17.09.2013 Views

bekijk de tentoonstellingsbrochure - Provincie Limburg

bekijk de tentoonstellingsbrochure - Provincie Limburg

bekijk de tentoonstellingsbrochure - Provincie Limburg

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

TENTOONSTELLING<br />

‘<strong>Limburg</strong> feest!’<br />

van 6 maart tot 25 september 2010<br />

Gratis toegang<br />

Te bezichtigen tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />

openingsuren<br />

Provinciale Bibliotheek <strong>Limburg</strong><br />

Martelarenlaan 17 - Hasselt<br />

Tel. 011 29 59 00<br />

OPENINGSUREN<br />

tot en met 28 augustus<br />

(zomerregeling)<br />

De PBL is geopend op:<br />

● maandag van 10 tot 17 uur<br />

● dinsdag van 10 tot 19 uur<br />

● woensdag van 10 tot 17 uur<br />

● don<strong>de</strong>rdag van 10 tot 19 uur<br />

● vrijdag van 10 tot 17 uur<br />

● zaterdag van 10 tot 16 uur<br />

vanaf 29 augustus<br />

De PBL is geopend op:<br />

● maandag van 10 tot 19 uur<br />

● dinsdag van 10 tot 19 uur<br />

● woensdag van 10 tot 19 uur<br />

● don<strong>de</strong>rdag van 10 tot 19 uur<br />

● vrijdag van 10 tot 19 uur<br />

● zaterdag van 10 tot 16 uur<br />

limburg.be<br />

Welkom in <strong>de</strong> Provinciale<br />

Bibliotheek <strong>Limburg</strong><br />

De Provinciale Bibliotheek <strong>Limburg</strong> is <strong>de</strong> grootste<br />

openbare bibliotheek in <strong>de</strong> provincie <strong>Limburg</strong>. Naast<br />

een aanbod van meer dan 550 000 documenten (boeken,<br />

cd's, dvd's, kranten, tijdschriften, databanken...)<br />

voor verschillen<strong>de</strong> doelgroepen biedt zij ook een ruime<br />

dienstverlening aan: studieplekken, <strong>de</strong> digitale bibliotheek,<br />

gratis draadloos internet, Interbibliothecair<br />

Leenverkeer. Het uitgebrei<strong>de</strong> activiteitenprogramma is<br />

steeds beschikbaar op <strong>de</strong> website www.limburg.be/pbl<br />

of kan u bezorgd wor<strong>de</strong>n in een e-zine.<br />

De Provinciale Bibliotheek <strong>Limburg</strong> is ook een erfgoedbibliotheek<br />

of bewaarbibliotheek en is partner<br />

van <strong>de</strong> Vlaamse erfgoedbibliotheek. Met <strong>de</strong> uitbouw<br />

van het Historisch Informatiepunt <strong>Limburg</strong> (HIP-<br />

<strong>Limburg</strong>) wil zij een regionaal ankerpunt zijn voor<br />

bewaring en publieksgerichte ontsluiting van erfgoedcollecties,<br />

in het bijzon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> collecties <strong>Limburg</strong>ensia<br />

en <strong>de</strong> Collectie Ou<strong>de</strong> Drukken met meer dan<br />

750 000 documenten. HIP<strong>Limburg</strong> stelt haar collecties<br />

en archieven ook ten dienste van het historisch en<br />

wetenschappelijk on<strong>de</strong>rzoek.<br />

Daarnaast is <strong>de</strong> Provinciale Bibliotheek <strong>Limburg</strong> met<br />

haar collectie-aanbod en werking een belangrijke<br />

partner van het Hoger On<strong>de</strong>rwijs in <strong>de</strong> provincie<br />

<strong>Limburg</strong> en werkt zij nauw samen met <strong>de</strong> Provinciale<br />

Hogeschool <strong>Limburg</strong>, Xios Hogeschool <strong>Limburg</strong>,<br />

Universiteit Hasselt en <strong>de</strong> Katholieke Hogeschool<br />

<strong>Limburg</strong>.<br />

PROVINCIALEBIBLIOTHEEKLIMBURG<br />

De Virga Jessefeesten<br />

IN WOORD EN BEELD<br />

PROVINCIALEBIBLIOTHEEKLIMBURG<br />

Tentoonstelling in <strong>de</strong> Provinciale Bibliotheek <strong>Limburg</strong><br />

5 juni tot 25 september 2010


De Deputatie van <strong>de</strong> <strong>Provincie</strong>raad van <strong>Limburg</strong><br />

Herman Reyn<strong>de</strong>rs, gouverneur-voorzitter<br />

Marc Van<strong>de</strong>put, Sylvain Sleypen,<br />

Gilbert Van Baelen, Frank Smeets,<br />

Walter Cremers, Erika Thijs, ge<strong>de</strong>puteer<strong>de</strong>n,<br />

en Renata Camps, provinciegriffier<br />

Tekst: Karel Verhelst, Renate Maes<br />

Eindredactie: Martine Balcer, Dirk Duwijn<br />

Vormgeving: Smets & Ruppol<br />

Fotografie: Eddy Daniels<br />

Drukwerk: Baillien-Maris<br />

Wettelijk <strong>de</strong>potnummer<br />

D/2010/5857/69<br />

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER:<br />

MARTINE BALCER – MARTELARENLAAN 17 – 3500 HASSELT<br />

<strong>Limburg</strong> feest<br />

‘<strong>Limburg</strong> Feest!’. Feesten zijn bijeenkomsten van blije mensen die een heuglijk feit vieren. Ze<br />

verlopen volgens bepaal<strong>de</strong> rituelen en doorbreken <strong>de</strong> sleur van het dagelijks leven. Ze dragen bij<br />

tot <strong>de</strong> samenhorigheid van een gemeenschap en zijn vaak i<strong>de</strong>ntiteitsbepalend. Feesten maken<br />

daarom <strong>de</strong>el uit van het culturele erfgoed van <strong>de</strong> gemeenschap. Om het verhaal achter heelwat<br />

typische <strong>Limburg</strong>se feesten te bewaren heeft <strong>de</strong> provincie <strong>Limburg</strong> dit voorjaar, in samenwerking<br />

met <strong>de</strong> <strong>Limburg</strong>se heemkringen en erfgoedcellen, hierover een uitgave verzorgd.<br />

Met <strong>de</strong> tentoonstelling ‘<strong>Limburg</strong> Feest!’van 6 maart tot 25 september 2010 brengt <strong>de</strong> Provinciale<br />

Bibliotheek <strong>Limburg</strong> het verhaal achter een tiental feesten. Aan <strong>de</strong> hand van afbeeldingen en<br />

documenten uit <strong>de</strong> erfgoedcollecties van <strong>de</strong> Provinciale Bibliotheek <strong>Limburg</strong> wordt het verhaal<br />

gebracht van <strong>de</strong> ontstaansgeschie<strong>de</strong>nis en <strong>de</strong> evolutie die <strong>de</strong>ze feesten doormaakten.<br />

Eén van <strong>de</strong> thema’s uit <strong>de</strong> tentoonstelling belicht <strong>de</strong> mariaprocessies. Dit thema wordt in het ka<strong>de</strong>r<br />

van <strong>de</strong> Virga Jessefeesten 2010 uitgebreid met een luik ‘De Virga Jesefeesten in woord en beeld’ van<br />

5 juni tot 25 september 2010. In <strong>de</strong>ze tentoonstelling brengen we een keuze van boeken, <strong>de</strong>votieprenten,<br />

affiches, … over <strong>de</strong> Virga Jesse en haar verering. Ro<strong>de</strong> draad hierbij zijn <strong>de</strong> propagandamid<strong>de</strong>len.<br />

We <strong>bekijk</strong>en hoe men door <strong>de</strong> eeuwen heen <strong>de</strong> faam van Virga Jesse door mid<strong>de</strong>l van<br />

woord en beeld verspreid<strong>de</strong>.<br />

Warm aanbevolen is <strong>de</strong> film met originele beel<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Virga Jesseprocessie uit 1954.<br />

Daarnaast is een digitale presentatie van <strong>de</strong> documenten opgenomen in <strong>de</strong> tentoonstelling te<br />

<strong>bekijk</strong>en op <strong>de</strong> website van <strong>de</strong> Provinciale Bibliotheek <strong>Limburg</strong>, <strong>de</strong>elsite HIP<strong>Limburg</strong><br />

(www.limburg.be/pbl).<br />

Voor <strong>de</strong>ze tentoonstelling over <strong>de</strong> Virga Jesse werd geput uit <strong>de</strong> omvangrijke erfgoedcollecties<br />

van <strong>de</strong> PBL. De Provinciale Bibliotheek <strong>Limburg</strong> is immers naast <strong>de</strong> grootste openbare bibliotheek<br />

van <strong>de</strong> provincie <strong>Limburg</strong> eveneens een Vlaamse erfgoedbibliotheek. Dit omwille van twee<br />

belangrijke collecties: <strong>de</strong> collectie Ou<strong>de</strong> Drukken en <strong>de</strong> collectie <strong>Limburg</strong>ensia.<br />

Het HIP<strong>Limburg</strong> (Historisch Informatiepunt <strong>Limburg</strong>) heeft naast het beheer over <strong>de</strong>ze cultuurhistorische<br />

collecties, <strong>de</strong> opdracht <strong>de</strong>ze dichter bij het bre<strong>de</strong> publiek te brengen en organiseert<br />

jaarlijks twee tentoonstellingen. Deze zijn opgebouwd met eigen collectiestukken en vertellen<br />

een verhaal over boekgeschie<strong>de</strong>nis, <strong>Limburg</strong>se geschie<strong>de</strong>nis of sluiten aan bij an<strong>de</strong>re grote<br />

projecten uit <strong>de</strong> bre<strong>de</strong> erfgoedgemeenschap.<br />

I 3


Mariaverering<br />

Katholieken bid<strong>de</strong>n tot Maria omdat zij haar als hun beste voorspreekster bij God beschouwen.<br />

In <strong>Limburg</strong> werd ze al van in <strong>de</strong> vroege mid<strong>de</strong>leeuwen bijzon<strong>de</strong>r vereerd. De eerste bisschopskerk,<br />

<strong>de</strong>ze van Tongeren, was volgens <strong>de</strong> traditie <strong>de</strong> eerste aan Onze-Lieve-Vrouw toegewij<strong>de</strong><br />

kerk ten noor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Alpen. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> volle mid<strong>de</strong>leeuwen, <strong>de</strong> Contrareformatie en <strong>de</strong> 19<strong>de</strong><br />

eeuw hebben vooral kloosteror<strong>de</strong>n en begijnen <strong>de</strong>ze verering ver<strong>de</strong>r verspreid in <strong>Limburg</strong>.<br />

Mid<strong>de</strong>leeuwen<br />

In Hasselt richtten vermogen<strong>de</strong> burgers ten laatste in 1308 een Onze-Lieve-Vrouwebroe<strong>de</strong>rschap<br />

op die in 1314 door <strong>de</strong> bisschop van Luik werd erkend. Deze broe<strong>de</strong>rschap had als doel Maria te<br />

eren en voor <strong>de</strong> armen te zorgen. Ze liet een kapel bouwen die een eigen rector kreeg en in 1357<br />

werd ingewijd. De be<strong>de</strong>vaar<strong>de</strong>rs die <strong>de</strong> han<strong>de</strong>lsweg Brugge-Keulen gebruikten, bezochten het in<br />

het begin van <strong>de</strong> 14<strong>de</strong> eeuw vervaardig<strong>de</strong> Mariabeeld. Een aantal mirakels versterkten <strong>de</strong> roep<br />

van Onze-Lieve-Vrouw van Hasselt en er ontstond een drukke verering die talrijke schenkingen<br />

met zich meebracht. Vanaf 1495 zijn er Mariaprocessies in Hasselt betuigd, maar <strong>de</strong>ze gingen<br />

waarschijnlijk uit van <strong>de</strong> Sint-Quintinuskerk, waarvan <strong>de</strong> kapel afhing.<br />

Reformatie en contrareformatie<br />

Vanaf 1534 verspreid<strong>de</strong> <strong>de</strong> Reformatie zich ook in <strong>de</strong> omgeving<br />

van Hasselt. De Beel<strong>de</strong>nstorm van 1567 luid<strong>de</strong> op godsdienstig,<br />

politiek en economisch vlak een ongunstige tijd in.<br />

Vooral <strong>de</strong> Mariaverering leed hieron<strong>de</strong>r en er von<strong>de</strong>n vanaf<br />

dan geen Hasseltse Mariaprocessies meer plaats.<br />

De aartshertogen Albrecht en Isabella brachten vanaf<br />

1598 opnieuw politieke rust in <strong>de</strong> Zui<strong>de</strong>lijke Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n. Zij<br />

werkten mee aan <strong>de</strong> Contrareformatie en bouw<strong>de</strong>n in Scherpenheuvel<br />

een basiliek voor Onze-Lieve-Vrouw. Be<strong>de</strong>vaar<strong>de</strong>rs<br />

uit <strong>de</strong> omgeving van Keulen, Aken en Maastricht trokken er<br />

naartoe en brachten on<strong>de</strong>rweg een bezoek aan <strong>de</strong> kapel van<br />

I 5


6 I<br />

Onze-Lieve-Vrouw van Hasselt. Opnieuw von<strong>de</strong>n er mirakels<br />

plaats en het belang van <strong>de</strong> kapel als pleisterplaats én als zelfstandig<br />

be<strong>de</strong>vaartsoord nam op korte tijd sterk toe.<br />

De min<strong>de</strong>rbroe<strong>de</strong>rs die zich in 1634 in Hasselt gevestigd<br />

had<strong>de</strong>n ston<strong>de</strong>n <strong>de</strong> rector vanaf 1636 bij in <strong>de</strong> zielenzorg en<br />

zetten zich in voor <strong>de</strong> Mariaverering. Minstens vanaf 1642 vertrok<br />

er jaarlijks een eigen processie vanuit <strong>de</strong> kapel.<br />

Zeven jaren<br />

Van 1675 tot 1681 hiel<strong>de</strong>n calvinistische troepen van <strong>de</strong><br />

Verenig<strong>de</strong> <strong>Provincie</strong>s <strong>de</strong> stad Hasselt bezet en verbo<strong>de</strong>n <strong>de</strong> jaarlijkse<br />

Mariaprocessie. Na hun vertrek hield <strong>de</strong> broe<strong>de</strong>rschap in<br />

1682 voor het eerst in zeven jaren opnieuw een ommegang. Dit beteken<strong>de</strong> <strong>de</strong> start van een nieuwe<br />

traditie: <strong>de</strong> zevenjaarlijkse Virga Jesseprocessie. Deze bevatte toen reeds <strong>de</strong> elementen die tot na <strong>de</strong><br />

Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog <strong>de</strong> kern zou<strong>de</strong>n uitmaken van <strong>de</strong> feesten: een volle aflaat mits biecht, communie<br />

en een bezoek aan <strong>de</strong> kapel, een processie waaraan <strong>de</strong> hele stad <strong>de</strong>elnam en luisterrijke<br />

straatversieringen met rustaltaren langs <strong>de</strong> processieweg.<br />

Toen in 1727 <strong>de</strong> toren van <strong>de</strong> bouwvallige kapel ge<strong>de</strong>eltelijk instortte liet <strong>de</strong> Onze-Lieve-<br />

Vrouwebroe<strong>de</strong>rschap een nieuwe kapel bouwen die in 1731 ingewijd werd, maar pas in 1745<br />

voltooid.<br />

Van <strong>de</strong> Franse Revolutie tot<br />

<strong>de</strong> twee<strong>de</strong> wereldoorlog<br />

In 1794 bezetten <strong>de</strong> Franse revolutionairen <strong>de</strong> Zui<strong>de</strong>lijke<br />

Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n en gingen over tot een vervolging van <strong>de</strong><br />

kerk. Zij hieven <strong>de</strong> Onze-Lieve-Vrouwebroe<strong>de</strong>rschap op,<br />

sloten <strong>de</strong> kapel en verbo<strong>de</strong>n <strong>de</strong> processie. De le<strong>de</strong>n van<br />

<strong>de</strong> broe<strong>de</strong>rschap brachten het Mariabeeld echter op tijd<br />

in veiligheid. De machtsovername door Napoleon in<br />

1799 leid<strong>de</strong> tot een gelei<strong>de</strong>lijke opheffing van <strong>de</strong> antikerkelijke<br />

maatregelen. Vanaf 1802 von<strong>de</strong>n er weer missen<br />

plaats in <strong>de</strong> kapel, die opnieuw ingericht werd. In 1803<br />

bracht <strong>de</strong> broe<strong>de</strong>rschap het Mariabeeld plechtig terug en<br />

in 1814 herstel<strong>de</strong> ze <strong>de</strong> traditie<br />

van <strong>de</strong> zevenjaarlijkse feesten.<br />

Dat er volgens <strong>de</strong> overlevering<br />

in hetzelf<strong>de</strong> jaar opnieuw een<br />

mirakel zou hebben plaatsgevon<strong>de</strong>n,<br />

was geen toeval.<br />

Kroning<br />

De Onze-Lieve-Vrouwekapel<br />

was on<strong>de</strong>rtussen hulpkerk gewor<strong>de</strong>n<br />

van <strong>de</strong> Sint-Quintinuskerk.<br />

Vanaf 1846 namen <strong>de</strong><br />

teruggekeer<strong>de</strong> min<strong>de</strong>rbroe<strong>de</strong>rs <strong>de</strong> bediening van <strong>de</strong> Onze-Lieve-Vrouwekerk over en vanaf 1856<br />

ook <strong>de</strong> organisatie van <strong>de</strong> zevenjaarlijkse feesten. Na <strong>de</strong> afkondiging van het dogma van <strong>de</strong> onbevlekte<br />

ontvangenis in 1854 nam <strong>de</strong> Maria<strong>de</strong>votie binnen <strong>de</strong> katholieke kerk opnieuw een hoge<br />

vlucht. In 1867 verkregen <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rbroe<strong>de</strong>rs samen met <strong>de</strong> Hasseltse <strong>de</strong>ken en <strong>de</strong> Onze-Lieve-<br />

Vrouwebroe<strong>de</strong>rschap <strong>de</strong> pauselijke toestemming om het Mariabeeld plechtig te kronen, wat tot<br />

grootse feestelijkhe<strong>de</strong>n leid<strong>de</strong>.<br />

Toen <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rbroe<strong>de</strong>rs in 1899 een eigen klooster met kerk betrokken, lieten zij <strong>de</strong> Onze-<br />

Lieve-Vrouwekerk weer over aan <strong>de</strong> kapelaan van <strong>de</strong> Sint-Quintinuskerk en <strong>de</strong> processie aan een<br />

feestcomité.<br />

Na <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> wereldoorlog<br />

Op 4 november 1944 verniel<strong>de</strong> een Duitse vliegen<strong>de</strong> bom <strong>de</strong> Onze-Lieve-Vrouwekerk zon<strong>de</strong>r evenwel<br />

het Virga Jessebeeld te treffen. De we<strong>de</strong>ropbouw duur<strong>de</strong> tot 8 <strong>de</strong>cember 1951, toen <strong>de</strong> kerk<br />

opnieuw ingewijd werd.<br />

De Virga Jessefeesten ken<strong>de</strong>n na <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog een grote groei: naast <strong>de</strong> religieuze<br />

processie kwamen er talrijke nevenactiviteiten die een uitgebrei<strong>de</strong> logistieke organisatie vereisten.<br />

De feesten kregen een sterke toeristische dimensie, wer<strong>de</strong>n een zaak van <strong>de</strong> ganse stad en gingen<br />

<strong>de</strong>el uitmaken van <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke i<strong>de</strong>ntiteit. Dit had zijn invloed op het feestcomité, dat vanaf<br />

1960 een vereniging zon<strong>de</strong>r winstoogmerk werd met <strong>de</strong> naam ‘Virga Jessecomité’. Het bestond<br />

voortaan hoofdzakelijk uit leken die streef<strong>de</strong>n naar een grotere professionalisering. Hierbij maakte<br />

het dankbaar gebruik van <strong>de</strong> toenemen<strong>de</strong> financiële steun van <strong>de</strong> stad, <strong>de</strong> banken en bedrijven.<br />

I 7


8 I<br />

Processie<br />

De processie was eeuwenlang samengesteld<br />

uit allerlei verenigingen, maatschappijen,<br />

broe<strong>de</strong>rschappen en congregaties<br />

waarbij er in <strong>de</strong> uitbeelding van <strong>de</strong> groepen<br />

weinig samenhang bestond. Vanaf 1947<br />

streef<strong>de</strong> het feestcomité naar een grotere<br />

inhou<strong>de</strong>lijke samenhang door het opleggen<br />

van een hoofdthema. Ook zou het<br />

vanaf 1975 in toenemen<strong>de</strong> mate streven<br />

naar versobering, actualisering en verinnerlijking<br />

van <strong>de</strong> uitbeelding.<br />

De processie vorm<strong>de</strong> eeuwenlang <strong>de</strong> kern<br />

van een geheel van pastorale activiteiten:<br />

missen, <strong>de</strong>votieoefeningen, preken, aflaten<br />

en be<strong>de</strong>vaarten. Vanaf 1975 koos men<br />

voor een mo<strong>de</strong>rnere pastorale omlijsting<br />

met veel aandacht voor het overbrengen<br />

van <strong>de</strong> boodschap van <strong>de</strong> ommegang. Een<br />

bre<strong>de</strong> waaier van culturele randactiviteiten<br />

met een religieuze basis kwam in <strong>de</strong> plaats van <strong>de</strong> pastorale activiteiten: muziekconcerten,<br />

kunsttentoonstellingen en allerlei voorstellingen. De eeuwenou<strong>de</strong> erwtensoepbe<strong>de</strong>ling in het<br />

bijzijn van <strong>de</strong> reus De Langeman bleef evenwel behou<strong>de</strong>n, evenals <strong>de</strong> feesten van ‘<strong>de</strong>n everscheut’,<br />

feesten in <strong>de</strong> rotten met <strong>de</strong> overschot van het ingezamel<strong>de</strong> geld en <strong>de</strong> verkoop.<br />

De versiering van <strong>de</strong> straten is steeds het werk geweest van Hasselaren die zich organiseer<strong>de</strong>n<br />

in rotten en werd bekostigd door rondhalingen. De stad Hasselt verleen<strong>de</strong> aanvankelijk een<br />

beperkte financiële steun. Maar naarmate <strong>de</strong> omvang van <strong>de</strong> feesten groei<strong>de</strong> en ook hun belang<br />

voor het toerisme, nam zij een grotere rol op in <strong>de</strong> organisatie. Vanaf 1968 werd zij zelf me<strong>de</strong>coördinator<br />

van <strong>de</strong> feesten.<br />

Propaganda voor<br />

<strong>de</strong> Virga Jesse<br />

door <strong>de</strong> eeuwen heen<br />

in <strong>de</strong> PBL<br />

De verering van <strong>de</strong> Virga Jesse verspreid<strong>de</strong> zich in <strong>de</strong><br />

eerste plaats doordat gelovigen en vooral dan be<strong>de</strong>vaar<strong>de</strong>rs<br />

overal over haar spraken. Vanaf <strong>de</strong> verschijning<br />

in 1660 van het Latijnse en Ne<strong>de</strong>rlandse boek over<br />

haar geschie<strong>de</strong>nis, zou dit ook in woord en beeld<br />

gebeuren. In <strong>de</strong> tentoonstelling in <strong>de</strong> Provinciale<br />

Bibliotheek <strong>Limburg</strong> tonen we hoe dit in zijn werk ging.<br />

Achtereenvolgens <strong>bekijk</strong>en we hoe <strong>de</strong> propaganda<br />

zich uitte in boeken, prenten, <strong>de</strong>votieprentjes, be<strong>de</strong>vaartvaantjes,<br />

affiches, programmaboekjes, kranten,<br />

weekbla<strong>de</strong>n en geschiedwerken. Hieruit blijkt dat vele<br />

groepen propaganda voor <strong>de</strong> Virga Jesse voer<strong>de</strong>n en dit<br />

ook om baatzuchtige re<strong>de</strong>nen kon<strong>de</strong>n doen: <strong>de</strong> broe<strong>de</strong>rschap<br />

om giften te verkrijgen voor het on<strong>de</strong>rhoud<br />

van <strong>de</strong> kapel, <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rbroe<strong>de</strong>rs om <strong>de</strong> verdiensten van<br />

hun or<strong>de</strong> te on<strong>de</strong>rstrepen, <strong>de</strong> Hasseltse drukkers om<br />

hun brood te verdienen, het Virga Jessecomité om <strong>de</strong><br />

kosten van <strong>de</strong> feesten te <strong>de</strong>kken, het stadsbestuur om<br />

het toerisme en <strong>de</strong> naam van <strong>de</strong> stad te promoten, <strong>de</strong><br />

Hasselaren om hun samenhorigheid te uiten. Hierbij<br />

mogen we echter niet vergeten dat velen bovenal een<br />

dieper liggen<strong>de</strong> religieuze beweegre<strong>de</strong>n hebben: een<br />

geloof en een vertrouwen in Onze-Lieve-Vrouw Virga<br />

Jesse die in hun ogen <strong>de</strong> beste voorspreekster is bij God.


Het begin:<br />

een boek met<br />

een prent<br />

Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Contrareformatie bevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

Katholieke Kerk sterk <strong>de</strong> Mariaverering. In<br />

Hasselt maakten ook <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rbroe<strong>de</strong>rs hiervan<br />

werk. Zij had<strong>de</strong>n zich er in 1634 gevestigd<br />

en hielpen al snel <strong>de</strong> Onze-Lieve Vrouwebroe<strong>de</strong>rschap<br />

met <strong>de</strong> zielzorg in haar kapel.<br />

In 1660 gaven zij samen het Marianum Hasletum van <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rbroe<strong>de</strong>r Henricus Jonghen uit. Dit<br />

Latijnse boek behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van het beeld, <strong>de</strong> kapel en <strong>de</strong> broe<strong>de</strong>rschap van<br />

Onze-Lieve-Vrouw van Hasselt.<br />

Nog hetzelf<strong>de</strong> jaar verscheen een Ne<strong>de</strong>rlandse vertaling door Petrus Vaele, een or<strong>de</strong>genoot<br />

van Jonghen. Bei<strong>de</strong> boeken droegen sterk bij tot <strong>de</strong> faam van het be<strong>de</strong>vaartsoord, dat op dat<br />

ogenblik een heropbloei ken<strong>de</strong>.<br />

Op <strong>de</strong> eerste bladzij<strong>de</strong> van bei<strong>de</strong> boekjes vin<strong>de</strong>n we <strong>de</strong> oudst geken<strong>de</strong> afbeelding van Onze-<br />

Lieve-Vrouw van Hasselt terug, die hier voor het eerst Virga Jesse genoemd werd. Boek en prent<br />

bepaal<strong>de</strong>n tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> eeuwen in sterke mate <strong>de</strong> iconografie van <strong>de</strong> Virga Jesse.<br />

Prenten<br />

Prenten maken meer indruk dan woor<strong>de</strong>n en kunnen<br />

ook on<strong>de</strong>r ongeletter<strong>de</strong>n <strong>de</strong> roem van een heilige<br />

uitdragen. Reeds in 1689 verscheen een mirakelprent<br />

gegraveerd door Richard II van Orley, met in<br />

het mid<strong>de</strong>n een kopie van <strong>de</strong> prent van 1660 en acht<br />

mirakelvoorstellingen eromheen. Bei<strong>de</strong> prenten<br />

wer<strong>de</strong>n tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw veelvuldig gekopieerd.<br />

We tonen enkele lithografieën uit <strong>de</strong> drukkerswerkplaats<br />

van Pieter Fre<strong>de</strong>rik Milis, die van 1833 tot<br />

1855 in Hasselt werkzaam was. Het eerste prentje<br />

dateert van ten laatste 1841 en is gemaakt naar <strong>de</strong><br />

kopergravure van 1660. De twee<strong>de</strong> prent is gelijkaardig,<br />

maar heeft boven het hoofd van Onze-Lieve-<br />

Vrouw een ban<strong>de</strong>rol met tekst. Zij is wellicht in <strong>de</strong><br />

jaren 1840 vervaardigd. De <strong>de</strong>r<strong>de</strong> prent is gesne<strong>de</strong>n uit een kopie van <strong>de</strong> mirakelprent van 1689<br />

en is wellicht uitgegeven naar aanleiding van <strong>de</strong> zevenjaarlijkse feesten van 1849.<br />

De uitgave van prenten ter gelegenheid van <strong>de</strong> zevenjaarlijkse feesten beteken<strong>de</strong> een belangrijke<br />

inkomstenbron voor <strong>de</strong> Hasseltse drukkers. Tenslotte tonen we nog een reproductie van een<br />

aquarel door Berthe Croonenberghs uit 2003, een recent voorbeeld van een prent verspreid in<br />

beperkte kring.<br />

I 11


12 I<br />

Devotieprentjes<br />

Devotieprentjes of heiligenprentjes zijn kleine prentjes met op<br />

<strong>de</strong> voorzij<strong>de</strong> een afbeelding van een heilige en op <strong>de</strong> keerzij<strong>de</strong><br />

een gebed. Ze wor<strong>de</strong>n in alle be<strong>de</strong>vaartsoor<strong>de</strong>n verkocht tegen<br />

een zeer lage prijs of een vrijwillige gift. De meeste be<strong>de</strong>vaar<strong>de</strong>rs<br />

nemen één of meer<strong>de</strong>re ervan mee naar huis en leggen<br />

<strong>de</strong>ze vaak in een missaal, waar ze lang bewaard blijven.<br />

Deze <strong>de</strong>votieprentjes zijn <strong>de</strong> beste propagandamid<strong>de</strong>len<br />

omdat ze zelfs <strong>de</strong> armsten on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bevolking bereiken. Pieter<br />

Fre<strong>de</strong>rik Milis begon met <strong>de</strong> uitgave van <strong>de</strong>ze <strong>de</strong>votieprentjes van <strong>de</strong> Virga Jesse en zijn opvolgers<br />

Henri Joseph en Michiel Ceysens hebben dit voortgezet. De eerste drie prentjes zijn door Michiel<br />

Ceysens gedrukt. De afbeeldingen zijn overgenomen uit <strong>de</strong> reeds eer<strong>de</strong>r verschenen prenten en<br />

klimmen op tot <strong>de</strong> mirakelprent van 1689. Op <strong>de</strong> keerzij<strong>de</strong> staat meestal het Gebed tot O.L. Vrouw<br />

Virga Jesse. Ook an<strong>de</strong>re drukkers, waaron<strong>de</strong>r Ernest Roose, hebben nadien <strong>de</strong>votieprentjes verzorgd.<br />

Be<strong>de</strong>vaartvaantjes<br />

Be<strong>de</strong>vaartvaantjes zijn <strong>de</strong> vlaggetjes die be<strong>de</strong>vaar<strong>de</strong>rs als een aan<strong>de</strong>nken meenemen uit een<br />

be<strong>de</strong>vaartsoord. Omdat ze on<strong>de</strong>rweg en thuis dui<strong>de</strong>lijk zichtbaar opgehangen wor<strong>de</strong>n zijn ze<br />

een krachtig propagandamid<strong>de</strong>l voor het be<strong>de</strong>vaartsoord.<br />

Mogelijk in 1664 gaf <strong>de</strong> zilversmid Nicolaas Sigers, die ook lid was van <strong>de</strong> broe<strong>de</strong>rschap, een<br />

be<strong>de</strong>vaartvaantje uit met een binnenzicht van <strong>de</strong> toenmalige kapel. De Virga Jesse die erop te zien<br />

is, gelijkt sprekend op <strong>de</strong>ze van <strong>de</strong> prent uit <strong>de</strong> boeken van Jonghen en Vaelen uit 1660.<br />

In 1873, zeven jaar na <strong>de</strong> kroning van <strong>de</strong> Virga Jesse, gaf <strong>de</strong> Hasseltse drukker<br />

Michiel Ceysens ter gelegenheid van <strong>de</strong> feesten opnieuw een be<strong>de</strong>vaartvaantje<br />

uit. Aan <strong>de</strong> ene zij<strong>de</strong> zien we het Heilig Sacrament van Mirakel en aan<br />

<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re zij<strong>de</strong> het Mariabeeld.<br />

In 1982 teken<strong>de</strong> Steven Wilsens opnieuw een vaantje,<br />

dat op textiel gezeefdrukt werd. Het binnenzicht van<br />

<strong>de</strong> kapel is geïnspireerd door het be<strong>de</strong>vaartvaantje<br />

van Nicolaas Sigers.<br />

Affiches<br />

Vanaf <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw kondig<strong>de</strong>n grote en kleurrijke<br />

affiches <strong>de</strong> zevenjaarlijkse feesten aan. Ze maakten<br />

het programma van <strong>de</strong> religieuze plechtighe<strong>de</strong>n en<br />

sermoenen bekend en gaven <strong>de</strong> route van <strong>de</strong> processie<br />

aan. Een keuze van <strong>de</strong>rgelijke affiches is te bezichtigen<br />

in <strong>de</strong> tentoonstelling Het Zeven<strong>de</strong> Jaar die in het<br />

Hasseltse Stadsmus doorgaat.<br />

In <strong>de</strong> Provinciale Bibliotheek <strong>Limburg</strong> tonen wij<br />

een exemplaar van <strong>de</strong> oudst beken<strong>de</strong> affiche, een typografisch<br />

aanplakbiljet uit 1814 gemaakt door <strong>de</strong> Sint-<br />

Trui<strong>de</strong>nse drukker Joannes Bernardus Smits. In 1799<br />

had <strong>de</strong> Franse kerkvervolging <strong>de</strong> traditie van <strong>de</strong> zevenjaarlijkse<br />

ommegang in Hasselt afgebroken.<br />

Nadat <strong>de</strong> rust teruggekeerd was, maakte men in<br />

1814 van het vijfhon<strong>de</strong>rdjarig bestaan van <strong>de</strong> Onze-<br />

Lieve-Vrouwebroe<strong>de</strong>rschap gebruik om opnieuw een<br />

ommegang te hou<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> traditie opnieuw te doen<br />

heropleven. De affiche die bij <strong>de</strong>ze gelegenheid opgehangen<br />

werd, bevat een Latijns lofdicht voor <strong>de</strong> Virga<br />

Jesse van Petrus Brouwers. Elk van <strong>de</strong> zes regels van <strong>de</strong><br />

titel is een jaartalvers dat het jaar 1814 aangeeft.<br />

Programmaboekjes<br />

Bij elk Virga Jessefeest werd aan <strong>de</strong> talrijke toeschouwers<br />

een programmaboekje te koop aangebo<strong>de</strong>n.<br />

Aanvankelijk was dit een kleine brochure zon<strong>de</strong>r<br />

afbeeldingen, maar vanaf 1926 verschenen er ook<br />

zwart-wit foto’s in.<br />

Na <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog en vooral vanaf 1982<br />

groei<strong>de</strong> het programmaoverzicht uit tot een fraaie<br />

publicatie met een eigentijdse vormgeving en vele


kleurenafbeeldingen. Het boekje bevatte gewoonlijk een korte geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> verering tot<br />

<strong>de</strong> Virga Jesse, een programma van <strong>de</strong> godsdienstige plechtighe<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> weg van <strong>de</strong> ommegang,<br />

<strong>de</strong> samenstelling van <strong>de</strong> stoet met uitleg over <strong>de</strong> groepen en tenslotte nog <strong>de</strong> tekst van enkele<br />

lie<strong>de</strong>ren.<br />

Vanaf 1975 kwam er ook een feestprogramma in voor dat het stijgend aantal culturele<br />

nevenactiviteiten aankondig<strong>de</strong>. Het programmaboekje was niet alleen bedoeld als een handleiding<br />

voor <strong>de</strong> toeschouwers, maar ook als een aan<strong>de</strong>nken achteraf. Doordat na <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong><br />

Wereldoorlog steeds meer toeschouwers van buiten Hasselt kwamen nam het belang van <strong>de</strong><br />

programmaboekjes als propagandamid<strong>de</strong>l voor <strong>de</strong> verering toe.<br />

Kranten<br />

Kranten zijn vanzelfsprekend een belangrijk mid<strong>de</strong>l om<br />

<strong>de</strong> Virga Jessefeesten bekend te maken. Aanvankelijk<br />

beperkten zij zich tot een verslag van <strong>de</strong> voorbije processie.<br />

Wij tonen hier een exemplaar van De Onafhankelijke<br />

<strong>de</strong>r <strong>Provincie</strong> <strong>Limburg</strong> van 23 augustus 1863. Hierin staat<br />

een verslag van <strong>de</strong> processie op 15 augustus en van <strong>de</strong><br />

erwtensoepbe<strong>de</strong>ling door <strong>de</strong> Onze-Lieve-Vrouwebroe<strong>de</strong>rschap<br />

op 17 augustus.<br />

Later ging <strong>de</strong> krant ook op voorhand aandacht<br />

geven aan <strong>de</strong> zevenjaarlijkse feesten door uitgebreid in<br />

te gaan op <strong>de</strong> voorbereidingen ervan. Het comité dat<br />

<strong>de</strong> feesten organiseer<strong>de</strong> gebruikte zo het dagblad als<br />

een instrument om <strong>de</strong> feesten bekendheid te geven en<br />

te promoten. Als een recent voorbeeld tonen wij een<br />

exemplaar van Het Belang van <strong>Limburg</strong> van 10 juni 2010.<br />

Weekbla<strong>de</strong>n<br />

In navolging van <strong>de</strong> dagbla<strong>de</strong>n<br />

schonken ook <strong>de</strong> weekbla<strong>de</strong>n<br />

aandacht aan <strong>de</strong> Virga Jessefeesten.<br />

Dit was vooral vanaf<br />

ongeveer 1900 het geval toen<br />

nieuwe druktechnieken het<br />

mogelijk maakten om goe<strong>de</strong><br />

reproducties van foto’s op te<br />

nemen. De weekbla<strong>de</strong>n gaven<br />

uitgebrei<strong>de</strong> fotoreportages van <strong>de</strong> feesten met vooral oog voor <strong>de</strong> straatversieringen en <strong>de</strong> aankleding<br />

van <strong>de</strong> processiegroepen.<br />

Hier tonen wij beel<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> processie van 1904 verschenen in L’Illustration Européenne en van <strong>de</strong><br />

processie van 1919 verschenen in Ons Land in Woord en Beeld. Zo hielpen ook <strong>de</strong> weekbla<strong>de</strong>n om<br />

<strong>de</strong> Virga Jesse en haar feesten bekend te maken.<br />

14 I I 15<br />

Geschiedwerken<br />

De inhoud en opbouw van het Marianum Hasletum uit 1660<br />

bleef lang bepalend voor <strong>de</strong> literatuur die over <strong>de</strong> Virga Jesse<br />

verscheen. Hasseltse drukkers verzorg<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> eerste helft<br />

van <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw enkele kleine werken. In 1867 gaf <strong>de</strong> min<strong>de</strong>rbroe<strong>de</strong>r<br />

Archangelus Vendrickx ter gelegenheid van <strong>de</strong> kroning<br />

van het beeld een lijvige Ne<strong>de</strong>rlandstalige geschie<strong>de</strong>nis<br />

uit gevolgd door een uitgebrei<strong>de</strong> noveen. Tegelijkertijd verscheen<br />

een Franse vertaling ervan.<br />

Naarmate <strong>de</strong> feesten steeds meer bijval von<strong>de</strong>n en meer<br />

toeschouwers lokten, groei<strong>de</strong> ook <strong>de</strong> belangstelling voor hun erfgoedwaar<strong>de</strong>. Vanaf <strong>de</strong> jaren<br />

1980 wer<strong>de</strong>n ze vanuit een historische invalshoek bestu<strong>de</strong>erd en vorm<strong>de</strong>n ze het on<strong>de</strong>rwerp van<br />

tentoonstellingen. In <strong>de</strong> toonkasten zijn enkele voorbeel<strong>de</strong>n te zien van <strong>de</strong> werken die hiervan<br />

het resultaat waren. Het spreekt vanzelf dat ook <strong>de</strong>ze publicaties bijdroegen tot <strong>de</strong> uitstraling<br />

van Onze-Lieve-Vrouw Virga Jesse en haar feesten

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!