Psychiatrie - Europa Ziekenhuizen
Psychiatrie - Europa Ziekenhuizen
Psychiatrie - Europa Ziekenhuizen
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
IN DIT NUMMER :<br />
PSYCHIATRIE<br />
Site St.-Elisabeth<br />
www.europaziekenhuizen.be • euroscoop@europaziekenhuizen.be<br />
Site St.-Michiel<br />
N r 6 • September 2005<br />
AFGIFTEKANTOOR : BRUSSEL X<br />
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: DR PIERRE NYS<br />
EUROPA ZIEKENHUIZEN V.Z.W.<br />
DE FRÉLAAN, 206 – 1180 BRUSSEL<br />
Site 2 Alice
Wenst u inlichtingen over<br />
Overschakelen naar<br />
een vennootschap<br />
Neem contact op met onze specialist<br />
voor de medische sector:<br />
Patrice YVON<br />
Tel. : 02 674 47 65<br />
Fax. : 02 674 46 18<br />
E-mail: patrice.yvon@ing.be
INHOUD<br />
EDITO 04<br />
EURONEWS 05<br />
- Nieuwe medewerkers 05<br />
- Raadpleging “Bambi” 06<br />
- Uw contactpersoon in het ziekenhuis 06<br />
- Raadpleging voor tabakontwenning 06<br />
- Klinische paden in de orthopedie: Joint Care ® 07<br />
- Urologische kinesitherapie 07<br />
- Praktische informatie voor de huisarts 08<br />
- Evenementen: Wees erbij 09<br />
- Wie zijn wij? De spoedgevallendienst 10<br />
DOSSIER: PSYCHIATRIE 12<br />
- Wat maakt de psychiatriezo specifiek? Dr Denis Hers 12<br />
- Psychiatrische verpleegkundige Sylvie Poncelet 13<br />
- Het werk van de verpleegequipe Dr Paul De Hertogh 13<br />
- De ontmoeting met het eigen lichaam Christian Lusschentier 15<br />
- De vzw “Addictions” 18<br />
- Ouderdom en mentale gezondheid Dr Bernadette Sprimont 18<br />
- Het gebruik van de psychiatrie<br />
- in hospitaalmilieu Dr Paul De Hertogh 19<br />
- Daghospitalisatie Dr Denis Hers 20<br />
- Psychiatrische dienst aangesloten bij APSY-UCL 20<br />
- <strong>Psychiatrie</strong>”Liaison” Dr Caroline Defer 21<br />
- Theatrale rhapsodie in psychiatrie Viviane Wansart 21<br />
VOEL JE GOED IN JE VEL 22<br />
Toepassingen van de fotodynamische<br />
therapie Dr Véronique Van den Haute<br />
WAARVOOR DIENT DEZE “MACHINE”? 26<br />
Het EEG Dr Françoise Piéret<br />
IN DE SCHIJNWERPER 28<br />
HARTEDIEF 29<br />
Een schilderatelier op <strong>Psychiatrie</strong>? Marie Desbarax<br />
UW MENING 30<br />
18 seconden! Dr Philippe Joyeux<br />
VOLGEND NUMMER: 30<br />
Tabacologie<br />
De Frélaan 206<br />
1180 Brussel<br />
Tel.: 02.373.16.11<br />
Fax: 02.373.18.96<br />
Spoedgevallen 24u/24:<br />
02.373.16.00<br />
St.-Elisabeth<br />
Linthoutstraat 150<br />
1040 Brussel<br />
Tel.: 02.737.80.00<br />
Fax: 02.737.80.01<br />
Spoedgevallen 24u/24:<br />
02.737.89.00<br />
St.-Michiel<br />
Groeselenberg 57<br />
1180 Brussel<br />
Tel.: 02.373.45.11<br />
Fax: 02.373.46.86<br />
2 Alice<br />
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER<br />
Dr Pierre Nys<br />
HOOFDREDACTEURS<br />
Dr Roxane Audistère<br />
Dr Pierre Nys<br />
COÖRDINATIE<br />
Chantal Dekempeneer<br />
LEESCOMITÉ<br />
Dr Gaëtane Boon,<br />
Dr Sabine Deckers,<br />
Dr Frank De Wolf,<br />
Dr Leopold Ghijselings,<br />
Dr Frédéric Haven,<br />
Dr Daniel Hublet<br />
Dr Carl Salembier,<br />
Dr Annick Sauvage,<br />
Dr Charles Scheid,<br />
Dr Jean-Marie van Caster,<br />
Dr Frederike Van Raemdonck,<br />
Dr Guy Vielle,<br />
Dr Gaëtan Willemart.<br />
LOGISTIEK<br />
Delphine Castelain<br />
An De Decker<br />
GRAFISME & DRUK<br />
Drukkerij - Uitgeverij DEMOL<br />
Krommeweg 31<br />
B-1640 Sint-Genesius-Rode<br />
Tel.: 02.380.43.50 – Fax: 02.380.86.31<br />
e-mail: demol.printing@skynet.be<br />
REDACTIE ADRES<br />
Euroscoop<br />
Site St.-Elisabeth<br />
De Frélaan 206<br />
1180 Brussel<br />
Tel.: 02.373.16.93 – Fax: 02.373.18.96<br />
e-mail: euroscoop@europaziekenhuizen.be<br />
Tijdschrift voor het medisch korps.<br />
Geneesheren die Euroscoop niet ontvangen<br />
en toch geïnteresseerd zijn, mogen contact<br />
opnemen met de redactie<br />
De inhoud van de artikels valt onder de exclusieve<br />
verantwoordelijkheid van de auteurs.<br />
Alle rechten voorbehouden, met inbegrip van<br />
vertalingen.<br />
03
04<br />
EDITO<br />
Zorgen voor geestelijke gezondheid betekent<br />
voornamelijk nauw samenwerken in ploegverband,<br />
een multidisciplinaire aanpak door<br />
psychiaters, psychologen, verpleegkundigen,<br />
animatoren en sociale begeleiders.<br />
In ons dossier komen hun getuigenissen,<br />
hun wijze van werken en hun belevenissen<br />
met patiënten aan bod.<br />
Wij wensen eveneens onze patiënten te<br />
danken die met woorden, beelden of gebaren<br />
hun steentje hebben bijgedragen tot de<br />
verwezenlijking van deze Euroscoop.<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
Laten we samen hun beschouwingen delen…<br />
Dr Pierre Nys<br />
Hoofdredacteur<br />
Dr Marc Van Campenhoudt<br />
Afgevaardigd Beheerder<br />
Hoofdgeneesheer<br />
Dr Roxane Audistère<br />
Hoofdredacteur<br />
Dr Myriam De Bie<br />
Afgevaardigd Beheerder<br />
Algemeen Directeur
Nieuwe medewerkers<br />
Dr Jo Baeten<br />
RUG 1996<br />
Site St.-Michiel<br />
Interesse:<br />
handchirurgie, pols elleboog,<br />
urgentie traumatologie handen<br />
Dr Jean Geurts<br />
ULB 1975<br />
Site 2 Alice<br />
Interesse:<br />
gezondheidsbilan<br />
Orthopedie<br />
Health Care<br />
Laboratorium<br />
Dr Frank Vanneste<br />
UG 1992<br />
Site St.-Elisabeth<br />
Interesse:<br />
klinische chemie, hormonologie,<br />
toxicologie<br />
Dr Jan Benijts<br />
KUL 2004<br />
site St.-Elisabeth - 2 Alice<br />
Interesse:<br />
algemene urologie,<br />
laparoscopie, oncologie<br />
Urologie<br />
EURONEWS<br />
Dr Gaëtan Clerbaux<br />
UCL 1998<br />
Site 2 Alice<br />
Interesse:<br />
peritoneale dialyse, glomerulopathieën,<br />
nefrolithiase<br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
Nefrologie-Dialyse<br />
05
EURONEWS<br />
Raadpleging<br />
“Bambi”<br />
Onlangs werd op de site St.-Elisabeth een<br />
nieuwe, ambulante pediatrische raadpleging<br />
geopend die luistert naar de naam “Bambi”.<br />
Deze raadpleging ontvangt alle kinderen,<br />
van groot naar klein, die allerlei bijkomende<br />
onderzoeken nodig hebben ( vb. bloedanalyses,<br />
urinetesten, allergietesten, enz…), een korte<br />
medische behandeling of een korte observatie<br />
(vb. een commotio-patiënt met monitoring<br />
en opvolging van de neurologische parameters.)<br />
Uw contactpersoon<br />
in het ziekenhuis<br />
Raadpleging<br />
voor tabakontwenning<br />
06<br />
Sinds de maand januari van dit jaar bestaat er een<br />
raadpleging voor tabakontwenning in onze<br />
ziekenhuizen. Deze dienst kan zowel door<br />
patiënten in de primaire en secundaire preventie<br />
als door zwangere vrouwen of adolescenten<br />
worden geraadpleegd. De dyna-<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
Een aangename omgeving evenals een goede<br />
pijnbestrijdiging door bijvoorbeeld het<br />
gebruik van Emla of meopa-gas verzekeren<br />
de kleine patiënt en zijn familie van de beste<br />
zorgen in optimale omstandigheden.<br />
Open van maandag tot vrijdag<br />
van 09u30 tot 17u30<br />
Tel.: 02.373.16.17<br />
Tussen de huisartsen en de artsen van het<br />
ziekenhuis…<br />
U zoekt een collega voor een advies, een<br />
resultaat van een onderzoek…<br />
U wenst een kamernummer van een patiënt<br />
te kennen…<br />
U wenst een datum te kennen van een heelkundige<br />
ingreep of deel te nemen aan een<br />
staff…<br />
Vanaf heden, hoeft het contact niet meer te<br />
gebeuren via centrale of secretariaat!<br />
Delphine Castelain helpt u om al deze problemen<br />
zo vlug mogelijk op te lossen.<br />
miek van de ontwenningskuur wordt door de<br />
patiënt zelf bepaald. Bij de tabaksontwenning<br />
worden de chronologie en het ritme<br />
aan de noden en behoeften van elke patiënt<br />
aangepast. Dit thema is het onderwerp van een<br />
uiteenzetting in de volgende Euroscoop.<br />
Indien de collega die u wenst te contacteren<br />
niet bereikbaar is, zal zij alles in het werk<br />
stellen om hem op de hoogte te brengen<br />
van uw oproep en hem verzoeken u zo snel<br />
mogelijk te contacteren.<br />
Ze weet waar en hoe geneesheren te bereiken<br />
op de 3 sites.<br />
Delphine Castelain<br />
Contactpersoon huisartsen<br />
Tel.: 02.373.84.40<br />
Van maandag tot vrijdag van 9 tot 17uur<br />
e-mail: d.castelain@europaziekenhuizen.be<br />
Dr Pierre Nys,<br />
De raadpleging vindt plaats<br />
op de sites St.-Elisabeth (02.373.17.10),<br />
2 Alice (02.373.47.10),<br />
en St.-Michiel (02.737.84.30).
Klinische paden in de orthopedie:<br />
Joint Care ®<br />
De vraag naar gewrichtsvervangende chirurgie<br />
stijgt onder meer door de toenemende vergrijzing<br />
van de bevolking die anderzijds wel zolang<br />
mogelijk actief wil blijven. Binnen de <strong>Europa</strong><br />
<strong>Ziekenhuizen</strong> op site St.-Michiel werd er<br />
intensief gewerkt aan de eerste praktische<br />
uitwerking van een klinisch pad: Joint Care ® .<br />
Het Joint Care ® programma werd op punt<br />
gesteld om het operatief verloop met betrekking<br />
tot het plaatsen van een totale heup- of<br />
knieprothese te optimaliseren. De belangrijkste<br />
doelstellingen van dit programma zijn een<br />
verbetering van de kwaliteit en de continuïteit<br />
van de zorgverlening gekoppeld aan een<br />
vermindering van de hospitalisatieduur.<br />
Het grootste belang wordt gehecht aan een<br />
betere informatie van de patiënt, van zijn familie<br />
en van de huisarts, en dit vanaf het ogenblik<br />
van de operatieve beslissing op de raadpleging<br />
tot de terugkeer naar huis na de operatie.<br />
Hiervoor werden een groot aantal hulpmiddelen<br />
ontwikkeld: folders, video’s en posters met<br />
informatie over de ingreep, over de revalidatie<br />
en betreffende “vaak gestelde vragen”.<br />
Tijdens de hospitalisatie ontvangt de patiënt<br />
iedere dag informatiefiches met het dagprogramma<br />
en de doelstellingen voor die<br />
dag. Bovendien werd er een individueel<br />
patiëntendossier ontwikkeld waarvoor we<br />
uitdrukkelijk om de medewerking van de<br />
huisarts verzoeken voor de preoperatieve<br />
onderzoeken. De dinsdag vóór de operatie<br />
wordt er nog een informatienamiddag<br />
georganiseerd en de vrijdag vóór de operatie<br />
een kinesitherapiezitting. Op deze manier<br />
worden de operatie, het ontslag en de revalidatie<br />
optimaal voorbereid.<br />
De drie basisprincipes van het Joint Care ®<br />
programma zijn:<br />
• Een goed gecoördineerde, multidisciplinaire<br />
aanpak.<br />
• Het revalidatieprogramma in groepsverband.<br />
• De onontbeerlijke aandacht voor de specificiteit<br />
en de individuele noden van iedere<br />
patiënt.<br />
Om gans deze procedure efficiënt en transparant<br />
te laten verlopen werden gestandaardiseerde<br />
protocollen opgesteld met betrekking<br />
tot de preoperatieve oppuntstelling, de<br />
anesthesie, de orthopedische chirurgie, de<br />
pijncontrole en de postoperatieve revalidatie.<br />
Dankzij deze protocollen bereiken we een<br />
betere samenwerking tussen het verplegend<br />
personeel van de afdeling en dat van de<br />
operatiezaal, het personeel van de sociale<br />
dienst en van de dienst fysische geneeskunde,<br />
en natuurlijk de anesthesisten en de orthopedisten.<br />
Het is voldoende bewezen dat de begeleiding<br />
in groep een snellere revalidatie mogelijk maakt.<br />
Door deze dynamische aanpak wordt de stimulerende<br />
sfeer geschapen die nodig is voor<br />
een gezonde onderlinge wedijver. Voor deze<br />
gezamenlijke revalidatie werd op de verpleegafdeling<br />
een leefkamer ingericht: de groepsdynamiek<br />
motiveert op deze manier de patiënten<br />
om niet onder te doen voor hun lotgenoten.<br />
Toch wordt er van bij de aanvang van het<br />
programma rekening gehouden met het<br />
persoonlijk profiel van iedere patiënt. Door al<br />
deze specifieke parameters vanaf het begin<br />
goed te controleren, kunnen de zorgverleners<br />
Urologische kinesitherapie<br />
Nieuwigheden op gebied van perinatale urosexuele<br />
dysfunctie.<br />
De prenatale begeleiding bestaat uit zowel<br />
praktische als theorielessen. De lessen worden<br />
in groep gegeven en starten rond de 20 ste<br />
week van de eerste zwangerschap.<br />
De postnatale gymnastiek wordt ook in groep<br />
gegeven en dit na een gynaecologisch onderzoek<br />
ongeveer vier weken na de bevalling.<br />
Urine-incontinentie<br />
Volledige genezing is meestal mogelijk na het<br />
stellen van de juiste diagnose, door een correcte<br />
revalidatie van de bekkenbodemspieren. Dit<br />
kan gebeuren door middel van electrostimu-<br />
latie (indien nodig) ondersteund met biofeedback,<br />
alsook een juiste blaastraining.<br />
Behandeling van sexuele dysfunctie vangt aan<br />
na een grondige anamnese, waarop het klinisch<br />
onderzoek volgt en daarna de kinesitherapeutische<br />
behandeling.<br />
Site St.-Elisabeth: Mr Benoit Kervyn<br />
Tel: 02.373.17.61<br />
Site St.-Michiel: Mw Erna Schellens<br />
Tel: 02.737.85.45<br />
zich toeleggen op het hoofddoel, zijnde het<br />
“welzijn” van de patiënt met een revalidatie<br />
op maat. Het Joint Care ® programma heeft<br />
immers niet enkel betrekking op het ziekenhuisgebeuren,<br />
ook het ontslag en de postoperatieve<br />
periode krijgen de nodige aandacht.<br />
Als blijkt dat er bij ontslag problemen<br />
zouden kunnen zijn in verband met thuiszorg,<br />
opvang of aangepast materiaal, dan<br />
kan dit reeds op voorhand geregeld worden.<br />
Indien de hierboven vermelde principes van<br />
het Joint Care ® programma toegepast worden,<br />
herwint de patiënt zeer snel zijn volledige<br />
zelfstandigheid en is de terugkeer naar huis<br />
mogelijk na één week.<br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
Dr Raf De Vloo<br />
Orthopedie<br />
St.-Michiel, 02.737.84.00<br />
07
EURONEWS<br />
Praktische informatie<br />
voor de huisarts<br />
08<br />
Sedert verschillende jaren heeft de directie<br />
van de <strong>Europa</strong> <strong>Ziekenhuizen</strong> regelmatig<br />
contact met de lokale huisartsenkringen<br />
met als doel de problemen te bespreken die<br />
zich voordoen binnen de medische en/of<br />
administratieve diensten.<br />
Deze contacten laten toe de nodige maatregelen<br />
te treffen en hebben meestal positieve<br />
gevolgen.<br />
Zij hebben eveneens als doel de relaties tussen<br />
huisartsen en specialisten van de ziekenhuizen<br />
te optimaliseren.<br />
AANVRAAG VOOR BIJKOMEND ADVIES<br />
Dr Patrick CEUPPENS behandelt, vooral op de<br />
dienst Orthopedie, de internistische problemen<br />
bij de geopereerde patiënten (site St.-<br />
Elisabeth).<br />
Voor informatie over uw patiënten of wanneer<br />
u bijkomende onderzoeken wenst te laten<br />
uitvoeren kan u Dr Ceuppens contacteren.<br />
Dr Patrick Ceuppens<br />
Rechtstreekse lijn Tel: 02.373.19.35<br />
Via de centrale Tel: 02.373.16.11<br />
LABONIEUWS (site St.-Elisabeth)<br />
Oproepnummer<br />
Het telefoonnummer 02.373.17.81 is strikt<br />
voorbehouden voor externe oproepen. Het is<br />
alleen in gebruik tijdens de werkuren (van 9u<br />
tot 17u30). Buiten de werkuren belt u naar<br />
het nummer 02.373.17.80.<br />
Dit is het wachtnummer van het labo. Het is<br />
dus mogelijk dat de lijn op het ogenblik van<br />
uw aanmelding bezet is. Men zal u dan, zoals<br />
gebruikelijk, vragen om even te wachten<br />
tot de lijn vrij is.<br />
Om de buitenlijnen te ontlasten werd voor inwendig<br />
gebruik een nieuw nummer ingevoerd.<br />
Laboratorium<br />
Tel: 02.373.17.81 van 9u tot 17u30<br />
UW CONTACTPERSOON<br />
Dr Frank VANNESTE (bioloog) werd aangesteld<br />
als contactpersoon tussen de huisartsen en<br />
het laboratorium.<br />
Wanneer een ziekenhuisarts een labo-onderzoek<br />
laat uitvoeren en vraagt een copij naar de<br />
huisarts te sturen, zal deze laatste voortaan<br />
ook de uitslagen electronisch ontvangen<br />
(Medibridge).<br />
Dr Frank Vanneste Tel: 02.373.17.81<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005
EVENEMENTEN<br />
WEES ERBIJ<br />
Elke eerste woensdag van de maand:<br />
WORKSHOPS INWENDIGE<br />
GENEESKUNDE<br />
Site St.-Michiel<br />
PROGRAMMA:<br />
09/11/2005<br />
Spoedgevallen in de laatste levensfase<br />
Dr M. STROOBANT<br />
Palliatieve Zorgen – <strong>Europa</strong> <strong>Ziekenhuizen</strong><br />
(ethiek en economie)<br />
07/12/2005<br />
Behandeling doorligwonden: medisch of<br />
heelkundig?<br />
Dr J. DE WAN<br />
Plastische Heelkunde – <strong>Europa</strong> <strong>Ziekenhuizen</strong><br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
09
Wie zijn wij?<br />
De spoedgevallendienst<br />
10<br />
EURONEWS<br />
Het personeel van de spoedgevallendienst is<br />
multidisciplinair.<br />
Het onthaalpersoneel schrijft de patiënten<br />
in en is het eerste aanspreekpunt voor de<br />
patiënten en hun familie.<br />
De meerderheid van de verpleegkundige equipe<br />
is drager van de beroepstitel in Spoedgevallenen<br />
Intensieve Zorgen verpleegkunde.<br />
De medische staf bestaat uit twee specialisten<br />
urgentie-artsen en vijf ervaren geneesheren,<br />
houder van het Brevet Acute Geneeskunde.<br />
Zij staan in voor de goede werking van de<br />
dienst, m.n. een snelle opvang, diagnosestelling<br />
en behandeling van de patiënten<br />
die zich aanbieden.<br />
Geneesheer-specialisten in opleiding vullen<br />
de ploeg aan. Er zijn permanent een assistent<br />
heelkunde en een assistent geneeskunde<br />
aanwezig; zij worden gesuperviseerd door<br />
de specialisten van wacht. De assistenten van<br />
pediatrie, gynecologie, urologie, psychiatrie<br />
en neurologie zijn steeds bereikbaar via het<br />
oproepsysteem om de patiënten op te vangen<br />
die hun werden verwezen.<br />
Op elk ogenblik kunnen de spoedartsen de<br />
specialisten van wacht oproepen voor bijkomend<br />
advies.<br />
De chauffeur van het interventievoertuig is<br />
een ervaren ambulancier, drager van de<br />
badge “100”. Zijn taak bestaat eruit de<br />
medische teams snel naar de plaats van de<br />
interventie te brengen. Daarnaast draagt hij<br />
bij tot het correct functioneren van de<br />
spoedgevallendienst.<br />
U zegt MUG?<br />
In 1964 organiseert een nieuwe wet de drin-<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
gende medische hulpverlening in openbare<br />
plaatsen, door een eenvormig oproepsysteem<br />
in te voeren.<br />
In 1998 wordt deze wet uitgebreid naar de<br />
privé plaatsen.<br />
Naargelang de ontvangen informatie, zal<br />
de aangestelde van het hulpcentrum “100”<br />
beslissen om een ziekenwagen, al dan niet<br />
gevolgd door een gemedicaliseerde ziekenwagen<br />
of een snel interventievoertuig, ter<br />
plaatse te sturen.<br />
Een gewone ziekenwagen wordt bemand<br />
door twee ambulanciers met een brevet van<br />
ambulancier-hulpverlener (badge “100”).<br />
Een Mobiele Urgentie Groep (MUG) bestaat<br />
uit een geneesheer en een verpleegkundige,<br />
elk voorzien van een specifieke opleiding.<br />
Een snel interventievoertuig brengt dit<br />
medisch team ter plaatse. Eens de patiënt<br />
gestabiliseerd is, wordt deze door een<br />
“100”-ziekenwagen vervoerd, al dan niet<br />
vergezeld door het medisch team.<br />
De bestemming van een patiënt wordt bepaald<br />
door verschillende koninklijke besluiten: de<br />
patiënt wordt naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis<br />
gebracht, tenzij:<br />
• in geval van collectief incident het dichtstbijzijnde<br />
ziekenhuis verzadigd is<br />
• de MUG-arts oordeelt dat de patiënt een<br />
instelling met specifieke diagnostische en<br />
therapeutische mogelijkheden vereist (bijvoorbeeld<br />
een ziekenhuis met neurochirurgie<br />
voor een vermoeden van cerebrale bloeding)<br />
• de MUG-arts verneemt dat een patiënt een<br />
volledig dossier heeft in een ander ziekenhuis<br />
• in afwezigheid van een MUG, de huisarts ter<br />
plaatse (of vertrokken) een attest opstelt<br />
dat het bestaan van specifieke eisen of van<br />
een medisch dossier bevestigt.<br />
De eenheid “M.U.G.” (Mobiele Urgentie Groep)<br />
bestaat binnen de spoedgevallendienst van<br />
de site St.-Elisabeth sinds 1992.<br />
Onze MUG rukt per jaar meer dan 2300 keer<br />
uit, aan een gemiddelde van zes interventies<br />
per dag, veelal in privé woningen en<br />
minder op openbare plaatsen.<br />
Een eerste vertrek wordt voorzien 24u/24u,<br />
terwijl een tweede vertrek mogelijk is op<br />
weekdagen tussen 9u en 17u.<br />
De MUG komt uitsluitend tussen op vraag van<br />
de hulpcentra van Brussel en Vlaams Brabant<br />
en bestrijkt op deze manier een grote regio<br />
binnen Brussel-Hoofdstad, Brussel-Zuid en een<br />
deel van Vlaams Brabant.<br />
Eén vertrek gebeurt met een reanimatieziekenwagen<br />
van de Brusselse Brandweer en het<br />
tweede met het snelle interventievoertuig.<br />
De bedoeling van de MUG is het medisch<br />
team snel ter plaatse te brengen, om hun toe<br />
te laten vitale handelingen uit te voeren die<br />
de patiënt kunnen stabiliseren tot in het<br />
dichtstbijzijnde of meest geschikte ziekenhuis.<br />
De opvang op de spoedgevallendienst<br />
Gedurende weekdagen van 9u tot 17u zijn er<br />
vijf verpleegkundigen en vijf geneesheren<br />
aanwezig op de spoed om de opvang van<br />
alle patiënten én twee MUG-vertrekken te<br />
garanderen. ‘s Nachts en in het weekend is dit<br />
aantal gereduceerd en is er ook slechts één<br />
MUG-vertrek.<br />
Bij aankomst op de spoed wordt de patiënt<br />
ingeschreven door een personeelslid van<br />
het onthaal.<br />
Het dossier wordt vervolgens afgegeven aan<br />
de spoedarts die belast is met de “triage”.<br />
Hij zal de dringendheid van het geval<br />
beoordelen en zal het dossier dan doorgeven<br />
aan een collega spoedarts of aan een assistent.<br />
De spoedgevallendienst bestaat uit 12 onderzoekslokalen,<br />
waarvan twee voorzien zijn voor<br />
de kritieke gevallen (reanimatieboxen),<br />
twee voor de traumatologie, twee voor pediatrie<br />
en zes voor de andere pathologieën
(voornamelijk inwendige geneeskunde). De<br />
dienst beschikt eveneens over zes transitbedden.<br />
Een centrale monitoring staat toe de vitale<br />
parameters van alle patiënten te volgen<br />
vanuit het (para)medisch lokaal.<br />
Wat indien men beroep doet op<br />
de dienst 100 (of 112)?<br />
• Duidelijk uw naam en het adres van tussenkomst vermelden<br />
• Eventuele aanrijroutes doorgeven aan de centralist indien<br />
de plaats moeilijk bereikbaar is<br />
• Vermelden over welk probleem het gaat<br />
• Eventueel doorgeven hoeveel slachtoffers betrokken zijn<br />
• Antwoorden op de vragen van de centralist “is de patiënt<br />
bewust? ademt hij nog?”<br />
• Rustig de hulpdiensten afwachten en de eventuele raadgevingen<br />
van de centralist opvolgen.<br />
• Doorgaans beslist de 100-centralist of een MUG wordt<br />
meegestuurd met de ziekenwagen<br />
• De huisarts kan ook rechtstreeks MUG-begeleiding vragen<br />
De vijf verpleegkundigen verdelen gedurende<br />
de dag de verschillende taken: MUG, reanimatieboxen,<br />
chirurgieboxen,… Zij installeren<br />
de patiënten en nemen hun parameters.<br />
De arts komt vervolgens de patiënt ondervragen<br />
en onderzoeken en vraagt eventueel bijkomende<br />
onderzoeken aan (bloedafname, radiografieën,<br />
echografie, CT scan en zo nodig<br />
specialistisch advies).<br />
De duur van het verblijf op de spoedgevallendienst<br />
zal dan ook afhangen van verschillende<br />
factoren: de aangevraagde onderzoeken,<br />
specialistisch advies, verlengde observatie<br />
indien de spoedarts dit nodig acht, transfer<br />
naar de hospitalisatie afdelingen, ...<br />
Na het verblijf op de spoed kan de patiënt<br />
terug naar huis keren of wordt hij opgenomen,<br />
afhankelijk van de beslissing van de behandelende<br />
geneesheer. De behandeling wordt<br />
steeds ingesteld op de spoedgevallendienst zelf.<br />
U zegt spoedgeval?<br />
"Waarom wordt die patiënt vóór mij behandeld?"<br />
is een vraag die vaak wordt gesteld<br />
door onze patiënten.<br />
Er bieden zich gemiddeld 65 patiënten per<br />
dag aan op de spoedgevallendienst.<br />
De dienst beschikt over de organisatorische<br />
middelen om te vermijden dat patiënten<br />
moeten wachten: over het algemeen worden<br />
zij onmiddellijk opgevangen.<br />
Afgezien van het uur van aankomst, wordt<br />
een prioritaire volgorde toegekend aan de<br />
patiënten. Op deze manier wordt voorrang<br />
verleend aan:<br />
• elke patiënt met een levensbedreigende<br />
aandoening die snelle opvang vereist<br />
• elke patiënt met een belangrijk trauma:<br />
hevig bloedende wonde, open of verplaatste<br />
fracturen<br />
• elke patiënt welke werd doorgestuurd door<br />
de huisarts<br />
• elke patiënt welke per ziekenwagen aangekomen<br />
is.<br />
Projecten<br />
Onlangs heeft de spoedgevallendienst<br />
belangrijke structurele wijzigingen ondergaan<br />
om de opvang van de patiënten verder te<br />
verbeteren.<br />
De dynamische spoedgevallenploeg heeft<br />
verder als belangrijkste doel de snelheid van de<br />
opvang te optimaliseren en de samenwerking<br />
tussen de ziekenhuisgeneesheren en de huisartsen<br />
te verbeteren.<br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
Dr Cécile Denis<br />
Urgentie-arts<br />
St.-Elisabeth<br />
Waarom doet de ziekenwagen mij niet<br />
naar het ziekenhuis van mijn keuze?<br />
• De wet op de Dringende Geneeskundige Hulpverlening<br />
van 1964, uitgebreid in 1998, verplicht de ziekenwagen van<br />
de “100” zich te begeven naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis<br />
met een “100”-erkenning<br />
• Een ziekenhuis moet voldoen aan strikte normen om deze<br />
erkenning te krijgen<br />
• Een MUG-arts ter plaatse kan ook oordelen dat een ander<br />
ziekenhuis meer aangepast is om de patiënt op te vangen<br />
• Een huisarts kan beslissen dat de patiënt naar een ander<br />
ziekenhuis moet worden vervoerd en dient hiervoor een<br />
verwijsbriefje te schrijven (als de patiënt bijvoorbeeld een<br />
dossier heeft in dat ziekenhuis, ook indien het geen<br />
erkenning “100” heeft)<br />
• Voor niet-dringende problemen, kan de patiënt zich laten<br />
vervoeren naar een ziekenhuis van zijn keuze, indien hij<br />
beroep doet op een privatieve ziekenwagen.<br />
11
12<br />
DOSSIER<br />
PSYCHIATRIE<br />
Wat maakt de psychiatrie<br />
zo specifiek ?<br />
<strong>Psychiatrie</strong> wordt dikwijls beschouwd als<br />
een bijzondere vorm van geneeskunde, in<br />
zekere zin zelfs eigenzinnig en marginaal.<br />
Wat er in die wereld omgaat, lijkt duister en<br />
als de wereld van psy’s van zich laat horen<br />
wordt deze wereld nog vreemder en donkerder.<br />
Het beeld buiten de normen van patiënten in<br />
crisis lijkt besmettelijk te zijn voor de begeleiders.<br />
Het volksgeloof wil dat de psychiater<br />
“zotter” is dan zijn patiënt, verantwoordelijk<br />
voor wat hem overkomt. Waanzin laat niemand<br />
onverschillig, ze bevindt zich voorbij een grens<br />
die ieder hoopt nooit te moeten overschrijden<br />
en die toch niet ver van ons ligt. De mogelijkheid<br />
om vaste grond te verliezen bestaat voor<br />
iedereen en is een onderdeel van het menszijn.<br />
Het is een mogelijkheid die men liefst<br />
terzijde wil laten en diegenen die er zich<br />
bevinden, zijn uitgesloten uit de wereld van de<br />
anderen en uit het normaal functioneren.<br />
Ze worden representatief voor iets totaal<br />
anders dat het verbeeldingsvermogen te boven<br />
gaat.<br />
Om beter onze eigenheid te verwoorden,<br />
wil ik enkele bedenkingen formuleren over<br />
de krachtlijnen van ons werk.<br />
Het ziekenhuis als ontmoetingsplaats<br />
Werken in de psychiatrie is eerst en vooral<br />
het ontmoeten van de andere.<br />
De andere in zijn eigenheid, in zijn uniek zijn.<br />
Elke persoon die wij ontmoeten is zeer specifiek,<br />
elk individu wordt gevormd door zijn eigen<br />
ervaringen en de problemen die hij ontmoet<br />
kunnen enkel worden ontcijferd aan de hand<br />
van hetgeen hij erover kan zeggen.<br />
Tijdens de crisissituaties die leiden tot een<br />
hospitalisatie, blijft de eerste remedie een<br />
welwillend luisterend oor dat zal toelaten zin<br />
te geven aan wat geen zin meer zou hebben.<br />
Deze ontmoeting die aan onze patiënten<br />
toelaat zichzelf te herontdekken en herboren<br />
te worden, is niet programmeerbaar, is geen<br />
automatisme en gebeurt dikwijls waar en wanneer<br />
men het niet verwacht.<br />
Een psychiatrische afdeling is dus een plaats<br />
waar men probeert de mogelijkheden te<br />
optimaliseren om een ontmoeting mogelijk<br />
te maken ongeacht of het is met de dokter,<br />
de verpleegkundige, de animatoren of de<br />
andere patiënten. Vandaar de verscheidenheid<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
aan creatieve activiteiten, gespreks- en uitwisselingsgroepen,<br />
mogelijkheden tot expressie,<br />
waarover u in dit nummer verschillende<br />
verslagen zal vinden.<br />
De behoefte aan interdisciplinair teamwerk<br />
Een ander ontmoeten vereist beschikbaarheid<br />
en een zeer persoonlijke creativiteit.<br />
Tijdens een ontmoeting engageert iedereen<br />
zich meer dan hij zich inbeeldt en gebruikt hij<br />
zijn eigen kennis bewust en onbewust.<br />
Hierbij zijn we ver af van het toepassen van<br />
een richtlijn of een bepaalde techniek. Het<br />
is noodzakelijk een beroep te doen op de<br />
subjectiviteit van elk teamlid en hem toe te<br />
laten zich zo goed mogelijk te ontplooien ten<br />
behoeve van het collectief. Vandaar de noodzaak<br />
aan frequent overleg tussen verzorgers,<br />
aan synthesevergaderingen om een éénduidige<br />
aanpak t.o.v. elke patiënt te bewaren.<br />
De bijzondere relatie tussen de patiënt en<br />
zijn symptomen<br />
Onze medische en paramedische studies<br />
hebben ons gevormd om rekening te houden<br />
met de symptomen van de patiënten en om<br />
ons in te zetten om deze te doen verdwijnen.<br />
Genezen is één van de idealen die ons<br />
gemotiveerd heeft om dit werk te doen.<br />
Toch herinnert de dagelijkse ontmoeting<br />
met de patiënten ons steeds weer aan hun<br />
gehechtheid aan hun symptomen, wat in<br />
tegenspraak lijkt met hun verlangen om te<br />
genezen.<br />
Het symptoom is een manier om een ‘levensmoeheid’<br />
uit te drukken, dat niet anders kon<br />
worden verwoord of dat nooit kon worden<br />
gehoord. Vandaar het belang te luisteren, te<br />
begrijpen en te ontcijferen wat er zich bij die<br />
persoon afspeelt, op dat bepaald moment van<br />
zijn leven, in samenhang met zijn eigen geschiedenis.<br />
In veel gevallen is het symptoom een<br />
oplossing alvorens een probleem te worden.<br />
Dat is vooral opvallend bij alcoholisme of<br />
druggebruik. In het begin geeft het gebruik<br />
van het product een ontspannend gevoel,<br />
rust, bevrediging , troost… Pas in een latere<br />
fase wordt het effectief een probleem en een<br />
ontwenning vereist het zoeken naar andere<br />
oplossingen en naar het op een andere manier<br />
verwoorden van het lijden.<br />
De sociale dimensie is steeds aanwezig<br />
De psychiatrie is dikwijls de plaats om een<br />
onbehaaglijk gevoel te kunnen uiten. De<br />
kwetsbaarheid van de sociale banden in onze<br />
maatschappij, het isolement, de eenzaamheid<br />
werken de decompensatie van onze patiënten<br />
in de hand en dwingen ons ertoe met die<br />
dimensie rekening te houden.<br />
Werken met families<br />
De meerderheid van de zorgvragers heeft een<br />
familie die onder de situatie lijdt en die soms<br />
heel het gemeenschappelijk leven hebben<br />
gereorganiseerd in functie van de ziekte<br />
van de patiënt. Toch krijgen veel symptomen<br />
hun echte betekenis pas in functie van de<br />
context waarin ze ontstaan zijn. De familie<br />
neemt alle rollen op zich, die van steun, van<br />
toevlucht, van slachtoffer, van aanklager, van<br />
schuldige,…<br />
Het ontmoeten van de families gedurende de<br />
hospitalisatie is van grote hulp bij het tot<br />
stand brengen van een coherent therapeutisch<br />
project en biedt de mogelijkheid rekening te<br />
houden met belangrijke factoren ten aanzien<br />
van de evolutie van de patiënt. Dit instrument<br />
hanteren we dus heel vaak.<br />
In een netwerk werken<br />
Ideaal gezien is de hospitalisatie slechts een<br />
beperkte schakel in het gevarieerde therapeutische<br />
traject van onze zorgvragers. Na de<br />
hospitalisatie is een ambulante opvolging<br />
vaak nodig en deze vereist de samenwerking<br />
tussen verscheidene medespelers: de huisarts,<br />
diensten voor psychiatrische zorg, sociale<br />
diensten.<br />
We hebben een regelmatige samenwerking met<br />
veel andere hulpdiensten, die heel complementaire<br />
functies hebben ten opzichte van de onze.<br />
Contacten tussen de verschillende instellingen<br />
vergemakkelijken de overgang van patiënten<br />
van de ene instelling naar de andere en verruimen<br />
hun evolutiemogelijkheden. Deze moeten<br />
dus aangemoedigd worden.<br />
Dr Denis Hers<br />
Psychiater<br />
Site St.-Michiel
Psychiatrische verpleegkundige:<br />
is het in godsnaam mogelijk?<br />
-“…En op welke dienst ben je verpleegster?”<br />
- “Op de psychiatrie.”<br />
- “Ah!” antwoordt hij met wijd opengesperde<br />
ogen en met een bleek gezicht.<br />
- “Is dat niet te moeilijk?… Dat lijkt me zo<br />
moeilijk!… Ik zou het niet kunnen! U hebt<br />
nogal wat geduld!…”<br />
En nochtans is er niets heldhaftig of verrassend<br />
aan. Het is een bewuste keuze en, wat elk van<br />
mijn collega’s betreft, is er geen enkele druk<br />
geweest vanwege de directie om “op de<br />
psychiatrie te werken”.<br />
Maar ja, aangezien deze specialisatie van de<br />
geneeskunde doordrenkt is door een “asielaire<br />
cultuur”, blijft de psychiatrie voor de buitenstaanders<br />
verbonden met de angst voor de<br />
“waanzin”.<br />
Nochtans, op een dienst als de onze, een open<br />
afdeling met 30 bedden, in een algemeen<br />
ziekenhuis, staan we ver weg van het afschrikwekkend<br />
beeld van de geestesziekte. Hoewel<br />
er zich op onze dienst mentale ziektebeelden<br />
Het werk<br />
van de verpleegequipe<br />
Sommige woorden hebben in hun semantische<br />
evolutie een totaal andere en zelfs tegengestelde<br />
betekenis gekregen in vergelijking<br />
met hun oorspronkelijke betekenis.<br />
Het woord asiel is hier een goed voorbeeld van.<br />
Ethymologisch was dit een gewijde plaats die<br />
door zijn onaantastbaar karakter een bescherming<br />
bood aan diegene die er zich bevond.<br />
Het is binnen deze context dat deze term werd<br />
gebruikt voor de psychiatrische instellingen die<br />
indertijd een plek waren waar geestesgestoorden<br />
werden samengebracht.<br />
Heel snel echter verloor dit woord asiel haar<br />
originele betekenis en kreeg een pejoratieve<br />
betekenis beïnvloed door een collectieve<br />
verbeelding in die mate dat het woord werd<br />
geschrapt uit het psychiatrisch jargon.<br />
De beschermende maatregel die erin bestond<br />
de geestelijke gestoorden buiten de maatschappij,<br />
waarin zij moeilijk kunnen functioneren,<br />
te plaatsen, bleef desalniettemin bestaan. Het<br />
woord asiel werd vervangen door een ander<br />
woord: hospitaal, wat wil zeggen: gehospitaliseerd<br />
worden, kunnen genieten van een<br />
bevinden, die werkelijk als zodanig erkend zijn,<br />
situeren we ons nog ver van gevaarlijke personen,<br />
in de war zijnde, met een somber en een<br />
agressieve blik, met psychopathische gedachten,<br />
die niemand zich zou kunnen inbeelden of die<br />
bepaalde regisseurs inspireerden in hun films.<br />
Op de zevende verdieping van de <strong>Europa</strong><br />
<strong>Ziekenhuizen</strong> site St.-Michiel kom je niet<br />
terecht in “Vlucht over een koekoeksnest”<br />
en men riskeert niet de echtgenote van Mr.<br />
Rochester - “Jane Eyre” - tegen te komen.<br />
Naast de mentale ziekten die natuurlijk aanwezig<br />
zijn op deze afdeling, zijn er ook de verschillende<br />
levensfasen die soms moeilijk te verwerken<br />
zijn. We komen Dhr. X en Mevr. Y tegen die zeer<br />
moeilijke familiale of sociale situaties beleven,<br />
die hen totaal weerloos maken. Er zijn de<br />
erfgenamen van ervaren ongelukken die hier<br />
op de eerste plaats een luisterbereidheid komen<br />
opzoeken, een kader waarin droefheid, spanning,<br />
uitputting kunnen losgelaten worden.<br />
Sommigen komen hier even uitblazen, hun<br />
koffer vol wanhoop afzetten, hun rugzak vol<br />
eenzaamheid, hun tas met allerlei stressvormen.<br />
hospitalisatie d.w.z.: als een gast ergens<br />
ontvangen worden. Dit woord hospitalisatie is<br />
minder zwaar dan het oorspronkelijk woord<br />
asiel doordat ze verwijst naar de diensten die<br />
aan een zieke worden aangeboden tijdens zijn<br />
verblijf in het betreffende instituut.<br />
Het accent ligt dus minder op het aspect van<br />
exclusie uit de maatschappij dat deze beschermingsmaatregel<br />
van opname inhoudt, exclusie<br />
die door een patiënt juist als zeer moeilijk wordt<br />
ervaren.<br />
Natuurlijk is het instituut dat de patiënt op een<br />
acuut moment van zijn lijden opvangt niet enkel<br />
te herleiden tot een plaats van herbergen.<br />
Een psychiatrische hospitalisatiedienst houdt<br />
dus meer in dan enkel een opvang maar is ook<br />
een plek waar er interactie is. Vanaf het begin<br />
van zijn opname op een psychiatrische dienst<br />
is de patiënt opgenomen in een systeem waar<br />
hij enerzijds een heel individuele relatie heeft<br />
binnen een psychotherapeutisch perspectief,<br />
maar anderzijds ook terechtkomt in een institutionele<br />
werking. Beide aspecten bieden hem<br />
de mogelijkheid om enerzijds aan een recon-<br />
“De verdwaalden uit het dagelijks leven”<br />
komen hulp zoeken om het leed te verzachten,<br />
dat door onze maatschappij, gezien haar huidige<br />
structuur, niet steeds verlicht wordt.<br />
We staan klaar op het perron om deze bijzondere<br />
reizigers op te vangen en hun ongewone<br />
lasten te helpen dragen, om naar hun levensverhaal<br />
te luisteren, om ons luistergedrag en<br />
onze dialoog aan te passen aan de persoonlijkheid<br />
of aan de pathologie van eenieder.<br />
Samen denken we na over hoe we het best kunnen<br />
leven met ons verleden, met een ziekte of<br />
met de medicatie die soms zeer confronterend<br />
is.<br />
Wij steunen en relativeren te ideale projecten,<br />
wij gaan op zoek naar realistische middelen<br />
(volgens het individueel vermogen en de sociale<br />
omgeving van de patiënt) met als doel: “de<br />
zon door de wolken laten schijnen”<br />
Sylvie Poncelet<br />
Gegradueerde psychiatrische verpleegkundige<br />
Site St.-Michiel<br />
structie van zichzelf te werken en anderzijds aan<br />
de resocialisatie die zo belangrijk is voor hem.<br />
Het is binnen deze dynamiek dat de verpleegequipe<br />
zich positioneert als draaischijf waar het<br />
beleven van de patiënt en het functioneren van<br />
de dienst samenkomen.<br />
Door hun permanente aanwezigheid vertegenwoordigt<br />
de verpleging een centrale rol door<br />
enerzijds de cohesie tussen het kader en het<br />
respect van het reglement waarbinnen de<br />
dienst en zijn patiënt evolueren te vertegenwoordigen<br />
en anderzijds de patiënt te begeleiden<br />
in zijn dagelijks leven. Deze permanente<br />
aanwezigheid van de verpleging voor de patiënt<br />
is enkel mogelijk binnen het kader van een<br />
permanente aandacht voor het respect en de<br />
erkenning van de ander in, of ondanks, zijn<br />
lijden. Deze permanente aanwezigheid staat<br />
toe aan de verpleging verschillende klinische<br />
taken waar te nemen die we als volgt kunnen<br />
beschrijven:<br />
• Het continu verzamelen van informatie over<br />
symptomen van de patiënten wat het voor<br />
de equipe mogelijk maakt op een adequatere<br />
manier de problemen te begrijpen en de<br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
13
14<br />
DOSSIER<br />
PSYCHIATRIE<br />
Het werk<br />
van de verpleegequipe (vervolg)<br />
therapeutische aanpak individueel aan te<br />
passen.<br />
• De patiënt helpen bij zijn dagelijkse zorgen<br />
in de optiek hem zo snel mogelijk zijn autonomie<br />
terug te doen vinden.<br />
• Medische zorgen toedienen wat vaak nodig<br />
is binnen een fragiele populatie die meestal<br />
lijdt aan een zeer belangrijke en gevarieerde<br />
pathologie met co-morbiditeit.<br />
• Het begeleiden van de patiënt in zijn hospitalisatieproject<br />
dat is afgesproken met de<br />
behandelende equipe en dit steeds met het<br />
oog op het zoveel mogelijk terugvinden<br />
van de eigen autonomie.<br />
• Het beheer van de medicatie-inname wat een<br />
zeer belangrijke dimensie brengt in de relatie<br />
van de verpleger met de patiënt daar het<br />
gebruik van psychotropica enerzijds belangrijk<br />
is op zowel symbolisch als op somatisch vlak<br />
en anderzijds een risico inhoudt bij afwijkend<br />
medicatiegebruik.<br />
• Het geconfronteerd worden met acute symptomen<br />
en emoties, al dan niet intens en<br />
overweldigend, die plots kunnen opduiken<br />
en waar hulp moet geboden worden aan de<br />
patiënt in de zoektocht naar een psychisch<br />
evenwicht. De verpleging kan hier hulp<br />
bieden door te luisteren en het moeilijke<br />
moment met de patiënt te delen binnen een<br />
correcte therapeutische afstand. Het kenniskader<br />
dat de verpleging heeft over het leven<br />
van de patiënt maakt het mogelijk de huidige<br />
symptomen van de patiënt te helpen ontcijferen.<br />
• Het contact met de buitenwereld garanderen,<br />
een buitenwereld waarvan de patiënt afge-<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
sloten is gedurende zijn hospitalisatie. Het is<br />
evident dat de dagelijkse bezoeken van de<br />
vaste omgeving van de patiënt niet zonder<br />
betekenis zijn daar zij vaak een belangrijke<br />
dimensie vertegenwoordigen van het affectieve<br />
en het relationele waarbinnen de pathologie<br />
van de patiënt kan begrepen worden.<br />
De verpleger bevindt zich hier in de rol van<br />
“een derde”. Zijn rol bestaat erin simpelweg<br />
getuige te zijn van het bezoek en de gevolgen<br />
hiervan voor de patiënt, of aangesproken<br />
te worden door deze bezoekers, of meer<br />
nog genoodzaakt te zijn tussen te komen<br />
in bepaalde gevallen.<br />
• Zij zijn verantwoordelijk voor het “korte<br />
termijn”- geheugen van de gebeurtenissen<br />
op de dienst om zo de continuïteit van de<br />
functie van de dienst te garanderen. Het<br />
ritme van de dagtaak van de verpleegkundige<br />
wordt bepaald door de dagelijkse overdracht<br />
tijdens de overgang van de ene verpleegploeg<br />
naar de andere, samengaand met de<br />
passage van de verschillende professionelen<br />
die samenwerken met de equipe: de psychiaters,<br />
de psychologen, de sociale assistenten,<br />
de animators, de kinesisten en geneesheren<br />
buiten de dienst. Tijdens deze verschillende<br />
ontmoetingen, al dan niet gepland, verzamelt<br />
de verpleegequipe alle informatie en geeft<br />
ze door aan de betrokken professionelen van<br />
de dienst. Zonder een dergelijk en degelijk<br />
beheer van de informatie zou de samenhang<br />
op een psychiatrische dienst onmogelijk<br />
behouden kunnen blijven.<br />
Naast deze opsomming van specifieke taken<br />
voor de verpleegequipe bestaat er nog een<br />
ander fundamenteel aspect belangrijk voor de<br />
werking op de dienst. Dit aspect staat in nauwe<br />
verbinding met bovenvernoemde elementen<br />
en zorgt voor het onmisbaar vangnet, nodig<br />
voor het therapeutisch proces dat de patiënt<br />
doorloopt, binnen het therapeutisch aspect.<br />
De patiënt als subject leeft in zijn thuismilieu<br />
vaak binnen een context die doordrongen is van<br />
contradicties, om niet te spreken van incoherenties.<br />
Deze zorgen voor de confrontaties<br />
binnen hemzelf of tussen hemzelf en de omgeving<br />
of personen van die omgeving. Het therapeutische<br />
aspect van de psychiatrische<br />
hospitalisatie bestaat erin om de patiënt uit<br />
zijn gebruikelijk milieu te halen, waarbinnen hij<br />
gevangen zit met zijn lijden om hem zodoende<br />
te plaatsen in een ander, een verschillend<br />
milieu: de psychiatrische dienst.<br />
Eén van de doelstellingen van de hospitalisatie<br />
is om binnen de dienst niet hetzelfde gebrek<br />
aan samenhang te laten voorkomen zoals ze<br />
voorkomen in het oorspronkelijk milieu van<br />
de patiënt. De doelstelling en de bezorgdheid<br />
van de equipe bestaat erin een omgeving te<br />
creëren waarin de patiënt kan evolueren zonder<br />
zich te stoten aan bestaande contradicties.<br />
Dit betekent dat de patiënt de ervaring kan<br />
opdoen dat er een coherente realiteit bestaat<br />
waar er een plaats is voor hem en de gesprekspartners<br />
die hij ontmoet, een ervaring waarbinnen<br />
zijn verlangen zich kan afstemmen op<br />
een dwingende realiteit zonder dat deze realiteit<br />
door allerlei tegenstrijdige gevoelens continu<br />
in vraag wordt gesteld. Zijn levensdrang kan<br />
zodoende een plek vinden waarbinnen hij kan<br />
evolueren.<br />
De verpleegequipe is dagdagelijks in contact<br />
met de leefwereld van de patiënt. Het is de<br />
verpleegequipe die op de meest onmiddellijke<br />
manier wordt geconfronteerd met de symptomen<br />
van de patiënt. Het is de equipe die op dat<br />
moment de omgeving waarin de patiënt evolueert,<br />
vertegenwoordigt. Ze speelt op die<br />
manier een primordiale rol, door de attitude<br />
die ze aanneemt tegenover de patiënt, in het<br />
bestaan van de logische samenhang voor de<br />
patiënt, wat hem moet toestaan om terug<br />
voeling te krijgen met de realiteit.<br />
Bijkomend is het ook van belang dat zo men<br />
wil dat de patiënt kan genieten van een gunstig<br />
effect van zijn omgeving om terug een adequaat<br />
beleven te verkrijgen en dit milieu zelf niet<br />
door allerlei incoherenties binnen de structuur<br />
zelf wordt beïnvloed. Met andere woorden: de<br />
therapeutische equipe bestaat uit personen die<br />
zelf afhangen van hun eigen drijfveren. Alhoewel<br />
deze persoonlijke pulsies van elkeen gekaderd<br />
worden door hun professionele functie<br />
binnen de therapeutische equipe, zullen deze<br />
onvermijdelijk zorgen voor momenten van<br />
een gebrek aan consistentie binnen de equipe.<br />
Deze momenten van gebrekkige samenhang<br />
zijn te wijten aan de verschillende persoonlijkheden<br />
binnen de equipe, maar ook aan de<br />
verschillende zienswijzen van deze persoonlijkheden<br />
die beïnvloed worden door hun verschillende<br />
functies. De benadering van de psychiater<br />
is niet dezelfde als deze van de verpleger, de<br />
sociale assistente, een stagiaire, een psychologe<br />
of een buitenstaander. Gelijkaardige meningsverschillen<br />
kunnen bestaan tussen collega’s<br />
van dezelfde discipline over het idee dat men<br />
heeft over de functie die men uitoefent.<br />
Al deze verschillen die zowel samenhangen<br />
met de persoon als met de functie en de<br />
ervaring kunnen zich vertalen in excessieve<br />
spanningen, machtsmisbruik, passies of enige<br />
andere vorm van dysfunctioneren binnen een<br />
therapeutische equipe. Het is evident dat zo’n<br />
dissonant kader niet de mogelijkheid biedt<br />
aan de patiënt om in een serene context zijn
stabiliteit terug te vinden. De therapeutische<br />
equipe heeft dus als taak haar eigen efficiëntie<br />
te kunnen blijven garanderen en zodoende<br />
ook haar therapeutisch heilzaam effect, dat<br />
zij haar eigen contradicties en uitingen daarvan<br />
moet opvangen en metaboliseren.<br />
Het is op dit niveau dat de verpleegequipe een<br />
rol speelt. Haar aanwezigheid, haar continu<br />
luisterend oor en haar permanente interventies<br />
op de dienst maken dat zij als eerste geconfronteerd<br />
wordt niet alleen met de malaise van<br />
de patiënt maar ook met de eventuele malaise<br />
die binnen de dienst zelf zou kunnen heersen.<br />
De verpleegequipe ziet zich dan steeds in de<br />
positie geplaatst om deze malaise aan te kaarten<br />
en een debat te openen dat de therapeutische<br />
equipe toestaat zijn werking aan te passen en<br />
zijn eigen contradicties te metaboliseren. De<br />
kwaliteit van zo'n debat, waar geen enkele<br />
therapeutische equipe mag op besparen, is de<br />
maatstaf voor de kwaliteit van de omgeving<br />
waarin de patiënt kan evolueren.<br />
De hierboven beschreven dynamiek die<br />
de werking van de verpleegequipe beschrijft is<br />
de basis van de institutionele opvang van de<br />
patiënt.<br />
Dr Paul De Hertogh<br />
Psychiater<br />
Site St.-Elisabeth - 2 Alice<br />
“volgens een collectieve beschouwing van de ploeg”<br />
De ontmoeting met het eigen lichaam…<br />
(en misschien ook met de inhoud ervan)<br />
Op een afdeling geestelijke gezondheid werken<br />
een verschillend aantal professionelen. We zouden<br />
ons kunnen voorstellen dat er op deze<br />
afdeling gesproken wordt over het “mentale”,<br />
dwz. de psychologie die emotie en intelligentie<br />
verklaart en verbindt.<br />
Aangezien deze concepten zeer “abstract” zijn<br />
is er een vitale noodzaak om hen te concretiseren.<br />
Ze moeten dus voorgesteld worden door<br />
een fysiek element dat toestaat om reëel, voelbaar,<br />
zichtbaar te worden, zelfs als getuige.<br />
Zou het niet het lichaam zijn die als enige<br />
deze functie kan vervullen? Wat toont het<br />
lichaam ons? Wat heeft ons lichaam ons te<br />
vertellen, ons te zeggen. Misschien als de<br />
informatie niet via de logische “weg” kan<br />
verwoord worden, zal het lichaam haar communiceren.<br />
En hoe zit dat juist met dat lichaam?<br />
Is er een reële toenadering, een reële ontmoeting?<br />
Als dat zo is, wat doen we dan en wie<br />
houdt zich daar dan mee bezig? Het lichaam<br />
is niet enkel een synoniem voor deze concrete<br />
limiet ten opzichte van dit abstracte potentieel,<br />
maar is ook synoniem voor beweging, animatie,<br />
actie. Zo kunnen we enerzijds spreken van ons<br />
lichaam als object, maar anderzijds ook over de<br />
inhoud van het lichaam, dit wil zeggen zijn<br />
verhaal, wat het heeft meegemaakt en de<br />
emotionele geladenheid van dit alles. Waarom<br />
zou ons lichaam als object dan geen invloed<br />
kunnen hebben op de inhoud?<br />
Sedert lange tijd worden er specifieke lichamelijke<br />
zorgen toegediend aan iemand met een<br />
geestelijk lijden en dit alles met de hoop dat dit<br />
zou leiden tot een verbetering. De geschiedenis<br />
toont ons dat de fysieke benadering van het<br />
psychische gebeuren bestaat onder verschillende<br />
vormen. Zo kennen we o.a. de aderlatingen, de<br />
snelle rotatie ter plekke, hete of ijskoude<br />
baden, de dwangbuis, het lichaam onderwerpen<br />
aan ondraaglijke temperaturen, enz…<br />
Eigenlijk kunnen we deze “barbaarse” praktijken<br />
van vroeger aanzien als de voorlopers van<br />
de huidige moderne kinesitherapie. Gelukkig<br />
zijn deze oude folteringen verdwenen en zijn<br />
andere technieken geboren.<br />
Dit gezegd zijnde; wat kan de plaats zijn dat<br />
een kinesitherapeut neemt binnen het project<br />
van de geestelijke gezondheidszorg? Het lijkt<br />
me evident dat de professioneel die zich bezig<br />
houdt met het lichaam dit niet kan doen zonder<br />
rekening te houden met het inhoudelijke<br />
aspect (het abstracte potentieel van het emotioneel<br />
beleefde).<br />
Zodoende stel ik voor de term “KINESITHERA-<br />
PEUT” te herdefiniëren. Kinesitherapie betekent<br />
de beweging genezen. De enige beweging die<br />
wij als menselijk wezen, vastverbonden aan de<br />
aarde kennen, is de fysische beweging. Waarom<br />
zou het niet mogelijk zijn om via de beweging<br />
van het lichaam ook het inhoudelijke te laten<br />
bewegen?<br />
Het zal ook belangrijk zijn om het individu voor<br />
te bereiden op een contact met de ander; voor<br />
te bereiden op het herkennen van zijn eigen<br />
lichamelijke limieten (zonder de inhoudelijke<br />
limieten te vergeten). Het herkennen van<br />
het “ik ben, jij bent, hij is…”, die het individu<br />
kunnen helpen om zijn lichaam te herdefiniëren<br />
ten opzichte van het uitwendige, om de<br />
sensatie van eenheid in het lichaam te herkennen<br />
en te kunnen onderkennen dat zijn<br />
lichaam uit verschillende segmenten bestaat.<br />
Dit betekent een reële reorganisatie van de<br />
communicatie met zichzelf om zodoende beter<br />
in relatie te komen met de andere.<br />
Wij proberen zodoende om een lichaam te<br />
benaderen waarin ondergeïnvesteerd was,<br />
lijdend was, zelfs uit elkaar gereten, om zo te<br />
komen tot een zekerheid, een herstel, een<br />
herleren of een analyse. Elke actie ondernomen<br />
betreffende inhoud en object vindt enkel zijn<br />
zin als we ook de emotionele, mentale en<br />
motorische structuren van het subject mobiliseren.<br />
Zegt een gekend citaat niet: “Mens<br />
sana in corpore sano?”.<br />
In elk geval, in deze optiek, is het noodzakelijk<br />
een goede strategie te gebruiken. Deze bestaat<br />
onder de vorm van activiteiten van gymnastiek<br />
tot hydrotherapie, activiteiten buiten het<br />
hospitaal, lichamelijke en verbale expressie en<br />
ook relaxaties. Hierdoor zet men even het<br />
inhoudelijke tussen haakjes om de mogelijkheid<br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
15
16<br />
DOSSIER<br />
PSYCHIATRIE<br />
De ontmoeting met het eigen lichaam…<br />
(en misschien ook met de inhoud ervan) (vervolg)<br />
te bieden opnieuw het plezier, het zich goed<br />
voelen, te herontdekken, zodanig dat dit kan<br />
leiden tot een terugvinden van een zelfzekerheid<br />
die kan maken dat men iets anders kan<br />
beleven dan alleen zijn lijden. Dit lichamelijk<br />
beter voelen zal een zekere kracht bieden die<br />
kan maken dat men een betere benadering van<br />
de “inhoud” kan voorstellen. We zouden<br />
kunnen stellen dat de uitspraak “de koe bij de<br />
hoorns vatten” niet altijd het meest aangewezen<br />
is en dat het voorzichtiger is ze eerder bij<br />
haar staart te nemen.<br />
Het spreekt voor zich dat elke vorm van communicatie<br />
(non-verbaal, pre-verbaal, verbaal)<br />
de draaischijf zal zijn van het therapeutisch<br />
gebeuren. Parallel met deze communicatie<br />
wordt een vertrouwensband gecreëerd. Vanaf<br />
dit moment, wanneer dit vertrouwen er is, kan<br />
de persoon zich uiten, zich toevertrouwen. Vanaf<br />
dit moment kan mobilisatie op verschillende<br />
niveaus gebeuren.<br />
Binnen een zeker theoretisch kader dat voor<br />
ons een houvast biedt, kunnen we zeggen dat<br />
er een zekere hiërarchie is, een zeker protocol,<br />
een zekere rangorde binnen onze benadering<br />
die gerespecteerd wordt.<br />
Het is dan ook interessant om te weten dat:<br />
• het in eerste instantie noodzakelijk is dat de<br />
persoon kan zeggen dat hij een LICHAAM en<br />
een GEEST heeft die hem leiden tot het concept<br />
van het bezitten, dit wil zeggen het ontdekken<br />
van zijn lichamelijk en geestelijk kapitaal.<br />
• het in tweede instantie interessant is binnen<br />
deze entiteit lichaam-geest, de persoon terug<br />
te leren een zeker plezier, een zeker goed<br />
voelen te herontdekken. Dit maakt dat de<br />
persoon zijn mogelijkheden kan herontdekken.<br />
Dit primaire stadium (en dit is niet pejoratief<br />
bedoeld) is elementair en wordt teruggevonden<br />
in ELK van onze activiteiten, of het nu<br />
gaat om een uitstap buiten het hospitaal, een<br />
gewone wandeling, een sportieve wandeling,<br />
lichaamsoefeningen onder al zijn vormen<br />
(aerobic, stretching, fitness), klassieke relaxatie<br />
of hydro-therapie, waar alle noties van identiteit,<br />
lichamelijke eenheid worden uitgediept.<br />
Misschien dat het proces van “ik beweeg,<br />
dus ik voel, dus ik leef en ik heb nog zin om te<br />
voelen” ons BESTAAN in beweging brengt…<br />
Waarom zou de mentale mobilisatie niet beginnen<br />
bij de fysieke mobilisatie? Misschien<br />
als het verlangen bestaat om zichzelf goed te<br />
doen, dat men zich misschien dan ook al beter<br />
begint te voelen? Dit betekent dat men terug<br />
contact moet aanknopen met een zekere vorm<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
van plezier maken, dat leidt tot het gevoel te<br />
hebben dat het goed is te bestaan, te spreken,<br />
te verstaan, te aanvaarden, te handelen en<br />
zodoende zijn mogelijkheden te mobiliseren.<br />
• in een derde fase, wanneer de persoon heeft<br />
ontdekt dat er een geestelijk en een lichamelijk<br />
kennen is, kunnen wij de persoon verder<br />
begeleiden in een mobilisatie van het diepere<br />
bewustzijn. Hiervoor stellen wij o.a. een<br />
specifieke relaxatiemethode voor, die “CAY-<br />
CEDIENSE SOFROLOGIE” genoemd wordt.<br />
Deze heeft als objectief de activatie van<br />
positief denken te bewerkstelligen.<br />
Zij laat o.a. toe de persoon zijn blik op<br />
zichzelf, de anderen, de dingen en de wereld<br />
te veranderen. Deze capaciteit van ons<br />
bewustzijn activeren betekent zichzelf toestaan<br />
zich te verplaatsen op een adequate manier<br />
in een tridimensionele tijd: d.w.z. proberen<br />
zich beter te voelen hier en nu, wat ook<br />
toestaat zich voor te stellen zich beter te<br />
voelen ergens anders morgen en wat een<br />
meer open en positieve kijk op het verleden<br />
geeft. Deze techniek van relaxatie geeft de<br />
mogelijkheid te evolueren naar een beter<br />
zijn en dus te evolueren naar een zekere<br />
existentiële evolutie.<br />
Het concept “REAGEREN” komt dan ten<br />
tonele. Dit is natuurlijk zeer belangrijk, want<br />
bewust reageren is bewegen nadat men de<br />
inhoud van deze bewustwording heeft aanvaard,<br />
niet alleen wat betreft ons intern<br />
functioneren, maar ook en vooral in ons<br />
contact met de omgeving.<br />
• in een vierde fase komt de notie van het<br />
zijn ter sprake, wat een eventuele transformatie<br />
kan toestaan. Dit is misschien een<br />
groot woord, maar dit zegt goed wat het wil<br />
zeggen, nl. “vorm veranderen”.<br />
Misschien is de enige vorm waarvan wij<br />
bewust zijn en waar wij 100% meester over<br />
zijn, ons zijn. Dit zal het vertrekpunt zijn van<br />
deze transformatie.<br />
De Caycediense sofrologie is dus niet enkel<br />
een techniek die toestaat om te relaxeren<br />
(zelf al moet men hiermee beginnen), maar<br />
het is een globale en coherente methode die<br />
door het symboliseren van de stap van het<br />
hebben naar het zijn, toestaat het gevoel te<br />
bestaan te versterken. Dit is de reden waarom<br />
we niet meer praten over het beginsymptoom,<br />
we er afstand van nemen, het opzij zetten, het<br />
tussen haakjes zetten, opdat we ons zouden<br />
bezighouden met ons lichaam in zijn totaliteit,<br />
d.w.z. het onlosmakelijk concept geestlichaam.<br />
Op te merken is dat het zelfvertrouwen hierdoor<br />
wordt versterkt, de stress en emoties beter<br />
worden beheerst en dat sommige fysieke en<br />
geestelijke capaciteiten verbeteren.<br />
Als we denken aan communicatie is een<br />
ander concept niet te verwaarlozen met<br />
name de EXPRESSIE.<br />
“EX-PRESSIE”: EX wil dit niet zeggen “buiten”<br />
en “PRESSIE” is dit niet synoniem voor<br />
druk? Dit is dus ook de verwoording van een<br />
sensatie, van een gevoel.<br />
Of de expressie nu geleid is of vrij, ze zal gekaderd<br />
worden. Algemeen gezien is de vrije<br />
lichamelijke expressie zeer geprivilegieerd, want<br />
ze kan niets verbergen en kan dus echt een<br />
reflectie zijn van de toestand van een persoon.<br />
Meer nog, zij kan ons toestaan ons een indruk<br />
te geven van de sociabiliteit van een patiënt,<br />
zekere problemen waarmee we werken en<br />
trachten te verhelpen in het daglicht te stellen,<br />
zodanig dat het zelfvertrouwen kan verbeterd<br />
worden bij deze personen waarvan het zelfvertrouwen<br />
juist zo aangetast is.<br />
De meest representatieve activiteit hier is het<br />
MIME-atelier waar wordt voorgesteld om een<br />
woord met het lichaam en het gezicht uit te<br />
drukken zonder enige vorm van geluid, zonder<br />
enige hulp van een object. Nog diepgaander<br />
is het atelier “DE ONTDEKKING VAN ZIJN EIGEN<br />
CLOWN”, waarin een nog radicalere en misschien<br />
fundamentelere aanpak wordt voorgesteld,<br />
en waar het accent wordt gelegd op<br />
het ontwikkelen van het expressie- en creativiteitspotentieel<br />
van eenieder. Het spelen van<br />
emoties, verborgen dimensies, fragiliteiten die<br />
het leven geven aan een gevoelig, naïef en<br />
imaginair personage, zijn in directe relatie met<br />
de persoon die het speelt. Het is ook een manier<br />
om onze aanwezigheid, ons gehoor, onze blik,<br />
onze mogelijkheid tot spel, communicatie en<br />
creatie, het aanvaarden van onszelf en de ander,<br />
ons gevoel voor humor en zelfspot te kunnen<br />
cultiveren. Het brengt ons in direct contact en<br />
zonder oordeel met alles wat een clown voelt<br />
en waarneemt (in zichzelf, op de plek waar<br />
hij zich bevindt of met diegene met wie hij<br />
samenspeelt). Het publiek is hiervan getuige.<br />
Dit wil bv. zeggen dat als een persoon die voor<br />
de eerste keer op podium komt en zich angstig<br />
voelt, deze angst zal doorgeven aan zijn<br />
clown, die het zal tonen aan het publiek. Het<br />
dragen van een rode neus is niet te verwaarlozen,<br />
daar dit dienst doet als een soort van bescherming,<br />
afscherming. We hebben sympathie<br />
voor de clown omdat hij ons laat meevoelen<br />
wat hij voelt op een zeer open manier.
Hij raakt ons, omdat hij uiteindelijk zijn realiteit<br />
aanvaardt zonder schaamte en zich durft<br />
te tonen zoals hij is. Dit wil zeggen menselijk,<br />
fragiel en kwetsbaar, maar ook optimistisch,<br />
kalm en ongebonden. We lachen dus<br />
niet MET hem, maar DOOR hem, want hij staat<br />
ons toe ons van onze dagelijkse druk te ontdoen.<br />
Het feit zijn gevoelens te uiten is reeds<br />
een manier om afstand te nemen, wat helpt<br />
om uiteindelijk in contact te blijven met de<br />
huidige realiteit.<br />
Daarenboven neemt de clown de vrijheid om<br />
te spelen met zijn gevoelens. En het is juist<br />
deze manier van afstand nemen ten opzichte<br />
van zijn gevoelens die toestaat dat het wordt<br />
geaccepteerd door het publiek.<br />
Het “afstand nemen” lucht zowel het publiek<br />
op, als de persoon die zich achter de rode<br />
neus bevindt. Deze opluchting dankzij het<br />
toneelspel is als het ware de reddingsboei,<br />
die toestaat dat de acteur in plaats van zich te<br />
verliezen in zijn emoties, juist beter zijn<br />
emoties kan exploreren. De clown en zijn<br />
kwetsbaarheid ontdekken betekent dus de<br />
stereotypes van de clown achterwege laten en<br />
anderzijds stoppen met proberen een goed<br />
beeld van zichzelf te behouden. De neus<br />
van de clown opzetten betekent te aanvaarden<br />
dat men zichzelf en zijn eigen imago in<br />
vraag stelt en afstand kan nemen van zichzelf.<br />
Dit betekent natuurlijk een risico nemen,<br />
maar een risico dat beperkt blijft door het<br />
beschermend speelkader en door het creativiteitsplezier<br />
en de verrassing te zien dat we<br />
aangenaam zijn zoals we zijn…<br />
Op een ander niveau, m.b.t. verbale en lichamelijke<br />
expressie, is er het belangrijk “IMPRO-<br />
VISATIE”-atelier. In dit atelier is elke vorm van<br />
expressie welkom en dit zonder enig oordeel,<br />
integendeel, een begeleiding is noodzakelijk<br />
om een verbetering van de expressie in al zijn<br />
vormen te kunnen bewerkstelligen en er<br />
wordt belang gehecht aan elke expressie<br />
gegeven zoals die komt. Geen enkel negatief<br />
waarde-oordeel zal in overweging worden<br />
genomen, enkel indien dit therapeutisch geïndiceerd<br />
is.<br />
Het is evident dat elk van deze activiteiten<br />
specificiteiten heeft, niet enkel in hun beschrijving,<br />
maar ook in hun karakteristieken en<br />
ook in de benadering van de lijdende persoon,<br />
met zijn doelstellingen en eventuele contraindicaties.<br />
Al deze waarden refereren naar de<br />
directe band tussen ons lichaam en onze geest.<br />
Van hieruit gezien is het dan ook interessant<br />
de persoon in kwestie te behandelen in zijn<br />
geheel, zijn totaliteit, zijn uniteit, wat ook de<br />
maturatie of het deficiet van elk van deze<br />
composanten betekent: het lichaamsschema,<br />
de structuratie, de organisatie en spatiotemporele<br />
oriëntatie, de algemene dynamische<br />
coördinatie, het visueel geheugen, het<br />
auditief geheugen, de ademhaling, de neuromusculaire<br />
ontspanning, de aandacht en de<br />
concentratie, het ritme.<br />
Conclusie<br />
Al deze vormen zijn ingangspoorten om de<br />
lijdende persoon te leren kennen, in hem te<br />
investeren en onze observatie te verrijken.<br />
Lichaam en geest, onlosmakelijk verbonden,<br />
worden tezamen bekeken, gehoord en gezien.<br />
Lichaam en geest, de 2 fundamentele elementen,<br />
die weliswaar een vredige, evenwichtige,<br />
en harmonieuze dualiteit zijn. Het is<br />
een onzichtbare dualiteit en daarom spreken<br />
we misschien van een individualiteit waarmee<br />
we rekening houden in al onze vormen<br />
van expressie.<br />
We moeten natuurlijk steeds waakzaam blijven<br />
voor elke gemakkelijke interpretatie en oordeel,<br />
en daarom is voor ons één van de belangrijkste<br />
concepten de OBSERVATIE, zo puur en<br />
simpel mogelijk. Dit laat ons toe, in samenspraak<br />
met de equipe en bij het samenrapen van de<br />
gemeenschappelijke observaties, de pure<br />
disciplinaire aanpak te verfijnen en zo ook de<br />
begeleiding van de persoon.<br />
Dit alles binnen de medische optiek die als<br />
doelstelling heeft een eventuele diagnose<br />
en dus ook een aangepaste behandeling uit te<br />
voeren, zodanig dat de persoon in kwestie<br />
meer en beter kan EVOLUEREN, met zijn woord<br />
en zijn gebaar.<br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
Christian Lusschentier<br />
Kinesitherapeut<br />
Site 2 Alice<br />
17
18<br />
DOSSIER<br />
PSYCHIATRIE<br />
De vzw “Addictions”<br />
Sinds 1983 startte de psychiatrische afdeling<br />
van de <strong>Europa</strong> <strong>Ziekenhuizen</strong> Site St.-Michiel<br />
met een specifieke begeleiding van patiënten<br />
met afhankelijkheidsproblemen: alcohol-,<br />
medicatie- of drugafhankelijkheid. Deze<br />
patiënten vertegenwoordigden 60% van de<br />
opnames in de dienst psychiatrie: (één derde<br />
van deze groep waren harddrugsgebruikers,<br />
goed voor een honderdtal hospitalisaties per<br />
jaar). Vanaf juli 1994 subsidieert het COCOF<br />
(Commission communautaire française) een team<br />
gespecialiseerd in begeleiding van verslaafden<br />
en samenwerkend met de dienst psychiatrie<br />
van de <strong>Europa</strong> <strong>Ziekenhuizen</strong> site St.-Michiel.<br />
De verleende subsidie van de Franse Gemeenschapscommissie<br />
van het Brussels Hoofdstedelijk<br />
Gewest zorgde voor een verlenging en<br />
ondersteuning van het reeds jaren verrichtte<br />
werk naar drugsverslaafde patiënten toe.<br />
In 1996 mondde dit project uit in een zelfstandige<br />
vzw: de vzw “INB Addictions”.<br />
In Februari 1998 fusioneerden de vzw “INB<br />
Addictions” en de “verslavingscel van de<br />
crisiseenheid van het St.-Luc ziekenhuis” tot<br />
Ouderdom en<br />
mentale gezondheid<br />
Het “ouder worden” is een bijzonder heterogeen<br />
verschijnsel. De verklaringen van de grote<br />
verscheidenheid aan individuele verschillen<br />
bij bejaarden leggen de nadruk op de invloed<br />
van hun persoonlijke ontwikkelingsgeschiedenis<br />
en op de effecten van de contextuele factoren.<br />
De demografische, economische, sociale en<br />
medische factoren spelen een rol in de<br />
dagelijkse ervaring met het ouder worden.<br />
Ze dragen ook bij tot het scheppen van<br />
bepaalde factoren, die de bejaarde mens de<br />
bekwaamheid geven om te gaan met de<br />
dagelijkse problemen, die verbonden zijn met<br />
het ouder worden. Aangaande de klinische<br />
problemen van het ouder worden kunnen<br />
dergelijke contextuele factoren risicofactoren<br />
tot stand brengen.<br />
Volgende factoren beïnvloeden duidelijk de<br />
ervaring van het ouder worden: de leeftijd, de<br />
gezondheidstoestand, het geslacht en de<br />
factoren die in relatie staan met de socioeconomische<br />
situatie en de burgerlijke staat.<br />
Het verouderen wordt gedefinieerd als een<br />
proces inherent aan elk bestaan, dat echter niet<br />
door ieder individu op dezelfde wijze en op<br />
hetzelfde tijdstip wordt ervaren. Verouderen<br />
overstijgt het terrein van de sociale en biologische<br />
realiteit, en ankert zich vast aan de psy-<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
de vzw “Addictions”. Sindsdien spreidt de<br />
werking zich uit over twee ziekenhuissites, de<br />
Site St.-Michiel en de site St.-Luc. De sociale<br />
zetel van de vzw bevindt zich in de<br />
Lantsheerestraat 50, 1040 Brussel.<br />
SITE ST.-MICHIEL<br />
De vzw “Addictions” heeft als belangrijkste<br />
doelstelling een band te creëren tussen het<br />
netwerk van ambulante zorg en de dienst<br />
psychiatrie van de <strong>Europa</strong> <strong>Ziekenhuizen</strong> Site<br />
St.-Michiel.<br />
De vzw vergemakkelijkt de zorgbereikbaarheid<br />
voor verslaafden, dikwijls lijdend aan ernstige<br />
ziektebeelden.<br />
De belangrijkste activiteiten zijn:<br />
• opvang en doorverwijzing bij elke zorgvraag,<br />
afkomstig van druggebruikers<br />
• sociale en psychische begeleiding van<br />
patiënten en hun familie<br />
• hospitalisatie voor ontwenningsproblematiek<br />
en psychische decompensatie<br />
• ambulante nazorg met of zonder vervangmiddel<br />
• uitzonderlijk bezoek aan gedetineerde<br />
druggebruikers<br />
chische werkelijkheid. Het “ouder worden”<br />
stelt het klinische in vraag.<br />
Vanaf de 18 de eeuw wordt de bejaarde stilaan<br />
erkend in zijn specificiteit maar slechts omstreeks<br />
1960 wordt in Frankrijk de grondslag van de<br />
gerontologische psychiatrie gelegd. Dit resulteert<br />
in 1986 tot de oprichting van de vereniging<br />
voor psychogeriatrie van de franse taal.<br />
Het werkveld van de psychiatrie van de bejaarde<br />
is complex en kan vele vormen aannemen.<br />
Het gaat hier om een grensdiscipline die vaak<br />
nauwe contacten vereist met de geriatrische,<br />
inwendige geneeskunde om een holistische<br />
benadering van de patiënt toe te laten en om<br />
elke therapeutische actie te coördineren.<br />
Om beter te beantwoorden aan het specifieke<br />
karakter van de problemen van het verouderen<br />
en om het werkterrein uit te diepen, dient de<br />
geronto-psychiatriekennis verscheidene soorten<br />
en onderzoeken op het epidemiologische vlak<br />
te combineren.<br />
In de mate waarin de maatschappij een onbetwijfelbare<br />
plaats toekent aan de bejaarde –<br />
heden ten dage worden de psychische problemen<br />
op federaal vlak ingedeeld per leeftijdscategorie<br />
– moet de psychiatrie, alsook de<br />
geneeskunde in zijn geheel, hiermee rekening<br />
• klinisch-theoretisch onderzoek van verslavingsproblematiek.<br />
De vzw “Addictions” is een instelling erkend<br />
en gesubsidieerd door de Franse Gemeenschapscommissie.<br />
Sociale zetel:<br />
de Lantsheerestraat 50 te 1040 Brussel<br />
tel: 02.734.04.47 - fax: 02.734.09.92<br />
e-mail: addictions@skynet.be<br />
<strong>Europa</strong> <strong>Ziekenhuizen</strong> - Site St.-Michiel<br />
Linthoutstraat 150 te 1040 Brussel<br />
tel: 02.737.85.60 - fax: 02.737.85.69<br />
houden en zich hieraan aanpassen om beter<br />
tegemoet te komen aan lijdende bejaarden<br />
met een zorgvraag.<br />
In de <strong>Europa</strong> <strong>Ziekenhuizen</strong>, en in het bijzonder<br />
in St.-Michiel, hebben we sinds een tiental<br />
jaar naast een algemene consultatie, ook een<br />
gespecialiseerde consultatie voor geriatrische<br />
psychiatrie en voor psychotherapie tot stand<br />
gebracht, met een zorg die aangepast is aan de<br />
verschillende problemen (depressie, angst,<br />
verschillende vormen van dementie…).<br />
Soms maakt de patiënt een persoonlijke stap,<br />
die vaak in een crisissituatie te plaatsen is. Het<br />
kan tevens gebeuren dat de patiënt via een<br />
andere arts of via de familie, die ook professioneel<br />
gesteund kan worden, hier naartoe<br />
verwezen wordt.<br />
Hiernaast kunnen de patiënten, die op vraag<br />
van de geriater gehospitaliseerd worden op een<br />
geriatrische afdeling, eveneens genieten van<br />
een diagnostische en therapeutische oppuntstelling<br />
via de linkpsychiatrie om hen te helpen in<br />
hun psychisch lijden.<br />
Dr Bernadette Sprimont<br />
Psychiater-gerontoloog<br />
Psychotherapeut (DES)<br />
Site St-Michiel
Het gebruik van de psychiatrie in hospitaalmilieu<br />
De hospitalisatie op dienst psychiatrie verloopt<br />
anders dan de hospitalisatie op de andere diensten.<br />
Dit wil zeggen dat in het geval van een<br />
psychiatrische hospitalisatie, deze op zich reeds<br />
een behandeling is. Het is evident dat dit aspect<br />
natuurlijk niet de enige behandeling is tijdens<br />
de opname van de patiënt. Zo zijn er onder<br />
meer de farmacotherapie en de verschillende<br />
vormen van psychotherapie die worden<br />
aangeboden. Het is een feit dat de initiële<br />
stap van een hospitalisatie in psychiatrisch<br />
milieu op zich zorgt voor het creëren van<br />
een afstand tussen de patiënt en zijn oorspronkelijk<br />
milieu. Deze afstand zorgt vaak<br />
voor een onmiddellijke opluchting voor de op<br />
dat moment beleefde moeilijkheden voor de<br />
patiënt of zijn omgeving.<br />
Het is de psychiater die gaat moeten evalueren<br />
of deze vraag naar afstand creëren tussen<br />
patiënt en zijn milieu geïndiceerd is. Deze<br />
evaluatie is een bijkomend aspect dat men<br />
niet terugvindt bij de psychiatrische opvolging<br />
tijdens de consultatie. Het effect dat een<br />
hospitalisatie kan hebben op een patiënt<br />
geeft direct de aanleiding tot de vraag welke<br />
diagnose moet gesteld worden bij deze patiënt<br />
met vraag voor een hospitalisatie. Het stellen<br />
van een psychiatrische diagnose is zeer verschillend<br />
in vergelijking met de diagnosestelling<br />
in andere medische disciplines daar men<br />
niet kan terugvallen op een anatomisch element<br />
zoals in de somatische geneeskunde gebruikelijk.<br />
Er zijn natuurlijk theoretische concepten voor<br />
sommige psychiatrische diagnoses die terugvallen<br />
op een neurobiologisch, dus somatisch,<br />
substraat maar dit kan enkel op experimentele<br />
basis aangetoond worden binnen onderzoekslaboratoria<br />
van de industrie en universitair<br />
milieu. Bijvoorbeeld een acute psychotische<br />
decompensatie wordt gekarakteriseerd door<br />
een overmaat van activiteit van dopamine D2.<br />
Binnen de klinische context kunnen deze anatomo-biologische<br />
gegevens enkel verondersteld<br />
worden door evocatie van de diagnostiek en het<br />
effect van de gebruikte medicamenteuze<br />
moleculen.<br />
Dit wil zeggen dat in de realiteit de diagnose in<br />
psychiatrie volledig gebaseerd is op de subjectieve<br />
interpretatie van de clinicus van het subjectieve<br />
beleven van de patiënt. Zo dit subjectieve<br />
beleven het voornoemd neurobiologisch<br />
aspect omvat, zo zal zij ook het geheel van<br />
functioneren bepalen dat dan weer op zich dit<br />
subjectieve beleven bepaalt. Dit geheel van<br />
functioneren wordt vertaald binnen het discours<br />
en de symbolische constructies die de patiënt<br />
brengt, zijn gedrag, de emoties waardoor hij<br />
overspoeld is, zijn verlangen en de mogelijkheden<br />
die hij gebruikt om deze te volbrengen of te<br />
verdringen. Al deze functies behoren tot het<br />
domein van de menselijke communicatie en zijn<br />
dus vatbaar voor investigatie door de behandelende<br />
arts die dit enkel kan doen door in<br />
communicatie te treden met de patiënt. Het<br />
beleefde, bestaande uit de functies die juist<br />
werden opgesomd, is niet noodzakelijk pathologisch<br />
op zich. Het is het inadequaat beleven van<br />
de exterieure of interieure realiteit van de patiënt,<br />
en hoe dat beleefd wordt door de patiënt<br />
zelf en zijn entourage, het is dat wat maakt dat<br />
we op het terrein van het pathologische komen.<br />
Een psychiatrische diagnose stellen betekent<br />
dus dat we het beleefde door de patiënt moeten<br />
onder de loep leggen. De complexiteit van deze<br />
oefening stelt ons voor het probleem van uit<br />
welk gezichtsveld de diagnose moet gesteld<br />
worden en meer nog wat we er nadien mee<br />
kunnen doen. Voor eenzelfde patiënt zullen we<br />
de dingen niet noodzakelijker wijze op eenzelfde<br />
manier definiëren wanneer we ons tot<br />
een adviserend geneesheer van de mutualiteit<br />
of tot de familie of tot een behandelend arts<br />
richten. Elke keer zal de verwoorde diagnose<br />
beantwoorden aan een specifiek gebruik en<br />
daarvan afhankelijk een specifieke zienswijze<br />
en zodoende een specifieke logica hieraan<br />
verbonden. Bij het stellen van een indicatie voor<br />
een hospitalisatie zal de diagnose een aantal<br />
bijzondere prioriteiten opleveren. De leidraad<br />
bij het maken van deze beslissing blijft het<br />
inadequaat zijn van het beleefde door de<br />
patiënt ten opzichte van zijn omgeving. Dit<br />
inadequaat zijn is enerzijds de reden en/of de<br />
consequentie die maakt dat de patiënt in de<br />
onmogelijkheid is zich aan te passen aan zijn<br />
omgeving en er te verblijven. Geconfronteerd<br />
met de noodzaak tot opname op een psychiatrische<br />
dienst moeten er dus voorzorgen<br />
genomen worden die de adequaatheid van<br />
deze dienst zelf garanderen.<br />
De psychiatrische dienst zal als objectief hebben,<br />
de mogelijkheid te bieden aan de patiënt om<br />
een valabel alternatief te zijn in vergelijking<br />
tot zijn oorspronkelijk milieu door, enerzijds, een<br />
antwoord te bieden op de vragen van de patiënt<br />
of, anderzijds, een mindere kwetsbaarheid te<br />
vertonen ten opzichte van de problemen<br />
waarmee de patiënt geconfronteerd wordt.<br />
Tijdens een opnamegesprek is het heel<br />
belangrijk alert te zijn voor het potentiële<br />
destabiliserende effect dat een patiënt kan<br />
betekenen voor een psychiatrische afdeling.<br />
Zo zullen veel psychiatrische afdelingen vaak<br />
maar één patiënt met een zwaar verslavingsprobleem<br />
tegelijk opnemen om te vermijden dat<br />
een overmaat aan dit soort patiënten zou leiden<br />
tot een potentialiseren van de symptomen<br />
verbonden aan deze specifieke pathologie.<br />
Een ander voorbeeld betreft het opsporen van<br />
de psychopate persoonlijkheidsstoornis in de<br />
brede zin van het woord en een diagnose die<br />
vaak noodzakelijk maakt een hospitalisatieduur<br />
te verkorten of in sommige gevallen zelfs af<br />
te wijzen. Bij het stellen van een indicatie van<br />
een hospitalisatie is het evident dat er in de<br />
eerste plaats geëvalueerd wordt in hoeverre<br />
deze nuttig is. Het is soms zo dat in sommige<br />
gevallen, ondanks het voorkomen van majeure<br />
symptomen die de patiënt naar de kliniek<br />
doen komen, deze symptomen enkel de<br />
expressie zijn van een crisissituatie en dat er<br />
niet noodzakelijk sprake moet zijn van een reële<br />
psychiatrische pathologie. De acute decompensatie<br />
kan een normale reactie zijn binnen<br />
sommige situaties en lost zich vaak snel<br />
vanzelf op. In dat geval kan een gewoon contact<br />
met een psychiater of één nacht opname in het<br />
ziekenhuis buiten de psychiatrische afdeling<br />
maken dat de patiënt snel terug binnen zijn<br />
milieu kan functioneren. In andere gevallen<br />
wanneer de symptomatologie wijst op een<br />
reeds lang bestaande chronische pathologie zal<br />
de hospitalisatie enkel een herbergen betekenen<br />
zonder dat men een reëel therapeutisch<br />
proces kan verwachten. Soms is het in deze<br />
gevallen zelfs therapeutisch de hospitalisatie te<br />
weigeren en de nadruk te leggen op psychotherapeutische<br />
opvolging teneinde de patiënt<br />
te helpen te evolueren. Het zijn al deze bovenvermelde<br />
aspecten die men onder de loep moet<br />
nemen, alvorens een patiënt te hospitaliseren.<br />
De beslissing tot een hospitalisatie omvat<br />
volgende drie elementen:<br />
Eerst moet men proberen te begrijpen wat er<br />
gaande is betreffende de omstandigheden die<br />
geleid hebben tot het optreden van de acute<br />
symptomatologie. Nadien wordt de vraag<br />
gesteld of er een pathologische persoonlijkheid<br />
aanwezig is, samengaand met de klinische<br />
diagnose en de daarvoor noodzakelijk voor te<br />
schrijven behandeling.<br />
Het aspect van de omstandigheden is vaak de<br />
directe aanleiding tot vraag voor hospitalisatie.<br />
Tijdens de hospitalisatie zal het therapeutisch<br />
werk er dan ook in bestaan de patiënt te helpen<br />
uit de destabiliseringssituatie te geraken daar<br />
deze maakt dat hij niet in zijn oorspronkelijk<br />
milieu kan blijven en zijn malaise onderhoudt.<br />
De onmogelijkheid om zich in betreffende<br />
situatie staande te houden vindt vaak zijn directe<br />
oorzaak in de fragiliteit die wordt veroorzaakt<br />
door de pathologie waar de patiënt eventueel<br />
aan lijdt en waar men de diagnose zal kunnen<br />
stellen in een tweede fase van hospitalisatie.<br />
De beslissing om een patiënt in een psychiatrische<br />
afdeling op te nemen is dus zeer belangrijk<br />
in het breder therapeutisch proces daar zij zowel<br />
een klinische als een situationele diagnose<br />
noodzaakt.<br />
Deze beslissing staat toe aan de patiënt en aan<br />
de behandelende dokter om de hospitalisatie<br />
in een breder kader te plaatsen met name<br />
het kader van wat de patiënt heeft ervaren.<br />
Deze manier van doen bereidt de patiënt voor<br />
om nieuwe keuzes te maken, keuzes die hem<br />
geboden worden door een therapeutisch<br />
proces tijdens de hospitalisatie.<br />
Dr Paul De Hertogh<br />
Psychiater<br />
Site St.-Elisabeth - 2 Alice<br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
19
20<br />
DOSSIER<br />
PSYCHIATRIE<br />
Daghospitalisatie<br />
De psychiatrische dagkliniek van de <strong>Europa</strong><br />
<strong>Ziekenhuizen</strong> site St.-Michiel is een therapeutisch,<br />
artistiek en sportief centrum.<br />
Het is een plaats waar jonge volwassenen<br />
en volwassenen terecht kunnen die aan hun<br />
levensproblemen willen ontsnappen.<br />
De dagkliniek en haar multidisciplinaire ploeg<br />
stellen tijd en plaats ter beschikking waar<br />
activiteiten, projecten, uitvindingen en creaties<br />
mogelijk zijn, die aan iedereen de gelegenheid<br />
kunnen bieden om de eigenheid van zijn<br />
verlangen te (her)uiten.<br />
Het verblijf van ieder die in de dagkliniek<br />
dag na dag komt zal via het gemeenschaps-<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
leven aanleiding geven tot een verrijkende<br />
ervaring.<br />
Onthaal en gastvrijheid zijn essentieel.<br />
Het team staat in de eerste plaats in dienst<br />
van de dynamiek van elk individu.<br />
De voorgestelde activiteiten zijn schilderen,<br />
werken met klei, ceramiek maken, koken,<br />
muziek spelen, tuinieren, klimmen, joggen,<br />
stretchen, relaxeren, turnen, dansen, toneel<br />
spelen en andere activiteiten die de patiënten<br />
wensen te doen.<br />
De opnameprocedure bestaat uit twee<br />
gesprekken met Benedict Amory of Nancy<br />
Psychiatrische dienst aangesloten<br />
bij APSY-UCL<br />
De psychiatrische afdeling gelegen op de<br />
site St.-Michiel is stichtend lid van de APSY-<br />
UCL, een vereniging van geestelijke<br />
gezondheidscentra en psychiatrische afdelingen<br />
van de UCL. Deze vereniging heeft als<br />
doel het samenbrengen en het coördineren<br />
van de geestelijke gezondheids-centra en de<br />
psychiatrische afdelingen verbonden aan de<br />
UCL.<br />
Het objectief van dit verbond is vooral de<br />
ethische en theoretische georiënteerde psychiatrie,<br />
de klinische methoden, de opleiding<br />
en het onderwijs, wetenschappelijk onderzoek,<br />
sociale en politieke integratie en een internationale<br />
uitwisseling.<br />
“De bestaande vereniging baseert haar<br />
werking op de kliniek als ontmoetingsplaats,<br />
telkens weer origineel, met 1 of meer mensen<br />
die psychisch lijden, en dit met respect voor<br />
hun geschiedenis, keuzes en overtuigingen.<br />
Zij wil de mens steunen als wezen in de<br />
maatschappij, drager van verlangens en<br />
proberend zichzelf te uiten.”<br />
(uit het charter van de APSY-UCL)<br />
Theys, zijnde psychologen, en nadien met<br />
Dr Maldague, de psychiater.<br />
Na deze twee gesprekken wordt de beslissing<br />
van het team aan de patiënt meegedeeld.<br />
De patiënten krijgen de keuze om drie tot<br />
vijf dagen per week te komen al naargelang<br />
de afspraak met de ploeg. De dagkliniek is<br />
alle werkdagen open tussen 9u en 17u.<br />
Het dagverblijf kan beginnen.<br />
Dr Denis Hers<br />
Psychiater<br />
Site St.-Michiel
<strong>Psychiatrie</strong> “liaison”<br />
DIENST PSYCHIATRIE<br />
Site St.-Michiel<br />
De psychiatrie ”liaison”, ontstaan in de jaren<br />
‘20 in de Verenigde Staten, wordt steeds<br />
meer geïmplementeerd in onze ziekenhuizen.<br />
Zij zorgt voor verbindingen tussen verschillende<br />
invalshoeken: de geneeskunde, de psychiatrie<br />
en de patiënt. De verschillende bevoegdheden<br />
die nodig zijn voor de psychiatrie “liaison” zijn de<br />
volgende: een gedetailleerd mentaal onderzoek<br />
en het interpreteren van de verschillende<br />
gegevens in samenhang met de aanvullende<br />
onderzoeken; het inschatten van de risico’s van<br />
suicidair, agressief en geagiteerd gedrag op een<br />
verpleegafdeling in het algemeen ziekenhuis;<br />
de kennis van de wettelijke, etnische en medische<br />
beginselen, die nodig is voor de zorgvragers<br />
die opgenomen zijn om somatische<br />
redenen en tenslotte de bekwaamheid om in<br />
Theatrale rhapsodie<br />
in psychiatrie<br />
Alle donderdagvoormiddagen wordt, in de<br />
dienst psychiatrie, een theaterworkshop<br />
van anderhalf uur aangeboden aan alle<br />
patiënten.<br />
Men zoekt er de kunst van “het loslaten”…<br />
eerst ademen in stilte<br />
zich uitstrekken als een kat na een lange<br />
slaap<br />
inademen, geeuwen, de mond opensperren,<br />
kijken, zien, luisteren, de ogen sluiten<br />
zich losgooien, snuiven, stampen, slaan,<br />
stappen<br />
nog stappen, de ruimte verzorgen, alleen<br />
en met anderen, klaar, alert<br />
onaantastbaar en betastbaar<br />
tijd hebben, omwegen maken met een<br />
ritme, een bal, muziek<br />
dansen, zingen, lopen, lachen, grote gebaren<br />
maken en hele kleine<br />
een netwerk te kunnen werken met collegageneesheren,<br />
paramedici, maatschappelijk<br />
werkers en families. Meerdere studies<br />
toonden anderzijds aan dat de hospitalisatieduur<br />
sterk beïnvloed wordt door de co-morbiditeit<br />
van psychiatrische en algemene ziekteverschijnselen.<br />
De meest voorkomende psychiatrische pathologieën<br />
zijn stemmingsschommelingen, angststoornissen,<br />
psychosomatische aandoeningen,<br />
afhankelijkheidsproblemen (alcohol-, drug- en<br />
medicatiemisbruik) en psychotische stoornissen.<br />
Naast deze gekende ziektebeelden komen<br />
eetstoornissen, chronische ziekten (dialyse),<br />
problemen verbonden met het levenseinde<br />
en mengvormen van pathologieën (bv<br />
neuropsychiatrische aandoeningen) voor.<br />
zwijgen, aanwezig zijn<br />
iets beters te doen hebben dan gewoon iets<br />
doen<br />
niet in het middelpunt zijn noch de mooiste<br />
balancerend op zijn achterpoten<br />
daar zijn waar het gebeurt<br />
daar zijn, voelen, trillen en aanvaarden<br />
sterk en zacht zijn<br />
zich laten raken door een tekst, een voorstel<br />
zich laten veranderen, verruimen<br />
de tekst dromen, zijn muziek, ademhaling en<br />
taal beleven<br />
niets naar zich toetrekken, forceren, de<br />
woorden smaken<br />
de woorden kauwen en herkauwen<br />
fluisteren, weerstaan, herbeginnen, zweten,<br />
boeren, kotsen<br />
Een nieuwe trend in de opvolging van de patiënt<br />
zijn de consultaties voor tabaksontwenning of<br />
als voorbereiding van een schoonheidsoperatie.<br />
De psychiatrie “liaison” van de <strong>Europa</strong> <strong>Ziekenhuizen</strong><br />
site St.-Michiel tracht de patiënt vanuit<br />
een medisch en psychisch holistisch perspectief<br />
te benaderen, alsook een multidisciplinaire<br />
omkadering te verzekeren.<br />
zich laten gidsen, aanvaarden, zich verzetten,<br />
herbeginnen, vol vertrouwen<br />
zoeken, vinden, verliezen, terug ontdekken,<br />
herbeginnen vol enthousiasme<br />
vertellen en zich vragen waarom<br />
de familie vergeten, met onbekenden spelen<br />
spelen<br />
soms de clown uithangen<br />
spelen<br />
genieten, fonkelen, loslaten en dan lachen<br />
lachen en anderen horen lachen, applaudisseren<br />
en toch aanvaarden<br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
Dr Caroline DEFER<br />
Psychiater<br />
Site St.-Michiel<br />
Viviane Wansart<br />
Verpleegster<br />
Site St.-Michiel<br />
Leraar in dramatische kunsten<br />
21
VOEL JE GOED<br />
IN JE VEL<br />
Toepassingen van de fotodynamische therapie<br />
in de dermatologie<br />
22<br />
FDT-PRINCIPE<br />
Fotodynamische therapie (FDT) is een behandeling<br />
waarbij een combinatie van een fotosensibiliserende<br />
stof met een aangepaste<br />
belichting toegepast wordt. Het fotosensibiliserend<br />
middel moet zich zo specifiek mogelijk<br />
gaan concentreren in het doelwitweefsel.<br />
De belichting lokt dan een fotodynamische<br />
reactie uit die een oxidatieve stress induceert<br />
met de dood van de cellen als gevolg.<br />
Het fotosensibiliserend middel<br />
Huidig worden precursors van de porfyrines<br />
lokaal gebruikt als fotosensibiliserend middel.<br />
Men gebruikt voornamelijk 5 aminolevulinezuur<br />
(5-ALA) en meer recent een esterderivaat, methyl<br />
aminolevulinaat (MAL), van nature meer lipofiel<br />
(Metvix ® ). Deze kleine moleculen, tegenovergesteld<br />
aan de grote porfyrine moleculen,<br />
kunnen als ze lokaal aangebracht worden de<br />
abnormale lagen van het epidermis indringen<br />
en zich specifiek gaan opstapelen in de dysplastische<br />
en neoplastische cellen waar ze dan<br />
gemetaboliseerd worden in protoporfyrine IX,<br />
het actief fotosensibiliserend middel.<br />
De gezonde cellen worden gespaard.<br />
Lichtbronnen<br />
Het fotodynamisch effect wordt bekomen als<br />
het doelweefsel wordt belicht met een lichtbron<br />
waarvan de golflengte overeenstemt met<br />
de stimulatiegolflengte van het fotosensibiliserend<br />
middel dat gebruikt wordt.<br />
Blootstelling aan de lichtbron<br />
In onze dienst wordt de AKTILITE ® -lamp gebruikt<br />
als lichtbron (lichtemitterende dioden - LED).<br />
Deze dioden produceren weinig warmte en<br />
eisen maar een korte belichtingstijd van het<br />
doelweefsel. Het gaat hier over een rood<br />
zichtbaar licht met een golflengte van 630 nm,<br />
verenigbaar met de absorptiepiek van het<br />
fotosensibiliserend middel.<br />
Het dringt vijf mm diep in de huid. Simpel<br />
gesproken beschouwt men dat, van tien<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
geproduceerde fotons, er door de lichtbron vijf<br />
gebruikt gaan worden om radicalen te produceren,<br />
vier voor warmte en één voor fluorescentie.<br />
Samenvatting:<br />
Fototherapie bestaat uit drie fasen:<br />
Opgestapeld fotosensibilisator +<br />
specifieke golflengte van licht =<br />
geactiveerd fotosensibilisator.<br />
Geactiveerd fotosensibilisator +<br />
moleculaire zuurstof =<br />
fotosensibilisator + geactiveerde zuurstof.<br />
Geactiveerde zuurstof + doelwitcel =<br />
geoxideerd doelwit.<br />
INDICATIES VAN FOTODYNAMISCHE<br />
THERAPIE<br />
De belangrijkste indicaties zijn:<br />
Multipele en recidiverende actinische keratosen,<br />
basocellulaire carcinomen, spinocellulair<br />
carcinoom in situ of Morbus Bowen.<br />
• Actinische Keratosen (AK)<br />
16 januari 2004<br />
1 ste oktober 2004<br />
15 oktober 2004<br />
DAG 1<br />
DAG 1<br />
DAG 1<br />
Na 2 behandelingen<br />
14 mei 2004<br />
Na 3 behandelingen<br />
25 februari 2005<br />
Na 3 behandelingen<br />
4 februari 2005<br />
Actinische keratosen komen heel frequent voor.<br />
Ze zijn niet alleen precursors van spinocellulair<br />
carcinoom (precancereuse letsels) maar ook<br />
markers voor een verhoogd risico om een<br />
fotocellulair of spino-cellulair carcinoom te<br />
ontwikkelen. Ze worden veroorzaakt door<br />
chronische blootstelling aan zonlicht bij mensen<br />
met een gevoelige, lichte huid.<br />
In zonnige landen wordt AK gediagnosticeerd<br />
bij tachtig procent van de bevolking ouder<br />
dan zestig jaar, met een blanke huid. De<br />
toenemende tijd die besteed wordt aan<br />
buitenactiviteiten, sport, enz… en de huidige<br />
4 MAANDEN<br />
5 MAANDEN<br />
3 MAANDEN 1/2<br />
mode voor een gebruinde huid maken de<br />
blootstelling aan de zon steeds groter met<br />
als gevolg de beschadiging van de huid en<br />
het toenemend aantal precancereuze letsels<br />
en huidkanker bij jongere mensen.<br />
AK vindt men specifiek ter hoogte van blootgestelde<br />
zones zoals het gelaat, de handrug en<br />
schedel bij kale patiënten. Het zijn korstachtige,<br />
grijze, keratotische ruw onscherpe begrensde<br />
maculae. Bij een patiënt met talrijke letsels is het<br />
onmogelijk te voorspellen welk letsel tot een<br />
kankerletsel gaat uitgroeien. Daarom moet men<br />
alle letsels als precancereus beschouwen en ze<br />
dusdanig gaan behandelen.<br />
Sinds 1990 hebben verschillende studies in<br />
<strong>Europa</strong> de efficiëntie van fotodynamische therapie<br />
bewezen met resultaten tot 88 procent<br />
genezing. Een recente multicentrische studie<br />
met MAL heeft bewezen dat fotodynamische<br />
therapie even efficiënte resultaten oplevert als<br />
cryotherapie maar in combinatie met een beter<br />
cosmetisch resultaat.<br />
• Spinocellulair carcinoom in situ of Morbus BOWEN<br />
3 september 2004<br />
5 maart 2004<br />
7 mei 2004<br />
DAG 1<br />
DAG 1<br />
DAG 1<br />
Na 3 behandelingen<br />
26 november 2004<br />
Na 3 behandelingen<br />
11 maart 2005<br />
Na 3 behandelingen<br />
15 oktober 2004<br />
Morbus bowen is een "in situ" vorm van<br />
spinocellulair carcinoom (intra-epitheliaal<br />
carcinoom).<br />
De evolutie gebeurt zeer traag. Een invasief<br />
spinocellulair carcinoom komt pas laattijdig<br />
voor, na maanden of jaren evolutie.<br />
Morbus Bowen is zeldzaam voor de leeftijd<br />
van vijftig jaar, de meeste letsels worden<br />
vastgesteld na de leeftijd van zestig met<br />
een piek rond de zeventig jaar. Het letsel is<br />
meestal uniek aanwezig.<br />
Morbus Bowen verschijnt meestal als een<br />
donkerrode vlek met een scherp begrensde,<br />
doch onregelmatige rand. Ze kan geïnfiltreerd<br />
3 MAANDEN<br />
1 JAAR<br />
10 MAANDEN
zijn of niet en breidt heel langzaam centrifugaal<br />
uit zonder centrale opklaring. Men vindt<br />
vaak korstjes of schilfers terug. Morbus Bowen<br />
komt meestal voor op zones die blootgesteld<br />
worden aan de zon.<br />
Localisatie op het been komt voor in zestig<br />
procent van de gevallen.<br />
Talrijke studies hebben duidelijk gemaakt dat<br />
therapeutische resultaten (genezing van de<br />
letsels) en het aantal recidieven na drie à zes<br />
maanden beter waren met fotodynamische<br />
therapie dan met cryotherapie evenals met<br />
5-fluoro-Uracil.<br />
Er waren minder neveneffecten voor dezelfde<br />
pijn en ook een beter cosmetisch resultaat.<br />
• Basocellulair carcinoom<br />
basocellulair oppervlakkig<br />
carcinoom<br />
basocellulair oppervlakkig<br />
carcinoom<br />
basocellulair oppervlakkig<br />
carcinoom<br />
basocellulair nodulair<br />
carcinoom<br />
DAG 1 - 3/09/2004<br />
DAG 1 - 16/04/2004<br />
DAG 1 - 19/03/2004<br />
DAG 1 - 22/10/2004<br />
Na 3 behandelingen<br />
Na 3 behandelingen<br />
Na 3 behandelingen<br />
Na 3 behandelingen<br />
4 februari 2005<br />
Een basocellulair carcinoom is een kwaadaardige<br />
tumor die vooral voorkomt bij mensen met een<br />
bleke huid. Het is niet alleen de meest voorkomende<br />
huidkanker, maar ook de meest<br />
voorkomende van alle kankers.<br />
Basocellulair carcinoom komt meestal voor<br />
op zonblootgestelde zones en specifiek ter<br />
hoogte van het gelaat. Blootstelling aan<br />
UV-stralen is belangrijk, deze blootstelling<br />
induceert DNA-mutaties in het epidermis maar<br />
gaat ook het imuunsysteem onderdrukken<br />
met als gevolg dat het organisme de<br />
kwaadaardige cellen niet meer kan herkennen<br />
noch vernietigen.<br />
6 MAANDEN - 25/02/2005<br />
1 JAAR - 18/04/2005<br />
7 MAANDEN - 20/10/2004<br />
3 MAANDEN 1/2<br />
Er bestaan verschillende vormen van basocellulair<br />
carcinoom:<br />
• Vlakke vorm met parelachtige rand.<br />
• Nodulaire vorm<br />
• Oppervlakkige vorm (“pozetoïd”)<br />
• Geülcereerde vorm (“ulcus rodens”)<br />
• Sclerodermiform<br />
• Gepigmenteerde vorm<br />
Wat de oppervlakkige vormen betreft, hebben<br />
studies bewezen dat er een heel goede respons<br />
tot fotodynamische therapie was.<br />
Fotodynamische therapie blijkt dus de beste<br />
behandeling te zijn voor grote en talrijke<br />
superficiële basocellulaire carcinomen, met even<br />
goede resultaten als cryotherapie maar met<br />
een beter cosmetisch resultaat.<br />
Wat de nodulaire vormen betreft, moet men<br />
eerst de tumor kleiner maken met curettage<br />
om een goede respons met fotodynamische<br />
therapie te bekomen.<br />
Een gerandomiseerde studie gepubliceerd in<br />
2004, vergeleek de FDT met heelkunde en<br />
toonde aan dat:<br />
• Drie maanden na behandeling was er een<br />
complete klinische respons in 91% van de<br />
groep die behandeld werden met fotodynamische<br />
therapie tegen 98% die behandeld<br />
werden met heelkunde.<br />
• Na twaalf maanden was er 86% genezing<br />
in de groep fotodynamische therapie en<br />
98% in de groep heelkunde.<br />
• Na vierentwintig maanden 76% genezing in<br />
de groep fotodynamische therapie tegen<br />
96% in de groep heelkunde.<br />
Neveneffecten vermeld door de patiënten<br />
tijdens de procedure waren meer frequent met<br />
fotodynamische therapie, maar het cosmetisch<br />
resultaat is beter.<br />
Sclerodermiforme basocellulaire carcinomen en<br />
gepigmenteerde basocellulaire carcinomen zijn<br />
geen indicaties voor fotodynamische therapie.<br />
Door het feit dat ze diep in de dermis dringen<br />
en gezien de fibrose bij de sclerodermiforme<br />
basocellulaire carcinomen kan het fotosensibiliserend<br />
middel niet goed in de tumor verspreid<br />
worden en zijn doel dus niet bereiken.<br />
In de gepigmenteerde basocellulaire carcinomen<br />
kan het zichtbaar licht precies wegens de<br />
pigmentatie onvoldoende diep in het weefsel<br />
binnendringen om het therapeutisch effect<br />
uit te oefenen.<br />
Andere indicaties<br />
De meest bestudeerde indicaties zijn: psoriasis,<br />
acne, condylome acuminata, verruca vulgaris,<br />
Klinische Casus<br />
enz… Fotodynamische therapie zou ook een<br />
indicatie kunnen zijn in de esthetische geneeskunde,<br />
op het vlak van “fotoverjonging”.<br />
FOTOTHERAPIE IN DE PRAKTIJK<br />
De behandeling bestaat uit volgende fasen:<br />
1.Voorbereiding van de letsels<br />
Vooraleer men METVIX ® gaat aanbrengen, is het<br />
belangrijk korstjes en schilfers te verwijderen<br />
door curettage. Het aanbrengen van keratolytische<br />
preparaten 10 tot 15 dagen maakt dit nog<br />
gemakkelijker. Zeer keratotische letsels maken<br />
de verspreiding van het fotosensibiliserend middel<br />
in de tumor moeilijker en zijn ook een belemmering<br />
voor een goede penetratie van het licht.<br />
2.Aanbrengen van METVIX ®<br />
METVIX ® wordt in een dun laagje van één mm<br />
dik op het letsel aangebracht en vijf tot tien mm<br />
op de huid rondom.<br />
Het letsel wordt bedekt met een occlusief<br />
verband met daarover een ondoorschijnend verband<br />
om de te behandelen zone tegen het licht<br />
te beschermen.<br />
Daglicht zou METVIX ® binnen het uur kunnen<br />
beschadigen. Na het aanbrengen van METVIX ®<br />
moet men drie uur wachten vooraleer het<br />
letsel mag belicht worden.<br />
De patiënt kan gedurende die drie uur wachten<br />
of naar huis gaan.<br />
3.Belichting<br />
Voor de belichting wordt het occlusief verband<br />
verwijderd en de resterende crème verwijderd.<br />
De belichtingstijd is afhankelijk van het lamptype,<br />
de vereiste dosis en de lichtintensiteit.<br />
Met de AKTILITE ® LED (LIGHT EMITTING DIODES)<br />
die wij gebruiken is de belichtingstijd ongeveer<br />
acht tot tien minuten.<br />
De patiënt mag dan het ziekenhuis verlaten<br />
en zijn bezigheden hervatten.<br />
4.Vereiste behandelingen<br />
Volgens de literatuur en onze eigen ervaring<br />
zijn de volgende behandelingen nodig:<br />
• matige dysplastische, actinische keratosen:<br />
2 behandelingen<br />
• ernstige dysplastische, actinische keratosen:<br />
3 behandelingen<br />
• basocellulair carcinoom: 3 behandelingen<br />
• Morbus Bowen: 3 behandelingen<br />
Het interval tussen 2 behandelingen bedraagt<br />
7 tot 15 dagen.<br />
5.Controle na behandeling<br />
Controle wordt na één, drie, zes maanden<br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
Dr Véronique Van Den Haute<br />
Dermatologe<br />
Sites St.-Elisabeth - 2 Alice<br />
23
VOEL JE GOED<br />
IN JE VEL<br />
Toepassingen van de fotodynamische therapie<br />
in de dermatologie (vervolg)<br />
24<br />
en één jaar gepland en daarna jaarlijks. Bij<br />
twijfel wordt er een biopsie verricht.<br />
NEVENEFFECTEN<br />
Neveneffecten zijn meestal akuut en weinig<br />
uitgesproken.<br />
Pijn:<br />
Tijdens de behandeling wordt door veel<br />
patiënten een pijnsensatie waargenomen<br />
gaande van een prikkend tot een hevig<br />
brandend gevoel.<br />
Pijn is evenredig met de te belichten oppervlakte<br />
en meer uitgesproken bij een behandeling<br />
van het gelaat en décolleté. Deze pijn wordt<br />
toegeschreven aan de zenuwstimulering en<br />
de vernietiging van zenuwvezels als gevolg<br />
van de techniek.<br />
Verstuiving van koud water tijdens de belichting<br />
wordt systematisch uitgevoerd in combinatie<br />
met inname van klassieke pijnstillers voor<br />
matige pijn.<br />
Erytheem, vesikels, korsten:<br />
Erytheem is aanwezig op het einde van de<br />
belichting, rond de behandelde zone.<br />
Het neemt maximaal toe tijdens de eerste dagen<br />
na de behandeling en kan soms enkele weken<br />
aanwezig blijven.<br />
Vesikels, blaren, ulceraties met korsten komen<br />
bij ongeveer 5% van de patiënten voor als<br />
gevolg van de brandwond die de techniek<br />
aanricht.<br />
Een antiseptische behandeling tweemaal daags<br />
is hier nodig om infectie te voorkomen.<br />
Hyper-/Hypo pigmentatie:<br />
Hyperpigmentatie of hypopigmentatie kunnen<br />
voorkomen na de behandeling, meestal trekt<br />
dit weg na enkele maanden.<br />
Fotoprotectie van de behandelde zones is nodig<br />
gedurende twee maanden na de behandeling.<br />
Sites St.-Elisabeth - 2 Alice<br />
Tel.: 02 373 17 20 - 02 373 47 04<br />
Dr Véronique VAN DEN HAUTE<br />
Dr Francis AUPAIX<br />
Dr Geneviève PHILIPPART<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
INDICATIES EN CONTRA-INDICATIES VAN DE<br />
TECHNIEK<br />
“Evidence based” indicaties<br />
• Niet hyperkeratotisch actinische keratosen<br />
• Oppervlakkige basocellulaire carcinomen<br />
• Morbus Bowen (epidermoïd carcinoom in situ)<br />
• Nodulair basocellulair carcinoom alleen maar<br />
als de andere behandelingen niet gebruikt<br />
kunnen worden en mits de juiste voorbereiding<br />
Contra-indicaties:<br />
• Hypersensibiliteit aan 5 ALA, MAL of excipiens<br />
• Porfyriën (veralgemeende fotosensibiliteit)<br />
• Sclerodermiform basocellulair carcinoom<br />
(te diep)<br />
• Gepigmenteerde basocellulaire carcinomen<br />
(het pigment gaat de lichtpenetratie blokkeren)<br />
• Spinocellulair carcinoom (metastaseringsrisico<br />
is te hoog)<br />
• Melanoom (het pigment gaat de lichtpenetratie<br />
blokkeren + een te hoog metastaseringsrisico)<br />
TERUGBETALINGSMODALITEITEN EN CRITE-<br />
RIA VAN FOTODYNAMISCHE THERAPIE IN<br />
BELGIË<br />
Belgisch staatsblad van 19/02/2004 - p 9977 -<br />
paragraaf 294:<br />
De specialiteit Metvix ® (methylaminolevulinaat<br />
160 mg/g – firma Galderma) wordt enkel terugbetaald<br />
als zij wordt gebruikt bij volwassenen<br />
voor de behandeling van:<br />
• Dunne, niet hyperkeratotische en niet gepigmenteerde<br />
actinische keratosen van het gelaat<br />
of de hoofdhuid en tegelijk:<br />
• Ofwel een behandeling met cryotherapie of<br />
5FU onvoldoende resultaat heeft opgeleverd<br />
• Ofwel de patiënt minstens 10 letsels vertoont<br />
• Ofwel de letsels recidiverend zijn<br />
• Ofwel van oppervlakkige en/of nodulaire<br />
basocellulaire carcinomen als de andere beschikbare<br />
therapieën niet geschikt zijn<br />
omwille van mogelijk aan de behandeling<br />
gerelateerde morbiditeit en/of slechte cosmetische<br />
resultaten zoals:<br />
• Letsels centrofaciaal of ter hoogte van de oren<br />
• Letsels op een door de zon ernstig beschadigde<br />
Dienst Dermatologie<br />
huid<br />
• Uitgebreide letsels<br />
(groter dan 10 mm diameter)<br />
• Recidiverende letsels<br />
De specialist-geneesheer in de dermatologie<br />
stuurt een omstandig verslag naar de controlerende<br />
geneesheer waarin hij bewijst dat de<br />
patiënt wel aan de bovenvermelde criteria<br />
beantwoordt. Hij moet ook een foto van de letsels<br />
in het rapport beschikbaar houden.<br />
Metvix ® wordt voorlopig enkel terugbetaald<br />
in het ziekenhuis. De terugbetaling wordt<br />
gedaan op basis van een tarificatie-eenheid van<br />
0,2g terwijl de totale inhoud van de tube 2g is.<br />
CONCLUSIE<br />
Topische fotodynamische therapie is een nietinvasieve<br />
behandeling die ambulant gebeurt<br />
zonder anesthesie, noch heelkundige ingreep.<br />
Ze moet beschouwd worden als een interessant<br />
alternatief in de behandeling van actinische<br />
keratosen, Morbus Bowen en oppervlakkige<br />
basocellulaire carcinomen.<br />
De aantrekkingskracht van deze techniek ligt<br />
vooral in het sterke onderscheid dat ze maakte<br />
tussen tumoraal weefsel en gezond weefsel.<br />
Heel goed verdragen en beter aanvaard op<br />
cosmetisch vlak, lijkt deze nieuwe en<br />
gemakkelijke techniek een veelbelovende<br />
dermatologische toekomst tegemoet te zien.<br />
Te volgen...<br />
Site St.-Michiel<br />
Tel.: 02 737 84 55<br />
Dr Béatrice FOLLET<br />
Dr Anne-Françoise LECLERC<br />
Dr Isabelle TROMME<br />
Dr Véronique Van Den Haute<br />
Dermatologe<br />
Sites St.-Elisabeth - 2 Alice<br />
Tel.: 02.373.17.20 - 02.373.47.20
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
25
26<br />
WAARVOOR<br />
DIENT DEZE MACHINE ?<br />
Het EEG<br />
WAT IS NOG HET NUT VAN HET EEG NAAST DE MODERNE TECHNIEKEN VAN CEREBRALE BEELDVORMING?<br />
Het EEG is een niet-invasief onderzoek dat op<br />
elk ogenblik toelaat de functionele toestand<br />
van de hersenen te evalueren. Enerzijds<br />
onvervangbaar in geval van epilepsie, laat het<br />
EEG anderzijds ook toe in bepaalde klinische<br />
situaties (confusie, bewustzijnsstoornissen,<br />
coma) een cerebraal dysfunctioneren aan te<br />
tonen. Afwijkingen, al dan niet specifiek,<br />
kunnen worden vastgesteld terwijl morfologische<br />
onderzoeken normaal zijn.<br />
Voornaamste indicaties van het EEG:<br />
- Epileptische manifestatie<br />
- Onverklaard bewustzijnsverlies<br />
- Confusionele toestand<br />
- Cognitieve stoornissen<br />
- Delirante opstoot<br />
- Bewustzijnsstoornissen, coma<br />
- Hepatische encefalopathie<br />
- Bepaalde infecties van het centraal<br />
zenuwstelsel<br />
- Diagnose van hersendood<br />
WAT IS EEN ELECTRO-ENCEFALOGRAM ?<br />
De electrische hersenschors-activiteit (cfr. infra)<br />
wordt geregistreerd met behulp van 10 à 20<br />
electroden die op de hoofdhuid worden<br />
geplaatst. Over elke hemisfeer worden zo<br />
meerdere afleidingen mogelijk (prefrontaal,<br />
frontaal, centraal, temporaal, pariëtaal, occipitaal<br />
en mediaan). Meerdere montages maken<br />
het mogelijk het geheel van de schedeloppervlakte<br />
te onderzoeken volgens verschillende<br />
assen. De registratie duurt 15 à 20 minuten.<br />
De reactiviteit van de EEG-activiteiten wordt<br />
geëvalueerd door het openen der ogen<br />
(verdwijnen van het alpha-ritme). De standaard<br />
gebruikte activatiemethoden zijn de hyperventilatie<br />
(gedurende 3 minuten) en de<br />
intermittente lichtstimulatie. Reeds aanwezige<br />
afwijkingen kunnen hierdoor geaccentueerd<br />
worden en typische epileptiforme afwijkingen<br />
kunnen worden uitgelokt bij een overigens<br />
normaal tracé.<br />
De hersenactiviteit wordt geregistreerd als<br />
golven die elk hun specifieke frequentie,<br />
amplitudo, morfologie, stabiliteit, topografie<br />
en reactiviteit hebben.<br />
Ze worden ingedeeld volgens hun frequentie:<br />
- alpha-ritme: frequentie tussen 8 en 13 Hz.<br />
- thêta-ritme: frequentie tussen 4 en 7,5 Hz.<br />
Normaal EEG: patiënt 29 jaar<br />
Overwegende alpha-activiteit 10 c/s, posterior,<br />
regelmatig, goed actief bij het openen van de ogen.<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
- delta-ritme: frequentie lager dan 3,5 Hz.<br />
- bêta-ritme: frequentie hoger dan 13 Hz.<br />
Het EEG kan enkel worden geïnterpreteerd<br />
binnen een gekende klinische context.<br />
Het is onmogelijk om te bepalen of een<br />
EEG-activiteit normaal of pathologisch is indien<br />
men geen rekening houdt met de leeftijd, de<br />
bewustzijnstoestand en de fysiologische conditie<br />
van de persoon.<br />
Het normale EEG van een volwassen individu<br />
van middelmatige leeftijd, tijdens kalme waaktoestand,<br />
met ogen gesloten (uitsluiten sensoriële<br />
input) is gekarakteriseerd door een<br />
posterieur alpha-ritme dat, door een beta-ritme<br />
dat vooral geregistreerd wordt over de frontale<br />
en rolandische regio’s en door een intermittent<br />
thêta-ritme dat dikwijls aanwezig is over de<br />
temporale regio’s. Variaties in de waakzaamheid<br />
veroorzaken veranderingen van het<br />
EEG. Tijdens het inslapen verdwijnt het alpharitme<br />
met desynchronisatie van het tracé.<br />
Tijdens de trage slaap vertraagt het EEG, en<br />
meerdere slaapstadia kunnen met hun specifieke<br />
EEG-kenmerken worden onderscheiden.<br />
EEG van het kind: de registratie van de electrische<br />
hersenactiviteit is een simpel en waardevol<br />
diagnosemiddel, bijvoorbeeld om de<br />
normale of pathologische cerebrale maturatie<br />
te evalueren. Bij de prematuur worden snelle,<br />
laaggevolteerde, en niet-gesynchroniseerde<br />
activiteiten geregistreerd. Bij de à term pasgeborene,<br />
is de EEG-activiteit hooggevolteerd,<br />
traag en instabiel. Tot het 2 de -3 de<br />
levensjaar, versnelt en organiseert het EEG<br />
zich steeds meer. Het is pas rond de leeftijd<br />
van 4-5 jaar, dat het EEG van het kind zich<br />
structureert naar het volwassen model, en<br />
het blijft evolueren tijdens adolescentie tot<br />
de leeftijd van 18 jaar.<br />
EEG van de bejaarde: boven de leeftijd van<br />
60 jaar, vertraagt het alpha-ritme met 1/2 à 1/4<br />
c/s per decade. Bij 40% van de personen<br />
ouder dan 60, kunnen deltagolven worden<br />
vastgesteld in de temporale regio’s, meestal<br />
meer links dan rechts.<br />
In geval van epilepsie kunnen verschillende<br />
paroxystische activiteiten worden vastgesteld:<br />
pieken, piekgolven, polypieken en polypiekgolven.<br />
WANNEER IS HET EEG ABNORMAAL?<br />
Ofwel omdat het paroxystische activiteiten bevat<br />
(cfr. supra), ofwel omdat het elementen bevat<br />
die, rekening houdend met de leeftijd en<br />
bewustzijnstoestand, er normaal gezien<br />
niet zouden mogen in optreden (bv deltaactiviteit),<br />
ofwel omdat normale elementen<br />
in overmatige hoeveelheid aanwezig zijn<br />
(thêta-activiteit, puntige elementen). Deze<br />
afwijkingen kunnen diffuus, gelateraliseerd<br />
of gelocaliseerd optreden<br />
Het EEG speelt een cruciale rol in geval van<br />
epilepsie. Het kan toelaten de diagnose te<br />
bevestigen alsmede de epilepsie te classifiëren,<br />
waardoor het determinerend kan zijn voor<br />
de keuze van een aangepaste behandeling.<br />
Elk bewustzijnsverlies bij een volwassene of<br />
bij een kind, zeker indien de beschrijving ervan<br />
een epileptisch insult laat vermoeden, is een<br />
formele indicatie voor een EEG.
Enkel de registratie van een crisis kan de<br />
diagnose met zekerheid bevestigen, doch dat<br />
is slechts uitzonderlijk mogelijk in de praktijk.<br />
Doorgaans wordt dus het interkritisch EEG<br />
gebruikt. Wanneer het geregistreerd wordt in<br />
minder dan 12 uur na de crisis, is de rentabiliteit<br />
ervan groter. De dienst neurologie is beschikbaar<br />
om een EEG uit te voeren in urgentie.<br />
Meerdere activatiemethoden worden gebruikt<br />
om het EEG te sensibiliseren: de hyperventilatie<br />
en de intermittente lichtstimulatie worden<br />
systematisch uitgevoerd (voor fotosensibele<br />
epilepsie).<br />
Het 24 uren EEG, net als het EEG na slaapdeprivatie,<br />
zijn nuttig in de diagnose van epilepsie<br />
wannneer het standaard EEG normaal is.<br />
Het 24 uren EEG laat bovendien toe de slaap<br />
te registreren, tijdens dewelke de afwijkingen<br />
in alle typen van epilepsie méér kunnen worden<br />
teruggevonden, en nog het meest in geval van<br />
de gegeneraliseerde en de psychomotorische<br />
vormen.<br />
Wanneer het standaard EEG normaal is en de<br />
anamnese laat niet toe te differentiëren tussen<br />
een epileptische aanval en een “pseudo-”<br />
(psychogene) crisis, kan een langdurige video-<br />
EEG registratie geïndiceerd zijn. Andere<br />
activatiemethoden, zoals de slaapdeprivatie<br />
en het toedienen van epileptogene medicatie<br />
kunnen dan worden toegepast.<br />
Het EEG is eveneens waardevol voor het<br />
evalueren van de therapeutische respons op<br />
anti-epileptica evenals voor het beslissen<br />
een behandeling te stoppen. In geval van<br />
refractaire epilepsie laat de injectie van een<br />
benzodiazepine toe de reactiviteit van<br />
paroxystische afwijkingen te testen of een<br />
focalisatie terug te vinden wanneer het EEG<br />
diffuse afwijkingen vertoont.<br />
In de oppuntstelling van een confusionele<br />
toestand waarvan de oorzaak niet duidelijk is,<br />
speelt het EEG eveneens een belangrijke rol.<br />
Dankzij het EEG kan de diagnose worden<br />
georiënteerd naar bijvoorbeeld een aspecifieke<br />
encefalopathie, een niet-convulsieve status,<br />
een metabole encefalopathie, een intoxicatie,<br />
een postkritische toestand.<br />
Een niet-convulsieve status wordt vaak<br />
gekenmerkt door polymorfe en discrete<br />
klinische manifestaties, zoals confusie samengaand<br />
met automatismen, spraak- en/of<br />
geheugenstoornissen; vandaar het nut van het<br />
EEG dat, in tegenstelling tot de kliniek, typische<br />
afwijkingen kan vertonen. Te vermelden dat<br />
een dergelijke status bij de bejaarde kan<br />
veroorzaakt worden door de plotse sevrage<br />
van Benzodiazepine.<br />
In geval van een delirante opstoot is het EEG<br />
nuttig om het onderscheid te maken tussen een<br />
acute confusie en een psychiatrische pathologie.<br />
Specifieke EEG-afwijkingen zijn er bij de<br />
metabole en toxische encefalopathie: diffuse<br />
vertraging, vertraging van het alpha-ritme,<br />
trage polymorfe en trifazische trage thêtagolven.<br />
In de meest ernstige aandoeningen,<br />
ontstaat er een globale vermindering van<br />
de voltages van de EEG-activiteit, een vermindering<br />
van reactiviteit op stimuli, burstsupression<br />
gevolgd door een nul-tracé (electrocerebrale<br />
inactiviteit).<br />
Het is meer betrouwbaar om de toestand van<br />
Dr Françoise Piéret<br />
Neurologe<br />
Sites St.-Elisabeth - 2 Alice<br />
de patiënt op te volgen met een EEG in geval<br />
van een hepatische encefalopathie dan met<br />
de ammoniakspiegels.<br />
Bij bepaalde infecties van het centraal zenuwstelsel<br />
heeft het EEG eveneens zijn nut: herpetische<br />
encefalopathie, ziekte van Creutzfeldt-Jakob,<br />
subacute scleroserende panencefalitis.<br />
Karakteristieke afwijkingen zoals periodische<br />
complexen met trifazische golven kunnen<br />
worden geregistreerd.<br />
In geval van coma, is het EEG belangrijk in de<br />
identificatie van de oorzaak, om de diepte van<br />
de coma te evalueren en om de prognose te<br />
bepalen.<br />
Het EEG speelt een cruciale rol in de diagnose<br />
van cerebrale dood.<br />
In de psychiatrie is het EEG geïndiceerd om<br />
organische psycho-syndromen uit te sluiten in<br />
geval van delirium, hallucinaties, geheugenverlies,<br />
mentale confusie… Psychische manifestaties<br />
van een epileptische aanval zijn immers<br />
niet zeldzaam (somatosensoriële, visuele, auditieve,<br />
olfactieve, gustatieve, vertigineuse<br />
hallucinaties, cognitieve stoornissen, motorische<br />
automatismen,…).<br />
Verschillende exploratie-techieken van het EEG:<br />
- standaard EEG.<br />
- ambulante 24-uurs EEG-regisistratie (Holter<br />
EEG)<br />
- video-EEG registratie<br />
- slaap-EEG (polysomnografie: EEG, EMG<br />
deltoïdeus/kin, ECG, thoraco-abdominale<br />
bewegingen, zuurstofsaturatie)<br />
- semi-invasieve en invasieve EEG exploratietechnieken<br />
(sphenoïdale of intracerebrale<br />
electroden); bij de pre-chirurgische exploratie<br />
van partiële epilepsie<br />
Ook al moet het electro-encefalogram<br />
imperatief worden getoetst aan de klinische<br />
gegevens, het blijft een essentieel instrument<br />
voor de diagnose van cerebrale aandoeningen.<br />
Het blijft het meest belangrijke aanvullend<br />
onderzoek in de exploratie van epilepsie.<br />
Dr Françoise Piéret<br />
Neurologe<br />
Sites St.-Elisabeth - 2 Alice<br />
02.373.17.50 - 02.373.47.50<br />
Epilepsie - “Absence”: patiënt van 16 jaar<br />
Geïsoleerde bewustzijnswijziging met onderbreking<br />
van de hersenactiviteit gedurende enkele seconden.<br />
Veralgemeende bilateraal synchrone en symmetrische<br />
piekgolven van 3,5 HZ.<br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN<br />
27
IN DE<br />
SCHIJNWERPER<br />
28<br />
<strong>Psychiatrie</strong><br />
In de <strong>Europa</strong> <strong>Ziekenhuizen</strong> wordt sinds jaren<br />
een psychiatrie uitgeoefend die sociaal<br />
gericht is en enorm groot belang hecht aan<br />
éénieders persoonlijkheid en diens risicofactoren.<br />
Het ziekenhuis streeft ernaar dat iedere patiënt<br />
zo snel mogelijk zijn levenscapaciteit terugvindt<br />
in zijn eigen sociale omgeving. De<br />
diensten werken nauw samen met tal van<br />
ambulante diensten.<br />
Site<br />
St-Michiel<br />
HOSPITALISATIES:<br />
Dr Lutger Hebborn - Tel.: 02.737.85.60<br />
Dr Denis Hers - Tel.: 02.737.83.80<br />
RAADPLEGINGEN:<br />
Dr Tony CLAUS<br />
Dr Caroline DEFER<br />
Dr Lutger HEBBORN<br />
Dr Denis HERS<br />
Dr Daniel MALKA<br />
Dr Robert PFEIFFER<br />
Sites<br />
St.-Elisabeth - 2 Alice<br />
SPOEDGEVALLEN – CRISISCEL:<br />
St.-Elisabeth - Tel.: 02.373.16.00<br />
HOSPITALISATIES:<br />
2 Alice - Tel.: 02.373.16.00<br />
1. Dr Paul De Hertogh<br />
2. Dr Ignace Lindemans<br />
3. Dr Frederike Van Raemdonck<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
De <strong>Psychiatrie</strong> op de site St.-Michiel is stichtend<br />
lid van de APSY-UCL, en bestaat uit 4<br />
eenheden die een entiteit vormen:<br />
de hospitalisatie-afdeling, het daghospitaal, de<br />
dienst “psychiatrisch advies” in medische en<br />
heelkundige afdelingen en de raadplegingen.<br />
De <strong>Psychiatrie</strong> op de site St.-Elisabeth – 2<br />
Alice werkt; enerzijds, in het kader van de<br />
crisiscel in St.-Elisabeth nauw samen met de<br />
Psychiatrische ploeg St.-Michiel<br />
Psychiatrische ploeg St.-Elisabeth - 2 Alice<br />
MUG en acute hospitalisatiebedden en heeft,<br />
anderzijds, een dienst psychiatrische hospitalisatie<br />
in 2 Alice. Een medische psychiatrische<br />
permanentie wordt steeds verzekerd voor<br />
beide functies.<br />
Daarenboven heeft een raadpleging plaats<br />
na afspraak en de linkdienst wordt verzekerd<br />
door de andere medico-chirurgicale diensten<br />
van de sites.<br />
Dr Dominique VOSSEN<br />
Tel.: 02.737.85.60<br />
RAADPLEGING PSYCHIATRIE VOOR BEJAARDEN<br />
Dr Bernadette SPRIMONT - Tel.: 02.737.85.60<br />
DAGHOSPITAAL<br />
Dr Patrick MALDAGUE - Tel.: 02.737.84.02<br />
INTRA MUROS ADVIES<br />
Dr Caroline DEFER - Tel.: 02.737.85.60<br />
1. Dr Patrick Maldague<br />
2. Dr Denis Hers<br />
3. Dr Daniel Malka<br />
4. Dr Caroline Defer<br />
5. Dr Franz Lutger Hebborn<br />
1 2 3 4 5<br />
RAADPLEGINGEN:<br />
St.-Elisabeth - 2 Alice<br />
Tel.: 02.373.17.50 - 02.373.47.04<br />
Dr Paul DE HERTOGH<br />
Dr Ignace LINDEMANS<br />
Dr Frederike VAN RAEMDONCK<br />
1 2 3
Een schilderatelier<br />
op <strong>Psychiatrie</strong>?<br />
Afgezien van de technische vaardigheden is<br />
de schilderkunst bovenal een soort van kijk<br />
op de wereld en een manier om je innerlijke<br />
energie te ontdekken. Het is een taal die<br />
iets zegt over de ziel, die zich slechts zo kan<br />
uiten. Het is een gevoelstaal.<br />
Iemand vergezellen in dit creatieproces, is hem<br />
deze taal van gevoelens helpen ontdekken.<br />
Het is hem helpen de beelden uit zijn innerlijke<br />
wereld op een rijtje te zetten. Het is hem<br />
uitnodigen tot een dialoog met de materie,<br />
kleur, ritme, dit alles in één penseelstreek.<br />
Het is de patiënt helpen zich te durven laten<br />
gaan om hem mee te nemen naar een toestand<br />
van verrassing. Zich storten in een speels<br />
avontuur om zich te laten verrassen, niet op<br />
voorhand weten wat men gaat doen… Zich<br />
in beweging zetten, gewoon “doen” en<br />
“kunnen” aan de kant laten. Het gaat er niet<br />
om iets "moois" te maken met de patiënt maar<br />
om een naakte expressie aan te moedigen.<br />
Zijn werk verwelkomen, aanmoedigen en<br />
hem als persoon te waarderen. “Heb ik dat<br />
gedaan?”, zal hij dan zeggen. De werken zelf<br />
zijn dikwijls weinig overtuigend maar mogen<br />
er zijn. Het gaat er vooral om dit creatief proces<br />
aan te vatten en om af te rekenen met dooddoeners<br />
als “schilderen is moeilijk”, “ik kan<br />
niet tekenen”, of “het zou toch niet mooi zijn”.<br />
Dit schilderatelier is dus geen bezigheidstherapie.<br />
Het is een taal, die van de schilderkunst. We<br />
spreken over het warme en het koude, het<br />
vlakke en het ruwe, het lege en het volle,<br />
het ronde en het rechte… nooit geven we<br />
een analyserende of psychologiserende<br />
interpretatie. De begeleiding in de eerste<br />
stappen van de schilderkunst, is immers voor<br />
iedereen verschillend en vergt een sociaal<br />
en technisch engagement. Dit kan dankzij<br />
het vertrouwen dat het ziekenhuis stelt in<br />
het werk van een artiest in zijn dienst psychiatrie.<br />
Wij beperken ons tot schilderen en boetseren.<br />
Dit laatste is een andere vorm om zich emotioneel<br />
uit te drukken.<br />
HARTEDIEF<br />
Er is geen enkele verplichting deel te<br />
nemen...De patiënten worden uitgenodigd<br />
zich in te schrijven.<br />
Soms is er niemand. Dan ga ik zelf aan het werk<br />
of laat ik iemand poseren… Er gebeurt iets…<br />
Men komt kijken… Het werkt aanstekelijk: de<br />
magie werkt of ze werkt niet.<br />
“N. heeft deelgenomen aan meerdere ateliers.<br />
Ze begon wolken te schilderen. Eerst een<br />
monotone achtergrond, na een tijdje enkele<br />
wolken. Ze is niet tevreden. Ik toon haar de<br />
wolken door het raam: er zijn meerdere<br />
lagen, sommigen glijden voor de anderen.<br />
Nu kan ze diepte geven aan haar tekeningen.<br />
Beetje bij beetje wordt het schilderij rijker aan<br />
texturen. N. begint te spelen met verdunningen,<br />
strijkt meerdere malen haar penseel<br />
over diezelfde plaats en… ‘verven’ wordt<br />
‘schilderen’.”<br />
Zijn deze schilder- of boetseerateliers therapeutisch?<br />
Wij denken dat zij dat kunnen zijn indien zij<br />
spontaan of ‘niet geforceerd’ ontstaan. Het<br />
is alsof men is beginnen schilderen bij toeval.<br />
Het therapeutisch effect is dan meegenomen.<br />
TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKZNHUIZEN<br />
Marie Desbarax<br />
Schilder<br />
animatrice op de site 2 Alice<br />
29
30<br />
UW MENING<br />
18 seconden!…<br />
Het is verbazend te weten dat de huisarts<br />
zijn patiënt gemiddeld 18 seconden na het<br />
begin van de raadpleging onderbreekt.<br />
(“Louvain Médical 2004 – volume 123 – p<br />
S292“). Er blijft niet veel tijd over voor de<br />
patiënt om zich uit te drukken!<br />
In deze eeuw van intense communicatie via<br />
telefoon, fax, e-mail, SMS,… is het noodzakelijk<br />
om onze communicatie met de patiënt<br />
tijdens de raadpleging te herzien.<br />
Sinds een vijftigtal jaren verlaat de geneeskunde<br />
het paradigma van de acute geneeskunde<br />
(diagnose - behandeling - genezing of<br />
overlijden) voor de meer chronische geneeskunde<br />
(diabetes mellitus, cardiovasculaire-,<br />
respiratoire- of gewrichtsaandoeningen,<br />
kankergezwellen,…), aandoeningen die niet<br />
genezen maar wel een levenslange behandeling<br />
vergen, hetgeen een optimaal begrip<br />
en een actieve medewerking van de patiënt<br />
eist. De patiënt is niet meer het voorwerp van<br />
de behandeling, maar wel het onderwerp.<br />
Laat ons opnieuw leren naar de patiënt te<br />
luisteren, niet alleen met onze oren maar<br />
ook met onze ogen: de patiënt moet zien<br />
dat de arts naar hem luistert. Laat ons proberen<br />
hem niet vroegtijdig te onderbreken<br />
(18 seconden!) en laat ons wachten vooraleer<br />
nota’s te nemen of op ons toetsenbord te typen.<br />
OPROEP<br />
Andere ideeën, rubrieken, voorstellen,…?<br />
Uw suggesties zijn welkom<br />
op het redactieadres:<br />
EUROSCOOP<br />
Site St.-Elisabeth<br />
De Frélaan 206 • 1180 BRUSSEL<br />
euroscoop@europaziekenhuizen.be<br />
N R 6 - SEPTEMBER 2005<br />
Een doeltreffende anamnese zal ons immers<br />
in 80% van de gevallen de diagnose geven.<br />
Laten we nadien de klinische denkwijze, de<br />
bijkomende onderzoeken en het doel van<br />
deze onderzoeken uitleggen.<br />
Waarom niet vragen of hij alles goed begrepen<br />
heeft, wat hij begrepen heeft, of hij verder nog<br />
vragen heeft?<br />
Woorden maar ook schema’s, tabellen en<br />
brochures kunnen ons hierbij helpen.<br />
In vele gevallen zullen we de binaire relatie met<br />
de patiënt moeten verlaten om de familie in<br />
het therapeutisch proces in te schakelen, bijvoorbeeld<br />
in het geval van drugsverslaving bij<br />
een tiener, bij diabetespatiënten om het<br />
opvolgen van het dieet en de glycemieregeling<br />
te bevorderen, bij chemotherapie,…<br />
Dit is nog onvoldoende, het is noodzakelijk<br />
om deze drieledige relatie uit te breiden naar<br />
de specialist. De patiënt moet voelen dat<br />
het doorverwijzen naar een collega-specialist<br />
geen uitvlucht is maar wel het raadplegen van<br />
een bijkomende competentie.<br />
Dit impliceert wel dat de relatie huisarts-specialist<br />
collegiaal verloopt in de zin dat twee<br />
confraters voor hetzelfde doel werken: de<br />
gezondheid en het welzijn van de patiënt.<br />
Dr Philippe Joyeux<br />
Huisarts<br />
Laten we daarom onze relatie huisarts-specialist<br />
verbeteren: laat het contact niet louter<br />
schriftelijk blijven maar ook via loc-vergaderingen,<br />
workshops en andere bijeenkomsten<br />
gebeuren.<br />
Dit is de uitdaging: een nieuwe vierledige<br />
relatie “patiënt-familie-huisarts-specialist”<br />
scheppen!<br />
In de geneeskunde mag de communicatie<br />
niet enkel technische middelen gebruiken,<br />
onze menselijke bijzonderheden moeten naar<br />
voor komen: onze aandacht, onze blik, onze<br />
woorden, onze gevoelens, onze gebaren, onze<br />
collegialiteit.<br />
VOLGEND NUMMER :<br />
TABACOLOGIE<br />
Dr Philippe Joyeux<br />
Huisarts