Cultuurhistorische inventarisatie centrum Coevorden - Planviewer

Cultuurhistorische inventarisatie centrum Coevorden; gemeente Coevorden (provincie Drenthe)
RAAP-rapport 968 / eindversie 07-01-2004
R A A P
Met betrekking tot het kasteel blijven er twee intrigerende vragen over: wanneer
werd het eerste kasteel gebouwd en hoe zag dat er uit. Op de eerste vraag is
nauwelijks antwoord te geven. Reeds voordat de bisschop in 1024 Graaf van
Drenthe werd, moet de voorde bij Coevorden van groot strategisch belang zijn
geweest. Van het spel van macht en kracht op regionaal niveau is echter niets
bekend. Of er bij de voorde reeds voor 1024 een versterking aanwezig was, blijft
speculeren. Sterker nog: het is niet bekend of er in die tijd al een nederzetting
aanwezig was. Wat wel verwacht mag worden, is dat de bisschop direct na de
verwerving van het graafschap Drenthe zijn bezit en de strategische noord-zuid
georiënteerde verbinding bij Coevorden veilig wilde stellen door de aanleg van
een versterking. Mogelijk is dit direct al in de vorm van een zogenaamd chateau
à motte geweest (een kasteel op een -kunstmatige- heuvel). Deze motte is nog
steeds duidelijk herkenbaar, met name vanaf de Weeshuisstraat. Op basis van de
datering van het (tegenwoordige) oudste bouwdeel van het kasteel (het steenhuis
in het midden van het huidige gebouw) kan geconcludeerd worden dat de motte
in de 13e eeuw (de datering van het steenhuis) er in ieder geval al lag, terwijl
de vroegste vermelding van het kasteel (1143) doet vermoeden dat de motte ook
toen al aanwezig was, te meer daar dit een gebruikelijk type versterking was in
die periode (vergelijk bijvoorbeeld de burchten van Kuinre en de waterburcht te
Eelde). Het blijft in dit geval spijtig dat de archeologische onderzoeken door
Renaud niet tot publicatie hebben geleid. Nu is niet bekend of er dateerbaar
vondstmateriaal uit de motte tevoorschijn is gekomen. De opgravingstekeningen
van Renaud zijn als figuren 1 en 2 in dit rapport opgenomen. Wel bleek uit het
onderzoek door Renaud dat de motte omgeven was door een gracht die pal tegen
het kasteel aan lag. De enorme breedte van de gracht (misschien betreft het een
aantal parallelle, smallere grachten) blijkt vooral uit onderhavig booronderzoek
(zie § 2.2 en kaartbijlage 1). Janssen (1972) veronderstelt voorzichtig dat de
motte bij de aanpassingen/nieuwbouw van het kasteel na het gedwongen vertrek
van Reinoud IV verlaagd zou kunnen zijn. Dit lijkt geen juiste veronderstelling
vanwege de aanwezigheid van het bouwdeel (woontoren) uit de 13e eeuw in het
huidige kasteel. Deze zou immers bij verlaging moeten zijn afgebroken. Meer
voor de hand liggend is een uitbreiding van de motte om plaats te bieden aan
de bredere opzet van de nieuw op te trekken gebouwen. Bij deze uitbreiding is
vermoedelijk een deel van de gracht opgevuld om een breder bouwplateau (podium)
te creëren. Deze veronderstelling laat zich voorzichtig afleiden uit de opgravingsplattegrond
van Renaud (figuren 1 en 2): de woontoren uit de 13e eeuw lag
exact in het centrum van de ringvormige gracht, terwijl de jongere, ronde toren
gedeeltelijk ‘over’ de gracht lijkt te zijn gebouwd. Dit veronderstelt een gedeeltelijke
demping van de gracht toen de toren werd gebouwd. Een fraaie afbeelding
van het kasteel is opgenomen op de stadsplattegrond van Jacob van Deventer uit
circa 1550 (figuur 3). Het kasteel, inclusief bijgebouwen, is omgeven door een
ronde gracht. Deze is aanmerkelijk smaller dan uit het booronderzoek blijkt (zie
§ 2.3); dit bevestigt de veronderstelling dat de aanvankelijk brede gracht bij de
uitbreiding van het kasteel werd versmald en misschien zelfs iets naar ‘buiten’
werd gelegd om plaats te maken voor een groter podium. Ook is op de kaart van
Van Deventer zichtbaar dat de bijgebouwen (voorburcht) nog deels afgescheiden
[13]