(2007) Professor Henk van Os: Petrus - Vereniging Rembrandt

ulletin van de vereniging rembrandt Jaargang 17 n0 2 zomer 2007
p Professor Henk van os:
Petrus’ bevrijding
p geschiedenis van de
Vereniging rembrandt
1973-1983
p Ledenbijeenkomst in
het zeeuws museum

ereleden
Mevrouw Dr E. Frederiks, 1994
Mr W. Baron van Dedem, 2002
Beschermvrouwe H.M. de Koningin
Bestuur
Mr J.M. Boll, voorzitter
Dr M. Sanders, vice-voorzitter
Mevrouw Mr A.A. van Berge,
secretaris
Drs H.B. van Wijk, penningmeester
Mr H.G. Boumeester
Prof. Dr R.E.O. Ekkart
Prof. Dr P.A. Hecht
Prof. Drs R. de Leeuw
Dr J.R. ter Molen
Drs C.O.A. baron Schimmelpenninck
van der Oije
Mevrouw L.C.E. van Tets-van
Tienhoven
Mr J.G. de Vries Robbé
Jhr M.A. van Weede
Bureau (9 – 13 uur)
Drs H.M. Blankenberg, directeur
Contacten musea/Pr
Mevrouw Drs F.M. Bijl de Vroe-
Verloop
Fondsenwerving
Mevrouw Drs C.S. de Witt Wijnen-
Jansen Schoonhoven
Lange Voorhout 15,
2514 EA Den Haag
T: 070-4271720
F: 070-4271940
E: bureau@verenigingrembrandt.nl
www.verenigingrembrandt.nl
raad Van adViseurs
Dr J.N.M. van Adrichem
Prof. Dr J. Th. M. Bank
Prof. Dr C. Blotkamp
Mevrouw Prof. Dr C.A. Chavannes-
Mazel
Prof. Dr T.M. Eliëns
Mevrouw Prof. Dr C.W. Fock
J.A. de Gier
Mr Th. Groenewald
Mr H.F. Heerkens Thijssen
Drs J.H. van Heijningen Nanninga
Drs B.F. van Ittersum
Prof. Dr C.J.A. Jörg
mevrouw m. baronesse Lambert
J.M.N. Leighton
Mevrouw Drs D.H.A.C. Lokin
Jhr G.E. Loudon
Drs Ing. C. Maas
Prof. Dr V. Manuth
rekeningen
Bank Mees Pierson, Amsterdam
25 22 00 861 (voor betaling contributie)
Bank Mees Pierson, Amsterdam
21 33 99 385
Postbank 11 71 21
ten name van de Vereniging
Rembrandt, Den Haag
Colofon:
samenstelling en redactie: marguerite tuijn
ontwerp: van rosmalen & schenk,
amsterdam
druk: drukkerij onkenhout BV, almere
Drs H.J.A.T. Meertens
Drs R.C.J. Meijer
P. van Minderhout
Dr D. Overbosch
Mevrouw Dr H.H. Pijzel-Dommisse
Mr L. R. J. ridder van Rappard
Mr S.A. Reinink
M.J.M. van Rooy
Prof. Dr P. Schnabel
Drs J.J.Th. Sillevis
Mevrouw Dr M.F. Simon Thomas
Mevrouw Dr N.C. Sluijter-Seijffert
Dr C.B. Smithuijsen
A.L. Stal
A.G.L. Strengers
Drs C. baron van Tuyll van
Serooskerken
K. van Twist
E.W. Veen
Drs M.J.F. Weck
kLaCHtenCommissie
FondsenwerVing
Mr S. Royer, voorzitter
Mevrouw Mr A.M.C. Marius-van
Eeghen, secretaris
Mevrouw Mr M.C. Scholten
Dr J.M. de Groot
Mr H. baron van Imhoff
Leden van de Vereniging rembrandt
kunnen bij het secretariaat extra
Bulletins bestellen voor € 7,- per stuk
(excl. portokosten).
illustratie omslag:
Psalter-getijdenboek, detail
1453. Perkament
koninklijke Bibliotheek,
den Haag

de Vereniging rembrandt
is een particuliere organisatie,
opgericht in 1883. zij heeft
als doel door het beschikbaar
stellen van geldelijke middelen
musea en andere openbare
verzamelingen effectieve hulp
te bieden bij het verwerven
van kunstvoorwerpen.
4
5
29
32
36
i n h O u d a a n w i n s t e n
voorwoord
mr J.g. de Vries robbé
Ogenblik: Petrus’ bevrijding
Prof. dr H.w. van os
In de Galeria Doria Pamphilj wordt Henk
van Os getroffen door een schilderij van de
bevrijding van Petrus door de Italiaanse
schilder Badalocchio.
Over aanwinsten 1973-1983
Fusien Bijl de Vroe
Het ging de Vereniging Rembrandt niet
altijd voor de wind in de jaren zeventig.
Nieuwe afspraken met het Prins Bernhard
Fonds zorgden uiteindelijk voor een steviger
financiële basis.
nieuws van de vereniging rembrandt
algemeen
Rectificatie
dubbelportret van de heren
van den bergh
Carel willink (1900-1983)
1954. olieverf op doek,
205 x 179,8 cm
CoLLeCtie audax
textieLmuseum tiLBurg
© sylvia willink-Quiël
het galgeven bij tilburg
Carel willink (1900-1983)
1955. olieverf op doek,
68 x 105 cm
PartiCuLiere CoLLeCtie
Foto uit: r. Broby-Johansen, kleding en het
aaBe ervan, tilburg, 2e gewijzigde druk z.j.
© sylvia willink-Quiël
6
8
13
17
20
23
nationaaL Beiaard museum, asten
Pien Chung van terracotta
westelijke Han-dynastie 206 v. Chr. t/m 8 n. Chr.
koninkLiJke BiBLiotHeek, den Haag
een Psalter-getijdenboek
diverse meesters, 1453
gemeentemuseum, den Haag
turboschelpbeker
daniel schilperoort, 1607
museum Het VaLkHoF, niJmegen
rustende boer
Jan toorop, 1909
katwiJks museum, katwiJk
Zwervers in de duinen
Jan toorop, 1889/1891
museum BoiJmans Van Beuningen, rotterdam
vier Pop art werken
Claes oldenburg, James rosenquist,
tom wesselmann, 1964-1965

Voorwoord
125 grote Liefdes…
met steun van de Vereniging Rembrandt
Het lustrumjaar 2008 van de Vereniging
rembrandt nadert met rasse schreden.
terwijl onze vereniging onverstoorbaar
blijft helpen met het verrijken van onze
openbare collecties, wordt achter de
schermen hard gewerkt aan een ambitieus
lustrumprogramma.
Het is belangrijk dat onze vereniging aan
een breed publiek laat zien welke betekenis
zij in de afgelopen 125 jaar heeft gehad
voor onze openbare collecties. daarom
zal van 3 oktober 2008 tot 19 januari
2009 een tentoonstelling in het Van gogh
4 Vereniging remBrandt zomer 2007
museum worden gehouden waarin de ca
125 belangrijkste stukken die (mede) met
steun van de Vereniging rembrandt zijn
verworven, te zien zullen zijn. de naam van
de tentoonstelling is: 125 Grote Liefdes…
met steun van de Vereniging Rembrandt.
de betrokken musea hebben ruimhartig
gereageerd op het verzoek van de samen-
de liefdesbrief
Johannes Vermeer (1632-1675)
Ca 1666. olieverf op doek, 44 x 38,5 cm
rijksmuseum amsterdam
aankoop met steun van de
Vereniging rembrandt in 1893
stellers Peter Hecht en axel rüger om
topwerken in bruikleen af te staan. denkt u
zich eens in wat voor een unieke ontmoeting
dat straks in het Van gogh museum
zal zijn van schilderijen van onze grootste
17de-eeuwse meesters met schitterend
middeleeuws beeldhouwwerk, zilveren
pronkstukken, het mooiste porselein en de
(klassieke) modernen van de 20ste eeuw!
gelukkig heeft de Vereniging rembrandt
dankzij haar leden in belangrijke mate
kunnen bijdragen aan het behoud van deze
kunstschatten en daar mogen we trots op
zijn. dat is echter niet het enige dat wij in
het lustrumjaar willen uitdragen. de lustrumcommissie
wil vooral aan een breed
publiek laten zien hoe bijzonder het is dat
nog steeds belangrijke kunstwerken kunnen
worden verworven – doorgaans met
particuliere steun en die van talrijke
instellingen. kunst die van ons allemaal is,
die mede onze identiteit bepaalt en die
daarom de aandacht van een breed publiek
verdient. wij zullen het lustrum dan ook
aangrijpen om met de inzet van verschillende
media een campagne openbaar kunstbezit
te voeren om de belangstelling voor onze
openbare collecties te bevorderen.
Voor u, leden, is dat niet nodig: u bent
immers al buitengewoon betrokken. u kunt
ons echter wel helpen door als ambassadeur
op te treden en door uw vrienden te wijzen
op het plezier van het lidmaatschap van
onze vereniging. wij zouden het jaar 2008
graag met 10.000 leden beginnen. met ruim
9400 zijn wij al dichtbij dat aantal. graag
roep ik u op om gehoor te geven aan onze
actie Leden maken Leden (zie pagina 28 in
dit Bulletin).
2008 wordt een heel mooi jaar!
mr J.g. de Vries robbé
bestuurslid van de Vereniging Rembrandt
en voorzitter van de Lustrumcommissie
Vereniging rembrandt 125 jaar

Onlangs bezocht ik de galleria doria
Pamphilj, één van de belangrijkste privécollecties
in rome. daar kan je ervaren
hoe een 17de-eeuws romeins paleis er
met schilderijen bekleed heeft uitgezien
en hoe de werken uit die tijd zich verhouden
tot de vergulde zalen en gangen,
waar ze ooit voor bedoeld waren. ik werd
in het bijzonder getroffen door een schilderij
van sisto badalocchio (1585-1619),
dat omstreeks 1610 moet zijn geschilderd.
het is een voorstelling van het
bijbelverhaal uit hoofdstuk 12 van de
Handelingen der Apostelen. daarin wordt
beschreven dat Petrus in antiochië gevangen werd gezet in
een zwaar bewaakte gevangenis. toen hij ‘s nachts lag te
slapen, verscheen er plotseling een engel van de heer en
een stralend licht vulde de ruimte. de engel maakte Petrus
wakker en zei: Vlug, sta op. daarop vielen de ketens van
Petrus’ polsen en de engel leidde hem uit zijn gevangenis.
in de tijd, waarin badalocchio schilderde, was de bevrijding
van Petrus een populaire voorstelling in italië. Petrus,
de ‘rots’ op wie de kerk was gebouwd, de eerste bisschop van
rome, de belichaming van het kerkgezag, moest bevrijd
worden van de boeien waarin hij door reformatoren was
geslagen. het verhaal uit Handelingen paste perfect bij de
religieuze beweging van de Contrareformatie, waardoor
de katholieke kerk van binnenuit hervormd moest worden
en een nieuw élan moest krijgen. badalocchio had in rome,
waar hij van 1602 tot 1609 verbleef, goed gekeken naar
wat Caravaggio daar toen schilderde.
daardoor wist hij zo goed ge bruik te
maken van het stralende licht, dat de
duistere cel plotseling vulde. hij had
ook geleerd, hoe hij een soepele, barokke
compositie in elkaar moest zetten.
de bewegingen van de engel en Petrus
vloeien prachtig in elkaar, waardoor er
een overtuigende dynamische diagonaal
van linksonder naar rechtsboven
ontstaat.
terwijl ik zo met deze goed georganiseerde
compositie bezig was, werd
het mij steeds duidelijker, dat ik ook
• O G E N B L I K •
Petrus’ bevrijding
P r O f. d r H . W . va N O s
sisto Badalocchio
Hendrick terbrugghen
• O G E N B L I K •
iets heel erg miste. dat kwam doordat
ik steeds moest denken aan de schildering
in het mauritshuis van hendrik
terbrugghen (1588-1629) van hetzelfde
verhaal uit 1624. terbrugghen was ook
omstreeks 1610 in rome. daar kwam
ook hij diep onder de indruk van
Caravaggio. Ook hij heeft de dramatische
kracht van het clair-obscur leren
kennen. Ook hij komt met een dynamische
compositie. maar dan houdt elke
overeenkomst van zijn schilderij met de
voorstelling van badalocchio ook op.
terbrugghen schildert close-up, waardoor
de toeschouwer vlak bij de engel en de apostel komt.
de diagonaal in terbrugghens compositie ontstaat niet
door afstemming van lichaamsbewegingen en gebaren,
maar is inhoudelijk gemotiveerd door de engel die voorover
buigt en met zijn gebaar aangeeft: sta op. Petrus is
nog geketend en zakt bijna uit het beeld. hij kan niet meer.
de engel moet onontkoombaar dichtbij komen om hem
overeind te krijgen.
alles wat terbrugghen van Caravaggio heeft geleerd is hier
ingezet om de dramatiek van de voorstelling te intensiveren.
hier geen kunstige souplesse, maar een onverbiddelijke
confrontatie van jong en oud. de verbijsterde oude
man is schokkend, omdat hij zijn ouderdom en verbijstering
ís en terbrugghen niets onderneemt om met zijn kunst
zijn ontreddering te verzachten. integendeel. dit is de
neder landse opvatting van barok,
waar rembrandt en zijn leerlingen door
werden geïnspireerd. voor terbrugghen
is het verhaal van Petrus in zijn gevangenis
deel van de artistieke uitdaging.
het is veel meer dan een aanleiding
tot een mooi schilderij, zoals bij
badalocchio. terbrugghens voorstelling
krijgt voor de kijker een existentiële
betekenis. het is nooit te laat om je te
laten bevrijden door de energie van de
jeugd. badalocchio’s kunst gaat over
kunst; terbrugghens kunst gaat over
het leven.

nationaal
Beiaardmuseum
Asten
Pien Chung
6 Vereniging remBrandt zomer 2007
set van negen bellen van het type Yongzhong met de twee voetsteunen
China, westelijke Han-dynastie (206 voor Chr. - 9 na Chr.). terracotta bellen:
min. 18 x 16 x 31 cm, max. 24,5 x 22 x 37 cm; rammen: 35 x 18 x 16 cm
Herkomst: Vanderven & Vanderven oriental art,’s-Hertogenbosch
een ram als drager van
het verdwenen frame
Dankzij de steun van de Vereniging Rembrandt kon het
Nationaal Beiaardmuseum een hiaat in zijn collectie opvullen.
Eindelijk kan de volledige geschiedenis van klok en
klokkenspel in de Chinese Oudheid van de Shang-dynastie
(ca 1600-1046 voor Chr.) tot en met de Han-Dynastie (206
voor Chr. - 220 na Chr.) getoond worden.
De jaarlijkse rondgang op de TEFAF in Maastricht hoort
niet alleen voor vele verzamelaars van Oude en Nieuwe
kunst tot een hoogtepunt van het jaar, maar ook vele
musea gaan hier de markt verkennen. Voor het Nationaal
Beiaardmuseum met zijn gevarieerde collectie klokken,
bellen en beiaarden uit alle tijden en streken is er soms
ook iets te vinden. Op de TEFAF 2005 was in de stand van
Vanderven & Vanderven Oriental Art uit ’s-Hertogenbosch
iets zeer bijzonders tentoongesteld. Op een plank stonden
achter elkaar negen bellen en twee voetstukken uit de
Chinese Oudheid. Bij elkaar vormt dit een klokkenspel
met de bijbehorende restanten van het frame, in de vorm
van rammen die eens als steun dienden voor de constructie
waar de bellen in hingen. Vergelijkbare klokkenspelen
van brons, bestaande uit een reeks bellen zonder klepel,
werden in oude Chinese ceremonies gebruikt om ritme
aan te geven tijdens diverse rites. De bellen en rammen
van deze Pien Chung zijn echter niet van brons gemaakt,
doch uit terracotta vervaardigd.
terraCOtta
Terracotta als materiaalkeuze laat duidelijk zien dat
dit ensemble uit een periode stamt waarin grafgiften
als deze niet meer uit het dure brons werden vervaardigd.
Ze hoefden immers in het graf niet daadwerkelijk
gebruikt te kunnen worden. Vanaf de periode van
Strijdende Staten (475-221 voor Chr.) probeerde men
de doden in het hiernamaals objecten uit hun eigen
omgeving in terracotta mee te geven. Dat dit alleen bij
vooraanstaande mensen als vorsten of zeer hoge ambtenaren
mogelijk was, moge duidelijk zijn. Een uitstekend
voorbeeld is het graf van de in 210 voor Chr. overleden
eerste keizer van China, Qin Shi Huan, die niet alleen
zijn leger uit terracotta in het graf meenam, maar ook
een kopie van zijn paleis in zijn tombe liet namaken,
bestemd voor de eeuwigheid. 1
De datering in de tijd van de Westelijke Han-Dynastie
(206 voor Chr - 9 na Chr.) wordt nog bevestigd door een
thermoluminescentie-analyse. Bij deze dateringmethode
wordt een monster van het object planmatig verhit.
Door de sterkte van het ontstane zwakke lichtsignaal te
meten kan de leeftijd van het object bepaald worden.
In de periode Shang (ca 1600-1046 voor Chr.) waren
die klokken altijd in brons gegoten, aan het einde van de
periode Chou vindt men ook al bellen uit het vervangend
materiaal aardewerk. Dit klokkenspel uit de Han- periode
laat een continuïteit zien van het gebruik van deze bellen

een van de negen
bellen uit terracotta.
tot in de begintijd van het in 221 voor Chr. opgerichte
keizerrijk. De bellen zijn precies in dezelfde vorm en dezelfde
decoratie vervaardigd als hun bronzen tegenhangers.
Ze zijn bovendien bijzonder fraai en zéér gaaf bewaard
gebleven.
versieringen
Kenmerkend voor deze bellen van het type Yongzhong
– een hangende klok zonder klepel die aan een steel
hangt – zijn de vier maal negen nippels op de flank die
afgewisseld worden door gestileerde draken. De vorm
van deze klokken gaat terug tot ongeveer 1500 voor
Chr., de tijd van de Shang-dynastie. Die vorm draagt
dan ook een zeker tijdloos karakter, hetgeen kennelijk
teruggevoerd kan worden tot een visueel verantwoorde
keuze toen dit type klokken voor het eerst in brons werd
gemaakt. Het zegt ook iets over de waarde van de traditie
in de Chinese vormgeving. Daarbij moet opgemerkt worden,
dat de vorm zeker niet op muzikale gronden is gekozen.
Dat is alleen bij Westerse klokken het geval omdat
daarin met de muzikale structuur van de boventonen
rekening gehouden moet worden. Zulks is niet het geval
in het Oude China waar slechts voor de grondtoon, dus
de laagste toon in een klok, belangstelling bestond. 2
Op grond van de materiaalkeuze vertegenwoordigen
deze bellen een duidelijke periode in de kunstgeschiedenis
van China. Al tijdens de Periode van de Strijdende
7 Vereniging remBrandt zomer 2007
de pien chung in de
gereconstrueerde opstelling
Staten en ook later tijdens de Han-dynastie werd het
brons enigszins op de achtergrond gedrongen en verschenen
prachtige voorwerpen in aardewerk. Beroemd
zijn de zogenoemde Han-paardjes en andere sierlijke
graffiguren. De hier besproken bellen passen geheel
in die traditie, juist omdat ze evenals ander aardewerk
door hun prachtige afwerking een genot zijn om naar te
kijken.
Een prachtige aanwinst dus voor het Nationaal
Beiaardmuseum dat, dankzij een royale bijdrage van
de Vereniging Rembrandt, in staat was deze unieke set
voor de collectie aan te schaffens
rainer schütte
Conservator Nationaal Beiaardmuseum
N o t e n
1. Het beroemde terracotta leger van xi’an dat in 1976
werd opgegraven. zie: Lothar Ledderose, Ten
Tousand Things. Module and Mass production in
Chinese Art, Princeton 1998, pp. 61-68.
2. meer over de muzikale aspecten in: andré Lehr,
Klokken en klokkenspelen in het Oude China
tijdens de Shang- en Chou-Dynastie, asten 1985.

achterzijde
wapenschild
fol. 17r uit
besproken
handschrift
gehistorieerde
initiaal met
salvator mundi
en opdrachtgever
fol. 97r uit
besproken
handschrift
8 Vereniging remBrandt zomer 2007
koninklijke
Bibliotheek
Den Haag
een Psalter-getijdenboek
diverse meesters
1453. Perkament, 317 folio’s, ca 15,8 x 11,6 cm
inventarisnr kB: hs. 79 k 11
Herkomst: antiquariaat Jörn günther, Hamburg
Onlangs heeft de Koninklijke Bibliotheek het enige ons
bekende exemplaar van een verlucht Psalter-Getijdenboek
aangeschaft. Het is aangekocht met steun van de
Mondriaanstichting, de Vereniging Rembrandt en de
Vereniging Vrienden van de Koninklijke Biblio theek.
Het handschrift is zeer interessant zowel vanwege zijn
visuele inhoud – schitterende miniaturen over de volle
bladzijde, geschilderde initialen en gevoelig en vaak
grappig penwerk – alsook zijn tekstuele inhoud.
Bovendien is het handschrift gedateerd, wat betekent
dat het als houvast kan dienen bij het dateren van andere
werken. Maar bovenal bevat het een aantal knappe
staaltjes van schilderkunst van vier verschillende meesters,
waardoor het ons dwingt onze gedachten over de
werkwijze in Nederlandse handschriftenateliers in het
midden van de 15de eeuw te herzien.
herkOmst en datering
In dit handschrift is aan de achterkant van een perkamenten
bladzijde een wapenschild herkenbaar, hoewel
iemand het later heeft overgeschilderd (afb. linksboven).
Door oxidatie zijn op de keerzijde de elementen van het
wapen, drie bouten, nog duidelijk te herkennen. De heer
Thierry de Bye Dolleman, specialist in de familiegeschiedenis
en wapens van Haarlem en Noord-Holland, heeft
het wapenschild geïdentificeerd als dat van de Amsterdamse
familie Bout. Het familielid dat het handschrift
heeft besteld heeft het wapenschild laten schilderen in
de marge van een miniatuur over de volle bladzijde die
de Annunciatie voorstelt (afb. pag. 9). Dit is de eerste
miniatuur van het boekwerk en daarmee zoals in andere
getijdenboeken de belangrijkste plek om de eigenaar
van een handschrift aan te duiden. De eigenaar was
waarschijnlijk de vrouw die in de gehistorieerde initiaal
van de Salvator Mundi is weergegeven (afb. links).
Het handschrift bevat een kalender met namen van de
heiligen voor elke dag van het jaar. Deze kalender kan
ons helpen bij het bepalen van de herkomst van het
handschrift. De belangrijkste feestdagen zijn in rode
inkt geschreven, onder andere Sinte aelbrecht confessoir
(25 juni) en Sinte ieroen (17 augustus). Dit zijn twee
heiligen die vooral in Holland geëerd werden. Ook de
naam van Sinte bave confessoir op 1 oktober is in rood geschreven;
Bavo is patroon van de grote kerk in Haarlem.

Daaruit blijkt dus dat de in Amsterdam wonende familie
hun handschrift in Haarlem bestelde, een stad die vanuit
Amsterdam gold als het dichtstbijzijnde belangrijke
kunstcentrum.
Door aanwijzingen in het handschrift is ook de
datum van de opdracht bekend. Na de kalender volgen
namelijk enkele rekentabellen voor het berekenen van
de Paasdatum, die lopen van 1453 tot 1550. Men kan
daaruit afleiden dat het handschrift in 1453 is vervaardigd.
Later in de 15de eeuw is het boek in het bezit van
katheryn pieters dochter, wier naam als eigenaar op een van
de bladzijden voorin in het handschrift verschijnt. Het
boek was nog in gebruik in de 16de eeuw toen iemand
een aantekening over het overlijden van zijn vader op de
laatste bladzijde heeft geschreven.
Psalterium en getijdenbOek
Terwijl elk middeleeuws handschrift handgemaakt en dus
uniek is, is dit handschrift nog meer uniek dan andere.
9 Vereniging remBrandt zomer 2007
In plaats van een getijdenboek, dat betrekkelijk veel
voorkwam in Noord-Holland in de 15de eeuw, heeft de
familie Bout een Psalter-Getijdenboek besteld. Het handschrift
bevat niet alleen de lange vormen van de populairste
getijden, maar daarnaast bevat het ook een heel
Psalterium. 1 Dit handschrift is het enige verluchte ex em -
plaar van een Middelnederlands Psalter-Getijdenboek
dat tot nu toe bekend is. Het combineert twee verschillende
soorten boeken die in de late Middeleeuwen voor
privé-gebruik gemaakt werden.
Het Psalterium is het populairste soort handschrift
voor privé-gebruik geweest tot ongeveer 1300, toen de
vroegste getijdenboeken verschenen. Van 1300 tot de
eerste decennia van de 16de eeuw werden duizenden
getijdenboeken gemaakt, meestal voor leken, maar ook
voor religieuzen. De combinatie van Psalter en getijdenboek
voegt twee vormen van devotie samen. De 150
Psalmen in het Psalterium werden zo verdeeld dat een
gebruiker ze verspreid over zeven dagen kon lezen,
miniatuur
annunciatie
fol. 17v uit
besproken
handschrift

terwijl de getijden in een getijdenboek over de zeven
canonieke uren van de dag – metten, priem, terts, sext,
none, vespers en completen – werden verdeeld.
samenwerkingsPrOjeCt
De verluchting in het Psalter-Getijdenboek, die er helder
uit ziet, suggereert een samenwerkingsproject tussen
een kopiist en penverluchters uit Haarlem, en miniaturisten
uit Haarlem en Utrecht. De belangrijkste tekstonderdelen
worden ook aangegeven door miniaturen over
de volle bladzijde, die door verschillende kunstenaars
vervaardigd zijn.
Aan het begin van de belangrijkste tekstonderdelen
zijn zes gehistorieerde initialen aangebracht door de
Meester van de Haarlemse Bijbel. 2 Rond elke gehistorieerde
initiaal springt zogenaamd fonteinenpenwerk in
het oog, dat in Haarlem wordt gelokaliseerd. Behalve de
gehistorieerde initialen heeft de Meester van de Haarlemse
Bijbel ook de miniatuur van het Laatste Oordeel uitge-
10 Vereniging remBrandt zomer 2007
voerd (fol. 119v). Deze schilder ontleent zijn naam aan
de driedelige Bijbel, die zich aan het begin van de 17de
eeuw in de Commanderie van St. Jan in Haarlem bevond
en thans in de Stadsbibliotheek aldaar wordt bewaard.
Het werk van deze schilder wordt gekenmerkt door een
krachtige, expressieve lijnvoering en een helder palet
met een voorkeur voor blauwe, paarse en roze tinten.
Een van de Meesters van Gijsbrecht van Brederode,
die behoren tot de belangrijkste boekverluchters uit
Utrecht van het midden van de 15de eeuw, heeft ook
een miniatuur geleverd. Deze verluchters zijn genoemd
naar een getijdenboek vervaardigd in de jaren tussen
1460 en 1470 voor Gijsbrecht van Brederode, decaan van
de kathedraal en bisschop van Utrecht. 3 In het Psalter-
Getijdenboek van Bout heeft een Brederode-meester de
Annunciatie verlucht (fol. 17v).
Een van de Meesters van Otto van Moerdrecht heeft
zowel de Christus aan het kruis zowel als de afbeelding

miniatuur
Christus hangende
aan het kruis
fol. 61v uit
besproken
handschrift
instructie
fol. 315v uit
besproken
handschrift
van Pinksteren (fol. 79v) geschilderd, met gebruik van
felle kleuren en veel goud. Als de lezer het boek openslaat
aan het begin van de Getijden van het Heilige
Kruis, wordt hij meteen geconfronteerd met kleur –
roze, groene, rode en paarse verf en inkt – en goud. De
hemel achter Christus is van schitterend gepolijst goud
gemaakt en gedetailleerd met piepkleine speldenprikken
die er uit zien alsof er lichtstralen van Christus
uitgaan.
Een onbekende Utrechtse verluchter schilderde
de David en Goliath (afb. pag. 12). We zien de scène in
twee delen: op de voorgrond drijft David eerst zijn
zwaard in Goliaths nek, en op de achtergrond loopt
David weg met de reuzenkop aan een touw. De verluchter
maakte gebruik van het landschap om de twee scènes
apart te houden. In de gehistorieerde initiaal vervaardigd
door een van de Meesters van de Haarlemse Bijbel
aan de voorkant van het folio is David volwassen geworden.
Deze miniatuur en initiaal markeren het begin
11 Vereniging remBrandt zomer 2007
van het Psalterium (Beatus vir), dat hier in de volkstaal is
geschreven.
het redden van Zielen
De tekstuele inhoud van het handschrift duidt aan dat een
belangrijke functie van het boek het redden van zielen uit
het vagevuur was. Na het Psalterium lezen we een rubriek
met de volgende toelichting: Ende leest op elken dach also
veel salmen as ghi wilt op dat ghi den souter wt brenghet op
ons heren hemelvaerts dach te tercien tijt als hi wt is so leest
kyrieleyson cristeleyson kyrieleyson mitten versikel ende collect.
Dit seltu doen voir een siel dair ghijt voir begheert of oec
voir dijns selves siel. Ende voir wat siel dit gedain wort alsmen
voir wair seyt die wort verlost totten eersten hemelvairts dach
ons heren al soude si inden veghevier geweest hebben ten
ionxten daghen toe. Dat selve gheschiet oec in dijnre sielen of
du dat doeste voir di selven. 4 (afb. boven)
De eigenaar, of een latere gebruiker, heeft deze instructies
gebruikt, aangezien iemand een aantekening

van het overlijden van haar vader onder deze rubriek
heeft geschreven als in een poging zijn ziel te redden.
Voor onze 21ste-eeuwse ogen kan het naast elkaar gebruiken
van stijlen en paletten weliswaar vloeken, maar
we zijn er nog steeds niet volledig van op de hoogte hoe
in de late 15de eeuw het vervaardigen van manuscripten
in zijn werk ging. Dit belangrijke manuscript getuigt
echter van een esthetiek waarin afwisseling gewaardeerd
werd en van een productiewijze die het talent van kunstenaars
in verschillende steden tegelijkertijd benutte s
kathryn m. rudy
Conservator verluchte handschriften Koninklijke Bibliotheek
12 Vereniging remBrandt zomer 2006 2007
miniatuur
david en goliath
fol. 172v-173r
uit besproken
handschrift
N o t e n :
1. de populairste getijden waren de getijden van de
Heilige maagd (hier op fol. 18-44v), de getijden
van de eeuwige wijsheid (hier op fol. 45-60v),
de Lange kruisgetijden (hier op fol. 62-78v), de
Lange getijden van de Heilige geest (hier op fol.
80-96v) en de getijden van alle Heiligen (hier op
fol. 97-113).
2. Fol. 18r, Virgo in sole; fol. 62r, Christus als man
van smarten; fol. 80r, Veronica; fol. 96v, Christus
als Salvator Mundi met eigenaar; en fol. 120r
en fol. 173r, twee verschillende versies van een
harpspelende david.
3. dit getijdenboek wordt bewaard in Luik,
Bibliothèque de l’université, wittert ms. 13.
4. Vertaling (red.): Lees elke dag zoveel psalmen als u
wilt, zoveel als u er zou lezen op Hemelvaartsdag
bij de terts. Als deze uit zijn, lees dan Kyri Eleison
Christe Eleison Kyri Eleison met beurtgebed en
collecta. Dit kunt u doen voor een ziel waar u zelf
voor kiest of ook voor uw eigen ziel. En de ziel
waarvoor dit gedaan wordt, als het waar is, die
wordt verlost op de eerste Hemelvaartsdag, ook al
zou deze in het vagevuur hebben moeten blijven
tot de jongste dag. Dat zelfde gebeurt ook in uw
eigen ziel als u dat voor u zelf doet.

gemeentemuseum
Den Haag
13 Vereniging remBrandt zomer 2007
turboschelpbeker
daniel schilperoort (zilversmid, geen geboorte- of sterfdatum bekend)
den Haag, 1607. Verguld zilver, h. 19, br. 14,5, d. 11,5 cm
gemerkt op mondrand: stadskeur den Haag, jaarletter B voor 1607, meesterteken schelp in schild,
toegeschreven aan daniel schilperoort; bijgeslagen belastingteken Bijltje (1853-1927)
Herkomst: particuliere collectie
De in Den Haag vervaardigde edelsmeedkunst heeft vaak
een verrassende vormgeving. De aanwezigheid van het stadhouderlijk
hof en de regeringscolleges verleende Den
Haag een bijzonder karakter. Connecties met andere vorstelijke
hoven en het komen en gaan van veel ambassadeurs
zorgden voor een directe invloed vanuit het buitenland.
Ook door de grote aantrekkingskracht van de stad op ambachtslieden
van buiten de grenzen is het Haagse zilver
veelal internationaal van vorm. De tentoonstelling Haags
goud en zilver in het Gemeentemuseum in 2005 toonde daarvan
indrukwekkende voorbeelden. De enige tot nu toe bekende
Haagse schelpbeker uit de vroege 17de eeuw ontbrak
nog op deze tentoonstelling. De bijzondere beker kon
onlangs worden verworven dankzij een zeer royale bijdrage
van de Vereniging Rembrandt. Daarmee is niet alleen de
collectie Haags zilver van het Gemeentemuseum aanmerkelijk
verrijkt, maar is in het algemeen de verzameling
Nederlandse nautilus- en turboschelpbekers aangevuld
met een uiterst oorspronkelijk versierd exemplaar.
sChelPbekers
Schelpbekers zijn geen onbekend fenomeen in de edelsmeedkunst
van de Nederlanden. Exotische schelpen,
zoals de nautilusschelp, waren in de 16de en 17de eeuw
in ons land gezochte objecten voor verzamelaars. De grote
schelpen uit het Verre Oosten werden gevat in een verguld
zilveren montuur met een standvoet, zodat ze als
pronkstuk en eventueel als drinkbeker konden worden
gebruikt. Men was gefascineerd door de combinatie van
een bijzonder, uit de natuur voortgekomen en door God
geschapen voorwerp met een kunstzinnig door de mens
vervaardigd montuur. Zo veroverden schelpbekers een
plaats in menig rariteitenkabinet. Maar ook alleenstaand
in een kunstkast of op een tafel, waar de beker van alle
kanten bekeken kon worden, zullen de decoratieve pronkstukken
de aandacht hebben getrokken. Nautilusbekers
zijn meermalen op schilderijen afgebeeld en vormen
daar vaak letterlijk het hoogtepunt van de compositie. 1
De meest opzienbarende Nederlandse nautilusbekers
zijn vervaardigd in Rotterdam, Delft, Amsterdam en
Utrecht in de periode 1585-1625. Deels behoren zij tot
openbare collecties in Nederland, zoals die van het Rijksmuseum
Amsterdam, het Stedelijk Museum het Prinsenhof
Delft, Museum Boijmans Van Beuningen Rotterdam en
het Centraal Museum Utrecht. De versiering van de
monturen is bijna altijd gebaseerd op de herkomst van
de schelp uit zee: hij bestaat uit een combinatie van fantasievolle
zeewezens en zeegoden met het in deze tijd gebruikelijke
renaissance-ornament. De opening van de
schelp is meestal verworden tot de muil van een grote
monsterkop. De schelp zelf kan bovendien nog zijn gesneden
en gegraveerd, beschilderd of zijn belegd met
kleurige edelsteentjes. In veel gevallen dringt het montuur
en de bewerking in zijn overdaad de schelp zelf wat
naar de achtergrond.
Bij de Haagse schelpbeker is de fraai dieproze gekleurde
en hoogglanzende schelp zelf nog nadrukkelijk
aanwezig. Niet een nautilusschelp is gemonteerd, maar
een turboschelp (Turbo marmoratus), ook wel maan- of
knobbelhoorn genoemd. Deze stevige schelp is in tegenstelling
tot de symmetrisch gewonden nautilusschelp,
een spiraalvormig gewonden slakkenhuis, van eenzelfde
indrukwekkende grootte en met eenzelfde kwaliteit
parelmoer. Oudere exemplaren van de turboschelp zijn
voorzien van drie spiraalvormig meedraaiende dikke
ribbels, maar de turboschelp van de Haagse beker met
zijn gladde vrij ronde vorm is waarschijnlijk een wat
jonger exemplaar. Zojuist opgepikt uit de zee, meestal

als bijvangst in een vissersnet, is de turboschelp een
weinig aantrekkelijk grauw en ruw geheel, dat pas door
een zuurbehandeling en polijsten zijn in eerste instantie
groene en vervolgens roze parelmoerlaag prijs geeft. De
vorm van de turboschelp verlangt een iets ingewikkelder
montuur, omdat dit spiraalvormig met de schelp moet
meedraaien.
bijZOndere vOrmgeving van het mOntuur
Het montuur van de Haagse turboschelpbeker onderscheidt
zich wezenlijk van de andere bekende bekers.
De schelp zelf is gevat in een vrij traditioneel verguld
zilveren montuur met vlakke klampen versierd met rolwerk
en voluten, waartussen een tros van vruchten en
engelenkopjes met vleugels. De opening van de schelp
vormt zoals eveneens gebruikelijk de muil van een
monsterkop met in een soort vissenstaarten eindigende
horens. In de binnenzijde van de mondlip zijn tussen
rolwerk-ornament twee zwaardvechtende zeewezens gegraveerd.
Vooral de grillige monsterkop is sprekend en
overtuigend uitgevoerd: in de geplooide, wat weke vormgeving
van de huid en de horens is een voorbode van de
kwabstijl te zien.
De meest opvallende nautilusbekers hebben een stam
in de vorm van een figuur die de schelp op zijn hoofd
torst: zeewezens met vissenstaarten of saters met bokkenpoten
die op dolfijnen of andere waterdieren rijden.
De vormgeving van de stam en voet van de Haagse schelpbeker
daarentegen is niet gebaseerd op zeewezens, maar
op een abstracte ornamentiek. Het is deze zeer elegante
en voor deze periode zeer ‘moderne’ ornamentiek die
de Haagse schelpbeker zo bijzonder maakt.
De stam van de Haagse schelpbeker lijkt in principe
op een balusterstam, maar deze is hoog opgetrokken en
over de gehele hoogte omgeven door elegant gebogen
voluten, die uit een bloemkrans langs de stam omhoog
lijken te groeien of een verbinding maken met de voet.
Karakteristiek zijn de ribben, die de C- of geknikte
S-vorm van de voluten deels accentueren en verstevigen.
De ronde voet vertoont op twee profiellijsten met een
traditionele gestempelde renaissanceversiering van
knerren en ruitjes, een in drieën gedeelde invulling van
opengewerkt ornament. Dit opengewerkte ornament
heeft eveneens een bijzondere vormgeving met opstaande
richels en ovale vlakken waarin grillig gevormde
doorboringen.
Dergelijke versieringen van voet en stam zijn in de
eerste decennia van de 17de eeuw veelvuldig verwerkt
in ornamentprenten, vooral in kleine prenten met het
zogenaamde ‘zwartwerk’-ornament. Dit ornament, genoemd
naar de afwisseling van zwarte en witte vlakken,
is een verfijnd vervolg op rolwerk-ornament. De pren-
15 V ereniging remBrandt zomer 2007
ten werden in eerste instantie uitgegeven in Duitse steden
als Stuttgart, Augsburg en Neurenberg. Zij zijn vervaardigd
door kunstenaars als Esaias van Hulsen, Hieronymus
Bang, Lukas Kilian en Michel Le Blon, die vaak zelf ook
goudsmid waren. 2 Zwart werkprentjes
waren bij uitstek bestemd
voor edelsmeden. We
kennen het ornament vooral
toegepast bij versieringen in
email of niello op goud of
zilver, bijvoorbeeld op horlogekasten,
medaillons en messenheften.
Vroege uitgaven
bijvoorbeeld van Van Hulsen
en Kilian verschenen in 1606
en 1607.
De versiering van de Haagse
schelpbeker, die voorzien is
van een jaarletter voor 1607,
komt zeer dichtbij deze ornamentvoorbeelden.
Het is een
bewijs van de snelheid waarmee
in Den Haag nieuwe bronnen
voor vormgeving en versiering werden gevolgd. De driedimensionale
en opengewerkte toepassing van het ornament
op de stam en de voet van de Haagse schelpbeker
is uniek. Een enigszins vergelijkbare opengewerkte voet
van een bekerschroef, uitgevoerd in koper, is bewaard
in het Rijksmuseum. 3 Als versiering van het opengewerkte
gedeelte is hier echter het traditionele rolwerk
toegepast, gecombineerd met fabeldieren.
De techniek van het openwerken van edelmetaal,
een effect dat in deze vroege periode nog niet ontstond
door figuurzagen, maar door boren, beitelen en
vijlen, werd in de eerste helft en het midden van de
17de eeuw meer toegepast. Juist de laatste jaren zijn
verschillende voorwerpen van Haags zilver te voorschijn
gekomen, waarvan de versiering in ajour was uitgevoerd.
Opvallende werkstukken betreffen grote manden, zoals
van Dirck of Nicolaas Loockemans, Hans Coenraet
Breghtel en Adriaen van Hoecke en, in de jaren zestig,
opengewerkte flesmonturen. 4 In 1998 kon een ander
bijzonder voorbeeld van ajour bewerking worden aangekocht
dankzij de steun van de Vereniging Rembrandt:
een juwelenkistje uit 1645, in Den Haag vervaardigd
door Andries Grill. 5 De techniek van de ajourversiering
in de 17de eeuw heeft tot nu toe minder in de aandacht
gestaan, ondergesneeuwd als het ware door het overweldigende
niveau van het drijfwerk van de gebroeders Van
Vianen en anderen. Het is verheugend dat in de Haagse
schelpbeker weer een voorbeeld van ajourwerk aan het
Nederlands kunstbezit is toegevoegd.
Ornament ontwerp
voor goud- en
zilversmeden
in zwartwerk, uit
een serie van zes
esaias van Hulsen
(ca 1570-voor
1626), (stuttgart)
1606. ets,
6,8 x 5,8 cm
CoLLeCtie museum
Für angewandte
kunst, wenen

de gOudsmid en de mOgelijke OPdraChtgever
Over de maker van het montuur en over de oorspronkelijke
opdrachtgever is helaas nog niet veel bekend.
Het meesterteken is op grond van de schelpvorm toegeschreven
aan de goudsmid Daniel Schilperoort. Zijn
naam is in de Gemeentelijke Archieven in de vroege
17de eeuw vermeld op een huwelijkscontract uit 1603,
als hij trouwt met ‘Anna de Wedua’, mogelijk een
weduwe van een vakgenoot-goudsmid. 6 Of hij in Den
Haag werd geboren, is niet duidelijk. Veel protestantse
kunstenaars uit het zuiden trokken in de late 16de eeuw
naar de Noordelijke Nederlanden, mogelijk behoorde
Schilperoort daartoe.
Ook wat betreft de opdrachtgever tasten we nog
in het duister: schelpbekers zijn wel een aantal keer
in boedelinventarissen van Haagse inwoners vermeld,
zoals in 1642 bij Martin Snouckaert van Schauburg, een
groot kunstkenner en verzamelaar, en in 1663 bij Jacob
de Jonge van Naeldwijck. 7 Door het ontbreken van een
wapen op de beker zijn er helaas weinig aanknopingspunten.
belang vOOr de COlleCtie van het
gemeentemuseum den haag
De turboschelpbeker vormt een uniek, aantrekkelijk
en bijzonder vroeg voorwerp in de collectie Haags
zilver van het Gemeentemuseum. Het beleid van het
Gemeentemuseum Den Haag is erop gericht de collectie
Haags zilver waar noodzakelijk te versterken. De nadruk
ligt daarbij op bijzondere werken uit tijdsperioden waaruit
delen slecht vertegenwoordigd zijn, zoals de 16de,
17de of de 19de eeuw.
Haags zilver uit de vroege 17de eeuw of eerder is
nauwelijks bewaard. Het is verheugend dat in 2004 twee
zilveren drinkschalen van het Haagse St. Joris schuttersgilde
uit 1561/1562 aan de collectie van het Haags
Historisch Museum konden worden toegevoegd dankzij
steun van de Vereniging Rembrandt. Een tot nu toe
onbekende verguld zilveren huwelijksbeker van Johan
van Oldenbarnevelt uit 1574/1575, uit een Engelse
privé-collectie, was onlangs te zien op de tentoonstelling
Haags goud en zilver in het Gemeentemuseum in 2005. 8
De kloeke vormgeving van deze stukken, zo afwijkend
van de tot nu toe bekende renaissancebekers, werpt een
nieuw licht op de productie van het Nederlandse zilver.
Ditzelfde geldt voor de Haagse turboschelpbeker. Door
zijn afwijkende vormgeving vormt het montuur van de
schelp een belangrijke aanvulling op de tot nu toe be-
16 Vereniging remBrandt zomer 2007
kende nautilus- en turboschelpbekers, zowel die met een
buitenlands montuur als de Nederlandse exemplaren.
De schelpbeker illustreert daarnaast het beeld van
het Haagse zilver vóór het vorstelijk vertoon aan het
hof van Frederik Hendrik en Amalia. Dat er in de eerste
decennia van de 17de eeuw op hoog niveau werd
geproduceerd door de Haagse goudsmeden, blijkt tot
nu toe vooral uit schriftelijke bronnen. De beschrijving
van een silvere vergulden spiegel van gedreven ende gemailleert
werck, geleverd door Dirck Loockemans aan de Staten-
Generaal als geschenk voor de Paltsgravin, de latere
Winterkoningin Elisabeth, en de talloze vermeldingen
van drinkschalen, koppen en lampetstellen die de overheid
cadeau gaf, zijn daarvan een bewijs s
Jet Pijzel-dommisse
Conservator afdeling Kunstnijverheid Gemeentemuseum Den Haag
N o t e n
1. Hanns-ulrich mette, Der Nautiluspokal.
Wie Kunst und Natur
miteinander spielen, münchen,
Berlijn 1995. over nederlandse
verzamelingen: e. Bergvelt,
r. kistemaker (red.), De wereld
binnen handbereik. Nederlandse
kunst- en rariteitenverzamelingen,
1585-1735, 2 dln, zwolle, amsterdam
1992.
2. P. Fuhring, Ornament prints in the
Rijksmuseum II. The seventeenth
century, 3 dln, rotterdam 2004,
nrs. 500-512, 1359-1369, 1622-
1635; C.-P. warncke, Die ornamentale
Groteske in Deutschland
1500-1650, 2 dln, Berlijn 1979,
afb. 311, 312, nrs. 879-900,
1136-1147, 1220-1231; F. ritter,
Illustrierter Katalog der Ornamentstichsammlung
des K.K. Oesterreich.
Museum für Kunst und
Industrie: Erwer bungen seit dem
Jahre 1889, wenen 1919, p. 18,
26-29; r.-a. schütte, Geschichte
der Schwarz ornamente-Entwicklung
und Ausprägung einer Gruppe
von Vorlageblättern für Goldschmiede
von 1585 bis ca. 1635,
kiel 1991 (diss. Christian albrechts-universität).
3. o. ter kuile, Koper & Brons, rijks -
museum amsterdam 1986, nr. 410.
4. J. Pijzel-dommisse, Haags goud en
zilver. Edelsmeedkunst uit de Hofstad,
den Haag, zwolle 2005, afb.
123, 124, 128, 141, cat.nrs. 1,
143.
5. J. Pijzel-dommisse, ‘Juwelenkistje.
andries grill, den Haag 1645’,
Bulletin van de Vereniging Rembrandt
8 (1998), nr. 3, p. 22-23.
6. een ranke drinkschaal met deksel met
het wapen van Frederik Hendrik
was voorheen aan schilperoort
toegeschreven, maar het meesterteken
op deze drinkschaal is bij
nadere bestudering aan de goudsmid
Hendrik montens i toegekend,
Pijzel-dommisse, op.cit. noot 4,
afb. 9.
7. Haags gemeentearchief, not. arch.:
snouckaert datum1642, nr. 133,
fol [info volgt nog]; en de Jonge
van naeldwijck datum 1663, nr.
344, fol. [info volgt nog]
8. r. van Lit, J. Pijzel-dommisse, ‘twee
zilveren drinkschalen, Joseph
maertensz. van der Hove, den
Haag 1561/1562’, Bulletin van de
Vereniging Rembrandt 15 (2005),
nr. 3, p. 18-21. Pijzel-dommisse,
op.cit. noot 4, afb. 63, 4.

museum Het Valkhof
Nijmegen
rustende boer met spade
Jan toorop (Poerworedjo [Java] 1858 – den Haag 1928)
1909. olieverf op board, 110 x 75 cm
gesigneerd en gedateerd, rechtsonder: 1909 / J.Th. Toorop
Herkomst: particuliere collectie, nederland (bemiddeling door kunsthandel ivo Bouwman, den Haag)
Rustende boer met spade is één van de zeldzame werken die
Jan Toorop schilderde in de periode die hij doorbracht in
Nijmegen, de jaren 1908 tot 1916. Het verfijnde contrast
tussen violet en groen, de losse toetsen en korte, brede,
moza ïek achtige penseelstreken, zijn typerend voor een fase
in zijn oeuvre die in Nederlandse musea nauwelijks is vertegenwoordigd.
Het monumentale werk, dat met steun van de
Vereniging Rembrandt kon worden verworven voor Museum
Het Valkhof in Nijmegen, neemt ook in de collectie aldaar
een bijzondere plaats in. Het museum beschikte reeds over
een aanzienlijke collectie met werken op papier van Toorop
en een grote hoeveelheid correspondentie tussen de kunstenaar
en zijn Nijmeegse contacten, maar kan nu ook in de vaste
opstelling een belangrijk schilderij van Jan Toorop tonen.
de vereniging rembrandt en jan tOOrOP
Jan Toorop was de belangrijkste Nederlandse kunstenaar
van zijn generatie en werd ook door zijn tijdgenoten als
zodanig gewaardeerd. De vele monografieën – vanaf de
eerste momenten van zijn roem omstreeks het begin
van de jaren 1890 tot kort na zijn dood in 1928 – geven
blijk van een grote bewondering voor zijn artistieke
ontwikkeling: van jeugdig tekentalent en ‘revolutionair’
vernieuwer naar gevierd meester en voorvechter van de
katholieke kunst. Met name in de afgelopen jaren staat
Toorop weer sterk in de publieke belangstelling.
Het is opvallend te constateren dat voor het eerst in
haar lange geschiedenis ook de Vereniging Rembrandt
aankopen van Toorops werk heeft gesteund, en buitengewoon
ruimhartig bovendien: in de afgelopen drie jaar
droeg de vereniging bij aan de verwerving van maar liefst
drie belangrijke werken van Toorop door verschillende
Nederlandse musea. In 2005 steunde de Vereniging
Rembrandt de aankoop van Zwervers in de duinen (1889/
1891), een tekening in potlood, zwart en gekleurd krijt
die in de collectie van het Katwijks Museum de belangrijke
rol onderstreept die Jan Toorop (met een onderbreking
van enkele jaren) speelde binnen de kunstenaarskolonie
ter plaatse tussen 1890 en 1904. Het Rijksmuseum in
Amsterdam verwierf in 2006 met het Portret van Marie
Jeanette de Lange (1900) een belangrijke aanvulling op haar
collectie werk van Jan Toorop, waarin voordien de schilderijen
minder goed vertegenwoordigd waren. Met het
symbolisme van Zwervers in de duinen, het pointillistische
Portret van Marie Jeanette de Lange en de in divisionistische
17 Vereniging remBrandt zomer 2007
stijl geschilderde Rustende boer met spade (1909) zijn de
collecties van de betreffende instellingen verrijkt met
karakteristieke voorbeelden van de ontwikkeling in
Toorops oeuvre in de jaren 1890-1910.
tOOrOP in nijmegen
Vanaf 1903 bracht Toorop jaarlijks met zijn gezin de zomermaanden
door in Domburg, dat hij in 1897 voor het
eerst had bezocht. In oktober 1908 informeerde hij bij
zijn vriend Anthonij Nolet, een Nijmeegse wijnhandelaar,
naar de mogelijkheid een huis te vinden in diens
woon plaats: Gij moet weten wij denken erover de winter-
maanden in Nijmegen door te brengen, daar ik zelf zoo ver-
bazend slecht tegen de Amsterdamsche lucht kan. Ik heb daar
altijd last van die leelijke atmosfeer, malariaachtig, en voel me
daar steeds zwak en lusteloos voor te arbeiden. Ik wilde gaarne
in Nijmegen zoo’n huisje zien te vinden (huren) met een tuin,
waarin ik een atelier kan laten zetten. Gij weet soms niet iets
voor mij, niet in de stad maar liefst in de buitenwijken. Ik vind
Nijmegen zoo’n heerlijk klimaat. Dankzij bemiddeling van
Portret van jan toorop
Chris Lebeau (1878-1945)
1914. Lithografie gedrukt op Japans papier, 27,3 x 30,5 cm
museum Het VaLkHoF, niJmegen

Nolet vond Toorop vrijwel meteen een geschikte woning
in Nijmegen, waar hij al even spoedig het middelpunt werd
van een groep kunstzinnigen, musici en middenstanders
die actief waren in het plaatselijke kunstleven. Nijmegen
kende diverse bewonderaars en verzamelaars van zijn
werk, veelal uit katholieke kring. Toorop bleef echter
ook buiten Nijmegen actief.
tOOrOPs sChilderijen
Jan Toorop was vooral actief als tekenaar en vervaardigde
gedurende zijn lange loopbaan een relatief klein aantal
schilderijen; hij schilderde tussen 1897 en 1911 niet
meer dan vijf werken per jaar en na 1911 nog slechts vijf
werken, waaronder het portret van Arthur van Schendel
uit 1912 (Stedelijk Museum Amsterdam). Toorops
schilderijen vanaf de jaren tachtig zijn voornamelijk
neo-impressionistisch van stijl. In de jaren 1888-1891
schilderde hij ongeveer vijftien divisionistische werken.
Na 1892 concentreerde hij zich voornamelijk op de
tekenkunst. In de vier jaar daarna raakte hij zelfs geen
penseel meer aan, maar vestigde hij zijn reputatie als
tekenaar van symbolistische voorstellingen.
In 1897 begon hij weer te schilderen in een systematisch
aangebracht fijn pointillé en veelal lichte pastelkleuren.
Begin 1901 kwam een abrupt einde aan het werken in
kleine stippeltjes en schilderde Toorop, onder invloed
van Signac en Cros, Dorpelwachters der zee (Museum
Boijmans Van Beuningen), een expressief doek van
groot formaat met net als het hier besproken werk losse
toetsen en korte, brede, mozaïekachtige penseelstreken.
Het merendeel van de schilderijen dat na 1901 ontstond,
veelal portretten, kenmerkt zich door een expressieve
stijl. 1 In 1905 kwamen opnieuw enkele betrekkelijk fijn
gediviseerde werken tot stand, zoals de Houthakker
(Gemeentemuseum Den Haag) en Appelplukkers (particuliere
collectie), allebei bedoeld voor een nooit
voltooid zevenluik.
Vanaf midden 1906 koos Toorop weer voor de ruwere
divisionistische stijl en schilderde hij zogenaamde luministische
werken, waarin de weergave van het licht, de
lichteffecten en -straling centraal staan. Toorops belangstelling
werd gedeeld door kunstenaars als Sluijters, Gestel
en Mondriaan, die eveneens luministische schilderijen
maakten. Het hoogtepunt van Toorops werk in deze jaren
vormt een kleine groep schilderijen uit 1907, die hij in
1908 inzond voor een tentoonstelling van St. Lucas, een
progressieve Amsterdamse kunstenaarsvereniging. 2
19 Vereniging remBrandt zomer 2007
rustende bOer met sPade
In 1909, één jaar na zijn vestiging in Nijmegen, schilderde
Jan Toorop zijn Rustende boer met spade. Het model
voor de krachtige figuur met zijn kolossale handen vond
de kunstenaar waarschijnlijk in Zeeland, waar hij de
zomermaanden bleef doorbrengen. Het beeld van de
moegewerkte boer, geplaatst tegen de achtergrond van
een helder veelkleurig landschap, sluit aan bij Toorops
belangstelling voor sociaal bewogen thema’s, die ook
in zijn werk uit de jaren tachtig van de 19de eeuw terug
te vinden is. In deze periode heeft die kunst veelal een
Christelijke strekking. Toorops Rustende boer met spade
heeft echter niet het expliciet religieuze karakter dat
een groot deel van zijn tekeningen uit de ‘katholieke
jaren’ in Nijmegen kenmerkt. Het schilderij dat we nu
als Rustende boer met spade kennen exposeert hij voor het
eerst in mei 1909 op de Ausstellung für Christliche Kunst
in Düsseldorf, onder de titel Nach des Tages Arbeit. Gezien
de thematiek, de stijl, het formaat en het verfijnde contrast
tussen violet en groen (waar Toorop een voorkeur
voor had) is het een belangrijk werk binnen zijn oeuvre.
Het zogenaamde ‘boerenrealisme’ sluit aan bij de tekeningen
die Toorop in deze periode maakte.
De expositie Vincent van Gogh en de moderne kunst 1890-
1914 in het Van Gogh Museum (1990-1991) toonde aan
dat de grove penseelvoering verwijst naar de schildertrant
van Vincent van Gogh. Het is daarmee een treffend
voorbeeld van de receptie van Vincent van Gogh in de
Nederlandse schilderkunst van de vroege 20ste eeuw.
Toorop bewonderde Van Goghs werk en organiseerde in
1892 de eerste tentoonstelling van diens werken in de
Haagsche Kunstkrings
ruud Priem
Conservator oude kunst Museum Het Valkhof, Nijmegen
N o t e n :
1. zie de publicatie bij de tentoonstelling
over dit onderdeel van toorops
oeuvre in museum Het Valkhof,
nijmegen: P. van der Coelen, k.
van Lieverloo (red.), Jan Toorop -
Portrettist, zwolle/nijmegen
2003.
2. Kanaal Vlissingen-Middelburg
(gemeentemuseum den Haag),
De vissersvloot bij Veere (Centraal
museum, utrecht), Zee en duin bij
Zoutelande, (gemeentemuseum den
Haag) en Gebed voor de maaltijd
(zeeuws museum, middelburg).

katwijk of
madonna met kind
Jan toorop (1858-1928)
1892, zwart krijt en
potlood op papier,
30 x 37,8 cm
CoLLeCtie museum de
Fundatie, Heino/wiJHe
katwijks museum
Katwijk
Zwervers in de duinen
Centraal op de voorstelling, op de top
van een duin, zijn een man en een
vrouw met twee kinderen te zien. De
moeder zit met een baby op de schoot
naar links gekeerd, haar man staat
achter haar met hangende schouders
en zijn handen in de zakken peinzend
naar rechts gedraaid. Een ouder
meisje zit wat lager op het duin onder
de moeder, met haar gezicht gericht
naar de beschouwer. Tussen haar en
de moeder staat een kan op de grond.
Het meisje eet of drinkt, zij houdt met
20 Vereniging remBrandt zomer 2007
Zwervers in de duinen
Jan toorop (Poerworedjo [Java] 1858 - den Haag 1928)
1889/1891. Potlood, zwart en gekleurd krijt, 60 x 62,5 cm
gesigneerd links onder Jan Toorop
Herkomst: kunsthandel ivo Bouwman, den Haag
Jan Toorop woonde en werkte gedurende twee periodes van zijn leven in
Katwijk: van 1890 tot 1892 en van 1899 tot 1904. Het Katwijks Museum
wilde graag in het bezit komen van werken die hij tijdens deze periodes
maakte. De collectie van het museum is opgebouwd uit werk van kunstenaars
die in Katwijk gewerkt en gewoond hebben. Het leeuwendeel
van de collectie stamt uit de periode 1880 tot 1920. Toen vormde zich
een kunstenaarskolonie in Katwijk, waarin ondermeer Toorop een belangrijke
rol speelde. Zwervers in de duinen van Jan Toorop is ontstaan
in zijn eerste Katwijkse periode en heeft tweemaal deel uitgemaakt van
aan hem gewijde tentoonstellingen in het Katwijks Museum, in 1985 en
2001-2002. Met steun van de Vereniging Rembrandt was het in 2006
mogelijk tot aankoop over te gaan.
haar linkerhand haar schort omhoog
dat hierdoor kruimels of druppels kan
opvangen. Onder het viertal, waarvan
de gezichten vluchtig zijn weergegeven,
staat een hondenkar met potten en pannen
waarmee waarschijnlijk een karig
inkomen voor het ventersgezin moet
worden verdiend. Voor de kar, die tussen
twee soorten distels staat, zien we twee
honden bij wilgentenen manden. Op de
voorgrond is een elektriciteitspaal getekend,
die aan de moderne tijd refereert.
Daaronder is bosschage met bladeren
weergegeven. In de bosjes zit rechtsonder
een vogel. Iets hoger, rechts, zien
we in de duinvallei een begraafplaats.
In de duinen achter het kerkhof vliegen
meeuwen. Links van het centrale duin is
onder drie bomen iemand de grond aan
het bewerken. De grijsblauw gekleurde
lucht is gedekt; de zee is te zien achter
en boven het geelbruine duinlandschap.
Ter hoogte van de vrouw en de man zien
we de zon, in een halve cirkel, zwak door
het wolkendek schemeren.
Het bovenste deel van de voorstelling
is hoofdzakelijk opgebouwd uit korte,
vooral horizontale streepjes, de figuren
zijn bijna gearceerd. Voor het onderste
deel gebruikte Toorop contouren om
vormen aan te geven, waarvan die van de
distels grijsgroen ingekleurd werden. De
bij Toorop vaak voorkomende duidelijke
omlijning van figuren ontbreekt hier:
alleen bij de man zien we enkele contourlijnen
die waarschijnlijk na veranderingen
zijn aangebracht.
Toorop maakte een voorstelling met
een sombere uitstraling. De afgebeelde
personen profiteren niet van de vooruitgang.
Zij zwerven met hun nering door
het land. Het nog lege kerkhof, met een
schedel en botten op de pilaren en een
treurwilg naast een praalgraf, wacht op
hen. Alleen het meisje heeft het hoofd
wat geheven: zal haar een betere toekomst
wachten?
symbOlisme
Toorop, een zeer veelzijdig kunstenaar,
stond open voor nieuwe stromingen
in de kunst en experimenteerde daar
veelvuldig mee. Daarnaast was hij ook
geïnteresseerd in andere kunstvormen,
waaronder muziek en literatuur. Zo ontstonden
in dezelfde tijd voorstellingen
in verschillende stijlen en technieken. In
Katwijk hield hij zich bezig met het pointillisme
en het symbolisme dat aan het
eind van de 19de eeuw bloeide en dat
Toorop vermengde met Jugendstil, maar
ook met realistische voorstellingen van
het vissersleven. Deze werken maakte hij
in potlood, krijt, gouache en olieverf.
Als etser en lithograaf was hij ook actief.
Voordat Toorop met zijn vrouw
Annie Hall naar Katwijk kwam, waar hun
dochter Charlie geboren werd, woonde
het jonge paar in Brussel. Daar bewoog
de sociaal betrokken Toorop zich tevens
in anarchistische kringen. Deze sociale
bewogenheid uitte zich in zijn werk. Al
in Katwijk zien we hierin verandering
komen: in zijn late symbolistische periode
zou Toorop zich meer op (mystiek-)
religieuze onderwerpen richten. Dit was
wellicht onder invloed van de venerische
ziekte die hem enige tijd had gekweld
en hem zijn verdere leven parten zou
blijven spelen.

Foto: wim zandbergen, Plaza studio katwijk
Dat Toorop Katwijk uitkoos om te werken
en te wonen zal te maken hebben
gehad met de liefde voor de zee en
zijn zoektocht naar de ‘pure’ mens, die
zich nog in zijn natuurlijke omgeving
bewoog, niet beïnvloed door de oprukkende
industrialisatie. Hij was niet de
enige kunstenaar die hier naar op zoek
was: navolgers van de Haagse School
streken om die reden ook neer in
21 Vereniging remBrandt zomer 2007
Katwijk, waar zich tussen 1880 en 1910
een kunstenaarskolonie vormde. Ook
in zijn kunst was Toorop op zoek naar
zuiverheid en expressie door middel van
vorm en kleur.
Het symbolisme ontwikkelde zich bij
Toorop in Katwijk als tekenstijl en zou in
zijn verdere leven een rol blijven spelen.
De lijn speelt, zoals in veel van zijn werk,
een belangrijke rol. Golvende parallelle
lijnen geven het goede aan terwijl hoekige
lijnen het kwade symboliseren. Een
aantal symbolen die zijn ideeën weergeven
komt vaak terug: doornen, zwaan,
sfinx en roos. Zwervers in de duinen staat
aan het begin van deze ontwikkeling.
De lijnen zijn nog kort, doornen laten
zowel de natuur als het harde leven zien.
De duinen hebben ronde vormen maar
spelen als golvende lijnen nog geen rol.

huwelijk of aurore
Jan toorop (1858-1928)
1892, Potlood, krijt en
pastel op karton, 66 x
52,2 cm
CoLLeCtie museum
BoiJmans Van
Beuningen, rotterdam
Het kerkhof – in werkelijkheid toen aan
de buiten- en zuidoostzijde van het dorp
gelegen, nu ingeklemd tussen bebouwing
– zal de sombere gedachten van de
man weergeven. Laten de meeuwen het
vluchtige van het leven zien?
De schrijver Albert Verwey woonde
met zijn vrouw Kitty dichtbij, in
Noordwijk, waar Toorop vaak door de
duinen heenliep. Hun huis was een
literaire ontmoetingsplaats, ondermeer
van Toorops vriend Jan Veth en medewerkers
van De Nieuwe Gids. De dichteres
en actief socialiste, de toen nog niet gehuwde
Henriëtte Roland Holst-van der
Schalk, zocht Toorop ook in Katwijk op,
waar zij van hem een felbegeerde symbolistische
tekening kreeg. Deze is getiteld
Katwijk of Madonna met kind uit 1892, en
bevindt zich nu in het bezit van Museum
de Fundatie in Heino. 1 Hierin toont
Toorop zijn religieuze (katholieke) belangstelling.
Een vrouw troont als een
Madonna met kind op een duin voor het
dorp achter haar. Het deel van de vrouw
dat boven het duin uitkomt vervloeit in
een vervaagde mandorla en komt zo los
van het dorpsgezicht terwijl haar rok
met zware contouren aangegeven is. Het
duin is met golvende parallelle lijnen getekend.
Achter de vrouw zijn in het dorp
mensen aan het werk. Rechts achter is
de kerktoren te zien.
22 Vereniging remBrandt zomer 2007
Ook met de in Leiden wonende schilder
Floris Verster, een oude schoolvriend,
had Toorop veel contact. Voor het
huwelijk dat Verster sloot met Jenny
Kamerlingh Onnes maakte hij in 1892
de pastel Huwelijk of Aurore, momenteel
in de collectie van Museum Boijmans
Van Beuningen. Hierin komt naast het
symbolisme ook de Jugendstil tot wasdom.
De geharnaste Floris Verster staat
fier naast zijn naakte bruid die omgeven
wordt door golvend haar. Links van de
ridder bloeien rozen, terwijl rechts van
de bruid doornen vervaarlijk groeien.
Aan de voet van het paar ligt een zwart
monster: het leven is vol gevaren maar
het goede zal overwinnen met de ridderlijke
Floris aan de zijde van zijn bruid.
Hij zal haar beschermen, zo lijkt Toorop
te willen zeggen.
datering
Zwervers in de duinen wordt gewoonlijk
in 1891 gedateerd. Volgens de
Tooropkenner Harry Kraay moet dit
1889 zijn. In de tekst die hij in het
Katwijks Museum uitsprak bij de overhandiging
van de tekening aan het museum
merkte hij op dat volgens Toorops
biograaf – tevens samensteller van diens
eerste oeuvrecatalogus –, de kunstcriticus
Plasschaert, het werk uit 1889
stamt. 2 In deze tijd woonde Toorop in
Brussel en ontdekte hij Katwijk. In 1891
was de tekening voor het eerst te zien op
een tentoonstelling van de Nederlandse
Etsclub in Den Haag. Men zou er
daarom van uit zijn gegaan dat de tekening
kort daarvoor is ontstaan. In 1892
werd zij nog eens op twee tentoonstellingen
in België getoond: bij Les Vingt in
Brussel – een kunstenaarsgroep waarbij
Toorop, als een van de weinige buitenlanders,
als lid toegelaten was 3 – en bij
L’Association pour L’Art, in Antwerpen. In
het invloedrijke tijdschrift L’Art Moderne
verscheen een lovend artikel over de
herziene en aangevulde versie van de te-
kening. Dat er inderdaad veranderingen
zijn aangebracht is te zien rond de man
op het duin en links van het meisje waar
vaag de contouren van een langgerekt
dier, wellicht een vluchtende haas, te
zien zijn. De titel van het werk veranderde
eveneens. Droeg het bij Les Vingt
nog de titel Het kerkhof, in Antwerpen
werd het als De zwerver tentoongesteld.
Daar werd later de meervoudsvorm en in
de duinen aan toegevoegd, zoals het werk
vandaag de dag bekend is.
aankOOP
Al jaren geleden werd er in het Katwijks
Museum nagedacht over aankoop van
dit werk. Helaas was het toen financieel
niet mogelijk de wens te realiseren. Na
de laatste Toorop-tentoonstelling in het
Katwijks Museum in 2001-2002 is men
weer in onderhandeling gegaan met
Kunsthandel Ivo Bouwman in Den Haag,
waar de tekening jarenlang in bezit is geweest.
De heer Bouwman was bereid het
museum tegemoet te komen en nadat
de Vereniging Rembrandt, de Stichting
Sponsorgelden Katwijks Museum, het
SNS-Fonds Katwijk en Gifted Art ook bereid
waren financieel bij te dragen, werd
de knoop doorgehakt en kon het werk
aan de collectie worden toegevoegd. 4 s
annemarie kingmans
Kunsthistoricus en vrijwillig medewerker van
het Katwijks Museum
N o t e n
1. zie V. Hefting, Jan Toorop
1858-1928, cat. tent.
den Haag (Haags
gemeentemuseum),
1989, pp. 29-32.
2. Harry kraay, lezing bij
de overdracht van Jan
toorops Zwervers in
de duinen, katwijks museum,
28 juni 2006.
3. in deze naar vernieuwing
in de kunst strevende
kunstenaarsgroep
behoorden naast Jan
toorop (1885), august
rodin (1889) en Paul
signac (1890) tot de
buitenlandse leden.
4. de tekening maakte deel
uit van de tentoonstelling
Aanwinsten II, die
tot half april 2007 in het
katwijks museum te
bezichtigen was.

meats
Claes oldenburg (1929)
1964. gips, tempera,
porseleinen schalen,
marmeren platen,
57 x 96 x 96 cm
museum BoiJmans Van
Beuningen, rotterdam
museum Boijmans Van Beuningen
Museum Boijmans Van Beuningen verwierf in
2006 vier kunstwerken die lange tijd eigendom
van de Belgische verzamelaar Hubert Peeters waren
geweest en later in eigendom kwamen van Daividia
Inc. Het betreft twee werken van Claes Olden burg
(1929): Soft Washstand (p. 24) en Meats (p. 23),
beide uit 1964; een werk van Tom Wesselmann
(1931-2004), Interior (p. 26), uit 1965 en tenslotte
één van James Rosenquist (1933), Discs (p. 25),
uit 1964. De aankoop kwam tot stand met steun
van de Gemeente Rotterdam (€ 800.000), de Mondriaan
Stichting/Ministerie van OCW (€800.000),
VSB fondsen (€250.000), de Vere ni ging Rembrandt
(€ 250.000), waarvan € 50.000 uit het Dura Kunstfonds,
de Stichting tot Beheer Museum Boijmans
Van Beuningen (€ 118.400) en de Stichting Museum
Boijmans Van Beuningen (€100.000).
23 Vereniging remBrandt zomer 2007
Rotterdam
vier werken uit de amerikaanse Pop art
Claes oldenburg, James rosenquist, tom wesselmann
Herkomst: voormalige collectie Hubert Peeters, later daividia inc.
een kleine gesChiedenis
Toen Wim Beeren in 1978 directeur werd van het Museum
Boijmans Van Beuningen trof hij een museum met een
vermaarde prenten en tekeningencollectie, een interna tionaal
gewaardeerde collectie oude schilderkunst, een kunstnijverheidcollectie
en een collectie klassiek moderne kunst.
Hedendaagse kunst, zeg kunst vanaf 1960, was wel
aanwezig maar op een voor Beeren weinig bevredigend
niveau. Dit had te maken met het feit dat het museum
pas in 1963, ten tijde van het directoraat van Ebbinge
Wubben, zich voor het eerst expliciet bekende tot het
verzamelen van moderne en hedendaagse kunst. Kunst
die tot dat moment wel aanwezig was in de collectie maar
nimmer met een weloverwogen plan verworven was. In
de woorden van Beerens voorganger Ebbinge Wubben
was het als een anomalie gaan voelen, dat in een stad als
Rotterdam, …. waarin het meest moderne, de meest recente
ontwikkelingen niet snel genoeg konden worden verwezenlijkt,
dat in deze stad in het museum de tijd als het ware stil zou
blijven staan bij de jaren 1900 of 1920. 1

24 Vereniging remBrandt zomer 2007
soft washstand
Claes oldenburg (1929)
1964. Vinyl gevuld
met kapok, ijzer,
137 x 106 x 57 cm
museum BoiJmans Van
Beuningen, rotterdam

discs
James rosenquist (1933)
1964. acryl op doek; acryl
op aluminium (2 delen),
214 x 106 cm; 213,5 x 76 cm
museum BoiJmans Van
Beuningen, rotterdam.
Directeur Wim Beeren zag het als één van zijn belangrijkste
taken om een helder beleid te ontwikkelen, dat er
in het bijzonder op gericht was om door middel van een
intensief tentoonstellings- en aankoopprogramma het
museum ook op het gebied van de hedendaagse kunst
een vooraanstaande internationale positie te doen innemen.
Enerzijds betekende dit het uitbouwen van de beginnende
collectie surrealistische kunst in het museum,
met name het met extra aankoopgelden verwerven van
belangrijke surrealistische werken uit de nalatenschap
van de voormalige mecenas van de surrealisten, Edward
James. Anderzijds betekende dit dat een soort inhaalmanoeuvre
verricht moest worden wat betreft de kunst uit
de jaren ’60 en ’70.
Voor dit laatste ontwierp Beeren, samen met zijn hoofdconservator
Martin Visser, een plan om een belangrijk
deel van het beschikbare aankoopbudget te besteden
aan vijf sleutelfiguren uit deze periode, die representatief
waren voor een hele beweging en tegelijkertijd zelf grote
kunstenaarspersoonlijkheden zijn. 2 Claes Oldenburg en Andy
Warhol voor de pop art. Joseph Beuys voor de Aktionskunst.
Walter de Maria voor de conceptkunst, respectievelijk minimalkunst
en Bruce Nauman voor het grote terrein van de
‘new attitudes’. 3 Daarnaast zou de kunst van dat moment
(onder meer het Nieuwe Duitse Expressionisme van
kunstenaars als Penck, Kiefer en Baselitz; Amerikaanse
kunstenaars als Borofsky en Schnabel; Italianen als Chia
en Cucchi en jongeren als Daniëls, Dokoupil, Dahn,
25 Vereniging remBrandt zomer 2007
Basquiat en Salle) op de voet
gevolg worden.
In dezelfde Nota Aan koopbeleid
uit 1979 schrijft Wim
Beeren de pop art is op dit
moment onevenwichtig vertegenwoordigd.
De Engelsen zijn redelijk
aanwezig, de Amerikaanse
pop art vertoont grote leemten en
is op zijn sterkst in de beelden van
Segal en Marisol en de schilderwerken
assemblages van Jim Dine.
Rauschenberg en Jasper Johns zijn
niet aanwezig. O.a. Andy Warhol
en James Rosenquist ontbreken
bij de afdeling schilderkunst.
Lichtenstein is er met een niet zeer
representatief werk. 4 Het is in dit
licht dat de recente verwerving
van vier belangrijke vroege Amerikaanse Pop Art werken
met steun van onder andere de Vereniging Rembrandt,
beschouwd moet worden.
de belgisChe verZamelaar Peeters
In 1979, hetzelfde jaar als Beerens eerste Nota Aan koopbeleid,
verwerft het Museum Boijmans bij de New Yorkse
galerie Leo Castelli met de nodige moeite een groot
werk van Andy Warhol, genaamd The Kiss (Bela Lugosi),
uit 1963. Tegelijkertijd ontwikkelt Beeren samen met
Claes Oldenburg een plan om een groep van werken
te verwerven middels de opdracht van het museum aan
Oldenburg om een Screwarch – een boog in de vorm van
een schroef – te ontwikkelen. Nog steeds in hetzelfde
jaar 1979, besluit Beeren een zomeropstelling van de
collectie te maken – Formaties – waarin hij van plan is een
interpretatie te geven van de collectie, geordend naar
thema’s en chronologie, en waarin hij wil laten zien in
welke richting hij de collectie in de komende jaren verder
wil ontwikkelen.
Met dat laatste doel voor ogen vraag ik u ter ondersteuning
van onze nog arme collectie ‘Pop art’ – waarin nochtans de
nieuwe aankoop van Andy Warhol ‘The Kiss’ glorieert – de
volgende werken uit Uw collectie in bruikleen voor de gestelde
periode, aldus Beeren in een brief aan de Belgische
verzamelaar Hubert Peeters. 5 Het gaat om een vijftal
werken van Claes Oldenburg en een groot doek van Andy
Warhol. Peeters bezit een excellente collectie vroege
Amerikaanse Pop Art werken, werken die hij voor het

26 Vereniging remBrandt zomer 2007

interior
tom wesselmann (1931-2004)
1965. assemblage; plastic,
spiegelglas, hout, metaal,
168 x 132 x 20 cm
museum BoiJmans Van
Beuningen, rotterdam
N o t e n
1. geciteerd in: J.r. ter molen:
‘Voorwoord’, in: De
Collec tie moderne kunst
van het Museum Boijmans
Van Beuningen Rotterdam.
rotterdam (museum
Boijmans-van Beuningen)
1985.
2. interview met dr. w.a.L.
Beeren door Paul donker
duyvis in 1985. gepubliceerd
in: De Collectie moderne
kunst van Museum
Boijmans Van Beuningen
Rotterdam. rotterdam
(museum Boijmans-van
Beuningen) 1985.
3. nota aankoopbeleid, 1979.
geciteerd in bovengenoemde
publicatie.
4. idem.
5. Brief van w.a.L. Beeren
aan de heer en mevrouw
Peeters, 15 juni 1979
(archief museum Boijmans
Van Beuningen).
6. Brief van Claes oldenburg
aan mr. Peeters. July 7,
1979 (archief museum
Boijmans Van Beuningen).
overgrote deel in het jaar van ontstaan direct bij de kunstenaars
of hun New Yorkse galeries verworven heeft.
Al eerder in 1968 toonde Peeters tezamen met twee
Nederlandse verzamelaars - Frits Becht en Martin Visser
(inderdaad dezelfde als de toenmalige hoofdconservator
moderne kunst van het Boijmans) - zijn collectie in het
Stedelijk Van Abbemuseum onder de tentoonstellingstitel
Three Blind Mice. Peeters stemt toe en zo komt voor
het eerst één van de recent door het museum verworven
Pop Art werken in het Boijmans terecht. Het gaat om
Oldenburgs prachtige Soft Washstand uit 1964.
Claes Oldenburg
Diezelfde maand nog schrijft Oldenburg een brief aan
Peeters waarin hij stelt dat The Boymans is a very good
place for these pieces, especially since the museum has commissioned
a group of my works (related to the theme of the
Srew subject). It would please me greatly if my works from
your collection could remain in the Boymans as long as possible.
Since those pieces from your collection are so choice it
would, together with the Srew project, make one of the best
groups of my work to be seen in Europe. 6
En inderdaad komt deze groep van werken, in 1980
nog aangevuld met Oldenburgs Meats uit 1964, James
Rosenquists schilderij/assemblage Discs uit 1965, en
Tom Wesselmanns Interior uit 1964 voor langere tijd
in bruikleen bij het museum. Ook een vroeg werk van
Marcel Broodthaers Une Echelle de Briques uit 1969 wordt
binnen dit bruikleen betrokken. Vanaf dat moment
– 1981 – heeft het museum de beschikking over een
significante groep vroege Amerikaanse Pop Art werken,
die een speerpunt vormt binnen het nieuw door Wim
Beeren te ontwikkelen beleid met sleutelfiguren als
Oldenburg en Warhol, maar die vooralsnog niet het
onvervreemdbaar eigendom van het museum is.
De aanwezigheid van deze topwerken geeft niet alleen
internationaal kleur aan de collectie hedendaagse
kunst van het museum, maar biedt ook een link naar de
al in de collectie aanwezige Engelse Pop Art werken en
biedt context aan werken van zogenaamde Nederlandse
Pop Art kunstenaars als Woody van Amen en Jacob
Zegveld, die met name in Rotterdam opvallend aanwezig
zijn. Hoe prachtig dit bruikleen in vele opzichten ook
uitwerkt, het is rechtevenredig lastig om hiermee om
te gaan. In de loop der jaren wordt namelijk een aantal
belangrijke stukken uit het bruikleen door de eigenaar/
verzamelaar om hem moverende redenen teruggetrokken.
In 1984 wordt het schilderij Red Explosion van Andy
Warhol verkocht, in 1985 de belangrijke sculptuur Soft
Engine van Claes Oldenburg en in 1992 Une Echelle de
Briques van Marcel Broodthaers. Werken die weliswaar
alle drie eerst aan het museum te koop worden aange-
27 Vereniging remBrandt zomer 2007
boden, maar waar het museum op dat moment niet de
financiële middelen voor kan vinden.
een Pijler van de COlleCtie
Hetzelfde probleem doet zich voor in begin 2006, wanneer
de resterende werken uit de collectie Peeters – die
dan overigens al in andere handen is overgegaan – uit
het bruikleen met het Boijmans dreigen te worden teruggetrokken.
Zesentwintig jaar nadat de werken in het
museum terecht zijn gekomen, lijken ze alsnog voor het
museum verloren te gaan. Is dat erg? Ja, dat is erg. Het
vertrek van deze werken zou een hiaat in de collectie
teweeg brengen dat waarschijnlijk nimmer zou kunnen
worden opgevuld. Natuurlijk heeft iedere collectie hiaten,
en hoef echt niet ieder hiaat te worden opgevuld.
Maar in dit specifieke geval zou een belangrijke pijler
van de collectie, een pijler waarop nieuwe delen van
de collectie gebouwd zijn, en waarmee oudere delen
onderstut worden, wegvallen. Met de kans dat tenminste
een gedeelte van het bouwwerk zal instorten. Nog
afgezien van het feit dat voortschrijdende inzichten ook
een belangrijke relatie leggen tussen bepaalde facetten
van de Pop Art en die andere pijler van de collectie, het
Surrealisme.
Met name Soft Washstand en Meats van Oldenburg en
Interior van Wesselmann vormen een heel interessante
link tussen het Surrealisme en de Pop Art. Bij beide
gaat het in de basis om het (her-)gebruik van bestaande
objecten, of in de taal der surrealisten zogenaamde
objets trouvés. Objecten van Man Ray, Duchamp of Dali
blijken in zekere zin vooraf te gaan aan het gebruik
van alledaagse objecten bij deze Pop Art kunstenaars.
Schaalvergroting, het uit de context halen en materiaalgebruik
dat tegengesteld is aan objecten uit de
gewone, banale realiteit leidt bij iemand als Oldenburg
tot een zelfde soort ‘surrealiteit’ als een objet trouvé van
Man Ray of Dali. Ook het isoleren van een stuk van een
etalage van een slagerij – Meats – ligt vrij dicht tegen het
Surrealisme aan. De assemblage van bestaande objecten
bij Wesselmanns Interior verschilt qua techniek en resultaat
in feite weinig van Dali’s Surrealist Object. Daarom
is het des te meer toe te juichen dat het Boijmans met
de hulp van een aantal fondsen, en met een speciaal
krediet dat door de Gemeenteraad op voordracht van de
wethouders is verleend – ter waarde van een derde van
de aankoopprijs –, deze vier topwerken uiteindelijk voor
het museum heeft weten te verwervens
Jaap guldemond
Senior Conservator Hedendaagse Kunst
Museum Boijmans Van Beuningen

leden maken leden
u weet dat aankopen met steun van de Vereniging rembrandt
voor het openbaar kunstbezit mogelijk zijn dankzij uw bijdrage.
maar weten uw vrienden dat OOk?
wij willen het belang van particuliere donaties tijdens het
jubileumjaar extra bij u onder de aandacht brengen. om belangrijke
kunstwerken voor nederland te behouden moeten we groter en
sterker worden. in aanloop naar ons 125-jarig bestaan willen we
onomwonden een beroep doen op uw netwerk en vragen om uw
vrienden lid te maken. Voor uw aanmelding van een nieuw (partner-)
lid ontvangt u gratis de nieuwe rembrandt agenda 2008.
u k u n t e e n n i e u w l i d o p g e v e n m e t d e s p e c i a l e a n t w o o r d k a a r t i n d i t b u l l e t i n .
28 Vereniging remBrandt zomer 2007
Nieuwe leden ontvangen uiteraard:
p de rembrandt kaart die gratis toegang geeft
tot 110 musea in nederland
p Het Bulletin dat drie maal per jaar wordt
uitgebracht en waarin alle achtergronden van de
aangekochte werken worden toegelicht
p uitnodigingen voor ledenbijeenkomsten
p én, niet in de laatste plaats, de wetenschap dat
dit lidmaatschap bijdraagt aan het verrijken van
ons openbaar kunstbezit
Vereniging rembrandt agenda 2008 met korting
s P e C i a l e l e d e n a a n b i e d i n g
J A N U A R Y F E B R U A R I 2 0 0 8 | W E E K 5
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
M O N D A Y 28 J A N UA R Y T U E S D A Y 29 J A N UA R Y W E D N E S D A Y 30 J A N UA R Y
08
08
09
09
10
10
11
11
12
12
13
13
14
14
15
15
16
16
17
17
18
18
19
19
20
20
“… de kroon op haar 125 jarige best aan …”
La Perruche et la Sirène
Henri Matisse (1869-1954)
1952
Gouache/geknipt papier/papier/doek, 337 x 773 cm (drie delen)
Aangekocht in 1967
IIn 1961 sloot de Vereniging Rembrandt een overeenkomst met het Prins I
Bernhard Fonds, waarin bepaald werd dat de vereniging het recht kreeg
een deel van de opbrengsten van de voetbalpool aan musea toe te wijzen
ten behoeve van aankopen. Voorwaarde was wel dat ook moderne kunst
gest eund zou worden. Namen na 1961 het aantal moderne aanwinsten
geleidelijk toe, lang niet alle aanvragen werden goedgekeurd. In 1966 werd
een aanvraag van Edy de Wilde, toenmalig directeur van het Stedelijk
Museum, afgewezen: hij wilde een monumentaal schilderij van Jasp er
Johns aankopen. Het bestuur stelde met overtuiging De leden verwachten
dit niet van ons. Men twijfelde te zeer aan de blijvende waarde van Jasp er
Johns, en men zou ten aanzien van het werk van een nog levende buitenlandse
kunstenaar altijd een zekere terughoudendheid betrachten.
Een jaar later wist de Wilde de argumenten van de vereniging in zijn
voordeel te gebruiken bij zijn sp ectaculaire aanvraag voor La Perruche et la
Sirène. Deze ‘gouache decoupée’ was in 1952 gemaakt door Henri Matisse,
een klassiek en erkend meest er. Na een uitvoerige discussie werd steun
verleend, met als belangrijk argument dat men meende de jongeren onder
de leden ermee te zullen aanspreken. Inmiddels is La Perruche et la Sirène
uitgegroeid tot één van de vlaggenschepen van het Stedelijk Museum – èn
van de Vereniging Rembrandt.
La Perruche et la Sirène
Henri Matisse (1869-1954)
1952
Gouache/geknipt papier/papier/doek, 337 x 773 cm (drie delen)
Aangekocht in 1967
In 1961 sloot de Vereniging Rembrandt een overeenkomst met het Prins
Bernhard Fonds, waarin bepaald werd dat de vereniging het recht kreeg
een deel van de opbrengsten van de voetbalpool aan musea toe te wijzen
ten behoeve van aankopen. Voorwaarde was wel dat ook moderne kunst
gest eund zou worden. Namen na 1961 het aantal moderne aanwinsten
geleidelijk toe, lang niet alle aanvragen werden goedgekeurd. In 1966 werd
een aanvraag van Edy de Wilde, toenmalig directeur van het Stedelijk
Museum, afgewezen: hij wilde een monumentaal schilderij van Jasp er
Johns aankopen. Het bestuur stelde met overtuiging De leden verwachten
dit niet van ons. Men twijfelde te zeer aan de blijvende waarde van Jasp er
Johns, en men zou ten aanzien van het werk van een nog levende buitenlandse
kunstenaar altijd een zekere terughoudendheid betrachten.
Een jaar later wist de Wilde de argumenten van de vereniging in zijn
voordeel te gebruiken bij zijn sp ectaculaire aanvraag voor La Perruche et la
Sirène. Deze ‘gouache decoupée’ was in 1952 gemaakt door Henri Matisse,
een klassiek en erkend meest er. Na een uitvoerige discussie werd steun
verleend, met als belangrijk argument dat men meende de jongeren onder
de leden ermee te zullen aanspreken. Inmiddels is La Perruche et la Sirène
uitgegroeid tot één van de vlaggenschepen van het Stedelijk Museum – èn
van de Vereniging Rembrandt.
T H U R S D A Y 31 J A N UA R Y F R I D A Y 1 F E B R UA R I S A T U R D A Y 2 F E B R UA R I
08
08
09
09
10
10
11
11
12
12
13
13
S U N D A Y 3 F E B R UA R I
14
14
15
15
16
16
17
17
18
18
MO
7 14 21 28
19
19
TUE 1 8 15 22 29
WE 2 9 16 23 30
THU 3 10 17 24 31
20
20
FR 4 11 18 25
SA 5 12 19 26
SU 6 13 20 27
“… it felt like the crowning of its 125th anniversary …”
ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de
Vereniging rembrandt, geeft de Collectors group
een speciale lustrum agenda uit. deze gelimiteerde
uitgave geeft een uitstekend beeld van de vele
verschillende gebieden waarmee de Vereniging
steun verleent aan de nederlandse musea.
Bijzondere aankopen uit diverse nederlandse
musea worden getoond, vergezeld van het verhaal
bij die aankoop van de desbetreffende directeur of
conservator.
Leden van de Vereniging Rembrandt kunnen de
agenda met € 10 korting bestellen (€ 32,50 in
plaats van € 42,50) en betalen bovendien geen
verzendkosten.
de fraai uitgevoerde agenda (180 pagina’s in kleur;
20 x 24 cm) is luxueus gebonden, verschijnt medio
oktober 2007 en is vanaf heden te bestellen met de
speciale antwoordkaart in dit Bulletin.

O V E R A A N W I N S T E N
18 8 3 – 18 9 3 – 19 0 3 – 191 3 – 19 2 3 – 19 3 3 – 19 4 3– 1953–1 9 6 3 – 1 9 7 3 – 19 8 3 – 19 9 3 – 2 0 0 3 – 2 0 0 8
rembrandt als voortrekker
mede dankzij het Prins Ber nhard Fonds
Het midden van de jaren zeventig behoort
niet tot de meest florissante periodes van
onze vereniging. toch konden er ondanks
doorlopend geldgebrek belangrijke aankopen
worden gerealiseerd en dankzij nieuwe
afspraken met het Prins Bernhard Fonds
(de voorloper van het Prins Bernhard
Cultuurfonds) verbeterde de situatie richting
de jaren tachtig. wat niet verbeterde was het
ledenaantal, reden voor een enquête onder
de verenigingsleden in 1982.
minerva in haar studeerkamer
toegeschreven aan Ferdinand Bol (1616-1680)
1636/37. tekening, 25,7 x 20,2 cm
riJksPrentenkaBinet, amsterdam
29 Vereniging remBrandt zomer 2007
nulPunt
in 1973, aldus het jaarverslag, resulteerden
zeven aanvragen in een toename van het
openbaar kunstbezit aan kunstschatten in
Nederland. Desalniettemin bleken enkele
principiële toezeggingen van de vereniging
niet tot het gewenste resultaat te leiden: de
verkopers accepteerden hogere biedingen
van derden. deze sombere toon zette zich
voort in 1974. in de vergadering van het
dagelijks bestuur van 18 oktober werden
geen aanvragen meer gehonoreerd, zo
kan in de notulen worden nagelezen: Over
de aanvragen is in feite niet gediscussieerd,
daar – wat eigenlijk nog nooit het geval is
geweest – geen schenkingen meer kunnen
worden verleend. Er zijn toezeggingen gedaan,
die als zij gestand gedaan moeten
worden het voor 1974 beschikbare bedrag
tot nul reduceren. Wij hebben de aanvragen
niettemin laten indienen om ons een
idee te kunnen laten vormen van ‘gemiste
kansen’. in het kader van de nijpende
kostenstijging besloot het bestuur de
leden te vragen hun bijdrage vrijwillig te
verhogen. aan deze oproep werd voldaan:
de gemiddelde ledenbijdrage nam toe van
ƒ 17,84 in 1974 naar ƒ 24,50 in 1975.
Het geldgebrek bleef een zorg, wat leidde
tot een opmerkelijk initiatief van een Leidse
jaarclub die aanvankelijk wilde collecteren
voor de restauratie van De nachtwacht.
toen het rijksmuseum haar echter liet
weten dat de kosten daarvoor reeds gedekt
waren, besloot zij een straatcollecte voor
de Vereniging rembrandt te houden, die
uiteindelijk ƒ 250,- opbracht. als beloning
hiervoor ontving de jaarclub het donateurschap,
wat ook het nog steeds dalende
ledental wat opkrikte.
ondanks de geldzorgen werden in 1974 in
totaal 13 aankopen gesteund. een jaar
later werden zelfs 21 aanvragen gesteund
en de meeste ook verworven, zoals voor
het stedelijk museum amsterdam het
schilderij Cathedra uit 1951 van Barnett
newman, voor het Centraal museum
utrecht twee zilveren drinkschalen Zomer
FuSIEN BIjl dE VROE
en Winter uit 1627 van adam van Vianen,
en voor het rijksprentenkabinet een vijftal
tekeningen uit de verzameling van Bernhard
Houthakker, die op 18 en 19 november in
amsterdam werd geveild. enkele malen beschikte
een andere partij over een ruimere
beurs of werd er een waarde aan het object
toegekend, die de in algemeen overleg
getrokken grenzen overschreed. en in een
heel enkel geval werd, ondanks toegezegde
steun van rembrandt, wegens gebrek aan
fondsen, niet eens een poging tot aankoop
gewaagd.
zo werd op 3 juni 1975 positief gereageerd
op een kapitale aanvraag, ingediend door
simon Levie, directeur van het amsterdams
Historisch museum. Hij vroeg namelijk steun
om te kunnen bieden op een schilderij van
rembrandt uit 1635, Minerva in haar
studeerkamer (ook bekend als Saskia als
Minerva), dat drie dagen later op 6 juni in
Parijs werd geveild. uit de notulen van de
vergadering van 3 juni: Taxatie Ffr. 1 á 2
miljoen. Volgens een artikel, geschreven
door Professor van Gelder in 1953, bevond
het zich toen in een particuliere collectie in
Zweden. Al realiseren alle leden van het
bestuur zich, dat het leeuwendeel van de
bijdrage afkomstig moet zijn van gemeente
en rijk, toch wil het bestuur uiteraard gaarne
steun verlenen aan genoemd museum, dat
sterk geporteerd is voor het verkrijgen van dit
kunstwerk. Afgesproken wordt dat de on dervoorzitter
in verband met het schrijnend
tijdgebrek de heer Levie telefonisch ervan
op de hoogte zal stellen, dat de vereniging
bereid is een bedrag van ƒ100.000,- te
schenken. Voorts wordt de ondervoorzitter
gemachtigd, indien de omstandigheden
daartoe aanleiding geven, de schenking te
verhogen tot ƒ200.000,-. tussen haakjes
werd aan de notulen toegevoegd: N.B.
Wegens gebrek aan fonds werd niet geboden.
een gemiste kans, niet alleen voor het
Amsterdams Historisch Museum, maar voor
het Nederlands kunstbezit als geheel zou het
schilderij in kwestie een belangrijke aanwinst
geweest zijn, zo schreef simon Levie aan

Burgemeester en wethouder kunstzaken na
afloop. Het schilderij werd gekocht door
Baron marcel Bich uit neuilly-sur-seine voor
Ffr 1.300.000,- (ƒ 780.000,-), die het in
1988 weer van de hand deed. 2
een schrale troost was dat tussen de vijf
tekeningen die in november uit de verzameling
Houthakker voor het rijkspren ten ka binet
werden verworven zich ook een kopie
naar Minerva in haar studeerkamer bevond,
in circa 1636/37 vermoedelijk getekend
door rembrandts leerling Ferdinand Bol.
Het schilderij zelf is momenteel overigens in
het rembrandthuis in amsterdam te zien,
als tijdelijk bruikleen van een particulier.
kasteel
een niet onbelangrijke rol speelde de
Vereniging rembrandt bij de pogingen om
kasteel amerongen met alle roerende
kunstschatten te behouden. Professor van
gelder dankte het bestuur in een brief van
30 Vereniging remBrandt zomer 2007
22 juli 1976 voor de toegezegde steun:
Uitsluitend dankzij het privé initiatief van
de Vereniging Rembrandt is ook een aantal
andere culturele instellingen over de brug
gekomen. Met de toezegging van een aantal
fondsen van ruim twee miljoen gulden werd
de basis gelegd om het resterende bedrag
van ƒ2.000.000,- aan het Ministerie van
CRM te vragen. uiteindelijk verleende de
minister toestemming en op 3 januari 1977
vond de definitieve overdracht plaats van
het kasteel amerongen aan de stichting
utrechtse kastelen. om de financiële bijdrage
te concretiseren werd de steun van
de Vereniging rembrandt in het bijzonder
gericht op de inhoud van de twee bibliotheekkamers
en als onvervreemdbaar bezit
aan de stichting overgedragen.
tOtO- en lOttOgelden
de jaarlijkse bijdrage van het Prins Bernhard
Fonds was voor de Vereniging rembrandt
tobias en anna
rembrandt Harmensz. van rijn (1606-1669)
1626. olieverf op paneel, 39,5 x 30 cm
riJksmuseum, amsterdam
onontbeerlijk. maar de hoogte van de bijdrage,
vastgesteld op 10% van de netto
inkomsten die het Prins Bernhard Fonds
per kalenderjaar uit de voetbaltoto ontving,
fluctueerde zeer. Per vijf pools (van de
totaal 40 pools per seizoen) werd het
bedrag bepaald dat bestemd was voor de
Vereniging rembrandt en vervolgens bijgeschreven.
Vaak bracht de tweede helft
van het voetbalseizoen gemiddeld minder
op, en wanneer de velden voor een langere
periode werden afgekeurd daalden de
inkomsten soms tot een dieptepunt.
op de vraag van het Prins Bernhard Fonds
– in verband met de besteding van de
lottogelden – een nota te schrijven welke
bedragen voor de ondersteuning van kunstaankopen
nodig waren, vroeg het bestuur
van de Vereniging rembrandt aan de directies
van zes grote musea (rijksmuseum,
stedelijk museum amsterdam, rijks mu seum
kröller-müller, het mauritshuis, museum
Boijmans Van Beuningen en het Frans Hals
museum) een raming te maken van het
benodigde geld om de eerste noden van
aankoop te vervullen. Hen werd gevraagd
welke stukken zij de laatste vijf jaren zouden
hebben gekocht, indien hun middelen
toereikend waren geweest, en welke aankopen
– voor zover bekend – op hun verlanglijstje
stonden. Hierbij werd ook gedacht
aan het vervangen van bruiklenen
die om verschillende redenen zouden kunnen
worden teruggetrokken. Verder hield
de vereniging rekening met de bedragen
die de afgelopen vijf jaren waren uitgegeven
aan schenkingen, en de bedragen
waarvoor wel aanvragen werden gedaan
maar die niet konden worden toegezegd
wegens gebrek aan middelen. na ook de
prijsstijgingen te hebben verdisconteerd
(de voorzitter meldde over een boek met
indices te beschikken), werd geconstateerd
dat in ieder geval gedurende vijf jaren
jaarlijks een bedrag van ƒ2.000.000,- ter
leniging van de ergste noden beschikbaar
zou moeten zijn. Bedroeg de bijdrage van
het Prins Bernhard Fonds in 1975 nog

ƒ278.000,-, in 1976 werd deze verhoogd
tot ƒ1.156.261,-.
zo veranderde de financiële situatie dusdanig
dat de penningmeester in oktober
1978 – als de vereniging een miljoen gulden
tegoed heeft uitstaan bij het Prins Bernhard
Fonds – zich afvroeg of deze situatie geen
problemen zou kunnen opleveren. enerzijds
vreesde hij namelijk dat het Prins Bernhard
Fonds de verdeelsleutel ten onzen nadele
zal kunnen veranderen, terwijl het anderzijds
zijn uitdrukkelijke wens was om niet
bekend te laten worden dat de Vereniging
rembrandt onvoldoende bestedingsmogelijkheden
had.
Hoe juist de gemaakte kostenraming was –
en hoe onnodig de zorg van de penningmeester
– bleek reeds een half jaar later.
op 31 mei 1979 werd een spoedvergadering
belegd, omdat simon Levie (inmiddels
directeur van het rijksmuseum) een telegram
had ontvangen van de advocaat van
mevrouw Bentinck-thyssen Bornemisza.
Hierin bood zij het schilderij Tobias en
Anna van rembrandt, dat het rijks museum
sinds 1959 in bruikleen had, te koop aan
voor 3 miljoen dollar. Het aanbod liep oorspronkelijk
tot 29 mei maar werd verlengd
Paprika en citroen op een witte handdoek
odilon redon (1840-1960)
1901. olieverf op doek, 27,5 x 46,4 cm
gemeentemuseum den Haag
31 Vereniging remBrandt zomer 2007
tot 5 juni (middernacht). de vergadering
besloot tot een schenking van 835.000
dollar in de hoop ook nu weer een stimulans
te geven aan andere instanties. de
aankoop ging door en in de notulen van de
vergadering van het dagelijks bestuur op
15 juni werd dan ook vastgesteld: de situatie
van een overschot doet zich echter niet meer
voor.
COlleCtie bOnger en surrealisten
in de jaren 1976/78 komt het behoud van
de collectie Bonger veelvuldig ter vergadering.
andries Bonger (1861-1934) verwierf
vooral werk van twee kunstenaars, odilon
redon en emile Bernhard. met beiden was
hij bevriend geraakt tijdens zijn verblijf in
Parijs van 1879 tot 1892. Het was de opzet
om de collectie in zijn geheel bijeen te
houden en bij voorkeur onder te brengen
in het rijksmuseum kröller-müller.
allereerst wendde de erfgenaam zich tot
de overheid, maar zonder resultaat. ook
de Vereniging rembrandt ondernam een
aantal acties om de totale collectie voor
nederland te behouden. in de tussentijd
werd de aanvraag van het Haags gemeentemuseum
voor de aankoop van één
schilderij uit de Bonger collectie, Paprika
en citroen op een witte handdoek van
odilon redon, even terzijde gelegd. dit
gebeurde mede naar aanleiding van een
brief van rudi oxenaar, de directeur van
het rijksmuseum kröller-müller, waaruit
bleek dat hij het met de nieuw benoemde
directeur van het Haags gemeentemuseum,
theo van Velzen, eens was dat een totale
reddingsactie van de collectie Bonger belangrijker
was dan een incidentele verwerving.
maar de acties bleven zonder succes.
de erfgenaam zag zich genoodzaakt een
eerste werk te verkopen om zo de successierechten
te kunnen voldoen. Bij het uitblijven
van een reactie van rijkswege en
naarmate het minder ging om het behoud
van de totale collectie (waarbij meespeelde
dat het kröller-müller reeds diverse werken
van redon bezat), was volgens oxenaar
de prioriteit anders komen te liggen en zag
zijn museum ervan af hiervoor een grote
uitgave te doen. dit maakte de weg vrij
voor steun aan de eerdere aanvraag van
het Haags gemeentemuseum, dat met een
bijdrage van ƒ100.000,- in staat werd
gesteld redons Paprika en citroen op een
witte handdoek te verwerven. 2
op 12 oktober 1979 werd een vergadering
van het algemeen bestuur gehouden
in rotterdam in het museum Boijmans-van
Beuningen. de voorzitter opende de vergadering
en verwelkomde in het bijzonder
de wethouder Culturele zaken die had aangegeven
namens het gemeentebestuur van
rotterdam de Vereniging rembrandt te
willen bedanken voor de financiële bijdrage
aan de recente aankoop door het museum
Boijmans-van Beuningen van enkele werken
van rené magritte en salvador dalí uit de
edward James Foundation. uit de notulen:
De wethouder spreekt vervolgens zijn grote
waardering uit voor het initiatief van de
VR tot het verlenen van die financiële
steun. Dankzij dit initiatief en de druk die
de vereniging heeft uitgeoefend op het Prins
Bernhard Fonds tot steunverlening is de
gemeente Rotterdam overtuigd geraakt van
het belang van de verwerving van de collectie
surrealisten, waardoor zij haar goedkeurig
heeft gehecht aan gedeeltelijke financiering.
ledenOnderZOek
Hoewel in deze periode van het bestaan
van de vereniging de vrijwillige bijdrage
nog gestaag groeide, nam het ledental
langzaam af. en al is het absolute cijfer van
het ledental niet de waardemeter van het
doel, toch wordt het als een indicatie gezien
van het belang dat in nederland aan

N o t e n
1. Voor het schilderij, zie
Volker manuth, marieke
te winkel, Rembrandt’s
‘Minerva in her Study’
of 1635: The Splendor
and Wisdom of a
Goddess, http://www.
dutchpaintings.com/
rembrandt.pdf
2. de Bonger collectie is in
1996 uiteindelijk aangekocht
door de overheid
en in permanent bruikleen
overgedragen aan
het Van gogh museum,
amsterdam.
3. deze en volgende cijfers
zijn ontleend aan het
rapport van FHV/BBdo,
marketing Communication
services, februari
1982.
de doelstellingen van de Vereniging rembrandt
wordt gehecht. Ledenwerving in een tijd waarin
de mens werd moegebeukt door advertenties, was
echter verre van eenvoudig, zo merkte de voorzitter
in een van de bestuursvergaderingen op. met
in 1983 het 100-jarig bestaan in het vooruitzicht
werd ernaar gestreefd een ledenwervingsactie op
te zetten. om een dergelijke actie succes te laten
hebben, moest eerst echter een goed inzicht
verkregen worden in de ledensamenstelling en zo
werd – per post – een enquête gehouden onder
500 leden. ruim 60% van de aangeschrevenen
reageerde. Een bijzonder hoog percentage, zo
meldden de onderzoekers, en ook de kwaliteit van
invulling van de vragenlijst was hoog. 3
75% van de leden bleek geïnteresseerd in schilderkunst.
de voorkeur voor oude kunst scoorde hoog
met 63%, maar ook moderne kunst deed het
relatief goed met 26%. Buiten een paar absolute
tegenstanders, aldus het rapport, denkt men nogal
genuanceerd over het beleid van de vereniging t.a.v.
moderne kunst. Ook al is men geen liefhebber van
moderne kunst, dan heeft men nog geen bezwaar
tegen aankoop hiervan; mits dit deskundig, zeer
omzichtig en met mate gebeurt. Het gaat erom dat
men het totaalbeleid goed vindt. Nu al vindt men
niet alle werken even mooi, maar de geïnterviewden
beseffen dat smaken nu eenmaal verschillen.
aan hun interesse voor beeldende kunst gaven de
leden invulling middels museumbezoek (83%), het
lezen van artikelen over kunst in dagbladen (80%),
het volgen van kunstprogramma’s op radio en
televisie (41%) en het zelf verzamelen van kunst
(31%). met 63% was NRC Handelsblad de best
gelezen krant van de ondervraagde leden; 25%
las buitenlandse kranten. als reden lid te worden
noemde 78% de doelstelling van de vereniging.
een fors percentage van 87% was tevreden over
het niveau van de gekochte kunstobjecten in het
algemeen. maakte men een ander attent op het
bestaan van de vereniging, dan werden het steunen
van het doel, het jaarverslag (het huidige Bulletin)
en de rembrandtkaart als gelijkwaardige argumenten
genoemd. een doorslaggevend argument om
ook lid te blijven was de rembrandtkaart (35% is
10-20 jaar lid, 24% 21 jaar of langer). de kaart
werd beschouwd als drempelverlagend: men ging
vaker, maar voor kortere duur, een museum binnen.
en ook al ging men niet, het gaf een plezierig gevoel
dat men gratis kan gaans
32 Vereniging remBrandt zomer 2007
n i e u w s
Oud-adviseur Frits duparc vertrekt bij het
mauritshuis
Juni jongstleden kregen wij bericht dat drs F.J. (Frits)
duparc aan het eind van dit jaar afscheid neemt als directeur van het
mauritshuis. dit betekent een gevoelig verlies voor de museumwereld
en het openbaar kunstbezit. als lid van de raad van adviseurs stelde de
heer duparc zijn grote kunsthistorische kennis en invloed ter beschikking
van de Vereniging rembrandt. Het was voor de Vereniging rembrandt
en het nationaal Fonds kunstbezit dan ook een voorrecht de heer duparc
metterdaad te kunnen ondersteunen bij zijn verbluffend succesvolle
aankoopbeleid ten behoeve van het koninklijk kabinet van schilderijen
mauritshuis, dat onder zijn leiding uitgroeide tot een wereldspeler. Hopelijk
zal de kunstwereld ook na zijn vertrek uit het mauritshuis kunnen blijven
profiteren van Frits duparcs kennis en ervaring.
vereniging rembrandt
Het bureau heeft met het oog op de naderende viering van het 125-jarig
bestaan van de Vereniging rembrandt voor een periode van anderhalf
jaar versterking gekregen van drs Lisette Teisman. Lisette studeerde communicatiewetenschap
in amsterdam en was onder andere werkzaam bij
de publieke omroep. Lisette gaat zich bezighouden met de marketing en
communicatie van het Lustrum.
ons lid – tevens verzamelaar van prenten en tekeningen – drs G.C. van
Nieuwenhuizen ondersteunt het Bureau als vrijwilliger bij de registratie van
de ‘virtuele collectie rembrandt’. Het is de bedoeling dat volgend jaar
op de vernieuwde website van de Vereniging rembrandt alle werken die
ooit (mede) met steun van onze vereniging zijn verworven te vinden zijn.
themafondsen
in 2006 konden wij melding maken van de oprichting – uit de nalaten schap
van mevrouw L.L. sjoer – van ons eerste themafonds: het zilverfonds.
dit jaar al kon uit dit fonds met een bedrag van € 25.000,- worden bijgedragen
(van de € 100.000,- die de Vereniging rembrandt beschikbaar
stelde) aan de verwerving van een fenomenale set van acht zilveren
kandelabers voor Paleis Het Loo.
Het fenomeen themafonds lijkt aan een heuse opmars bezig. nog in 2006
dienden zich het themafonds Prenten en tekeningen en het themafonds
glas aan. dit jaar kunnen wij opnieuw een themafonds aan de lijst toevoegen:
Schilderkunst 17de eeuw.
Het gaat, kortom, uitstekend met de themafondsen en vanzelfsprekend
hopen wij dat we in het volgende Bulletin de oprichting van themafonds
nummer 5 bekend kunnen maken. Voor nadere informatie over de thema-
en andere fondsen verwijzen we naar de rubriek ‘geven om kunst….’ in
dit Bulletin.
titus Cirkel
de titus Cirkel kwam op 25 april bijeen voor het traditionele jaardiner. niet
toevallig was de plaats van samenkomst het Cobramuseum voor moderne
kunst amstelveen. Het was immers het titus Fonds van de Vereniging
rembrandt waaruit vorig jaar een bijdrage werd geleverd voor de verwerving

v a n d e v e r e n i g i n g
33 Vereniging remBrandt zomer 2007
door het museum van het schilderij
Fauna van Constant. tijdens het
diner, dat plaatsvond in de zaal
waar het werk nu hangt samen
met vele andere topstukken uit de
Cobraperiode 1948-1951, gaf
mevrouw g.t. nieuwenhuys-van
der Horst – weduwe van de
kunstenaar – een toelichting op de
totstandkoming van dit werk.
in oktober worden de leden uitgenodigd voor een speciale voorbezichtiging
van de andy warhol tentoonstelling in het stedelijk museum in amsterdam
en in november vindt de jaarlijkse kinderdag plaats. dit jaar zal deze
worden georganiseerd in het Foam (Fotomuseum amsterdam) waar de
kinderen – van jong tot oud – kennis kunnen maken met de wereld van
de fotografie. tenslotte staat de jaarlijkse bijeenkomst tijdens de pan
amsterdam in de rai in november op de activiteitenkalender.
ter gelegenheid van het lustrum van de Vereniging rembrandt in 2008
zullen diverse activiteiten worden georganiseerd waaronder een uitwisseling
tussen leden van de titus Cirkel en de Young associates van de
moma in new York en de leden van de apollo Circle van het metropolitan
museum of art in new York.
inmiddels heeft de titus Cirkel ruim 100 leden maar nieuwe leden zijn
altijd welkom! Voor nadere informatie over het lidmaatschap van de titus
Cirkel kunt u zich wenden tot het Bureau van de Vereniging rembrandt.
algemene ledenvergadering: 13 oktober 2007 in middelburg
op zaterdag 13 oktober wordt de
algemene Ledenvergadering gehouden
in middelburg.
na de vergadering worden de
leden verwacht in het zeeuws
museum aan het abdijplein. Het
museum is na een ingrijpende
verbouwing die 7 jaar duurde, op
5 juni jl. heropend. rothuizen van doorn ‘t Hooft architecten (stedenbouwkundigen)
en Christian kiekens architecten (inrichting) hebben een
belangrijke bijdrage aan het vernieuwingsproces geleverd. tijdens een
exclusieve bezichtiging zullen de leden van het resultaat kunnen kennis
nemen. Het zeeuws museum bewaart meer dan 30.000 kunstschatten
die herinneren aan het verleden van zeeland. de gevarieerde collectie
omvat onder meer de beroemde 16de-eeuwse zeeuwse wandtapijten
en de historische collectie van het koninklijk zeeuwsch genootschap der
wetenschappen. ook de collectie hedendaagse kunst van de Provincie
zeeland, met werken van onder meer marinus Boezem, Piet dieleman en
Jan van munster, bevindt zich in het zeeuws museum.
op de achterzijde van dit Bulletin treft u nadere informatie over de
algemene Ledenvergadering. inschrijven kunt u via de ingevoegde kaart.
de vereniging rembrandt en de musea
zoals bekend is de core business van de Vereniging rembrandt het
geldelijk ondersteunen van kunstaankopen door musea. aan kunstwerken
die voor ondersteuning in aanmerking komen kan de Vereniging
rembrandt tot maximaal 50% van de aankoopprijs bijdragen.
aankooppogingen worden vaak ondernomen in eendrachtige samenwerking
met andere fondsen en bijna altijd in aanvulling op de inspanningen
van vriendenverenigingen. de Vereniging rembrandt kan dan
ook worden gezien als de overkoepelende vriendenvereniging van de
nederlandse kunstmusea.
de musea stellen tegenover onze bijdrage vrije toegang voor de leden
van de Vereniging rembrandt en vermelden bovendien bij het nieuw
verworven kunstwerk de naam van de Vereniging rembrandt. zo kunnen
de leden zien wat er met hun bijdrage wordt gedaan.
Voor het lustrumjaar 2008 heeft de Vereniging rembrandt de musea gevraagd
om extra aandacht te besteden aan de werken die zij in de loop
der jaren met steun van de vereniging hebben verworven. daarnaast is
een aantal musea gevraagd om door onze vereniging gesteunde topstukken
af te staan voor de centrale tentoonstelling die eind 2008 in het
Van gogh museum zal worden gehouden. onze verzoeken zijn tot nu
toe buitengewoon welwillend ontvangen.
jan maarten boll bepleit verruiming van de middelen voor
het openbaar kunstbezit
in het aprilnummer van Punt., het magazine voor medewerkers van
het ministerie van oCw, werd de voorzitter van onze vereniging,
Jan maarten Boll, geïnterviewd naar aanleiding van de poging van het
rijksmuseum om het portret door rembrandt van Catrina Hooghsaet
te verwerven. in dat gesprek onderstreepte hij nog eens dat het bij dergelijke
miljoenenprojecten niet gaat om een lobby bij het old boys network,
zoals wel eens wordt beweerd, maar dat vereende krachten nodig
zijn van de musea, fondsen, particulieren en bedrijven om de benodigde
gelden bij elkaar te krijgen.
Jan maarten Boll pleit ervoor om bij de herziening van de wet op de
kansspelen straks een vast aandeel van de loterijgelden te bestemmen
voor de versterking van ons openbaar kunstbezit.
nieuwe museumprijs
Het Prins Bernhard Cultuur-
fonds, dat sinds jaar en dag een
substantieel budget voor het
ondersteunen van kunstaankopen aan de Vereniging rembrandt ter
beschikking stelt, ondersteunt cultuur in de breedste zin. in dat kader
heeft het Fonds destijds de driejaarlijkse Prins Bernhard Cultuurfonds
museumprijs ingesteld. onlangs heeft het PBC in overleg met de
Bankgiroloterij besloten de museumprijs jaarlijks te gaan uitreiken en
bovendien om het prijsbedrag te verhogen van € 50.000,- naar
€ 100.000,-. Voor de toekenning van deze Bankgiroloterij museumprijs
stelt een jury een shortlist samen en bepaalt het publiek de uiteindelijke
winnaar. de museumprijs 2007 nieuwe stijl wordt in oktober uitgereikts

algemeen
de Vereniging rembrandt
werd onder de naam
Vereeniging Rembrandt tot
behoud in Nederland van
kunstschatten opgericht op
24 september 1883.
Het doel van de vereniging is het behouden
en uitbreiden van kunstschatten voor nederland,
en het verrijken van het openbare bezit
aan kunstschatten in nederland, het daartoe
vergroten van de publieke belangstelling voor
en het verhogen van de kennis van het roerend
cultureel erfgoed, in het bijzonder in nederlandse
openbare collecties. de vereniging is
ingeschreven bij de kamer van koophandel te
amsterdam, no. V40531186.
Op welke wijze levert uw schenking meer op?
p een gift is een schenking uit vrijgevigheid
zonder dat daar op geld waardeerbare aanspraken
tegen over staan. de Vereniging rembrandt is
gebaat bij elke gift. de gift kan in geld of natura
(w.o. kunstvoorwerpen) geschieden en als
eenmalige of peri o -dieke schenking gedaan
worden. Fiscaal is het het aantrekkelijkst voor u
om de schenking in vijf of meer vaste termijnen
te voldoen. Voor een dergelijke gift is, evenals bij
erfstellingen of legaten, het inschakelen van een
notaris nodig. de Vere ni ging rembrandt is bereid
de notariële kosten voor haar rekening te nemen
bij periodieke giften vanaf € 200,- per termijn.
p door erfstelling of legaat kunt u uw vermogen,
een bedrag en/of kunstvoorwerpen nalaten aan
de Vereniging rembrandt. de bestemming van
de kunstvoorwerpen kan worden bepaald in
overleg met de Vereniging rembrandt. Hiervoor
geldt onder bepaalde voorwaarden de genoemde
vrijstelling van successierechten.
p ten slotte noemen wij de bijzondere mogelijkheid
dat erfgenamen het successierecht gedeelte-
34 Vereniging remBrandt zomer 2007
lidmaatsChaP
ingevolge besluit van de algemene Leden ver -
ga dering 2005 zijn de contributies met ingang
van 2006 als volgt vastgesteld:
p gewoon lidmaatschap:
(tenminste) € 60,- per jaar
p echtpaar/partners lidmaatschap (twee personen):
(tenminste) € 85,- per jaar
p jongerenlidmaatschap (t/m 25 jaar):
(tenminste) € 20,- per jaar
p lidmaatschap voor het leven:
vanaf € 1.200,- (eenmalig)
p partnerlidmaatschap (twee personen)voor
het leven: vanaf € 2.000,- (eenmalig)
p bedrijfslidmaatschap:
(tenminste) € 1.000,- per jaar
lijk voldoen door overdracht van kunstvoorwerpen
aan de staat. u kunt ons hierover raadplegen.
waaraan draagt u bij?
u draagt bij aan de realisatie van de algemene
doelstelling van de Vereniging rembrandt:
verrijking van ons openbaar kunstbezit in
algemene zin, of aan de verwerving van kunst
werken op een be - paald verzamelgebied. nieuwe
mogelijkheden zijn: een rembrandtfonds op
naam of een themafonds.
wat is een rembrandtfonds op naam?
een persoonlijke manier van schenken of nalaten.
Het is een apart fonds, waarvan de oprichter in
samenspraak met de Vereniging rembrandt de
naam bepaalt (bijvoorbeeld de naam van de
stichter[s]), de doelstelling en de wijze van
besteding. Voor een rembrandtfonds op naam
geldt een minimum bedrag van € 75.000.
wat is een themafonds?
deze fondsen worden in het leven geroepen voor
Leden die in aanvulling op de contributie een
gift van (tenminste) € 250,- doen, kunnen
voor dat jaar de status van donateur verkrijgen.
de leden hebben op vertoon van hun lidmaatschapskaart
gratis toegang tot de permanente
collecties van de ruim honderd musea waaraan
de Vereniging rembrandt steun heeft verleend,
alsmede tot de ledenvergaderingen en de bijzondere
ledenbijeenkomsten. Voorts ontvangen
de leden het Bulletin met actuele informatie en
beschouwingen door experts en fraaie afbeeldingen
van de kunstwerken die met steun van
de Vereniging rembrandt zijn verworven (echtpaar/partnersleden
ontvangen één Bulletin).
Voor nadere informatie kunt u contact opnemen
met het bureau van de Vereniging rembrandt.
g e v e n O m k u n s t ? d e k u n s t v a n h e t g e v e n !
de Vereniging rembrandt steunt kunstaankopen van musea
ten behoeve van ons openbaar kunstbezit. Van overheidswege
wordt dit particulier initiatief fiscaal ondersteund. Voor giften
van particulieren gelden onder bepaalde voorwaarden aftrek-
mogelijkheden voor de inkomsten- en successiebelasting.
de Vereniging rembrandt is geheel vrijgesteld van schenkings-
en successierechten. zo kan zij optimaal profiteren van uw
gift tijdens uw leven of bij erfstelling.
degenen die geïnteresseerd zijn in een bepaald
verzamelgebied. u kunt bijdragen aan een
afzonderlijk themafonds, bedoeld om bepaalde
onderdelen van de openbare collecties te steunen,
bijvoorbeeld 17de-eeuwse schilderkunst, religieuze
kunst, prenten en tekeningen, beeldhouwkunst,
kunstnijverheid of moderne kunst. op deze wijze
kunt u daadwerkelijk bijdragen aan kunstaankopen
in bepaalde richtingen. de Vereniging rembrandt
kent inmiddels de volgende themafondsen:
themafonds zilver, themafonds Prenten en
tekeningen, themafonds glas en themafonds
schilderkunst 17de eeuw.
nadere informatie
wij geven u graag nadere informatie over de
vermelde mogelijkheden. Hiervoor is een speciale
brochure geven om kunst? de kunst van het
geven samengesteld, die wij u desgevraagd
toezenden. wij nodigen u uit om hierover
contact op te nemen met het Bureau (drs
H.m. Blankenberg, telefoon 070-427 17 20,
e-mail: blankenberg@verenigingrembrandt.nl).

de leden van de vereniging rembrandt hebben op vertoon van het bewijs van lidmaatschap vrije toegang tot de vaste collecties van de
musea die sinds de oprichting van de vereniging in 1883 zijn gesteund bij de aankoop van kunstwerken. dit zijn:
alkmaar • stedelijk museum
amerOngen • kasteel amerongen
amersFOOrt • museum Flehite
amstelveen • Cobra museum
amsterdam • allard Pierson museum
• amsterdams Historisch museum
• Bijbels museum
• Joods Historisch museum
• museum amstelkring
• museum het rembrandthuis
• museum willet-Holt huysen
• nederlands scheep vaartmuseum
• Pijpenkabinet & smokania
• rijksmuseum
• stedelijk museum
• stedelijk museum Bureau
amsterdam
• tropenmuseum
• Van gogh museum
aPeldOOrn • Paleis Het Loo-nationaal museum
aPPingedam • museum stad appingedam
arnhem • gemeentemusea
assen • drents museum
asten • Beiaard- en natuurmuseum asten
berg en dal • afrika museum
bergen OP ZOOm • Het markiezenhof
beverwijk • museum kennemerland
breda • Breda’s museum
brielle • Historisch museum den Briel
delFt • museum Lambert van meerten
• Legermuseum
• stedelijk museum Het Prinsen hof
• Volkenkundig museum nusan ta r a
deventer • gemeentemusea
dOrdreCht • dordrechts museum
• museum mr. simon van gijn
eindhOven • museum kempenland
• stedelijk Van abbemuseum
enkhuiZen • stg rijksmuseum zuiderzeemuseum
ensChede • rijksmuseum twenthe
gOrinChem • gorcums museum
gOuda • museumgouda
’s-gravenhage • gemeentemuseum den Haag
• Haags Historisch museum
• koninklijk kabinet van
35 Vereniging remBrandt zomer 2007
schilderijen mauritshuis
• museum meermanno
• museum mesdag
grOningen • groninger museum
haarlem • Frans Halsmuseum
• teylers museum
hattem • Voerman museum
’s-heerenberg • kasteel Huis Bergh
helmond • gemeentemuseum Helmond
’s-hertOgenbOsCh • sm’s
• noordbrabants museum
heusden a/d maas • Het gouverneurshuis
hilversum • goois museum
hOOrn • westfries museum
katwijk • katwijks museum
laren • singer museum
leek • nationaal rijtuigenmuseum
leens • Borg Verhildersum
leerdam • nationaal glasmuseum
leeuwarden • Fries museum
• museum Het Princessehof
nationaal keramiekmuseum
leiden • museum Boerhaave
• Prenten ka binet der rijks-
univer si teit
• rijksmuseum Het koninklijk
Penningkabinet
• rijksmuseum van oudheden
• rijksmuseum voor Volken kunde
• stedelijk museum de Lakenhal
lOOsdreCht • kasteel-museum sypesteyn
maarssen • slot zuylen
maastriCht • Bonnefantenmuseum
marken • marker museum
middelburg • zeeuws museum
nijmegen • museum Het Valkhof
OtterlO • kröller-müller museum
• nederlands tegelmuseum
Purmerend • Purmerends museum
ridderkerk • Huys ten donck (alleen de tuinen)
rOermOnd • stedelijk museum roermond
rOtterdam • atlas van stolk/Het schielandhuis
(Historisch museum rotterdam)
• maritiem museum rotterdam
• museum Boijmans Van Beuningen
• wereldmuseum rotterdam/
museum voor Volkenkunde
• nai nederlands architec tuur-
in sti tuut
rOZendaal • kasteel rosendael
de rijP • rijper museum in ‘t Houten Huis
rijswijk (Zh) • museum Het tollenshuis
sChiedam • stedelijk museum
sChOOnhOven • goud-, zilver-, en klokkenmuseum
sluis • oudheidkundige Verzameling
Belfort sluis
sneek • Fries scheepvaart museum
tiel • streekmuseum de groote
sociëteit
tilburg • de Pont, stichting voor
hedendaagse kunst
• textielmuseum
uden • museum voor religieuze kunst
uithuiZen • menkemaborg
utreCht • Centraal museum
• nationaal museum van
speelklok tot Pierement
• museum Catharijneconvent
vaassen • kasteel de Cannenburch
velsen-Zuid • museum Beeckestijn
vlissingen • zeeuws maritiem muzeeum
vOOrburg • museum swaensteyn
vOOrsChOten • kasteel duivenvoorde
weesP • gemeentemuseum
wijhe • museum de Fundatie/kasteel
Het nijenhuis
wOerden • stadsmuseum woerden.
Zaandam • museum van het nederlandse
uurwerk
ZaltbOmmel • maarten van rossummuseum
ZierikZee • maritiem museum zierikzee
• stadhuismuseum
ZutPhen • museum Henriëtte Polak in
de wildeman
• stedelijk museum
zwolle • museum de Fundatie/Paleis aan
de Blijmarkt
• stedelijk museum

aLgemene LedenVergadering
in H et Zeeuws museum
zaterdag 13 oktober 2007, 15.30 -19.00 uur. nieuwe kerk/zeeuws museum,
abdijplein te middelburg.
op zaterdag 13 oktober vindt de algemene Ledenvergadering van de Vereniging rembrandt
plaats in het zeeuws museum in middelburg. de vergadering wordt gehouden in de nieuwe
kerk tegenover het museum aan het abdijplein.
na de vergadering worden de leden uitgenodigd voor een exclusieve bezichtiging van
zeeuws museum, dat na een ingrijpende verbouwing op 5 juni jl. weer voor het publiek
is opengesteld. de collectie omvat onder andere een serie wereldberoemde 16de-eeuwse
wandtapijten. na de bezichtiging wordt een drankje en een hapje aangeboden.
P R O g R A m m A
15.30 uur ontvangst in de nieuwe kerk
15.45 uur algemene Ledenvergadering
16.45 uur welkomstwoord en inleiding op de bezichtiging van het museum
17.00 uur exclusieve bezichtiging van het museum
19.00 uur einde
aanmelden vóór 1 OktOber 2007
Het programma is alleen bestemd voor leden van de Vereniging rembrandt (geen introducés).
in verband met de organisatie verzoeken wij u vriendelijk zich vóór 1 oktober 2007 aan te
melden. u kunt hiervoor gebruik maken van de in dit Bulletin opgenomen antwoordkaart of
per e-mail: bureau@verenigingrembrandt.nl
u krijgt alleen bericht indien het om capaciteitsredenen niet mogelijk blijkt uw aanmelding
te honoreren.
V e r g e e t n i e t u w R e m b r a n d t k a a r t m e e t e n e m e n !
bereikbaarheid
Per auto: Het museum bevindt zich in de
abdij in het centrum van middelburg.
een goed oriëntatiepunt is de abdijtoren:
de Lange Jan. Parkeerplaatsen en -kelders
bevinden zich op 5 tot 10 minuten
loopafstand van het museum.
de afstand tussen rotterdam en het centrum
van middelburg is ongeveer 127 kilometer.
u volgt de a16 en gaat vervolgens via de
a17 richting roosendaal. Vervolgens gaat
u de a58 op en neemt u na ongeveer 60
kilometer afslag 39 richting middelburg.
de afstand tussen Breda en het centrum
van middelburg is ongeveer 100 kilometer.
nadat u ongeveer 60 kilometer op de a58
heeft afgelegd, neemt u afslag 39 richting
middelburg. op de site www.middelburg.nl
is actuele informatie over parkeermogelijkheden
te vinden
Per openbaar vervoer: treinverbindingen
zie: www.ns.nl Het abdijplein ligt op 10
minuten lopen van het station middelburg
Busverbindingen. Lijn 50 vanaf Hulst,
uitstappen halte station. Lijn 52 vanaf
domburg en lijnen 55, 56 en 58 vanaf
Vlissingen, uitstappen halte nieuwe Haven.
Toegankelijkheid: Het museum is
toegankelijk voor rolstoelgebruikers.
vereniging rembrandt
Lange Voorhout 15
2514 ea den Haag
telefoon: 070-42717 20
Fax: 070-42719 40
e-mail: bureau@verenigingrembrandt.nl