Generieke kenmerken groepsdynamica in de SW - SBCM

Generieke kenmerken groepsdynamica
in de SW
Generieke kenmerken voor de organisatie, uitvoering en borging van
groepsdynamica in het Wsw-werknemersproces ‘van binnen naar buiten’
Een project uitgevoerd door UW Holding BV
en mede mogelijk gemaakt door
een bijdrage in de kosten vanuit SBCM

Inleiding
De overdraagbaarheid van de methodiek van groepsdynamica in het Wsw-werknemersproces
‘van binnen naar buiten’ kan in onze visie niet los worden gezien van de specifieke context
waarin deze wordt toegepast. Om die reden zullen we in onze beschrijving van de methodiek
ook uitdrukkelijk stil staan bij de kern aspecten die daarmee samenhangen.
De voorbereidingsfase
Kenmerkend voor de voorbereidingsfase tot de operationele start:
In de voorbereidingsfase is een 4-tal parallellopende randvoorwaardelijke stappen te
onderscheiden
1. Organisatie en uitvoering (interdisciplinaire) kadertraining Groepsdynamica;
2. Organisatie van de mogelijkheden voor toepassing van groepsdynamica met de voor
detachering geselecteerde Wsw-werknemers;
3. Aspecten beleidsinvulling realisatie proces ‘van binnen naar buiten’;
4. Gesprekken met geselecteerde Wsw-werknemers.
Ad. 1. Organisatie en uitvoering (interdisciplinaire) kadertraining Groepsdynamica
Bepaling van de functiedisciplines voor deelname aan de (interdisciplinaire)
kadertraining groepsdynamica; voorgestelde aanpak: selecteer in beginsel alle
medewerkers uit alle functiedisciplines die bij het operationele proces ‘van binnen naar
buiten’ betrokken zijn, zoals de werkleiding die verantwoordelijk is voor de begeleiding
op werkvloer, jobhunters/acquisiteurs van detacheringsbanen, consulenten die
verantwoordelijk zijn voor de door- en uitstroombegeleiding. Toelichting: alle disciplines
vormen onderling verbonden schakels in het proces ‘van binnen naar buiten’ met meer
rendement wanneer deze vanuit een gemeenschappelijk en door allen gedragen
referentiekader met de doelgroep werken;
Gemiddelde groepsgrootte voor de kadertraining maximaal 20 mensen; indien het
kader uit meer mensen bestaat: stel 1 of meer andere groepen samen waarin wèl alle
disciplines vertegenwoordigd zijn
Keuze van de uitvoerder van de kadertraining Groepsdynamica: minimale
selectiecriteria
- Aantoonbare ervaring in denken en handelen vanuit het gedachtegoed van
Groepsdynamica met groepen met grote opleidingsverschillen en referentiekaders;
- hebben oog voor en bieden een veilige omgeving aan de deelnemers;
Organiseer de training die gemiddeld 10 dagdelen duurt in een tijdsinterval van 5
weken;
Kies een locatie voor de kadertraining, waar de deelnemers niet dagelijks werken.
Toelichting: men kan zich hierdoor optimaal op het trainingsprogramma concentreren
en komt zo niet in de verleiding zich tussendoor toch nog met dagelijks werk bezig te
houden;
Het trainen/oefenen met de groepsdynamicamethodiek aan de hand van oefeningen in
de dagelijkse praktijk in de periode tussen de trainingen.
Generieke kenmerken groepsdynamica UW Holding BV Pagina 2 van 7
in de SW juli 2010

Deze oefeningen hebben betrekking op het sturen van gedrag van het individu en de
groep aan de hand van verschillende psychologische en sociologische theorieën. De
deelnemers worden zich bewust van eigen gedrag, denken en communicatie.
In onderstaand kader een overzicht van de verschillende psychologische theorieën die
op een praktische manier aan de orde komen in de training:
Psychologische theorieën en belangrijke vertegenwoordigers:
Behaviorisme (J.B. Watson, B.F. Skinner)
Gedrag wordt verklaard door leerprocessen, allerlei gedragingen zijn aangeleerd
en kunnen in principe weer afgeleerd worden.
Sociaal-cognitieve leertheorie (A. Bandura)
Het leren is een interactie tussen de omgeving, persoonlijke factoren en het
gedrag. Door ‘modeling’ wordt het gedrag van anderen geobserveerd en
geïmiteerd.
Cognitieve psychologie (A.T. Beck)
Hierbij valt de nadruk op interne mentale processen. Het functioneren van mensen
wordt bepaald door de wijze van informatieverwerking. Automatische gedachten
en cognitieve schema’s staan hier centraal.
Systeemtheorie (L. von Bertalanffy)
Systemen zoals organisaties en teams bestaan uit individuen die onderling in
relatie tot elkaar staan. De mens wordt als onderdeel van sociale interactie
beschouwd. Problemen in groepen hangen samen met verstoorde
interactiepatronen tussen de verschillende leden.
Groepsdynamica (K. Lewin, J. Remmerswaal)
Heeft een brugfunctie tussen psychologische en sociologische theorieën en
bestudeert het gedrag van mensen in kleine groepen.
Sociologie
Wetenschap van de samenleving van mensen in grote of kleine verbanden. Het
dagelijks leven van mensen wordt bestudeerd. Vanuit de sociologische invalshoek kijkt
men naar machts- en afhankelijkheidsrelaties, sociale verbanden, gezinsstructuren,
religieuze verbanden, wetten, normen en waarden, rolpatronen en culturele verbanden.
Ad. 2. Organisatie van de mogelijkheden voor toepassing van groepsdynamica met de voor
detachering geselecteerde Wsw-werknemers
Wanneer er sprake is van een zeer grote gehechtheid van de vertrouwde werkomgeving
bij de Wsw-medewerkers met potentie voor detachering en daarmee samenhangend
van sterke weerstand, organiseer dan – indien mogelijk – een afgescheiden
(productie)ruimte die exclusief is ingericht en toegerust als ‘tussenstation’¹ bestemming
detachering. Indien er een situatie (bereikt) is waarin het proces van ‘binnen naar
buiten’ gemeengoed is geworden, organiseer het ‘tussenstation’dan juist herkenbaar
binnen de productieomgeving: hierdoor kunnen de deelnemers aan het programma in
het ‘tussenstation’ juist als ambassadeurs en cultuurdragers fungeren naar de Wsw-
medewerkers die nog niet in dat proces zitten.
Toelichting: het proces ‘van binnen naar buiten’ wordt gekatalyseerd wanneer de Wsw-
werknemers al een keer ervaren hebben vertrouwde en vaak vastgeroeste patronen en
routines, zoals het werk, de fysieke werkomgeving, de vaste collega’s, stijl van
aansturing etc. te moeten doorbreken;
Generieke kenmerken groepsdynamica UW Holding BV Pagina 3 van 7
in de SW juli 2010

Acquisitie van werk/opdracht met als kenmerken:
- een zodanige complexiteit dat de WsW-medewerkers zowel zich qua kennis en
vaardigheden als qua attitudeaspecten zich kunnen ontwikkelen, m.a.w. het werk
inzetten als middel en niet primair als productiedoel. Het geacquireerde werk dient
ècht werk te zijn dat in opdracht van derden wordt uitgevoerd. Om te garanderen,
dat de opdrachtgever op de afgesproken momenten geleverd krijgt wat kwalitatief
en kwantitatief afgesproken is, dient er binnen de reguliere productie een
capaciteit te zijn georganiseerd om in voorkomende gevallen bij te kunnen
springen;
NB: deze essentiële keuze betekent voor de medewerkers die binnen het
‘tussenstation’ verantwoordelijk zijn voor de begeleiding en ontwikkeling van de
Wsw-medewerkers beschikken over coachingsvaardigheden. Deze competentie
onderscheidt zich in die zin van traditioneel leidinggeven, dat coaching zich richt
op zelfsturing van in dit geval de Wsw-medewerker;
- voor langere duur uit te voeren en niet primair urgent af/op te leveren.
Selectie en benadering van werkgevers in het relatiebestand voor bereidheid tot het
bieden van externe snuffelstages, werkbezoeken, excursies tijdens de periode dat de
deelnemers in het ‘tussenstation’ zich voorbereiden en ontwikkelen naar mogelijke
detachering
Toelichting: de ervaring hiermee heeft ons geleerd, dat de inzet van externe
snuffelstages, werkbezoeken en excursies uitstekende middelen zijn gebleken om
concrete invulling te geven aan het wenkend perspectief op detachering in de
overgangsfase tussen ‘van binnen naar buiten’. Zijn de initiatieven hiertoe tot nu toe
van de leiding gekomen, voortaan gaat men die mogelijkheid ook bij de deelnemers zelf
leggen en hen de ruimte bieden dergelijke activiteiten voor de groep te organiseren;
¹ In het Evaluatieverslag Groepsdynamica:
Beleidskeuzes t.a.v. resultaten ‘van binnen naar buiten’
De keuze voor interdisciplinaire benadering van het proces van ‘binnen naar buiten’ pleit
voor een vertaling naar resultaatverantwoordelijke teams met een bonus als extra
motivator;
Procesbeschrijving waarin de stappen, verantwoordelijkheden en bijbehorende documenten
zijn SMART zijn vastgelegd;
Vertaling van beleidskeuzes naar hanteerbare formats waarin SMART de uitgangssituatie
van de Wsw-medewerker, de gewenste situatie, het plan daartoe en de voortgangsrealisatie
van het proces ‘van binnen naar buiten’ wordt vastgelegd.
Ad. 3. Aspecten beleidsinvulling realisatie proces ‘van binnen naar buiten’
Bepaling doelgroep en operationele selectie WsW-werknemers met detacheringspotentie
Beleidsmatig vastgestelde eenduidige en objectiveerbare criteria waarmee bepaald
wordt welke WsW-medewerkers over detacheringspotentieel beschikken;
Ad 4. Gesprekken met geselecteerde Wsw-werknemers
Een continue proces van gesprekken met geselecteerde kandidaten dat nauw afgestemd
is op het verloop de deelnemerscapaciteit van het ‘tussenstation’.
Generieke kenmerken groepsdynamica UW Holding BV Pagina 4 van 7
in de SW juli 2010

Toelichting: op een capaciteit van 30 mensen was steeds een ‘buffer’ van 10 om bij
detachering of uitval de vrijgekomen plek op te vullen.
Doorslaggevende basishoudingskenmerken voor de te houden gesprekken (maar ook
voor alle vervolgactiviteiten van de disciplines die bij het proces ‘van binnen naar buiten’
betrokken zijn:
- veiligheid en respect
- Wsw-werknemer is centrale (f)actor
- zoeken, verkennen en benutten van motivatiebronnen
- keuzes en beslissingen primair bij de medewerker leggen en de betekenis daarvan
voor de (on)mogelijkheden aangeven
- regie op de toekomst van de Wsw-medewerker bij de persoon zelf leggen
Zie ook Bijlage 2 randvoorwaarden, condities toepassing groepsdynamica
NB: voor de samenstelling van de groepen verdient het sterk aanbeveling altijd een of
meer mensen te selecteren die aantoonbaar/ zichtbaar gemotiveerd, open en geschikt
zijn voor detachering en in die hoedanigheid naar anderen in de groep een rol als
ambassadeur, motivator, bewaker van het doel kan fungeren.
De uitvoeringsfase
Kenmerkend voor de uitvoeringsfase:
Algemeen
Verhouding leiding Wsw-medewerkers in ‘tussenstation’ naar detachering: 1 op 10
à 15
Niveauonderscheiding tussen de deelnemers:
- juniors: Wsw-medewerkers die in het ‘tussenstation’ starten
- mediors: Wsw-medewerkers die halverwege het proces naar senior zitten
- seniors: Wsw-medewerkers die over de basisgedragscompetenties beschikken
om gedetacheerd te kunnen worden
Kenmerken van de organisatie van de werkzaamheden, uit te voeren taken
- In tegenstelling tot de reguliere productie waarin zoveel mogelijk
voorgeprogrammeerd is en de medewerkers het werk in ‘hapklare brokken’
krijgen aangeboden, zijn het hier primair de deelnemers zelf die onderling de
taakverdeling en de te behalen resultaten bepalen. Dit vindt plaats in een
dagelijks groepsgesprek. Omdat de uit te voeren taken een opbouw bieden in
werk- en zelfredzaamheidniveau bieden is, is er zowel op junior- als seniorniveau
een passend aanbod. Bovendien kunnen juniors een beroep doen op mediors of
seniors voor (tijdelijke) ondersteuning.
Toepassing groepsdynamica
1. Introductie
De medewerker die verantwoordelijk is voor de trajectbegeleiding richting
door- en evt. uitstroom draagt de Wsw-medewerker ‘warm’ over aan de
verantwoordelijke beroepskracht van het ‘tussenstation’. In dit gesprek gaat
laatstgenoemde in op de wijze waarop het er anders aan toegaat dan men
gewend is (zie vorige bullit “Kenmerken van de organisatie van de
werkzaamheden, uit te voeren taken”).
Generieke kenmerken groepsdynamica UW Holding BV Pagina 5 van 7
in de SW juli 2010

Tevens gaat de beroepskracht in op de betekenis daarvan voor het daarbij
horende (te leren) attitudeaspecten. Benadrukt wordt, dat er voor de
deelnemer van alles te halen is.
De deelnemer stelt zich in samenspraak zich voor de periode die hij in het
‘tussenstation’ werkzaam is 2 vragen en idem twee concrete resultaten.
2. Uitvoering
De uitvoering van groepsdynamica vindt plaats op verschillende niveaus:
a. in de gehele groep
- bij het dagelijkse werkoverleg waarin de taak- en rolverdeling en
resultaten worden bepaald
- bij de twee keer per week gehouden evaluatie. Hierin wordt
teruggekeken op het verloop en de resultaten van het werk:
deelnemers benoemen successen, knel- of verbeterpunten en dragen
ideeën aan.
Toelichting: de ervaring leert dat de toepassing van de beginselen van
groepsdynamica waaronder sturen op eigen verantwoordelijkheid een
aantoonbaar grotere opdrachtgeverstevredenheid oplevert, dan die van
reguliere opdrachten!
b. in een subgroep
- in dagelijks contact tussen medewerkers onderling: junior buddy
- in de wekelijkse persoonlijke begeleiding van de beroepskracht en de
deelnemer: wat is de stand van zaken als het gaat om beantwoording
van de vragen en resultaten die je aan het begin van het traject
vastgesteld hebt?
Wat zijn mogelijke belemmeringen en wat heb je nodig om die weg te
nemen?
Het is de taak, rol en verantwoordelijkheid van de beroepskracht dit
procesmatig en resultaatgericht te begeleiden. Cruciaal hierin zijn:
- een agenda: voor de hele groep is dat de productieopdracht; voor de 1
op 1 begeleiding van de deelnemer, diens 2 vragen en 2 resultaten
- het bieden van en waken voor een veilige sfeer en van een situatie dat
iedereen aan bod komt. Hij nodigt uit, prikkelt tot het zelf bedenken
van oplossingen van voorliggende problemen, knelpunten. Een zeer
bruikbaar hulpmiddel hiervoor dat in de werving en selectie wordt
gebruikt, is S.T.A.R.R., omdat dit concreet en begrijpelijk is en
competentiegericht is. De beroepskracht vraagt
Situatie: Schets zo concreet mogelijk de situatie: wanneer was het,
Generieke kenmerken groepsdynamica UW Holding BV Pagina 6 van 7
in de SW juli 2010
in welke situatie was dat, wie waren er bij betrokken?
Taak: Omschrijf je wat je doel was, wat je rol, wat voor taak had je?
Actie: Wat deed je allemaal, wat zei je daarbij, wat dacht je daarbij?
Resultaat: Wat was het effect? Doel bereikt? Tevreden? Welke reacties
kreeg je?
Reflectie: Wat ging er goed? Wat kan er beter? Wie zou je daarbij
kunnen helpen?Zou je het de volgende keer weer zo doen?
Gaat het ook wel eens anders? Is dit typisch voor jou of is
deze gang van zaken een uitzondering?

De borgingsfase
De verantwoordelijke proces- en resultaatbegeleider is zeer alert op de non-
verbale communicatie van de deelnemers en reageert hierop door het concreet
te benoemen als dat voor het groeps- of individueel proces en resultaat van
belang is met als doel bewustwording van kwaliteiten en aandachtspunten in
gedrag. Een adequaat functionerende begeleider zegt weinig, maar stelt veel
vragen: het gegeven dat hij in de meeste gevallen over kennis, antwoorden,
oplossingen beschikt brengt in het kader van groepsdynamica een grote
verantwoordelijkheid met zich mee, namelijk in attitude om daar in beginsel en
zeker in eerste instantie zo veel mogelijk zijn mond over te houden. Alleen op
deze wijze kan hij de deelnemers in staat stellen als eerste verantwoordelijkheid
te nemen, zelfwerkzaam te zijn. Bovendien hoeft zijn kennis, oplossing,
antwoord niet die van de deelnemer te zijn om op een andere manier tot een
vergelijkbaar resultaat te komen. Het ‘tussenstation’ wil dan ook expliciet
fungeren als plaats om te experimenteren, te leren. In die context moet ook de
begeleidings- c.q. aandachtintensiteit worden gezien: er zal nadrukkelijk sprake
moeten zijn een afbouw tot een niveau van zelfsturing, zelfredzaamheid die de
deelnemer in staat stelt om met de reguliere aandacht die op een
detacheringsplek gebruikelijk is te kunnen functioneren. Wat de deelnemer
medewerker eventueel nog extra nodig heeft zal moeten worden opgevangen
door de medewerker die verantwoordelijk is voor de ondersteuning na plaatsing
op de detacheringsplek.
Kenmerkend voor de borgingsfase van de methodiek:
Vanaf de start van de toepassing van de methodiek:
Het beschrijven en vastleggen van kenmerkende situaties in het S.T.A.R.R.-format
waardoor er een databank van casuïstiek ontstaat waar alle betrokken professionals
van kunnen profiteren.
In de eerste 6 maanden vanaf de operationele start van toepassing van de methodiek:
Maandelijkse intervisie tussen de medewerkers uit alle disciplines die bij het proces ‘van
binnen naar buiten’ betrokken zijn
Vanaf de 6 e maand, als de methodiek in de aanpak van de betrokken medewerkers is
geïntegreerd: intervisie per kwartaal en jaarlijks een opfristraining Groepsdynamica.
Generieke kenmerken groepsdynamica UW Holding BV Pagina 7 van 7
in de SW juli 2010