Wispelweagen — Maart 2013 - Terwispel

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Wispelweagen maart 2013 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Historische geografie van Terwispel
De lage landen van Terwispel
De vervening in de tweede helft van de 19 e eeuw
Sinds 2010 studeer ik Sociale Geografie aan de Universiteit Utrecht en in het begin
van dit studiejaar heb ik een artikel geschreven over de historische geografie van
Terwispel. Aangezien het geografische oogpunt van ‘wat is waar en waarom is het
daar?’ vaak ontbreekt in de beschrijving van plaatsen, wil ik mijn kennis over
Terwispel graag met u delen. Ik hoop dat u na het lezen van dit eerste deel
nieuwsgierig bent geworden naar het tweede deel volgende maand, waarin te lezen
is hoe de geschiedenis van Terwispel en omstreken concreet is terug te zien in het
landschap. – Iris Koppert
Op het vroegere grondgebied van Terwispel (Terwispel, Tijnje en Uilesprong) heeft
zich in de tweede helft van de 19 e eeuw grootschalige commerciële vervening
plaatsgevonden. Dit bracht veel rijkdom voor veenbazen, maar daarnaast ontstond
ook een zorgelijke situatie voor veenarbeiders en werd het landschap omgevormd
tot een grote waterpoel. Vanuit historisch-geografisch perspectief heb ik gekeken
naar de landschappelijke impacts die de vervening tot stand heeft gebracht. Deze
landschappelijke impacts zijn te verdelen in vier categorieën: het ontstaan van
nieuwe structuren in het waternetwerk; omvorming van het landschap van lage
weilanden naar grote waterpoelen; verdere maaivelddaling als indirect gevolg van
de vervening; en het ontstaan van nieuwe buurtschappen, met als belangrijkste
nieuwe buurtschap de Luxter Tinie (Tijnje).
Pas met enige kennis van de historie, is het verveningsverleden af te lezen uit het
landschap. Deze historische kennis is in het eerste deel uitvoerig aan bod gekomen.
Nog even een korte samenvatting. Het veengebied rond Terwispel werd
overwegend agrarisch gebruikt. De uitgestrekte hooilanden van Terwispel stonden
bekend als hooischuur van Opsterland. Omstreeks 1500 begonnen plaatselijke
boeren om kleine delen van hun land af te graven voor turf. Turf was de
voornaamste brandstof in Nederland er de vraag naar turf nam sinds de 16 e eeuw
een vlucht door de snelle bevolkingsgroei en de groei van steden. Vanaf 1700
ontstond de grootschalige vervening door veenbazen, waarbij eerst het
gemakkelijker te vervenen hoogveen werd afgegraven. Pas toen bijna als het
hoogveen in hoge geleden gebieden was afgegraven, ging met over tot
laagveenontginningen. Een gevolg hiervan is de oprichting van de Grote Veenpolder
in 1868 in het gebied rond het huidige Tijnje. Hier werd op grote schaal turf
gebaggerd en ontstonden grote wateroppervlakten. Na verloop van tijd trok men
steeds verder op in de richting van het huidige Terwispel. Het verveningsgebied
trok uit de wijde omstreken arbeiders aan. Dit leidde tot een sterke groei van het
inwonersaantal, waardoor Terwispel kon uitgroeien tot het grootste dorp van
Opsterland. De hooilanden van Terwispel veranderden echter steeds meer in een
landschap van grote waterpoelen. Tot overmaat van ramp ontstond in 1892 een
watersnoodramp, waardoor grote delen van het gebied geheel onder water kwamen
te staan. Grote stakingen ontstonden: niet alleen door de barre omstandigheden op
het natte land, maar ook vanwege de achtergestelde en benadeelde situatie van de
veenarbeider: de veenarbeiders waren niet anders gewend dan te leven volgens
hun huidige omstandigheden, maar de politicus Ferdinand Domela Nieuwenhuis
wees hen op hun achtergestelde situatie. Vanaf 1900 liep de vervening snel terug,
doordat de productie van steenkool steeds beter op gang kwam. kwam. Turf kon
niet langer concurreren met steenkool en vele arbeiders verlieten Terwispel.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -19- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -