worden
• Hoe werd er vroeger thuis op je gereageerd?
• Welke normen en waarden heb je meegekregen?
• Welke idealen deel je samen?
• Hoe heb je gewerkt aan je droom, zoals je die in het begin
samen had?
• Wat betekent de eindigheid van het leven voor je?
• Enzovoort
96

Bijlage: boeken en speelfilms over
partnerrelaties
Boeken over partnerrelaties
Alfons Vansteenwegen:
Ervaren Vlaamse relatietherapeut. Schreef diverse boeken over relaties.
Liefde is een werkwoord. Spelregels voor een relatie.
Algemeen handboek voor het omgaan met elkaar.
Tijd maken voor de liefde
Meer tijd voor elkaar.
Sue Johnson:
Canadese relatietherapeut die een methode presenteert waardoor je je
meer verbonden gaat voelen met elkaar.
Houd me vast
Zeven gesprekken voor een hechte(re) relatie.
Jürg Willi:
Een autoriteit op het gebied van relatietherapie. Beschrijft welke psychoanalytische
levensthema’s tot conflicten kunnen leiden in relaties.
Partnercontact
Diepgravend boek voor wie wil bestuderen wat hem beweegt in het
partnercontact.
Speelfilms op dvd
In de onderstaande films speelt de liefde tussen een man en een vrouw
op een of andere manier een rol. Je kunt samen een dvd kijken en
uitwisselen wat je raakt, herkent in de film en wat jullie juist anders doen
dan deze stellen. Zo kun je verder in gesprek raken over je eigen relatie.
97

Eternal Sunshine of a spotless mind
As it is in heaven
Forrest Gump
The Notebook
What dreams may come
Revolutionary Road
98

Andere boeken van Angèle Nederlof en Sjaak Vane
Angèle Nederlof: Gestalttherapie in beeld. Uitgeverij Nelissen.
Op toegankelijke wijze wordt de werkwijze en bruikbaarheid van
Gestalttherapie weergegeven.
Sjaak Vane: Werken met De Roos van Leary. Uitgeverij Nelissen.
Aan de hand van het model van Leary wordt ingegaan op het toepassen
van een communicatieve stijl. Met dvd.
Angèle Nederlof en Sjaak Vane: Metaforen aan het woord. Uitgeverij
Acco.
In dit boek staan betekenisvolle beelden en hun werking binnen de
therapeutische praktijk centraal.
Angèle Nederlof en Sjaak Vane: Verdiep je relatie- levendig contact met
je partner. Uitgeverij Boom. Verkrijgbaar in iedere (internet)boekhandel
of via onze website: www.relatietherapie-weekend.nl of
www.verdiepjerelatie.nl
Een toegankelijke en volledige uitwerking van ons programma.
Voorzien van anekdotes uit de praktijk en oefeningen waarmee je direct
aan de slag kunt. Zie bladzijde hiernaast.
99

Paperback – 280 blz € 27,50
Uitgeverij Boom ISBN 9789461052377
Vanaf april 2011 in de boekhandel
Ook te bestellen via: www.uitgeverijboom.nl
(geen verzendkosten)
100

101