Industriewater in Nederland - Vemw

EIM
onderdeel van Panteia
Industriewater in Nederland
Onderzoek voor Bedrijf & Beleid

Industriewater in Nederland
drs. P.Th. van der Zeijden
drs. A.P. Muizer
drs. R.M. Braaksma
mr. drs. M.N. Pasaribu
Zoetermeer, 2 maart 2009

Dit onderzoek is gefinancierd door de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa).
De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of
teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits
de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm
ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke
toestemming van EIM bv. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of
andere onvolkomenheden.
The responsibility for the contents of this report lies with EIM bv. Quoting numbers or text
in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part
of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored
in a retrieval system, without the prior written permission of EIM bv. EIM bv does not
accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

Inhoudsopgave
Samenvatting 5
1 Inleiding 13
1.1 Achtergrond 13
1.2 Doel en onderzoeksvragen 13
1.3 Aanpak 14
1.4 Opzet rapportage 15
2 De (industrie)watersector: begripsbepaling en
kenmerken 17
2.1 Inleiding 17
2.2 De waterketen 17
2.3 De industriewaterketen 18
2.4 Segmenten in de industriewatersector 19
2.5 Geografische aspecten van industriewater 20
2.6 Wet- en regelgevend kader 23
2.7 Relevante trends en ontwikkelingen 23
3 De spelers in de industriewatersector 29
3.1 Inleiding 29
3.2 Drinkwaterbedrijven 29
3.3 Industriewaterbedrijven (dochters van de drinkwaterbedrijven) 33
3.4 Ingenieursbureaus 36
3.5 Leveranciers van producten en diensten voor de behandeling van water 37
3.6 Waterschappen 38
3.7 Industriële bedrijven (verbruikers van water) 39
4 De marktomvang, marktontwikkeling en
prijsvorming 49
4.1 Inleiding 49
4.2 Omvang, ontwikkeling en herkomst 49
4.3 Contract- en prijsvorming 55
5 De keten voor drinkwater voor gebruik in industriële
processen 63
5.1 Ketenschets 63
5.2 Markten en partijen 63
5.3 Concurrentieanalyse voor de markt voor levering van drinkwater voor
industrieel gebruik 64
5.4 Conclusie 65
6 De keten voor laagwaardig industriewater 67
6.1 Ketenschets 67
6.2 Markten en partijen 67
6.3 Concurrentieanalyse voor de markt voor de winning en het transport
voor laagwaardig water 68
3

4
6.4 Concurrentieanalyse voor de markt voor behandeling voor laagwaardig
water (waaronder DBFO-diensten, met of zonder waterwinning) 69
6.5 Concurrentieanalyse voor de markt voor de levering van apparatuur en
diensten voor de behandeling van water 70
6.6 Conclusie 71
7 De keten voor hoogwaardig industriewater 73
7.1 Ketenschets 73
7.2 Markten en partijen 74
7.3 Concurrentieanalyse voor de markt voor de levering van drinkwater 75
7.4 Concurrentieanalyse voor de markt voor de winning en het transport
van water voor hoogwaardig water 76
7.5 Concurrentieanalyse voor de markt voor behandeling voor hoogwaardig
water (waaronder DBFO-diensten, met of zonder waterwinning) 77
7.6 Concurrentieanalyse voor de markt voor de levering van apparatuur en
diensten voor de behandeling van water 78
7.7 Concurrentieanalyse voor de markt voor de levering van hoogwaardig
water (industriële projecten) 79
7.8 Conclusie 80
Bijlagen
I Geraadpleegde bronnen 83
II Telefonische enquête 85
III Wet- en regelgeving 87
IV Vergelijking met het buitenland 91
V Branche- en kennisorganisaties 95

Samenvatting
In deze studie doet EIM verslag van een onderzoek naar de concurrentieverhoudingen
in de industriewatersector in Nederland. Het onderzoek heeft tot doel de
mate van concurrentie in de verschillende marktsegmenten van de sector industriewater
in Nederland in kaart te brengen.
De sector en de segmenten
Met industriewater wordt in deze studie water bedoeld dat wordt gebruikt in het
productieproces als productiemiddel of grondstof. Daar wordt ook drinkwater
(aangeleverd via het drinkwaternet) dat wordt gebruikt in industriële processen
toe gerekend. In deze studie worden de volgende drie segmenten onderscheiden:
− drinkwater voor gebruik in industriële processen
− laagwaardig industriewater (mindere kwaliteit dan drinkwater)
− hoogwaardig industriewater (betere kwaliteit dan drinkwater).
Spelers in de sector
In de industriewatersector zijn verschillende typen spelers actief. De drinkwaterbedrijven
leveren drinkwater dat wordt gebruikt in industriële processen.
Daarnaast leveren zij een back-upvoorziening voor bedrijven die zelf water winnen.
De industriewaterbedrijven zijn dochters van de drinkwaterbedrijven. Zij
zijn actief op het gebied van winning, behandeling en levering van laag- en
hoogwaardig industriewater en op het gebied van DBFO-diensten 1 . Ingenieursbureaus
leveren adviesdiensten en zijn actief in samenwerkingsverbanden voor
bijvoorbeeld DBFO-contracten. Leveranciers van producten en diensten voor
de behandeling van water leveren apparatuur voor de behandeling van water
en zijn actief als aanbieder van DBFO-diensten. Waterschappen zijn soms direct
of indirect betrokken bij de voorziening van water voor industriële toepassingen,
veelal door deelname aan samenwerkingsverbanden voor winning en behandeling
van afvalwater voor industrieel gebruik (hergebruik van afvalwater).
Industriële bedrijven zijn de verbruikers van water voor industriële doeleinden.
Water wordt in de industrie gebruikt als bestanddeel van het product en/of
voor gebruik in de processen (koelwater, spoelwater, ketelwater). De grootste
verbruikers van water voor industrieel gebruik zijn bedrijven in de chemische
sector, gevolgd door de raffinaderijen, de basismetaalindustrie, de voedingsindustrie
en de papier- en grafische industrie.
Waterverbruik industriële sectoren
In de industrie werd in 2006 ruim 3,7 miljard m 3 water gebruikt in industriële
processen (zie Tabel 1). Het overgrote deel daarvan wordt door de industrie zelf
gewonnen, namelijk 91%. 3% van het waterverbruik in industriële processen
wordt door (dochters of zusters van) drinkwaterbedrijven als (hoog- en laagwaardig)
industriewater geleverd aan de industrie.
1
Bij DBFO-diensten (Design, Build, Finance, Operate) worden het ontwerp, de bouw, de financiering
en het beheer van de waterbehandeling als pakket aangeboden.
5

6
Tabel 1 Waterverbruik Nederlandse industrie per sector, in miljoenen m 3 (tussen haakjes
in procenten), 2006
Industriesector
Door industrieonttrokken
grondwater
Door industrieonttrokkenoppervlaktewater
Drinkwater
via leidingnet
Laag- en
hoogwaardig
industrie-
water 1
Totaal verbruik
2006 188 3.183 214 150 3.735
Specificatie 2006
(5%) (85%) (6%) (4%) (100%)
Voedingsindustrie 52 123 51 n.b. n.b.
Papier- en grafische industrie
22 108 3 n.b. n.b.
Raffinaderijen 2 0 318 25 n.b. n.b.
Chemische industrie 2 53 2.398 78 n.b. n.b.
Basismetaal 17 212 36 n.b. n.b.
Overige industrie 43 25 22 n.b. n.b.
1 Betreft de afzet van laag- en hoogwaardig industriewater van (dochter- en zusterondernemingen)
van drinkwaterbedrijven volgens Vewin (Waterleidingstatistieken).
2 80 tot 90% van het oppervlaktewater dat door de chemische industrie en de raffinaderijen
wordt onttrokken en gebruikt, wordt ingezet als koelwater.
Bron: CBS, Milieu en Natuur Compendium, Vewin, bewerking EIM.
Concurrentie in de keten voor drinkwater voor gebruik in industriële processen
Het aantal bedrijven dat drinkwater via het drinkwaterleidingnet gebruikt is
groot. De omvang van het gebruik van drinkwater via het drinkwaterleidingnet
voor industriële doeleinden is ten opzichte van het totale industriële verbruik
echter beperkt.
De waardeketen voor het segment drinkwater is weergegeven in Figuur 1. De
structuur van de waardeketen is eenvoudig, omdat de levering van drinkwater
voor industriële doeleinden ingebed is in de publieke drinkwatervoorziening.
Daarbij zijn de drinkwaterleidingbedrijven verantwoordelijk voor onttrekking,
transport en behandeling.

Figuur 1 Schets van de waardeketen voor het segment ‘drinkwater’
Drinkwaterbedrijf
Waterwinning en eventuele voorbehandeling
(oppervlaktewater, grondwater)
Bron: EIM, 2009.
Transport van water (leidingen)
Behandeling van water
Transport van water (leidingen)
Industrie
Afvalwater
markt voor levering
van drinkwater
In het segment ‘drinkwater’ is sprake van één markt, namelijk de markt voor levering
van drinkwater voor industrieel gebruik. In het segment drinkwater is
slechts één type aanbieder actief, namelijk de drinkwaterbedrijven. Deze bedrijven
hebben alle in de eigen regio een monopolie op het leveren van drinkwater
via het drinkwaterleidingnet. Er zijn geen toetredingsmogelijkheden voor nieuwe
drinkwaterbedrijven. Voor de industriële afnemers zijn er vaak geen substitutiemogelijkheden.
Zij kunnen niet overstappen naar andere drinkwaterbedrijven, en
een andere wijze van voorziening in de waterbehoefte (zoals laagwaardig water
of eigen waterwinning) is meestal niet mogelijk of niet rendabel.
Concurrentie in de keten voor laagwaardig industriewater
Laagwaardig water heeft een mindere kwaliteit dan drinkwater. Als bron voor
laagwaardig water wordt oppervlaktewater of grondwater gebruikt. Het gewonnen
water voor het gebruik als laagwaardig water wordt meestal in beperkte mate
behandeld. Daarnaast wordt (eigen) afvalwater steeds vaker gebruikt als bron
voor laagwaardig water. Laagwaardig water wordt door relatief veel raffinaderijen,
bedrijven in de papier- en grafische industrie en bedrijven in de basismetaal
gebruikt. Het grootste deel van het gebruikte laagwaardig water in de industrie
wordt gebruikt als koelwater. Andere gebruiksdoelen zijn spoelwater, ketelwater
en proceswater. Daarnaast wordt laagwaardig water gebruikt voor de productie
van hoogwaardig water. Laagwaardig water wordt vrijwel niet gebruikt als bestanddeel
van eindproducten.
In Figuur 2 wordt weergegeven hoe de vestigingen (met 100 of meer werkzame
personen) in hun behoefte aan laagwaardig water voorzien, zowel ten aanzien
van de winning als ten aanzien van de behandeling.
7

8
Figuur 2 Wijze van onttrekking en behandeling voor laagwaardig water, aantal vestigingen
(met 100 of meer werkzame personen) in procenten van het aantal vestigingen
dat laagwaardig water gebruikt
Onttrekking
Door derden bij eigen vestiging
Door derden elders met transport naar vestiging
Hergebruik eigen afvalwater
Behandeling in of bij eigen vestiging
Eigen onttrekking
Eigen beheer
Uitbesteed aan derden
Eigen beheer en uitbesteed aan derden
Bron: EIM, 2008.
Geen behandeling
3%
3%
4%
8%
12%
52%
54%
81%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
De waardeketen voor het segment laagwaardig water is weergegeven in Figuur
3. De structuur van de waardeketen geeft aan dat er meerdere mogelijkheden
zijn afhankelijk van de plaats van waterwinning, het al dan niet behandelen van
het water, het in eigen beheer dan wel uitbesteden van de waterwinning en waterbehandeling.
In de kolom voor laagwaardig water is sprake van drie markten
(zie Figuur 3).
Figuur 3 Schets van de waardeketen voor het segment ‘laagwaardig water’
Waterwinning en eventuele voorbehandeling
(oppervlaktewater, grondwater, afvalwater)
Transport van water (leidingen)
zelf
uitbesteed
Bron: EIM, 2009.
Behandeling van water
Industrie
Afvalwater
markt voor de winning en het
transport voor laagwaardig water
markt voor behandeling voor laagwaardig
water (waaronder DBFO-diensten, met of
zonder waterwinning)
Levering van apparatuur en
diensten (w.o. DBFO-diensten)
markt voor levering van apparatuur
en diensten voor de behandeling
van water
In het segment laagwaardig water heeft het grootste deel van de gebruikers van
laagwaardig water de winning en behandeling van water in eigen beheer. Voor
deze bedrijven is alleen de markt voor apparatuur en diensten van belang. Dit is
een (internationale) markt met voldoende concurrentie.

Voor de bedrijven die de winning (elders) en het transport hebben uitbesteed
zijn de keuzemogelijkheden en substitutiemogelijkheden beperkt. Alleen de industriewaterbedrijven
(dochters van de drinkwaterbedrijven) zijn actief op deze
markt. Evenals bij de drinkwaterbedrijven lijkt hier ook sprake te zijn van regionale
monopolies. Het is voor andere bedrijven vrijwel niet mogelijk om tot deze
markt toe te treden, vanwege de benodigde vergunningen en/of de benodigde
relatief dure infrastructuur.
De markt voor de behandeling voor laagwaardig water (waaronder DBFOdiensten)
is (nog) beperkt van omvang. Toetreding is mogelijk. Alleen wanneer
ook de winning deel uitmaakt van de contracten is toetreding moeilijker. Dan zijn
immers vergunningen nodig die niet zonder meer worden verleend. De mogelijkheden
voor afnemers om voor de behandeling van water over te stappen naar
een andere leverancier of dit in eigen beheer te doen worden beperkt door de
hoge investeringen en hoge kosten. Er is sprake van langlopende contracten die
niet zonder meer kunnen worden beëindigd. Pas bij het aflopen van contracten
zijn er mogelijkheden om over te stappen of over te gaan naar behandeling in
eigen beheer. Het in eigen beheer doen ligt echter niet voor de hand gezien de
trend om dergelijke activiteiten meer uit te besteden.
Concurrentie in de keten voor hoogwaardig industriewater
Hoogwaardig water heeft een betere kwaliteit dan drinkwater. Als bron voor
hoogwaardig water worden oppervlaktewater, grondwater, laagwaardig water en
drinkwater gebruikt. Daarnaast wordt in beperkte mate eigen afvalwater gebruikt
als bron voor hoogwaardig water. Bij het gebruik van hoogwaardig water in de
industrie gaat het meestal om gedemineraliseerd water. Daarnaast worden onder
andere gedestilleerd water, purified water en ontkalkt water gebruikt.
In Figuur 4 wordt weergegeven hoe de vestigingen (met 100 of meer werkzame
personen) in hun behoefte aan hoogwaardig water voorzien, zowel ten aanzien
van de winning als ten aanzien van de behandeling.
Figuur 4 Wijze van onttrekking en behandeling voor hoogwaardig water, aantal vestigingen
(met 100 of meer werkzame personen) in procenten van het aantal vestigingen
dat laagwaardig water gebruikt
Onttrekking
Drinkwater via drinkwaterleidingnet
Door derden bij eigen vestiging
Door derden elders met transport naar vestiging
Hergebruik eigen afvalwater
Behandeling in of bij eigen vestiging
Eigen beheer en uitbesteed aan derden
Bron: EIM, 2008.
Eigen onttrekking
Eigen beheer
Uitbesteed aan derden
Geen behandeling
0%
2%
5%
7%
11%
16%
26%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
De waardeketen voor het segment hoogwaardig water is weergegeven in Figuur
5. De structuur van de waardeketen geeft aan dat er meerdere mogelijkheden
zijn afhankelijk van de plaats van waterwinning, het al dan niet behandelen van
het water, het in eigen beheer dan wel uitbesteden van de waterwinning en wa-
54%
80%
9

10
terbehandeling. In de kolom voor hoogwaardig water is sprake van vijf markten
(zie Figuur 5).
Figuur 5 Schets van de waardeketen voor het segment ‘hoogwaardig water’
markt voor de
winning en het
transport voor
laagwaardig
water
Bron: EIM, 2009.
Waterwinning en eventuele voorbehandeling
(oppervlaktewater, grondwater, afvalwater)
Transport van water
(leidingen)
Behandeling van water
Transport van water (leidingen)
zelf
uitbesteed
Industrie
Afvalwater
Drinkwaterlevering
door drinkwaterbedrijf
markt voor levering
van drinkwater
markt voor behandeling voor
hoogwaardig water (waaronder DBFOdiensten,
met of zonder waterwinning)
Levering van apparatuur en
diensten (w.o. DBFO-diensten)
markt voor levering van
apparatuur en diensten voor de
behandeling van water
markt voor levering van hoogwaardig
water (industriële waterprojecten)
In het segment hoogwaardig water gebruikt ruim de helft van de gebruikers
drinkwater voor de productie van hoogwaardig water. Deze afnemers zijn sterk
gebonden aan de regionale drinkwaterbedrijven. Zij hebben nauwelijks mogelijkheden
om op een andere wijze in de waterbehoefte te voorzien.
Ongeveer een kwart van de gebruikers van hoogwaardig water heeft de winning
van water in eigen beheer. Voor deze bedrijven is alleen de markt voor apparatuur
en diensten van belang. Dit is een (internationale) markt met voldoende
concurrentie.
Voor de bedrijven die de winning (elders) en het transport van water voor het
produceren van hoogwaardig water hebben uitbesteed zijn de keuzemogelijkheden
en substitutiemogelijkheden beperkt. Het gaat hier om de levering van laagwaardig
water via leidingen, dat alleen door de industriewaterbedrijven (dochters
van de drinkwaterbedrijven) wordt verzorgd. Evenals bij de drinkwaterbedrijven
lijkt hier ook sprake te zijn van regionale monopolies. Het is voor andere bedrijven
vrijwel niet mogelijk om op deze markt toe te treden, vanwege de benodigde
vergunningen en/of de benodigde relatief dure infrastructuur.
80% van de gebruikers van hoogwaardig water heeft de behandeling van water
in eigen beheer. Voor de behandeling van water is voor deze bedrijven alleen de
markt voor apparatuur en diensten van belang. Dit is een internationale markt
met voldoende concurrentie.
Op de markt voor de behandeling voor hoogwaardig water (waaronder DBFOdiensten)
zijn verschillende aanbieders actief en is toetreding mogelijk. Op deze
markt is sprake van concurrentie. Echter, wanneer ook de winning deel uitmaakt
van de contracten is toetreding moeilijker, onder andere doordat vergunningen

nodig zijn of doordat men afhankelijk is van de lokale waterbedrijven. De mogelijkheden
voor afnemers om voor de behandeling van water over te stappen naar
een andere leverancier of dit in eigen beheer te doen worden sterk beperkt door
de hoge investeringen die daarvoor nodig zijn. Er is sprake van langlopende contracten
die niet zonder meer kunnen worden beëindigd. Pas bij het aflopen van
contracten zijn er mogelijkheden om over te stappen of over te gaan naar behandeling
in eigen beheer. Het in eigen beheer doen ligt echter niet voor de
hand, gezien de trend om dergelijke activiteiten meer uit te besteden.
Ten slotte is er de markt voor de levering van hoogwaardig water, die (nog) beperkt
is qua omvang. Dit betreft industriële projecten waar de winning en behandeling
door een aanbieder (of een samenwerkingsverband) plaatsvindt en het
hoogwaardig water via leidingen aan de afnemer wordt geleverd. Dergelijke projecten
komen voor op plaatsen waar gebruikers van hoogwaardig water gevestigd
zijn die (gezamenlijk) veel hoogwaardig water gebruiken (lokale bedrijventerreinen).
Voor nieuwkomers is het moeilijk om toe te treden zonder samen te
werken met andere partijen (met name de lokale (industrie)waterbedrijven die
over vergunningen voor de winning van water beschikken). Voor afnemers is het
moeilijk om over te stappen omdat de infrastructuur speciaal is aangelegd voor
de afnemers die daar gebruik van maken en omdat de afnemers vaak deel uitmaken
van de samenwerkingsverbanden die verantwoordelijk zijn voor de totstandkoming
van de industriële projecten.
11

1 Inleiding
1.1 Achtergrond
In het kader van de uitvoering van haar toezichthoudende taken richt de Nederlandse
Mededingingsautoriteit (NMa) zich onder meer op de watersector, waaronder
de marktsector voor de winning, productie en levering van industriewater
in Nederland. EIM bv heeft in opdracht van de NMa nader onderzoek gedaan naar
de concurrentieverhoudingen in de sector industriewater in Nederland.
1.2 Doel en onderzoeksvragen
Doel
Het onderzoek heeft tot doel de mate van concurrentie in de verschillende
marktsegmenten van de sector industriewater in Nederland in kaart te brengen.
Het gaat daarbij om marktsegmenten in de keten van winning, productie en levering
van industriewater in Nederland en in de wijze van uitvoering van industriële
waterprojecten t.b.v. het productieproces van industriële afnemers in Nederland.
Onderzoeksvragen
Om zicht te krijgen op de concurrentieverhoudingen in de industriewatersector
stonden de volgende onderzoeksvragen centraal:
1
A. Structuur van de marktsector
Geef een gedetailleerd beeld van de infrastructuur, en de daarbij behorende
(contractuele) afspraken, voor de winning van industrie- en drinkwater in
Nederland (bronnen, netwerken, concessies, zeggenschap e.d.).
2 Welke schakels kunnen in de keten van de winning, productie en levering van
industriewater worden onderscheiden? Bij de analyse dient het gehele proces
van winning van het water tot het afleveren van het eindproduct aan de afnemer
in acht genomen te worden.
3 Beschrijf, op basis van de geschetste keten in vraag 2, de wijze van prijsvorming
tussen de te onderscheiden schakels. Geef tevens aan (in absolute
en relatieve termen) welke prijswijzigingen zich in de afgelopen jaren hebben
voorgedaan en geef hiervoor een verklaring.
4 Welke segmenten zijn er binnen de keten (bijvoorbeeld op basis van kwaliteit)
te onderscheiden? Welke kwalitatieve en kwantitatieve aspecten liggen
hieraan ten grondslag?
5 a. Schets een beeld van de afnemers (aantal en type) die actief zijn in de te
onderscheiden segmenten. Besteed hierbij in het bijzonder aandacht aan
de vraag of de afnemers de winning, productie en levering van industriewater
in eigen beheer hebben en/of uitbesteden en geef hiervoor de redenen.
b. Schets een beeld van de aanbieders (aantal en type) die actief zijn in de
te onderscheiden segmenten.
6 a. Geef, met inachtneming van de beantwoording van vraag 5, aan of en in
welke mate aanbieders en afnemers van industriewater van het ene naar
het andere segment kunnen overstappen.
b. Geef aan of dit, gelet op de beantwoording van vraag 6a, ook daadwerkelijk
gebeurt en welke beweegredenen daarvoor kunnen worden onder-
13

14
scheiden. Gelieve het antwoord te onderbouwen aan de hand van concrete
voorbeelden.
7 Geef aan welk(e) marktmodel(len) (oligopolie, monopolistische concurrentie
e.d.) de te onderscheiden segmenten van de industriewatersector typeren/typeert.
8 Analyseer de stabiliteit van de segmenten; wat is de mate van toetreding van
nieuwe (buitenlandse) aanbieders en wat is de mate van uittreding van bestaande
aanbieders? Verschaf zowel absolute als relatieve aantallen.
9 Kan vrije toe- en uittreding eenvoudig plaatsvinden of is er sprake van toeen
uittredingsbarrières? Schets de eventuele bestaande toe- en uittredingsbarrières
per te onderscheiden segment.
10 Schets een beeld van de concurrentiedruk binnen de te onderscheiden segmenten
aan de hand van het 5-krachtenmodel van Porter.
11 Beschrijf de belangrijkste trends en ontwikkelingen (technologie, distributiekanalen
e.d.) per te onderscheiden segment.
B. Ontwikkelingen in de marktsector
12 Geef een weergave van de marktpositie van de verschillende aanbieders per
segment over de periode 2003-2007. Incl. volume in m 3 en omzet.
13 Zijn de te onderscheiden segmenten te kenmerken als aanbestedingsmarkten?
C. Regulering wet- en regelgeving in de marktsector
14 Schets de mate van invloed van de (bestaande) wet- en regelgeving op de
verschillende te onderscheiden segmenten (zie vraag 2) van de productie en
levering van industriewater.
15 Geef een internationale vergelijking met het Verenigd Koninkrijk, Duitsland,
Frankrijk en België op het gebied van wet- en regelgeving.
1.3 Aanpak
Het onderzoek bestond uit de volgende stappen:
− deskresearch
− expertdiepte-interviews
− telefonische enquête onder industriële watergebruikers
− analyse.
Deskresearch
Voor de gegevensverzameling is een groot aantal bronnen (literatuur, rapporten,
websites, statistieken, etc.) geraadpleegd (zie bijlage I).
Expertdiepte-interviews
Er zijn gesprekken gevoerd met acht partijen en deskundigen in en rond de branche.
Met drie van deze deskundigen is behalve een gesprek in de fase van de
gegevensverzameling ook een gesprek in de analysefase gevoerd.

Telefonische enquête onder industriële watergebruikers
EIM heeft een telefonische enquête gehouden onder grote gebruikers van water
in industriële processen. Hiervoor zijn alle 436 vestigingen met 100 of meer
werkzame personen van bedrijven in de sectoren voedingsmiddelenindustrie, papier-
en grafische industrie, raffinaderijen, de chemische sector en de basismetaalindustrie
geselecteerd. 152 vertegenwoordigers van bedrijven in deze sectoren
zijn telefonisch geïnterviewd (respons van 35%). De resultaten zijn op basis
van grootteklasse en sector herwogen, zodat een betrouwbaar beeld is verkregen
over de 436 vestigingen met 100 of meer werkzame personen in de betreffende
sectoren (zie bijlage II voor de responsverantwoording).
Wanneer in het vervolg van deze rapportage wordt gesproken over de resultaten
van de telefonische enquête, dan heeft dat betrekking op vestigingen met 100 of
meer werkzame personen in de genoemde sectoren. Deze groep vertegenwoordigt
circa 30% van het industriële waterverbruik in Nederland.
Analyse
Voor de analyse van de concurrentie in de verschillende markten wordt gebruik
gemaakt van een analysekader dat is gebaseerd op het vijfkrachtenmodel van
Porter. Naast de vijf krachten van Porter is het overheidsbeleid en de wet- en regelgeving
als extra kracht of als kader toegevoegd. Het analysekader is weergegeven
in Figuur 6.
Figuur 6 Analysekader gebaseerd op het vijfkrachtenmodel van Porter
Kracht van
leveranciers
Bron: EIM, 2008.
1.4 Opzet rapportage
Overheidsbeleid en wet- en regelgeving
Bedreiging van
toetreders
Concurrentie
marktsector
Bedreiging van
substituten
Kracht van
afnemers
De rapportage is zodanig opgebouwd dat wordt gestart met een meer algemene
beschouwing van de (industrie)watersector en uitwerking daarvan. Vervolgens
wordt ingezoomd op de verschillende segmenten en analyse van de concurrentie
op de verschillende markten binnen die segmenten.
In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de begripsbepaling en enkele kenmerken
van industriewater. Daarbij komt ook de structuur van de waardeketen
15

16
voor water en voor industriewater op hoofdlijnen aan bod en worden verschillende
segmenten onderscheiden. Verder komen enkele aspecten uit de wet- en regelgeving
en enkele ontwikkelingen aan bod die relevant (kunnen) zijn voor de
concurrentieverhoudingen binnen de sector.
Hoofdstuk 3 gaat in op de verschillende spelers in de sector voor industriewater.
De aard en de aantallen van de verschillende spelers worden beschreven.
Hoofdstuk 4 betreft vooral kwantitatieve gegevens. Het hoofdstuk gaat over de
marktomvang en de marktontwikkelingen in de sector voor industriewater en de
verschillende segmenten daarbinnen. Daarnaast wordt ingegaan op de wijze
waarop contracten en prijzen tot stand komen en worden (kost)prijzen gegeven
van de verschillende typen water.
In de hoofdstukken 5, 6 en 7 worden concurrentieverhoudingen in de markten
binnen de verschillende segmenten geanalyseerd.
In bijlage I wordt een overzicht gegeven van de geraadpleegde bronnen. In bijlage
II wordt de telefonische enquête onder afnemers nader toegelicht. In bijlage
III wordt ingegaan op de wet- en regelgeving in Nederland. In bijlage IV wordt
een overzicht gegeven van de situatie in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk,
Duitsland en België. In bijlage V wordt een overzicht gegeven van relevante
branche- en kennisorganisaties.
Opmerking over het gebruik van de term ‘markt’
In deze rapportage wordt in diverse hoofdstukken de term ‘markt’ gebruikt. Dit
hoeft niet per definitie hetzelfde te zijn als de relevante markt volgens de mede-
dingingspraktijk van de NMa. Ofwel, relevante markten kunnen afwijken van de
afbakeningen die in deze rapportage zijn gebruikt.

2 De (industrie)watersector: begripsbepaling en
kenmerken
2.1 Inleiding
De sectorstudie richt zich op industriewater in Nederland. In dit hoofdstuk wordt
gestart met de waterketen in het algemeen. Vervolgens wordt de industriewatersector
in Nederland afgebakend en wordt een schets gegeven van de waardeketen
van deze sector. In de industriewatersector kunnen verschillende segmenten
worden onderscheiden. Vervolgens worden enkele geografische aspecten van de
sector weergegeven die relevant zijn voor de marktverhoudingen en keuzemogelijkheden.
De belangrijkste consequenties van het wet- en regelgevend kader
voor de concurrentieverhoudingen worden beschreven 2 . Het hoofdstuk sluit af
met enkele trends en ontwikkelingen die relevant (kunnen) zijn voor de concurrentieverhoudingen.
2.2 De waterketen
In Figuur 7 zijn de basisactiviteiten van de waterketen weergegeven. De keten
begint bij de winning van water. Dat kan zijn oppervlaktewater of grondwater,
maar ook afvalwater dat wordt hergebruikt. Vervolgens kan water worden behandeld
om de juiste kwaliteit te bereiken en kan water worden getransporteerd.
Behandeling en transport van water kunnen op meerdere plaatsen in de keten
voorkomen, afhankelijk van de plaats waar water wordt gewonnen, waar water
eventueel wordt behandeld en waar het water uiteindelijk wordt gebruikt. Voor
drinkwater ziet de keten er als volgt uit:
− winning van water (inclusief voorbehandeling),
− transport naar het drinkwaterbedrijf,
− behandeling,
− transport naar de eindgebruikers.
In het geval van industriewater komen diverse variaties van de keten voor.
Op basis van de toepassing van water kan de watersector worden verdeeld in de
volgende drie hoofdsegmenten:
− drinkwater (gebruik voor consumptie)
− industriewater (gebruik van drinkwater of ‘ander’ water voor toepassing in industriële
processen)
− agrarisch water (gebruik door de agrarische sector)
In deze rapportage zal nader worden ingezoomd op het tweede segment.
2 Het wet- en regelgevend kader komt uitvoeriger aan de orde in bijlage III. Een vergelijking met
de situatie in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en België wordt beschreven in bijlage
IV.
17

18
Figuur 7 Schets van de waterketen
afvalwater
Bron: EIM, 2008.
Waterwinning en eventuele voorbehandeling
(oppervlaktewater, grondwater, afvalwater)
Transport van water
2.3 De industriewaterketen
Behandeling van water
Watergebruik
(huishoudens, industrie, agrarische sector, etc.)
drinkwater industriewater
hoofdsegmenten
agrarisch
water
Begripsbepaling industriewater
Deze rapportage richt zich op één van de hoofdsegmenten van de watersector,
namelijk industriewater. In de ‘Notitie ordening industriewater’ van het Ministerie
van VROM (2003) waarin uitgebreid wordt ingegaan op de markt voor industriewater
en de relatie met de nieuwe Drinkwaterwet wordt de volgende definitie van
industriewater gehanteerd:
‘Onder industriewater wordt verstaan water dat wordt gebruikt in het productie-
proces als productiemiddel of grondstof. Om te bepalen of sprake is van indu-
striewater is niet de kwaliteit van het water, maar de bestemming ervan door-
slaggevend. Industriewater kan elke kwaliteit hebben, ook drinkwaterkwaliteit,
zolang het niet bestemd of mede bestemd is om te drinken. Daarbij wordt geen
onderscheid gemaakt tussen de levensmiddelenindustrie en andere industrie.’
In deze rapportage wordt van deze definitie uitgegaan. Bij industriewater wordt
water bedoeld dat wordt gebruikt in het productieproces als productiemiddel of
grondstof. Daar wordt ook drinkwater (aangeleverd via het drinkwaternet) dat
wordt gebruikt in industriële processen toe gerekend. Drinkwater dat wordt geleverd
aan industriële bedrijven maar niet wordt gebruikt in industriële processen
valt er buiten (zoals drinkwater dat wordt gebruikt in bedrijfskantines, toiletten,
e.d.).
Uit interviews en op websites blijkt dat ook andere definities worden gebruikt. De
term industriewater wordt soms gebruikt voor uitsluitend laagwaardig water,
soms inclusief afvalwater. Daarnaast wordt de term ‘ander water’ regelmatig gebruikt,
waarmee zowel laagwaardig als hoogwaardig water wordt bedoeld (geen

drinkwater). De ruimste definitie rekent al het water (met uitzondering van
drinkwater bestemd voor drinken of sanitatie) dat een bedrijf ingaat en het bedrijf
uitgaat tot industriewater. Dit betekent dat afvalwater tot industriewater
wordt gerekend. Het argument dat afvalwater een bron vormt past hierin. Breder
gezien wordt zelfs gesteld dat rivierwater – een belangrijke bron van drinkwater
– ook als afvalwater kan worden beschouwd. Deze definitie past in de waterketengedachte
en sluit aan bij de toename van het hergebruik van afvalwater. In
deze rapportage kijken we ook naar afvalwater voor zover sprake is van hergebruik.
De keten voor industriewater
Figuur 8 geeft een schets van de keten voor water voor industriële toepassingen.
In de schets zijn de verschillende relevante activiteiten weergegeven die plaats
(kunnen) vinden voordat water gebruikt kan worden in industriële processen. Afhankelijk
van de wijze waarop de watervoorziening is georganiseerd (zelf doen of
uitbesteden, benodigde behandelingen en plaats van de activiteiten) kunnen het
aantal stappen en de volgorde verschillen. De waterketen start bij de waterwinning.
Dat kan oppervlaktewater of grondwater zijn, maar ook afvalwater. Afvalwater
wordt steeds vaker hergebruikt. Indien nodig wordt het water getransporteerd
en vinden verschillende behandelingen plaats op het water afhankelijk van
het uiteindelijke gebruik van het water. Aan drinkwater worden bijvoorbeeld geheel
andere eisen gesteld dan aan koelwater dat in de industrie wordt gebruikt.
Vervolgens kan het water gebruikt worden in industriële processen. Voor de behandeling
van water is apparatuur nodig (voor het maken van de benodigde kwaliteiten)
en kan gebruik worden gemaakt van verschillende diensten (zoals ingenieursbedrijven
of bedrijven die het beheer van de watervoorziening regelen). Na
het gebruik van water in industriële processen blijft afvalwater over. Dit kan
worden geloosd of worden hergebruikt.
Figuur 8 Schets van activiteiten in de industriewaterketen
afvalwater
Bron: EIM, 2008.
Waterwinning en eventuele voorbehandeling
(oppervlaktewater, grondwater, afvalwater)
Transport van water
Industrie
Behandeling van water
2.4 Segmenten in de industriewatersector
Levering van apparatuur en
diensten (w.o. DBFO-diensten)
De sector industriewater kan nader worden onderverdeeld in verschillende segmenten
waarbij sprake is van verschillende marktstructuren en concurrentieverhoudingen.
De behoefte aan een bepaalde kwaliteit water is samen met de beschikbaarheid
(van water, leidingen, e.d.) voor een belangrijk deel bepalend voor
de opbouw van de keten om die kwaliteit te kunnen leveren. De benodigde kwaliteit
is afhankelijk van het gebruik van het water. Daarbij kan industriewater ge-
19

20
bruikt worden als grondstof (bijvoorbeeld voor de productie van dranken) of als
processtof (bijvoorbeeld als koelwater voor industriële productieprocessen).
In deze studie worden de volgende drie segmenten onderscheiden:
− drinkwater voor gebruik in industriële processen
Drinkwater wordt geleverd via het publieke drinkwaternet. Daarbij gaat het
om regionale monopolies.
− laagwaardig industriewater
Laagwaardig industriewater wordt door bedrijven zelf gewonnen of wordt geleverd
door industriewaterbedrijven. Het gaat om een mindere kwaliteit dan
drinkwater. Er worden geen of slechts in beperkte mate behandelingen toegepast.
De prijs van laagwaardig water is lager dan die van drinkwater. Laagwaardig
water wordt gebruikt voor transport-, spoel-, was- en blancheerprocessen
en als grondstof voor hoogwaardig industriewater.
− hoogwaardig industriewater
Hoogwaardig industriewater wordt gemaakt uit drinkwater of uit laagwaardig
water. Behandeling kan plaatsvinden door bedrijven zelf of kan worden uitbesteed.
Daarnaast kan hoogwaardig water via leidingen worden geleverd door
externe partijen. Belangrijke voorbeelden van hoogwaardig industriewater zijn
gedemineraliseerd water en gedestilleerd water. De (kost)prijs van hoogwaardig
water is hoger dan die van drinkwater.
In de hoofdstukken 5, 6 en 7 worden deze segmenten nader geanalyseerd.
2.5 Geografische aspecten van industriewater
Verschillende bronnen per regio
In het oosten van het land wordt vaak grondwater gebruikt voor industriële toepassingen
(en voor drinkwater). De kwaliteit van grondwater is beter dan die van
oppervlaktewater; grondwater heeft minder zuiveringsstappen nodig en is daardoor
goedkoper dan oppervlaktewater. In het westen is het grondwater brak.
Daarom wordt in het westen veel oppervlaktewater gebruikt 3 . In Figuur 9 is een
overzicht gegeven van winlocaties voor water in Nederland.
3
Er wordt ook oppervlaktewater onttrokken dat in de duinen wordt geïnfiltreerd en later als grondwater
wordt onttrokken.

Figuur 9 Waterwinlocaties eind 2007
Bron: Vewin, Waterleidingstatistiek 2007.
De geografische verschillen komen ook tot uitdrukking in het type water dat
wordt gewonnen door de verschillende drinkwaterbedrijven. In Tabel 2 is per
drinkwaterbedrijf weergegeven hoeveel van welk type water wordt gewonnen.
Bedrijven als Vitens en Brabant Water winnen uitsluitend grondwater, terwijl
drinkwaterbedrijven in het westen van het land meer oppervlaktewater gebruiken.
21

22
Tabel 2 Waterwinning (in mln. m 3 ) door drinkwaterbedrijven in Nederland (2007)
Naam drinkwaterbedrijf Grondwater
Oevergrondwater
Natuurlijk
duinwater
Oppervlaktewater
Totaal
Vitens 354 - - - 354
Brabant Water 182 - - - 182
Evides 21 - - 6 27
PWN Waterleidingbedrijf
Noord-Holland
Duinwaterbedrijf Zuid-
Holland
Waterleiding Maatschappij
Limburg
5 - 1 24 31
- - - 72 72
54 20 - - 74
Waternet 4 - - 12 23 34
Oasen 5 42 - - 47
Waterbedrijf Groningen 41 - - 7 48
Waterleidingmaatschappij
Drenthe
Watertransportmaatschappij
Rijn-Kennemerland 5
Waterwinningbedrijf Brabantse
Biesbosch 5
30 - - - 30
- - - 154 154
- - - 196 196
Totaal Nederland 692 62 13 482 1.249
N.B. Oevergrondwater en natuurlijk duinwater zijn specifieke soorten grondwater. In het vervolg
van deze rapportage wordt met ‘grondwater’ het totaal van de categorieën grondwater,
oevergrondwater en natuurlijk duinwater (zoals in deze tabel is weergegeven) bedoeld.
Bron: Vewin, 2007.
Watertransport is kostbaar
Het transport van water is duur. Zowel de kosten voor aanleg van leidingen als
de kosten voor het daadwerkelijke transport door de leidingen zijn hoog. Het
aanleggen van leidingnetten voor industriewater is daarom alleen rendabel als er
voldoende grote volumes worden afgenomen. Dergelijke dedicated leidingnetten
bestaan bijvoorbeeld op of ten behoeve van bedrijventerreinen waar bedrijven
zitten die veel water gebruiken (zoals het Botlekgebied). De relatief hoge kosten
voor aparte leidingen beperken de keuzemogelijkheden voor gebruikers van water
voor industriële toepassingen. Wanneer geen water nabij de bedrijven aan-
4 Waternet (fusie van Waterleidingbedrijf Amsterdam en de Dienst Waterbeheer en Riolering) is
behalve drinkwaterproducent ook verwerker van afvalwater en beheerder van grond- en oppervlaktewater.
5 WRK en WBB distribueren zelf geen drinkwater, maar leveren gedeeltelijk gezuiverd water aan
collega-waterbedrijven. De exploitatie van WBB per 1 januari 2004 overgenomen door Evides.
WBB is zelf wel contracthouder en eigenaar gebleven.

wezig is en hun benodigde volume niet groot genoeg is, zijn deze bedrijven voor
hun watervoorziening aangewezen op het drinkwaterleidingnet.
Water als vestigingsplaatsfactor
Bedrijven die grotere volumes water gebruiken in hun industriële processen houden
bij de vestigingsplaatskeuze rekening met de aanwezigheid van water, hetzij
voor onttrekking ter plekke, hetzij door de aanwezigheid van een dedicated leidingnet
voor industriewater. Ofwel: water is een essentiële vestigingsplaatsfactor
voor industriële grootgebruikers van water. Aspecten ten aanzien van water die
een rol spelen bij de vestigingsplaatskeuze zijn de kostprijs per kuub, nabijheid
van water, kwaliteit, transport, vergunning, imago en leveringszekerheid.
2.6 Wet- en regelgevend kader 6
Formeel is de markt voor industriewater vrij. Echter, de volgende aspecten uit
het wet- en regelgevend kader in Nederland ten aanzien van water kunnen van
invloed zijn op de concurrentieverhoudingen in de markten voor water voor industrieel
gebruik:
− vergunningverlening en heffingen voor de winning van water
Voor het winnen van water is een vergunning nodig. Volgens gesprekspartners
is het lastig om bestaande vergunningen uit te breiden en nieuwe vergunningen
te verkrijgen. Ook zouden volgens gesprekspartners oneigenlijke argumenten
(publieke belangen) een rol (kunnen) spelen bij de vergunningverlening.
Verder geldt voor de winning van zuiver grondwater een landelijke belastingheffing
(eventueel uitgebreid met een provinciale heffing).
− het publieke karakter van drinkwaterbedrijven
Een deel van de industrie gebruikt drinkwater in de industriële processen dat
geleverd wordt door de publieke drinkwaterbedrijven die elk een regionaal
monopolie hebben. Industriewaterbedrijven zijn dochterbedrijven van de publieke
drinkwaterbedrijven. Het publieke karakter en de regionale monopolies
kunnen een concurrentievoordeel opleveren voor deze bedrijven. In het wetsvoorstel
voor de nieuwe drinkwaterwet worden regels gesteld om concurrentievervalsing
en kruissubsidiëring te voorkomen.
− Er zijn verschillende publieke instanties (provincies, waterschappen, gemeenten)
die via hun eigen beleid en wet- en regelgeving invloed kunnen
hebben op de concurrentieverhoudingen op de markten voor industriewater,
zoals vergunningverlening, extra heffingen, regels en heffingen voor lozing
van afvalwater en beperkingen voor de aanleg van concurrerende netwerken.
2.7 Relevante trends en ontwikkelingen
2.7.1 Internationale ontwikkelingen
De watermarkt maakt een snelle ontwikkeling door. Enkele belangrijke internationale
trends die de markt in de komende jaren opstuwen en richten zijn 7 :
6 In bijlage III wordt uitgebreider ingegaan op de wet- en regelgeving.
7 A.P. Muizer, Sectorschets Water 2007, Studie in opdracht van de EVD, Zoetermeer/Den Haag,
2007.
23

24
− Sterke expansie van de wereldbevolking. De wereldbevolking groeit naar
verwachting van zes miljard nu naar negen miljard in 2030. Van de huidige
bevolking van zes miljard hebben één miljard mensen geen toegang tot
schoon drinkwater, en maar liefst 2,6 miljard mensen beschikken niet over
sanitaire voorzieningen.
− Toenemende mondiale verstedelijking. Het aantal middelgrote en kleine
steden groeit sterk. Op dit moment leeft al 80% van de wereldbevolking in
kustgebieden en de vooruitzichten zijn dat deze urbanisatie verder zal toenemen.
Dit komt deels door een trek naar de stad, maar ook door een sterk
groeiende bevolking in de kustgebieden van ontwikkelingslanden. Dit heeft tot
gevolg dat het op deze plekken steeds moeilijker wordt om voor voldoende
schoon drinkwater te zorgen. Door deze ontwikkeling ontstaat een grote behoefte
aan nieuwe infrastructurele voorzieningen voor betaalbaar schoon en
veilig water.
− Sterke groei van de wereldeconomie. Een sterke groei van de wereldeconomie
veroorzaakt een grote toename van industrieel watergebruik (goederen-
en energieproductie). Van al dat water wordt 90% ongezuiverd teruggebracht
in het milieu. Dat is verre van duurzaam en daardoor zeer verontrustend,
ook gezien de trend van voortgaande economische expansies op de
middellange termijn.
− Toenemende waterschaarste. Door de klimaatveranderingen worden droge
gebieden steeds droger en natte gebieden steeds natter. De waterschaarste
en wateroverlast neemt daardoor toe. Zo zijn de schattingen dat in 2025 3
miljard mensen te maken hebben met waterstress, terwijl op dit moment circa
500 miljoen mensen in regio’s leven waar flinke watertekorten zijn. Landbouw
verdient in dit opzicht speciale aandacht. Deze sector vergt 70% van het totale
watergebruik. Zonder efficiënter gebruik en een betere verdeling dreigen
waterschaarste, tekorten in de mondiale voedselvoorziening en toenemende
milieudruk.
− Klimaatverandering. Grotere onzekerheden en risico’s maken waterbeheer
de komende decennia aanzienlijk complexer. Zeespiegelrijzing en extreme
weersomstandigheden veroorzaken vooral in laaggelegen delta’s toenemende
problemen. Die problemen zijn niet alleen een zaak van de watersector; ze
moeten integraal worden aangepakt. Dat vergt intensieve samenwerking van
bewoners en bestuurders bij de ruimtelijke inrichting van Nederland, uiteraard
binnen de richtlijnen van de EU.
− Nieuwe technologische mogelijkheden. Ontzilting van zeewater is het afgelopen
decennium spectaculair goedkoper geworden en het eind van die kostenreductie
is zeker nog niet in zicht. Dankzij ontwikkelingen in de biotechnologie
(zout-, droogte- en ziekteresistente gewassen) zal de waterbehoefte
weliswaar wat minder sterk stijgen, maar de toekomstige omvang ervan blijft
enorm. Een ontwikkeling die ook doorzet zijn de talrijke nieuwe kleinschalige,
relatief simpele oplossingen (appropriate technology) voor waterproblemen op
lokaal niveau. Dat betekent dat er gezocht moet worden naar mogelijkheden
om deze simpele oplossingen beschikbaar te krijgen in gebieden met weinig
financiële middelen en/of technische capaciteiten.
− Toenemende privatisering. De expansiebeweging binnen de waterindustrie
is mede mogelijk gemaakt door de privatisering en deregulering van de watermarkt.
In steeds meer landen wordt de private sector ingeschakeld voor de
drinkwatervoorziening. Dit is niet alleen het geval in sommige Europese landen
(Frankrijk, Verenigd Koninkrijk), maar ook in vele ontwikkelingslanden.
Vaak gebeurt dit dan via publiek-private samenwerking, waarbij een private

onderneming de operationele activiteiten in concessie uitvoert. Deze private
betrokkenheid wordt in toenemende mate nodig omwille van de nieuwe hoogtechnologische
waterbehandelingssystemen die hoge investeringen vereisen,
die de lokale overheden vaak niet alleen kunnen financieren. Daarnaast stellen
we ook vast dat industriële ondernemingen, o.m. uit de petrochemie en
voedingsmiddelenindustrie, die behoefte hebben aan hoogwaardig industriewater,
dit werk in toenemende mate uitbesteden aan gespecialiseerde private
bedrijven. De verwachting voor de periode tot 2025 is, dat private partijen in
de watersector hun aandeel in de totale investeringen sterk zullen zien toenemen
8 . Dat zal zijn uitwerking op de concurrentieverhoudingen in de sector
niet missen. Voor nationale waterbedrijven is het een incentive om zich te
ontwikkelen tot nationale kampioen met economies of scale waarmee zij het
kunnen opnemen tegen dreigende buitenlandse concurrentie van de hierboven
genoemde grootwaterbedrijven 9 . Die positie kunnen zij bereiken met overnames
en allianties, maar ook met product- en marktinnovaties.
− Daarmee neemt ook de markt voor DBFO-projecten (Design, Build, Finance,
Operate) toe. Internationaal opererende waterbedrijven als Veolia,
Suez en multinationale toetreders zoals General Electric en Siemens bieden
hun afnemers dergelijke contracten, waarbij zij – al of niet via consortiavorming
- waterzuiveringsinstallaties ontwerpen, bouwen en managen. Na afloop
van de contractperiode kunnen ze al dan niet worden overgedragen aan de
opdrachtgever (Transfer). Dergelijke “all-in”-contracten waarbij men de klant
gedurende de contractperiode levering van water van een bepaalde kwaliteit
garandeert en daarvoor een prijs per geleverde m 3 in rekening brengt zijn een
voorbeeld voor andere spelers op deze markt om met soortgelijke producten
en diensten te komen: tegenover de noodzaak om forse bedragen vóór te financieren
staat een aantrekkelijke toegevoegde waarde, en een bron van inkomsten
voor de lange termijn.
− Tendens richting Point of use. Ook in de watersector is universeel een beweging
gaande van gespecialiseerde grootschalige voorzieningen naar kleinschalige
geïntegreerde oplossingen. Nieuwe technologieën (zoals de membraamtechnologie)
maken het mogelijk om met een relatief geringe capaciteit
toch efficiënt laag- of hoogwaardig water op maat te produceren. We zien in
toenemende mate kleinschalige initiatieven op het gebied van water in combinatie
met sanitatie en hergebruik van afvalwater, water en sanitatie in combinatie
met (duurzame) energie, etc.
− Ontwikkelingen in wet- en regelgeving: de Europese Kaderrichtlijn
Water (KRW). De Europese Unie heeft grote invloed op de ontwikkelingen bij
afvalwater. Zo maakt de Europese Kaderrichtlijn ‘Water' het noodzakelijk dat
het afvalwater verdergaand gezuiverd wordt. Naast de bekende stoffen zal het
ook verplicht worden om stoffen die nu niet worden afgebroken in de RWZI te
gaan verwijderen. Dat zijn bijvoorbeeld hormonen, geneesmiddelen, reinigingsproducten,
etc. Hiermee is een investering van vele miljarden euro's gemoeid.
De verwachting is dat de KRW innovaties zal uitlokken bij het bedenken
van oplossingen van de aan te pakken problemen. Een voorsprong daarin
leidt ook internationaal tot kansen.
8 Muizer en Leusink 2005, 45.
9 Zie ook Muizer en Leusink 2005, 46.
25

26
2.7.2 Ontwikkelingen in Nederland
De meeste internationale ontwikkelingen zijn ook van toepassing in Nederland.
De sterke expansie van de wereldbevolking, de toenemende mondiale verstedelijking
en een sterke groei van de wereldeconomie gelden in meer of mindere
mate ook direct voor Nederland. Indirect kan de Nederlandse export van deze
ontwikkelingen profiteren. En ook Nederland heeft te maken met de gevolgen
van de klimaatverandering.
In Nederland is van “waterstress” (tekortkomingen in de aanvoer van water)
echter geen sprake, maar zijn er wel plaatselijke en seizoengebonden bedreigingen
voor de kwaliteit van het in te nemen water 10 . De volgende watergerelateerde
ontwikkelingen zijn grensoverstijgend en daardoor wel van toepassing op de
Nederlandse situatie:
− Nieuwe technologische mogelijkheden.
− Daarmee neemt ook de markt voor DBFO-projecten (Design, Build, Finance,
Operate) toe.
− Tendens richting Point of use.
− Ontwikkelingen in wet- en regelgeving: de Europese Kaderrichtlijn Water
(KRW).
Zowel voor de internationale als voor de nationale markt geldt de verwachting
dat de investeringen in water(kwaliteit) de komende tijd sterk zullen toenemen.
Verder geeft de KRW een impuls aan de markt evenals de relatief hoge en toenemende
kosten van lozing, waardoor hergebruik van water economisch steeds
interessanter wordt.
Met name dit laatste geldt nadrukkelijk ook voor de industriële markt in Nederland.
Zowel internationaal als in Nederland is de verwachting dat in de komende
periode de hoogste groei zal komen van industriewater en afvalwater omdat
steeds meer bedrijven zullen investeren in waterbehandeling 11 . Door de komst
van nieuwe technologieën wordt point-of-use behandeling (dus per locatie) economisch
ook steeds interessanter. Steeds meer bedrijven zien deze voordelen,
maar hebben zelf geen kennis over waterbehandeling in huis. Bovendien vormt
dit geen kernactiviteit van deze bedrijven. Dat is de reden waarom voor de levering
en behandeling van industrie- en afvalwater steeds vaker DBFO-contracten
worden afgesloten. Via deze contracten wordt de waterbehandeling en het hele
waterbeheer uitbesteed aan derden, waardoor de industriële bedrijven wel de
lusten hebben van de geschetste ontwikkelingen, maar niet de lasten.
Dat de Nederlandse DBFO-markt in omvang toeneemt is in het onderzoek niet
cijfermatig vastgesteld. Het feit dat het aantal spelers op de Nederlandse DBFOmarkt
toeneemt vormt echter een belangrijke indicator voor de toenemende aantrekkelijkheid
van deze markt. Internationaal opererende grootwaterbedrijven als
Veolia Water, Suez Environment, en Ondeo opereren al op de Nederlandse
markt. Ook elders is de belangstelling voor de internationale en Nederlandse water(zuiverings)markt
gewekt, getuige de opkomst van Siemens (Water Technologies)
en General Electric (Water and Process Technologies) als aanbieders op deze
markt. Maar ook Nederlandse drinkwaterbedrijven als Evides, Vitens en Bra-
10 Muizer en Leusink 2005, 43.
11 Muizer en Leusink 2005, 44.

ant Water zitten niet stil. Deze bedrijven hebben aparte industriewatertakken
waarmee men zich vaak in allianties of joint ventures richt op de industriële
markt. Verder worden deze waterbedrijven door de geschetste ontwikkelingen
geprikkeld om ook met hun drinkwatertak en met hun buitenlandse activiteiten
verder te groeien. Het aantal aansluitingen, alliantievorming en het kennisniveau
vormen daarvoor belangrijke elementen die op de Nederlandse markt verder
kunnen worden uitgebouwd. Op basis van deze ontwikkelingen is de verwachting
dat Nederlandse waterbedrijven zich in de komende jaren nationaal en internationaal
steeds meer als private partij zullen gaan gedragen zonder afbreuk te doen
aan hun oorspronkelijke publieke functie. Dit sluit aan bij de in paragraaf 2.7.1
geconstateerde internationale trend richting meer privatisering en deregulering.
27

3 De spelers in de industriewatersector
3.1 Inleiding
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de spelers die actief zijn in de industriewatersector
en op de kwantitatieve aspecten van de industriewatersector. Per type
speler wordt ingegaan op de aard, het aantal en de omvang van de bedrijven.
In de industriewatersector zijn de volgende typen spelers actief:
− Drinkwaterbedrijven
− Industriewaterbedrijven (dochters van drinkwaterbedrijven)
− Ingenieursbureaus
− Leveranciers van producten en diensten voor de behandeling van water
− Waterschappen
− Industriële bedrijven (verbruikers van water)
Per type speler wordt hierna ingegaan op de aard, hun rol(len) in de industriewatersector,
aantal spelers, belangrijkste spelers en dergelijke.
3.2 Drinkwaterbedrijven
3.2.1 Rol van de drinkwaterbedrijven
Drinkwaterbedrijven als leverancier van drinkwater voor industrieel
gebruik
Drinkwaterbedrijven hebben een regionaal monopolie voor de winning en levering
van drinkwater aan consumenten en bedrijven. Zij zijn ook relevant voor industrieel
watergebruik. Industriële bedrijven waarvoor geen (rendabele) alternatieven
bestaan zijn aangewezen op het gebruik van drinkwater voor industrieel
gebruik via het drinkwaterleidingnet.
Drinkwaterbedrijven als leverancier van laag- en hoogwaardig drinkwater
Drinkwaterbedrijven waren tot voor kort actief op de markt van ‘ander water’
(laag- en hoogwaardig drinkwater) dat wordt gebruikt voor industriële doeleinden.
Inmiddels zijn deze activiteiten door de drinkwaterbedrijven ondergebracht
bij dochterondernemingen voor industriewater. Deze komen in paragraaf 3.3 aan
de orde. In Tabel 6 is de afzet en omzet van ‘ander water’ door de drinkwaterbedrijven
in de jaren 2003 tot en met 2007 weergegeven. Doordat sinds 1 januari
2009 alle activiteiten op het gebied van laag- en hoogwaardig industriewater
door de drinkwaterbedrijven zijn ondergebracht bij dochterondernemingen leveren
de drinkwaterbedrijven nu geen laag- en hoogwaardig industriewater meer.
29

30
Tabel 3 Afzet en omzet van ‘ander water’ (= laag- en hoogwaardig industriewater) door
drinkwaterbedrijven in Nederland
Jaar Afzet in mln. m 3 Omzet in mln. euro
2003 71 29
2004 69 31
2005 79 20
2006 78 18
2007 62 19
Bron: Vewin.
Drinkwaterbedrijven als leverancier van een back-upvoorziening
Ten slotte spelen de drinkwaterbedrijven een rol voor het leveren van een backup-aansluiting
op het drinkwaternet voor industriële bedrijven die op een andere
wijze dan via het drinkwaternet in hun behoeften aan water voor de industriële
processen voorzien. Industriële bedrijven maken gebruik van een back-upaansluiting
voor het geval van calamiteiten in de eigen waterwinning en in het
geval de mogelijkheden binnen de eigen vergunningen voor eigen onttrekking
van water ontoereikend zijn voor het bedrijf.
In de interviews is naar voren gekomen dat het bieden van een back-upfaciliteit
soms als discriminerende concurrentiefactor wordt gezien. De suggestie wordt
daarbij gewekt dat de industriewatertakken van drinkwaterbedrijven hier wel en
andere aanbieders (aanbieders van DBFO-contracten) hier niet over kunnen beschikken.
Of dat in het andere geval de laatstgenoemde partijen hogere backuptarieven
krijgen doorberekend dan de eerstgenoemde partijen. Als tegenargument
wordt gesteld dat wat betreft de industriewatertakken van drinkwaterbedrijven
iedereen moet kunnen beschikken over back-upfaciliteiten en dat tarieven
ook transparant mogen en moeten zijn. Men stelt alleen dat in een lokale situatie
uitmiddeling van piekafnamen op verschillende aansluitingen statistisch
kan leiden tot een lager beroep op back-up en daarmee gevolgen heeft voor het
back-uptarief voor de partij die op meerdere punten afneemt (grote afnemers in
een gebied profiteren hiervan, nieuwkomers in een gebied kunnen hier een nadeel
ervaren). Verder wordt gesteld dat aanbieders van technologie en apparaten
ook efficiencyvoordelen (op het gebied van ontwerp en levering van hardware)
hebben die niet gelden voor de aanbieders van FO-diensten (die de hardware
moeten inkopen). Met andere woorden: concurrentie vindt op meerdere aspecten
plaats. Bovendien vormen mobiele back-upinstallaties een goed alternatief voor
een back-upaansluiting.
3.2.2 Ontwikkeling van het aantal drinkwaterbedrijven
De laatste jaren is het aantal drinkwaterbedrijven sterk verminderd door het samengaan
van bedrijven. Exclusief Watertransportmaatschappij Rijn Kennemerland,
Waterwinningbedrijf Brabantse Biesbosch en Bronwaterleiding Doorn is het
aantal waterbedrijven dat is aangesloten bij de Vewin gedaald van 52 in 1990
naar 10 in 2007. Toetreding van nieuwe drinkwaterbedrijven heeft niet plaatsgevonden
in deze periode. In Tabel 4 is de ontwikkeling van de drinkwaterbedrijven
weergegeven in de periode 2002-2008.

Tabel 4 Drinkwaterbedrijven per 31-12
2002 2003 2004 2005 2006 - 2008
Vitens Vitens Vitens Vitens
Hydron Midden-
Nederland
Hydron Midden-
Nederland
Hydron Midden-
Nederland
Hydron Midden-
Nederland
Hydron Flevoland Hydron Flevoland Hydron Flevoland Hydron Flevoland
Brabant Water Brabant Water Brabant Water Brabant Water
Tilburgse Waterleiding-
Maatschappij
Waterbedrijf Europoort
Tilburgse Waterleiding-
Maatschappij
Waterbedrijf Europoort
Delta Drinkwater Delta Drinkwater
PWN Waterleidingbedrijf
Noord-Holland
Duinwaterbedrijf
Zuid-Holland
Waterleiding
Maatschappij
Limburg
GemeentewaterleidingenAmsterdam
Hydron Zuid-
Holland
Waterbedrijf
Groningen
Waterleidingmaatschappij
Drenthe
Bronwaterleiding
Doorn
Bron: Vewin.
PWN Waterleidingbedrijf
Noord-Holland
Duinwaterbedrijf
Zuid-Holland
Waterleiding
Maatschappij
Limburg
Waterbedrijf Amsterdam
Hydron Zuid-
Holland
Waterbedrijf
Groningen
Waterleidingmaatschappij
Drenthe
Bronwaterleiding
Doorn
Tilburgse Waterleiding-
Maatschappij
Tilburgse Waterleiding-
Maatschappij
Vitens
Evides Evides Evides
PWN Waterleidingbedrijf
Noord-Holland
Duinwaterbedrijf
Zuid-Holland
Waterleiding
Maatschappij
Limburg
Waterbedrijf Amsterdam
Hydron Zuid-
Holland
Waterbedrijf
Groningen
Waterleidingmaatschappij
Drenthe
Bronwaterleiding
Doorn
PWN Waterleidingbedrijf
Noord-Holland
Duinwaterbedrijf
Zuid-Holland
Waterleiding
Maatschappij
Limburg
Waterbedrijf Amsterdam
Brabant Water
PWN Waterleidingbedrijf
Noord-Holland
Duinwaterbedrijf
Zuid-Holland
Waterleiding
Maatschappij
Limburg
Waternet
Oasen Oasen
Waterbedrijf
Groningen
Waterleidingmaatschappij
Drenthe
Bronwaterleiding
Doorn
Waterbedrijf
Groningen
Waterleidingmaatschappij
Drenthe
Bronwaterleiding
Doorn
3.2.3 Omvang van de drinkwaterbedrijven
De in Tabel 5 genoemde waterbedrijven in Nederland houden zich bezig met winning,
zuivering en distributie van drinkwater. De waterbedrijven bedienen een
regionaal verdeelde markt, deels langs provinciale grenzen. Vitens is het grootste
waterbedrijf, gevolgd door Evides en Brabant Water. Waternet is actief in
31

32
Amsterdam en omgeving 12 . De drinkwaterbedrijven zijn eigendom van provincies
en gemeenten. Evides is eigendom van Delta en Delta is eigendom van de provincie
Zeeland.
Tien drinkwaterbedrijven zijn lid van de Vewin. Bronwaterleiding Doorn (klein
plaatselijk drinkwaterbedrijf) is geen lid van de Vewin. Daarnaast zijn er twee
bedrijven die zelf geen drinkwater distribueren, maar gedeeltelijk gezuiverd water
leveren aan collega-waterbedrijven, namelijk:
− NV Watertransportmaatschappij Rijn-Kennemerland 13 (WRK),
− NV Waterwiningbedrijf Brabantse Biesbosch (WBB).
In Tabel 5 zijn enkele kwantitatieve gegevens over de drinkwaterbedrijven in
2007 weergegeven. Dit betreft zowel particuliere als zakelijke klanten (inclusief
industrieel gebruik). Cijfers over aansluitingen, hoeveelheden en omzetten voor
industrieel gebruik per drinkwaterbedrijf zijn niet beschikbaar.
Tabel 5 Drinkwaterbedrijven in Nederland
Naam drinkwaterbedrijf Aantal FTE
Adm. aansluitingen
(x 1.000)
Geleverd drinkwater
in voorzieningsgebied
(mln. m 3 )
Omzet in voorzieningsgebied
(mln. euro)
Vitens 1.295 2.389 332 428
Brabant Water 716 1.065 165 183
Evides 466 985 165 209
PWN Waterleidingbedrijf
Noord-Holland
Duinwaterbedrijf Zuid-
Holland
Waterleiding Maatschappij
Limburg
458 723 99 151
469 587 70 112
429 525 73 101
Waternet 464 484 66 100
Oasen 241 326 47 73
Waterbedrijf Groningen 199 276 43 45
Waterleidingmaatschappij
Drenthe
155 194 28 34
Bronwaterleiding Doorn nb nb 1 nb
Totaal 4.892 7.554 1.089 1.435
Bron: Vewin, 2007.
12 Waternet is een fusie van het Amsterdamse waterleidingbedrijf en de gemeentelijke dienst Waterbeheer
en Riolering. Levering van drinkwater is beperkt tot Amsterdam, Schiphol en Heemstede;
op het gebied van waterbeheer is ook het Gooi en een deel van de provincie Utrecht het
werkterrein.
13 Activiteiten: ‘Winnen, behandelen, transporteren en verkopen van rivier- en IJsselmeerwater’.

3.2.4 Geografische markten van de drinkwaterbedrijven
De bestaande drinkwaterbedrijven hebben regionale monopolies. In Figuur 10 is
weergegeven in welke gebieden de drinkwaterbedrijven die zijn aangesloten bij
de Vewin actief zijn.
Figuur 10 Waterbedrijven naar regio
Bron: Vewin
3.3 Industriewaterbedrijven (dochters van de drinkwaterbedrijven) 14
De drinkwaterbedrijven die actief waren op de markt voor laag- en hoogwaardig
industriewater hebben inmiddels hun activiteiten ondergebracht in dochterondernemingen.
De dochterbedrijven zijn actief op het gebied van winning, transport
en behandeling van water voor het gebruik van laag- en hoogwaardig water in de
industrie. Tevens zijn zij actief op het gebied van DBFO-constructies (design,
build, finance, operate), waarbij naast de behandeling van water vaak ook de
winning van het water wordt meegenomen. In Tabel 6 is de afzet van de industriewaterbedrijven
in de jaren 2003-2007 weergegeven. Gegevens over de afzet
en omzet per bedrijf zijn niet beschikbaar.
14 In het onderzoek zijn geen andere aanbieders van industriewater aangetroffen dan de dochters
van de drinkwaterbedrijven. Er zijn soms wel andere spelers actief op specifieke bedrijventerreinen.
In Limburg verzorgt bijvoorbeeld EdeA de exploitatie van installaties waarmee stoom, elektriciteit,
diverse soorten water (waaronder demiwater) en lucht en technische gassen worden geproduceerd
en gedistribueerd ten behoeve van de fabrieken op het bedrijventerrein Chemelot.
EdeA is een vennootschap onder firma. De vennoten zijn EZN Swentibold B.V. (dochter van Essent)
en DSM Swentibold B.V. (dochter van DSM-services).
33

34
Tabel 6 Afzet van laag- en hoogwaardig industriewater door industriewaterbedrijven in
Nederland
Jaar Afzet in mln. m 3
2003 64
2004 70
2005 70
2006 72
2007 83
Bron: Vewin.
De industriewaterbedrijven zijn vooral in de regio van het moederbedrijf actief.
Echter, Evides Industriewater is vanwege de samenwerking met andere industriewaterbedrijven
(in de vorm van een gezamenlijke onderneming) ook actief
in andere regio’s, zoals Groningen en Drenthe (via Northwater).
In Nederland zijn de volgende industriewaterbedrijven 15 actief:
− Vitens Industriewater (VIW)
− Evides Industriewater (EIW)
− North Water
− e-Water Group c.q. Evilim i.o. (in oprichting)
− HydroBusiness
Deze bedrijven worden hierna kort besproken.
Vitens Industriewater (VIW)
Vitens Industriewater (VIW) is een dochteronderneming van Vitens en verzorgt
in het Vitensgebied waterbehandeling voor industriële klanten. VIW realiseert dit
bij voorkeur in een DBFOT-contract (Design, Built, Finance, Operate, Transfer):
VIW levert winning en/of (afval)waterzuivering, houdt die in eigendom en exploiteert
deze ook. De klant betaalt voor het geleverde water per m 3 .
VIW werkt per project samen met partners zoals leveranciers van apparatuur,
ingenieursbureaus, onderzoekinstellingen en aannemers, en daarnaast met moederbedrijf
Vitens NV. VIW maakt gebruik van de kennis en kunde van procestechnologen
en engineers van Vitens, en van diensten van Vitens op het gebied
van onderhoud en beheer van installaties en puttenvelden. Voorbeelden van
klanten van VIW zijn: AKZO-Nobel (van drinkwater naar industriewater bij peroxideproductie),
Rentex Floron (proceswater uit afvalwater), en Lamb Weston
Meijer (drinkwater uit afvalwater) 16 .
Evides Industriewater (EIW)
Evides Industriewater (EIW) is een dochteronderneming van waterbedrijf Evides
NV. Het levert geïntegreerde diensten op het gebied van waterlevering en water-
15 In het onderzoek zijn geen andere aanbieders van industriewater naar voren gekomen. Enkele
jaren geleden was ook Essent Water als kleine speler actief. Gesprekspartners konden niet aangeven
wat er met deze activiteiten is gebeurd. Daarnaast komt Essent Water niet meer voor in
de jaarslagen en op de website van Essent.
16 Zie http://www.vitens.nl/Zakelijk/

zuivering aan de industrie in Noord-West-Europa. EIW heeft verschillende installaties
voor industriewater- en afvalwaterzuivering in bezit en beheer. Het bedrijf
ontwerpt en bouwt deze installaties zelf, en beheert ze vervolgens voor de klant
op basis van een DBFO-contract: Design, Build, Finance, Operate. Hiermee fungeert
Evides Industriewater als waterpartner voor klanten in de chemische, petrochemische
en voedingsmiddelenindustrie, in de energiesector en in andere
sectoren.
Motief voor de organisatorische scheiding van industrie- en drinkwater bij Evides
is enerzijds verschil in markt: specialistische kennis, kortere afschrijvingstermijnen,
ander risicoprofiel. Anderzijds claimt EIW ook tegengaan van ‘kruisbestuiving’
als motief: ‘EIW is klant bij Evides Drinkwater en koopt in tegen een commerciële
prijs op basis van een contract. Wèl is er een afspraak dat EIW drinkwater
zo veel mogelijk inkoopt bij het zusterbedrijf’ 17 .
De omzet van EIW is in de afgelopen jaren sterk gestegen. In de jaren 2005,
2006, 2007 en 2008 bedroeg de omzet respectievelijk € 58,3 miljoen, € 61,1
miljoen, € 64,1 miljoen en € 96,7 miljoen. In 2007 bedroeg de afzet van laagwaardig
water (in de definitie van EIW: industriewater) 82 miljoen m 3 , die van
destiwater circa 11 miljoen m 3 en die van demiwater circa 28 miljoen m 3 . 18
Evides Industriewater maakt ten aanzien van zijn DBFO-activiteiten op zijn website
onderscheid in ‘water als maatwerkproduct’ en ‘water als bulkproduct’. Bij
‘water als maatwerkproduct’ gaat het om installaties voor het op maat behandelen
van water (meestal drinkwater of oppervlaktewater) tot hoogwaardig water
voor bijvoorbeeld de (petro)chemische industrie en de voedingsmiddelenindustrie.
Bij ‘water als bulkproduct’ wordt water gewonnen en centraal geproduceerd
en vervolgens via een distributienetwerk als bulkproduct geleverd aan verbruikers.
Volgens de website van EIW bedroeg het aantal DBFO-contracten in 2007
12.
Joint ventures waarin EIW deelneemt, zijn North Water (met WBG en WMD, de
waterbedrijven van respectievelijk Groningen en Drenthe; 50% Evides) voor proceswater,
hergebruik van afvalwater en afvalwaterzuivering voor de industrie, en
Evilim (met WML, Limburg).
In Evident Industriewater werkt Evides samen met Vitens voor activiteiten met
betrekking tot het verwerven en exploiteren van projecten op de markt van proces-
en afvalwater binnen het werkterrein van Vitens (zie Figuur 10).
Verder is met Norit Membrane Technology, Royal Haskoning en Witteveen+Bos
het consortium NethWater gevormd voor de buitenlandse afzet van installaties
voor de industrie, eveneens op basis van DBFO. EIW voorziet voor de periode
2008-2012 investeringen ter waarde van € 100 mln. 19 .
North Water
North Water is een joint venture van Evides Industriewater, Waterbedrijf Groningen
en Waterleidingmaatschappij Drenthe.
17 Bron: Waterforum on-line, 2005.
18 Bron: website Evides industriewater.
19
http://www.evides.nl/nl/Downloads/Downloads/Jaarverslag%202007.pdf. Zie voor uitleg van
DBFO paragraaf 2.7.
35

36
Deze drie bedrijven hebben hun expertise en ervaring op het gebied van water
gebundeld. North Water biedt oplossingen voor vraagstukken op het gebied van
waterbehandeling en afvalwaterzuivering voor bedrijven en industriële complexen
in:
− de chemische industrie
− de voedingsmiddelenindustrie
− de agrobusiness
− de energiesector.
Het marktgebied van North Water is Noord-Nederland en Duitsland.
North Water 20 biedt aan zakelijke klanten laagwaardig industriewater voor proces-,
koel- of spoelwater, maar ook hoogwaardig ‘demiwater’, en (installaties
voor zuivering en) hergebruik van afvalwater. Referenties op de zakelijke markt
zijn projecten in de chemische industrie voor AKZO Zout, NedMag, en Kisuma
(demiwater).
e-Water Group c.q. Evilim
WML biedt via (100% WML) dochterbedrijf e-Water Group ‘totaal water management’:
coördinatie, beheer en exploitatie van aanvoer tot afvoer inclusief infrastructuur
en installaties. Daarbij biedt e-Water Group ‘maatwerk’, en desgewenst
behalve aanleg ook financiering en exploitatie (DBFO) 21 . Referenties zijn onder
meer drie demiwaterinstallaties, waterwinningbeheer (ENCI), en proceswater uit
oppervlaktewater. In maart 2008 heeft WML met Evides de (50/50) joint venture
Evilim Industriewater BV opgericht. De projecten van de e-Water Group worden
in Evilim ingebracht.
HydroBusiness
Sinds 1-1-2009 heeft Brabant Water de activiteiten op het gebied van industriewater
en afvalwaterzuivering ondergebracht bij een dochteronderneming, Hydro-
Business. HydroBusiness verzorgt zuiveringen op maat voor de aanlevering van
water, het zuiveren van industrieel afvalwater en het hergebruik van water. HydroBusiness
geeft op de website aan ingericht te zijn op het leveren van 11 miljoen
m³ water per jaar. Daarnaast is HydroBusiness actief in diverse waterprojecten.
Klanten van HydroBusiness zijn partijen als Philips (winning, zuivering en
levering van grondwater), DMV/Campina (winning en zuivering van grondwater
tot verschillende kwaliteiten industriewater) en bedrijventerrein Moerdijk (industriewaternet
voor laagwaardig industriewater).
3.4 Ingenieursbureaus
Ingenieursbureaus leveren adviesdiensten voor de gehele waterketen, waaronder
winning, leidingen, behandelingen, etc. Zij zijn betrokken in samenwerkingsverbanden
voor de bouw en het beheer van waterbehandelingsinstallaties. Soms zijn
ingenieursbureaus hoofdaannemer voor de bouw en het beheer van waterbehandelingsinstallaties.
Daarbij wordt samengewerkt met andere bedrijven.
20 Zie http://www.northwater.nl/. North Water is een gezamenlijke onderneming van WBG, Evides
Industriewater en Waterleidingmaatschappij Drenthe die ‘water op maat’ levert aan zakelijke
klanten.
21 Zie http://www.ewatergroup.nl/.

Ingenieursbureaus kunnen op verschillende manieren te maken hebben met waterbedrijven,
namelijk:
− als partners in DBFO-constructies,
− als adviseur van waterbedrijven,
− als concurrent van waterbedrijven, omdat ook waterbedrijven de volledige
range van DBFO willen afdekken,
− als adviseur van afnemers van waterbedrijven voor de aanvoer van te bewerken
water (indirect).
Bekende ingenieursbureaus die actief zijn in de watersector zijn DHV, Haskoning,
Grondmij, Witteveen + Bos en Arcadis.
3.5 Leveranciers van producten en diensten voor de behandeling van
water
De markt voor watertechnologie omvat proces-equipment voor waterbehandeling,
instrumenten en monitoringapparatuur, chemicaliën voor waterbehandeling,
delivery equipment, en engineering en constructieprojecten (zoals bouw / aanleg
van zuiveringsinstallaties). Dit is inclusief afvalwaterbehandeling in ruime zin. De
aldus gedefinieerde markt voor watertechnologie is anno 2007 goed voor ruim
€ 156 miljard wereldwijd, Nederland is goed voor een omzet van € 9,7 miljard en
een aandeel van 6,2% 22 . Circa € 3 miljard van deze omzet wordt gerealiseerd in
de industriële watervoorziening en in de industriële afvalwatersector, waarvan de
helft in Nederland zelf en de andere helft in het buitenland 23 .
Op basis van een enquête onder leveranciers van apparatuur en diensten voor de
behandeling van water die EIM in 2005 heeft uitgevoerd kan het aantal bedrijven
dat actief is op het gebied van industriële watervoorziening worden geschat op
circa 700 24 . Dit komt neer op ongeveer 50% van het totaal aantal spelers in de
Nederlandse watertechnologiesector.
In Tabel 7 is een schatting gegeven van de verdeling van deze bedrijven over de
(combinaties van) activiteiten Design, Build, Finance en Operate. Dit is inclusief
de waterbedrijven en ingenieursbureaus. Naar schatting zijn op dit moment circa
30 partijen actief in de DBFO-markt, een klein deel derhalve van alle toeleveranciers.
Onder meer de volgende spelers zijn op deze markt in Nederland actief: de
industriewaterbedrijven (genoemd in paragraaf 3.3), Ondeo, GTI-Suez, DHV, Veolia,
Siemens, General Electric, Sembcorp en Hyflux.
22 Bron: Muizer, A.P., Basismeting innovatieprogramma watertechnologie, EIM, Zoetermeer, 2008,
paragraaf 5.3.
23 De overige omzet is verdeeld over de segmenten ‘Drinkwatervoorziening’, ‘Hergebruik van afvalwater
(communaal)’, ‘Leidingen en riolering’ en ‘Waterkwaliteit, monitoring en analyses’. Zie:
Muizer, A. en A. Leusink, Economische betekenis van waterzuiveringstechnologie, EIM, Zoetermeer,
2005.
24 Vaak in combinatie met andere segmenten zoals hergebruik, drinkwater, e.d.
37

38
Tabel 7 Schatting van de verdeling van de bedrijven die actief zijn op het gebied van
industriële watervoorziening over de verschillende (DBFO-)activiteiten (2005)
Activiteiten
Aantal bedrijven
in procenten
Design, Build, Finance, Operate 4%
Design, Build, Operate 15%
Build, Operate 3%
Operate 16%
Leveranciers van hardware 46%
Leveranciers van diensten 16%
Totaal (circa 700) 100%
Bron: EIM, 2005.
De concurrentie in de DBFO-markt spitst zich vooral toe op de prijs per m 3 , de
betrouwbaarheid van de aangeboden technologische oplossing, de mate van
maatwerk richting klant, de financiële draagkracht van de aanbieder en de kennis
van de lokale situatie en wetgeving. Daarnaast speelt het imago van de aanbieder
een rol. Zo kunnen industriewatertakken profiteren van aspecten als betrouwbaarheid,
zekerheid en veiligheid die worden toegedicht aan hun drinkwaterzusterbedrijven.
3.6 Waterschappen
In Nederland zijn 27 waterschappen actief die verantwoordelijk zijn voor het beheer
van waterkeringen, het regionale waterbeheer en het zuiveren van afvalwater.
Industriële bedrijven betalen heffingen voor het lozen van afvalwater. De
hoogte van deze heffingen is voor industriële bedrijven van belang bij de afweging
op welke wijze zij in hun waterbehoefte voorzien. Hoge heffingen kunnen
hergebruik van afvalwater rendabel maken. Uit interviews blijkt dat deze heffingen
onderhandelbaar zijn.
Waterschappen zijn soms direct of indirect betrokken bij de voorziening van water
voor industriële toepassingen, veelal door deelname aan samenwerkingsverbanden
voor winning en behandeling van afvalwater voor industrieel gebruik
(hergebruik van afvalwater). Een voorbeeld hiervan is Waterschap Walt en Vecht
dat samen met Waterleidingbedrijf Drenthe een nieuw bedrijf (Nieuwater) heeft
opgezet, dat puur water gaat leveren aan de NAM voor de exploitatie van olievelden
in Schoonebeek 25 . Daarvoor wordt naast oppervlaktewater ook het afvalwater
van de stad Emmen gebruikt, opgewerkt tot puur water en vervolgens geinjecteerd
in de olievelden.
25 Bron: WaterForum Online, 28 november 2008.

3.7 Industriële bedrijven (verbruikers van water)
3.7.1 Kenschets van de gebruikers van water in industriële processen
Aan het eind van de keten staan de industriële bedrijven die water ge- of verbruiken
in hun industriële processen, hetzij als bestanddeel van het product hetzij
voor gebruik in de processen (koelwater, spoelwater, ketelwater). In deze
rapportage zijn vooral de (grote) industriële bedrijven die veel water gebruiken
van belang. De (kleinere) industriële bedrijven waarvan het watergebruik beperkt
is zijn in het kader van dit onderzoek minder interessant. Deze bedrijven
zijn aangewezen op het drinkwaterleidingnet. Alternatieven zijn voor deze bedrijven
meestal niet rendabel. Dit heeft vooral te maken met de grote investeringen
(vooral in leidingen voor het transport van water).
De grootste verbruikers van water voor industrieel gebruik zijn bedrijven in de
chemische sector, gevolgd door de raffinaderijen, de basismetaalindustrie, de
voedingsindustrie en de papier- en grafische industrie.
De Nederlandse industrie besteedde in 2003 een bedrag van circa € 800 mln.
aan waterzuivering. Verreweg de grootste uitgaven voor zuivering komen van de
procesindustrie in de chemische en de voedings- en genotmiddelenindustrie 26 .
Aantal en omvang
In de belangrijkste sectoren qua industrieel watergebruik zijn zo’n 8.600 vestigingen
actief. De grootste aantallen zitten in de voedingsindustrie en de chemische
industrie (zie Tabel 8)
Tabel 8 Aantal vestigingen per sector, naar omvang
Aantal werkzame personen
Sector minder dan 100 100 of meer Totaal
Voedingsindustrie 5.793 174 5.967
Papier- en grafische industrie 502 62 564
Raffinaderijen 78 8 86
Chemische industrie 1.379 146 1.525
Basismetaal 444 46 490
Totaal 8.196 436 8.632
Bron: DMCD, bewerking EIM.
In de telefonische enquête zijn vestigingen van bedrijven (met 100 of meer
werkzame personen) in de voor industrieel watergebruik belangrijkste sectoren
ondervraagd. Op basis van de resultaten kan een overzicht worden gegeven van
de aantallen bedrijven per sector en de omvang van het industriële watergebruik
(zie Tabel 9).
26
Bron: Muizer, A. en A. Leusink, Economische betekenis van waterzuiveringstechnologie, EIM,
Zoetermeer, 2005.
39

40
Tabel 9 Geschatte verdeling van het aantal vestigingen (met 100 of meer werkzame
personen) naar omvang waterverbruik naar sector
Omvang verbruik per
jaar
Sector
Voedingsindustrie
Papierengrafischeindustrie
Raffinaderijen
Chemischeindustrie
Basismetaal
Totaal
minder dan 10.000 m 3 10 8 0 15 0 33
10.000 - 20.000 m 3 7 9 0 4 15 35
20.000 - 50.000 m 3 15 13 0 14 8 50
50.000 - 100.000 m 3 16 0 0 19 4 39
100.000 - 200.000 m 3 10 0 0 18 4 32
200.000 - 500.000 m 3 40 4 0 26 2 72
500.000 - 1.000.000 m 3 22 6 0 5 0 33
1 - 5 miljoen m 3 11 14 3 13 3 44
5 - 10 miljoen m 3 4 6 0 6 0 16
10 - 20 miljoen m 3 14 0 0 4 0 18
20 - 50 miljoen m 3 0 0 3 4 2 9
weet niet 24 3 2 17 8 54
Totaal 173 63 8 145 46 435
Bron: EIM, 2008.
Aantal bedrijven naar gebruiksdoel
In de telefonische enquête onder gebruikers van water in industriële processen is
gevraagd voor welke doeleinden het water wordt gebruikt. In Tabel 10 zijn de
resultaten hiervan weergegeven per sector. Daarbij valt onder andere op dat in
bijvoorbeeld de voedingsmiddelenindustrie, de papier- en grafische industrie en
de chemische industrie water relatief vaak wordt gebruikt als bestanddeel van
het eindproduct, terwijl dat bij raffinaderijen en in de basismetaal niet gebeurt.

Tabel 10 Aantal vestigingen (met 100 of meer werkzame personen) in procenten dat industriewater
voor bepaalde doeleinden gebruikt, per sector 1
Sector (n)
Aantal
vestigingen
Gebruiksdoel
Bestanddeeleindproduct
Koelwater
Spoelwater
Ketelwater
Proceswater
Voedingsindustrie 174 55% 63% 71% 61% 85%
Papier- en grafische
industrie
62 55% 54% 46% 89% 83%
Raffinaderijen 8 0% 100% 75% 100% 63%
Chemische industrie 146 59% 72% 71% 58% 72%
Basismetaal 46 0% 96% 41% 22% 54%
Totaal 436 50% 69% 64% 61% 77%
1 Koelwater is water dat gebruikt wordt voor afvoer van warmte die vrijkomt in industriële
processen. Spoelwater is water dat wordt gebruikt voor schoonmaakdoeleinden. Ketelwater
is water voor het gebruik in stoomketels. Proceswater is water dat wordt gebruikt in industriële
processen, bijvoorbeeld als vervoermiddel, als procesmiddel en als oplosmiddel.
Bron: EIM, 2008.
Industriële watergebruikers in de verschillende segmenten
In de telefonische enquête onder gebruikers van water in industriële processen is
gevraagd welke kwaliteiten water zij gebruiken in hun industriële processen. In
Tabel 11 zijn de resultaten hiervan weergegeven per sector. Daarbij valt onder
andere op dat in alle sectoren drinkwater door veel bedrijven wordt gebruikt. In
de voedingsmiddelenindustrie gebruiken relatief veel bedrijven drinkwater.
Laagwaardig water wordt door relatief veel raffinaderijen, bedrijven in de papieren
grafische industrie en bedrijven in de basismetaal gebruikt. Hoogwaardig water
wordt door relatief veel raffinaderijen en bedrijven in de chemische industrie
gebruikt.
41

42
Tabel 11 Aantal vestigingen (met 100 of meer werkzame personen) in procenten dat industriewater
van een bepaalde kwaliteit gebruikt, per sector 1
Sector (n)
Aantal
vestigingen
Kwaliteit
Drinkwater via
het drinkwaterleidingnet
Laagwaardig Hoogwaardig
Voedingsindustrie 174 89% 20% 18%
Papier- en grafische industrie 62 61% 57% 19%
Raffinaderijen 8 63% 75% 63%
Chemische industrie 146 73% 31% 51%
Basismetaal 46 55% 49% 10%
Totaal 436 76% 33% 29%
Bron: EIM, 2008.
3.7.2 Gebruik van drinkwater
Ten opzichte van het aantal bedrijven dat laag- of hoogwaardig industriewater
gebruikt is het aantal bedrijven dat drinkwater via het drinkwaterleidingnet gebruikt
groot. De omvang van het gebruik van drinkwater via het drinkwaterleidingnet
voor industriële doeleinden is ten opzichte van het totale industriële verbruik
echter beperkt. In 2006 ging het om 214 miljoen kubieke meter. Enerzijds
gaat het hier om bedrijven die drinkwaterkwaliteit nodig hebben (zoals bedrijven
in de voedingsmiddelenindustrie die water gebruiken als bestanddeel voor het
eindproduct) en anderzijds om bedrijven die geen redelijk alternatief hebben dan
het gebruik van drinkwater. Bij de laatste groep gaat het om bedrijven die relatief
kleine hoeveelheden gebruiken waarvoor het gebruik van alternatieve bronnen
niet rendabel is. Immers, de investeringen in bijvoorbeeld leidingen zijn relatief
hoog (zie ook paragraaf 2.5).
De vraag naar drinkwater via het drinkwaternet voor industrieel gebruik neemt
de laatste paar jaar af en de verwachting is dat dat de komende jaren verder
gaat afnemen. Dat komt doordat steeds meer industriële afnemers (ook kleinere)
zelf of (deels) via uitbesteding water onttrekken, zuiveren en hergebruiken (zie
ook paragraaf 2.7.2).
3.7.3 Gebruik van laagwaardig water
Laagwaardig water heeft een mindere kwaliteit dan drinkwater. Als bron voor
laagwaardig water wordt oppervlaktewater of grondwater gebruikt. Het gewonnen
water voor het gebruik als laagwaardig water wordt meestal in beperkte mate
behandeld. Daarnaast wordt (eigen) afvalwater steeds vaker gebruikt als bron
voor laagwaardig water. In de telefonische enquête gaf 54% van de gebruikers
van laagwaardig water aan hiervoor eigen afvalwater te hergebruiken. Voor hergebruik
wordt steeds vaker gekozen vanwege de eisen aan en kosten voor lozing
van afvalwater. Hergebruik is dan goedkoper dan lozing. Enkele respondenten op
de telefonische enquête onder industriële gebruikers van water gaven aan ook
eigen condenswater uit de productprocessen te gebruiken als laagwaardig water.

Het grootste deel van het gebruikte laagwaardig water in de industrie wordt gebruikt
als koelwater 27 . Andere gebruiksdoelen zijn spoelwater, ketelwater en proceswater.
Daarnaast wordt laagwaardig water gebruikt voor de productie van
hoogwaardig water. Laagwaardig water wordt vrijwel niet gebruikt als bestanddeel
van eindproducten.
Eigen onttrekking door industriële bedrijven
Laagwaardig water wordt door grootgebruikers meestal zelf ter plekke bij de bedrijven
gewonnen. Uit de telefonische enquête blijkt dat 52% van de gebruikers
van laagwaardig water de onttrekking van het water in eigen beheer heeft.
De bedrijven die grotere hoeveelheden laagwaardig water nodig hebben, hebben
bij hun vestigingsplaatskeuze reeds rekening gehouden met de beschikbaarheid
van oppervlakte- of grondwater. De beschikbaarheid van water in de nabijheid is
voor deze bedrijven een essentiële vestigingsplaatsfactor. De keuze voor eigen
onttrekking en eigen behandeling (zie hierna) is daarom veelal een keuze die in
het verleden is gemaakt. Uit de telefonische enquête blijkt dat de lagere kosten
meestal de reden zijn voor het in eigen beheer voorzien in de behoefte aan laagwaardig
water.
Levering via dedicated leidingnetten
Voor het transport van laagwaardig industriewater mag geen gebruik worden
gemaakt van het drinkwaterleidingnet (om vermenging te voorkomen). Wanneer
het water dus niet bij het bedrijf zelf gewonnen wordt, moet er dus een afzonderlijk
leidingnetwerk worden aangelegd. De kosten voor het aanleggen daarvan
zijn zo hoog dat in veel gevallen als alternatief drinkwater wordt gebruikt waar
laagwaardig industriewater geïndiceerd is. Een voorbeeld is AKZO Nobel in Deventer
dat tot voor kort voor zijn peroxidefabriek drinkwater gebruikte. Inmiddels
zijn ze overgestapt op industriewater, een project in samenwerking met VIW
(Vitens).
Aanleg van een speciaal leidingnet rendeert pas wanneer de afgenomen hoeveelheid
industriewater groot genoeg is, uiteraard gerelateerd aan de lengte van de
leidingen. De afname kan komen van één grootverbruiker zoals in het voorbeeld
van AKZO, dan wel van een concentratie van industriewatergebruikers (bijvoorbeeld
een bedrijventerrein). Oppompen van bijvoorbeeld rivierwater en distributie
daarvan via een afzonderlijk netwerk kòmt voor, met drinkwaterbedrijven en
bedrijven zoals Veolia als leveranciers. HydroBusiness (voorheen Brabant Water)
biedt bijvoorbeeld aparte industriewaterleidingen voor bovenregionale industrieterreinen.
De resultaten op de telefonische enquête geven inzicht in de mate waarin sprake
is van gebruik dedicated netwerken voor laagwaardig water. 11% van de gebruikers
van laagwaardig water gaf aan dat onttrekking van het water is uitbesteed
aan derden. Bij tweederde van deze respondenten was sprake van transport via
een apart leidingnet van de plaats van onttrekking naar het bedrijf. Duidelijk is
27 Circa 71% van het waterverbruik van de Nederlandse industrie in 2006 komt voor rekening van
de chemische industrie. Daarvan wordt een groot deel (80-90%) van het oppervlaktewater gebruikt
als koelwater in de petrochemische industrie. Zie paragraaf 4.2.
43

44
dat levering via dedicated leidingnetten in vergelijking met eigen onttrekking
slechts in beperkte mate plaatsvindt.
Behandeling van het water
Bij bijna 90% van de respondenten op de telefonische enquête die laagwaardig
water gebruiken vindt op of in de nabijheid van het eigen bedrijf behandeling
van het water plaats. 92% van deze bedrijven (ofwel 81% van alle bedrijven die
laagwaardig water gebruiken) doet dat in eigen beheer, 3% (ofwel 3% van alle
bedrijven die laagwaardig water gebruiken) heeft het uitbesteed aan derden en
5% (ofwel 4% van alle bedrijven die laagwaardig water gebruiken) doet het
deels in eigen beheer en heeft het deels uitbesteed. Van de respondenten die de
behandeling uitbesteden maakt ongeveer de helft gebruik van een geïntegreerd
aanbod van ontwerp, bouw, financiering en beheer van de waterbehandeling.
Ook de onttrekking maakt bij deze respondenten deel uit van het contract. Bij
deze bedrijven is de hoofdaannemer een (dochter of zuster van een) drinkwaterbedrijf.
Back-upaansluiting
Wanneer bedrijven zelf water onttrekken kan het nodig zijn om een backupaansluiting
op het drinkwaterleidingnet te hebben voor het geval er problemen
optreden bij de eigen waterwinning. Hierdoor kan de continuïteit van het productieproces
worden gewaarborgd. Van de respondenten die zelf water onttrekken
voor hun behoefte aan laagwaardig water heeft bijna een vijfde een backupaansluiting.
In 90% van de gevallen is deze back-upaansluiting bedoeld om
calamiteiten op te vangen. Bij ongeveer 10% van de bedrijven is de backupaansluiting
bedoeld voor het geval de ruimte binnen de vergunning voor het
onttrekken van water onvoldoende is.
Samenvattende tabel
De belangrijkste resultaten ten aanzien van de voorziening in de behoefte aan
laagwaardig water zijn weergegeven in Tabel 12.

Tabel 12 Wijze van onttrekking en behandeling voor laagwaardig water, aantal vestigingen
(met 100 of meer werkzame personen) in procenten van het aantal vestigingen
dat laagwaardig water gebruikt
Wijze voorziening Aantal vestigingen in %
Onttrekking Eigen onttrekking 52%
Behandeling
in of bij eigen
vestiging
Bron: EIM, 2008.
Door derden bij eigen vestiging 3%
Door derden elders met transport naar vestiging 8%
Hergebruik eigen afvalwater 54%
Eigen beheer 81%
Uitbesteed aan derden 3%
Eigen beheer en uitbesteed aan derden
Geen behandeling 12%
3.7.4 Gebruik van hoogwaardig water
Hoogwaardig water heeft een betere kwaliteit dan drinkwater. Als bron voor de
productie van hoogwaardig water worden oppervlaktewater, grondwater, laagwaardig
water en drinkwater gebruikt. Daarnaast wordt in beperkte mate eigen
afvalwater gebruikt als bron voor de productie van hoogwaardig water. In de telefonische
enquête gaf 5% van de gebruikers van hoogwaardig water aan hiervoor
eigen afvalwater te hergebruiken. Het gewonnen of geleverde water voor
het gebruik als hoogwaardig water wordt voor de specifieke toepassing behandeld.
Bij het gebruik van hoogwaardig water in de industrie gaat het meestal om gedemineraliseerd
water. Daarnaast wordt onder andere gedestilleerd water, purified
water en ontkalkt water gebruikt. Gedemineraliseerd of demiwater wordt
onder meer door de chemische industrie gebruikt als voedingswater voor stoomproductie
en voor koelsystemen. Stoom wordt in de petrochemische industrie ingezet
als warmtebron bij destillatieprocessen. In krachtcentrales wordt demiwater
gebruikt voor de productie van hogedrukstoom. Daarnaast wordt demiwater
ook gebruikt bij processen zoals productie van kunststoffen 28 . Maar daarnaast
wordt demiwater toegepast in autowasstraten, laboratoria en voor een
aantal andere meer kleinschalige toepassingen. Demiwater wordt geproduceerd
door met behulp van ionenwisselaars ionen uit ruw leidingwater te verwijderen,
en door middel van omgekeerde osmose met behulp van membraantechnologie.
De markt voor hoogwaardig industriewater is nog beperkt in omvang. Het gebruik
van hoogwaardig industriewater neemt wel toe.
28 Bron: http://www.evides.nl.
4%
45

46
Gebruik van drinkwater
Voor de productie van hoogwaardig water wordt vaak drinkwater gebruikt dat
wordt aangeleverd via het drinkwaterleidingnet. Van de respondenten op de telefonische
enquête die hoogwaardig water gebruiken gaf 54% aan hiervoor drinkwater
te gebruiken.
Eigen onttrekking door industriële bedrijven
Er zijn ook grootgebruikers die zelf water onttrekken voor het produceren van
hoogwaardig water. In de telefonische enquête gaf 26% van de gebruikers van
hoogwaardig water aan de onttrekking van het water hiervoor in eigen beheer te
hebben.
Levering via dedicated leidingnetten
Bedrijven kunnen ook water door derden laten onttrekken en via pijpleidingen
laten leveren. Hierbij kan sprake zijn van aanlevering van ruw water of laagwaardig
water via dedicated leidingnetten. Het aangeleverde water wordt dan bij
het bedrijf verder behandeld tot hoogwaardig water. Daarnaast kan er sprake
zijn van onttrekking en behandeling door derden waarbij hoogwaardig water via
leidingen wordt aangeleverd.
Zoals bij de behandeling van laagwaardig water (zie hiervoor) reeds is aangegeven
rendeert de aanleg van een speciaal leidingnet pas wanneer de afgenomen
hoeveelheid water groot genoeg is, uiteraard gerelateerd aan de lengte van de
leidingen. Dit geldt in principe ook voor de aanleg van leidingen voor de levering
van hoogwaardig water, bijvoorbeeld voor meerdere bedrijven op een bedrijventerrein.
In de telefonische enquête gaf 16% van de gebruikers van hoogwaardig water
aan dat onttrekking van het water en levering daarvan via een apart leidingnet is
uitbesteed aan derden. Daarnaast gaven enkele respondenten aan hoogwaardig
water via leidingen aangeleverd te krijgen. De productie van hoogwaardig water
gebeurt in dat geval niet bij de bedrijven zelf.
Behandeling van het water
Bij 93% van de respondenten op de telefonische enquête die hoogwaardig water
gebruiken vindt op of in de nabijheid van het eigen bedrijf behandeling van het
water plaats. 86% van deze bedrijven (ofwel 80% van alle bedrijven die hoogwaardig
water gebruiken) doet dat in eigen beheer, 12% (ofwel 11% van alle
bedrijven die hoogwaardig water gebruiken) heeft het uitbesteed aan derden en
2% doet het deels in eigen beheer en heeft het deels uitbesteed. Slechts enkele
respondenten die de behandeling uitbesteden maken gebruik van een geïntegreerd
aanbod van ontwerp, bouw, financiering en beheer van de waterbehandeling,
waarbij bij een enkeling ook de onttrekking deel uitmaakt van het contract.
Back-upaansluiting
Wanneer bedrijven zelf water onttrekken kan het nodig zijn om een backupaansluiting
op het drinkwaterleidingnet te hebben voor het geval er problemen
optreden bij de eigen waterwinning. Hierbij kan de continuïteit van het productieproces
worden gewaarborgd. Van de respondenten die zelf water onttrekken

voor hun behoefte aan hoogwaardig water heeft 15% een back-upaansluiting
voor het opvangen van calamiteiten.
Samenvattende tabel
De belangrijkste resultaten ten aanzien van de voorziening in de behoefte aan
hoogwaardig water zijn weergegeven in Tabel 13.
Tabel 13 Wijze van onttrekking en behandeling voor hoogwaardig water, aantal vestigingen
(met 100 of meer werkzame personen) in procenten van het aantal vestigingen
dat hoogwaardig water gebruikt
Wijze voorziening Aantal vestigingen in %
Onttrekking Eigen onttrekking 26%
Behandeling
in of bij eigen
vestiging
Bron: EIM, 2008.
Drinkwater via drinkwaterleidingnet 54%
Door derden bij eigen vestiging 0%
Door derden elders met transport naar vestiging 16%
Hergebruik eigen afvalwater 5%
Eigen beheer 80%
Uitbesteed aan derden 11%
Eigen beheer en uitbesteed aan derden 2%
Geen behandeling 7%
47

4 De marktomvang, marktontwikkeling en prijsvorming
4.1 Inleiding
In dit hoofdstuk komt de omvang en ontwikkeling van de markt(en) voor water
aan de orde. Daarbij wordt zo veel mogelijk ingezoomd op de markt(en) voor
water die wordt (worden) gebruikt voor industriële doeleinden. Daarna wordt ingegaan
op de contractvorming en de prijsvorming in de markt(en) voor water
voor industrieel gebruik. Daarbij wordt ook inzicht gegeven in de prijzen van water
voor industriële doeleinden.
4.2 Omvang, ontwikkeling en herkomst
Waterwinning in Nederland 2003-2006
Tabel 14 geeft een beeld van de winning van water in Nederland. Hieruit blijkt
dat het grootste deel van het gewonnen water oppervlaktewater is (circa 92%).
Dit komt met name door de winning van oppervlaktewater door de elektriciteitscentrales
en de industrie. Drinkwaterbedrijven onttrekken voornamelijk grondwater.
De winning van grondwater neemt licht af.
De industrie heeft in 2006 ongeveer 3,4 miljard kubieke meter water gewonnen.
Daarvan komt het overgrote deel uit oppervlaktewater (circa 94%).
49

50
Tabel 14 Waterwinning in Nederland 2003-2006
Winning
totaal grondwater oppervlakte
mln. m 3
% mln. m 3
% mln. m 3
2003 14.983 100% 1.153 8% 13.830 92%
2004 15.950 100% 1.044 7% 14.906 93%
2005 14.936 100% 1.004 7% 13.931 93%
2006 14.361 100% 1.059 7% 13.302 93%
Specificatie 2006
Waterleidingbedrijven 1.279 100% 777 61% 502 39%
Land- en tuinbouw 138 100% 91 66% 48 34%
Industrie en raffinade-
rijen 1
3.371 100% 188 6% 3.184
Elektriciteitscentrales 9.053 100% 1 0% 9.052 100%
Overige bedrijven en
huishoudens
1 Inclusief delfstoffenwinning.
Bron: CBS, Milieu en Natuur Compendium.
%
94%
518 100% 3 0% 516 100%
Waterverbruik industriële sectoren
In de industrie werd in 2006 ruim 3,7 miljard m 3 water gebruikt in industriële
processen (zie Tabel 15). Het overgrote deel daarvan wordt door de industrie zelf
gewonnen, namelijk 90%. 4% van het waterverbruik in industriële processen
wordt door (dochters of zusters van) drinkwaterbedrijven als (hoog- en laagwaardig)
industriewater geleverd aan de industrie.

Tabel 15 Waterverbruik Nederlandse industrie per sector, in miljoen m 3 (tussen haakjes
in procenten), 2003-2006
Industriesector
Door industrieonttrokken
grondwater
Door industrieonttrokkenoppervlaktewater
Drinkwater
via leidingnet
Laag- en
hoogwaardig
industrie-
water 1
Totaal verbruik
2003 243 3.714 208 135 4.300
(6%) (86%) (5%) (3%) (100%)
2004 243 3.639 233 139 4.254
(6%) (86%) (5%) (3%) (100%)
2005 212 3.155 228 149 3.744
(6%) (84%) (6%) (4%) (100%)
2006 188 3.183 214 150 3.735
Specificatie 2006
(5%) (85%) (6%) (4%) (100%)
Voedingsindustrie 52 123 51 n.b. n.b.
Papier- en grafische industrie
22 108 3 n.b. n.b.
Raffinaderijen 2 0 318 25 n.b. n.b.
Chemische industrie 2 53 2.398 78 n.b. n.b.
Basismetaal 17 212 36 n.b. n.b.
Overige industrie 43 25 22 n.b. n.b.
1 Betreft de afzet van laag- en hoogwaardig industriewater van (dochter- en zusterondernemingen
van) drinkwaterbedrijven volgens Vewin (Waterleidingstatistieken).
2 80 tot 90% van het oppervlaktewater dat door de chemische industrie en de raffinaderijen
wordt onttrokken en gebruikt wordt ingezet als koelwater.
Bron: CBS, Milieu en Natuur Compendium, Vewin, bewerking EIM.
Circa 71% van het waterverbruik van de Nederlandse industrie in 2006 komt
voor rekening van de chemische industrie. Daarvan wordt een groot deel (80-
90%) van het oppervlaktewater gebruikt als koelwater in de petrochemische industrie.
Volgens geïnterviewde experts gaat het hierbij om doorstroomkoeling.
Water wordt direct uit het oppervlaktewater gewonnen, gebruikt als koeling en
weer in het oppervlaktewater geloosd. Hierbij is ook geen sprake van een markt
met vraag en aanbod.
De voedingsmiddelenindustrie gebruikt relatief veel drinkwater. De Nederlandse
overheid stelt het gebruik hiervan verplicht, met de kanttekening dat bedrijven
ervan mogen afwijken als ze via een HACCP-analyse kunnen aantonen dat ge-
51

52
bruik van een andere kwaliteit water geen veiligheidsrisico’s meebrengt 29 . Het
gaat hier voornamelijk om gebruik bij de voedingsmiddelenproductie zelf. Voor
andere toepassingen zoals spoelen en koelen wordt grond- en oppervlaktewater
gebruikt. Binnen de voedingsmiddelenindustrie gebruikt de groente- en fruitverwerkende
industrie voornamelijk leidingwater. De (fris)drankenindustrie is met
een gebruik van 20 mln. m 3 een grootgebruiker. Het gaat voornamelijk om
grondwater, op beperkte schaal aangevuld met leidingwater en oppervlaktewater,
enerzijds voor de producten en anderzijds voor reiniging van retourflessen
en proceslijnen (en nog wat koeling).
Ontwikkeling van het waterverbruik
Het waterverbruik is in de periode 2003-2006 met 14% afgenomen (zie Tabel
15). Zowel het verbruik van grondwater als van oppervlaktewater is afgenomen.
De dalende trend van het waterverbruik wordt toegeschreven aan waterbesparing
en aan toenemend hergebruik.
Ontwikkeling verbruik van koelwater in de industrie
Het overgrote deel van de verbruikte hoeveelheid water in de industrie wordt gebruikt
als koelwater. In de periode 2003-2006 is deze hoeveelheid met 15% gedaald
(zie Tabel 16).
Tabel 16 Verbruik van koelwater in de industrie, naar oorspong (2003-2006)
Grondwater Oppervlaktewater Totaal
mln m 3 % mln m 3 % mln m 3 %
2003 136 4% 3.584 96% 3.720 100%
2004 145 4% 3.511 96% 3.656 100%
2005 129 4% 3.044 96% 3.173 100%
2006 105 3% 3.071 97% 3.176 100%
Bron: VEMW.
Herkomst water voor industrieel gebruik
In Figuur 11 is de herkomst van het water dat wordt gebruikt voor industriële
doeleinden weergegeven. Daaruit blijkt dat 90% van het industriële waterverbruik
door de bedrijven zelf wordt onttrokken uit grond- en oppervlaktewater
(laagwaardig water dat als laagwaardig water wordt gebruikt of wordt behandeld
tot hoogwaardig water). Voor 6% van het waterverbruik voor industriële doeleinden
wordt drinkwater uit het drinkwaterleidingnet gebruikt. 4% van het industrieel
waterverbruik wordt als laag- of als hoogwaardig industriewater aangeleverd
door de industriewaterbedrijven.
29 Bron: International Life Sciences Institute, Considering water quality for use in the food indu-
stry, april 2008 (http://www.kiwaiw.nl/uploadedFiles/Website_IW/Nieuws/WaterQualityReport.pdf).

Figuur 11 Industrieel waterverbruik naar herkomst in mln. m 3 , 2006
214 145
188
3.183
Bron: CBS, Milieu en Natuur Compendium, Vewin, bewerking EIM.
Zelf onttrokken grondwater
Zelf onttrokken
oppervlaktewater
Drinkwater via leidingnet
Laag- en hoogwaardig
industriewater geleverd door
industriewaterbedrijven
Zoals hiervoor reeds is aangegeven wordt het grootste deel (namelijk 80 tot
90%) van het zelf ontrokken oppervlaktewater gebruikt als doorstroomkoeling
door de chemische industrie en de raffinaderijen. Dit deel is niet van belang voor
de markt voor water voor industriële doeleinden. Wanneer een schatting van de
hoeveelheid van dit water (schatting 85% van 2.716 mln. m 3 = 2.309 mln. m 3 )
niet wordt meegenomen, ontstaat een ander beeld (zie Figuur 12).
Figuur 12 Schatting industrieel waterverbruik (exclusief doorstroomkoeling van de chemische
industrie en de raffinaderijen) naar herkomst in mln. m 3 , 2006
214
145
188
874
Bron: CBS, Milieu en Natuur Compendium, Vewin, bewerking EIM.
Zelf onttrokken grondwater
Zelf onttrokken
oppervlaktewater
Drinkwater via leidingnet
Laag- en hoogwaardig
industriewater geleverd door
industriewaterbedrijven
Herkomst laag- en hoogwaardig industriewater
Laag- en hoogwaardig industriewater wordt door de industrie zelf onttrokken of
door drinkwaterbedrijven of industriewaterbedrijven (dochters van de drinkwaterbedrijven)
geleverd. In 2006 werd 96% door de industrie zelf onttrokken (zie
Tabel 17).
53

54
Tabel 17 Herkomst van laag- en hoogwaardig industriewater (in miljoen m 3 ) (2003-2006)
Door de industrie
zelf onttrokken
mln m 3
Geleverd door
drinkwaterbedrijven
% mln m 3
Geleverd door industriewaterbedrijven
Totaal
% mln m 3
% mln m 3
2003 3.957 97% 71 2% 64 1% 4.092 100%
2004 3.882 96% 69 2% 70 2% 4.021 100%
2005 3.367 96% 79 2% 70 2% 3.516 100%
2006 3.371 96% 78 2% 72 2% 3.521 100%
2007 nb 62 83 nb
Bron: CBS, Milieu en Natuur Compendium, Vewin, bewerking EIM.
Bij de levering door drinkwaterbedrijven en hun dochters is sprake van een verschuiving
naar de dochters (de industriewaterbedrijven), omdat drinkwaterbedrijven
de laatste jaren hun industriewateractiviteiten hebben ondergebracht in
dochterondernemingen (zie Figuur 13). Inmiddels is dat door alle drinkwaterbedrijven
met industriewateractiviteiten gedaan. Hierbij speelt een rol dat in het
wetsvoorstel voor de nieuwe drinkwaterwet is opgenomen dat activiteiten op het
gebied van industriewater organisatorisch dienen te worden gescheiden van de
publieke watervoorziening 30 .
30 Zie http://www.waterforum.net/.
%

Figuur 13 Levering van laag- en hoogwaardig industriewater (in miljoen m 3 ) (2003-2007)
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Bron: Vewin.
2003 2004 2005 2006 2007
4.3 Contract- en prijsvorming
Geleverd door
industriewaterbedrijven
Geleverd door
drinkwaterbedrijven
4.3.1 Wijze van contract- en prijsvorming
De wijze waarop industriële bedrijven voorzien in hun behoefte aan water voor
de industriële processen hangt enerzijds af van de mogelijkheden en anderzijds
van de kosten. Bij de mogelijkheden gaat het onder andere om de beschikbaarheid
van water van de benodigde kwaliteit, de mogelijkheden om zelf te winnen,
het aanbod van apparatuur en diensten voor de behandeling van water (waaronder
DBFO-diensten), etc.
De prijsvorming en contractrelaties verschillen naar activiteit/schakel in de kolom
en combinatie van activiteiten. Daarnaast speelt het aspect ‘zelfdoen versus
uitbesteden’ een rol voor de kostprijs. Aspecten die bij de (kost)prijsvorming een
rol spelen zijn:
− kosten voor winning (waaronder de grondwaterheffing),
− type water (aangezien grondwater minder zuivering nog heeft is het grondwater
goedkoper dan oppervlaktewater),
− kosten voor transport (deze zijn relatief hoog in de watersector),
− kosten voor behandeling van water,
− kosten voor afvalwater,
− kosten voor een back-upaansluiting.
Volgens geïnterviewde experts praten afnemers met verschillende partijen om te
komen tot de beste oplossing voor de watervoorziening en worden meerdere offertes
gevraagd. Wanneer industriële bedrijven echter niet zelf over vergunningen
(kunnen) beschikken voor de winning van water, dan zijn zij voor de levering
van water afhankelijk van drinkwaterbedrijven of industriewaterbedrijven
(dochters van de drinkwaterbedrijven).
55

56
Diverse bedrijven en instanties spelen een rol in de totstandkoming van contracten
en in de samenstelling van de kostprijs, zoals:
− drinkwaterbedrijven voor de levering van drinkwater en voor de back-upfaciliteit,
− dochter- en zusterbedrijven van drinkwaterbedrijven voor de levering van ‘ander
water’,
− provincies voor het verlenen van vergunningen voor de winning van water en
grondwaterheffing,
− waterschappen voor het verlenen van vergunningen voor de winning van water
en voor de afvalwaterheffingen,
− inspectie van waterstaat voor het verlenen van vergunningen voor de winning
van water,
− aanbieders van apparatuur en diensten voor de behandeling van water,
− aanbieders van DBFO-diensten.
De verschillende betrokken partijen en de verschillende aspecten die relevant
zijn voor de kosten maken dat er sprake is van grote verwevenheid in de markt
en van wederzijdse afhankelijkheden. In deze constellaties zijn zowel publieke
als private bedrijven betrokken, waarbij (onbedoeld) oneigenlijke (publieke) belangen
de werking van de verschillende markten kunnen beïnvloeden.
De keuze voor een bepaalde wijze van voorziening van water in de industrie
wordt over het algemeen gemaakt voor langere tijd. Afhankelijk van de beschikbaarheid
van water, het benodigde transport en de benodigde behandeling zijn
over het algemeen de investeringen hoog. In de industriewatersector gaat het
dan ook veelal om langlopende contracten (vaak voor 10 jaar of langer), omdat
de investeringen moeten worden terugverdiend.
Verder gaat het bij de voorziening van water in de industrie veelal om maatwerk
dat afhankelijk is van de geschetste mogelijkheden en kostenposten. Deze verschillen
per type bedrijf en per locatie. Kostprijzen verschillende derhalve ook
per situatie, en van standaardprijzen is derhalve nauwelijks sprake.
4.3.2 Drinkwater
De contractvoorwaarden en de prijzen worden door de drinkwaterbedrijven vastgesteld.
Het gaat veelal om doorlopende contracten. De tarieven verschillen naar
omvang van de afnamecapaciteit en naar omvang van het verbruik. Verder zijn
er verschillen tussen de drinkwaterbedrijven en zelfs tussen regio’s binnen
drinkwaterbedrijven. Jaarlijks geeft de Vewin een publicatie uit met alle tarieven
van alle aangesloten drinkwaterbedrijven. In Tabel 18 zijn voor een willekeurige
zakelijke voorbeeldklant de kosten in een tweetal gebieden in 2008 en in 2003
weergegeven op basis van de jaarlijkse tarievenoverzichten van de Vewin. Hieruit
blijken onder andere de verschillen tussen drinkwaterbedrijven en de verschillen
in prijsontwikkelingen tussen drinkwaterbedrijven.

Tabel 18 Kosten(opbouw) voor een zakelijke klant met een capaciteit tot 10 m 3 en een
verbruik van 80.000 m 3 per jaar in twee voorbeeldgebieden, in 2008 en in 2003
(excl. 6% btw)
Bij Vitens in Overijssel
2008 2003
Opbouw - vastrecht/capaciteitstarief per jaar: € 775,- € 481,-
- drinkwatertarief per m 3 € 0,91 € 1,175
- waterbelasting over de eerste 300 m 3
3
per jaar per m
€ 0,151 € 0,141
Gemiddelde kosten per m 3 € 0,920 € 1,182
Bij Evides (2008)/Water-bedrijf Europoort (2003) in het
Europoortgebied
Opbouw - vastrecht per jaar € 2008,20 € 2008,20
- drinkwatertarief per m 3 € 0,931 € 0,917
- waterbelasting over de eerste 300 m 3
per jaar per m 3
€ 0,151 € 0,141
Gemiddelde kosten per m 3 € 0,957 € 0,943
Bron: Op basis van de jaarlijkse tarievenoverzichten van de Vewin.
In de telefonische enquête onder grote afnemers van water is gevraagd wat zij
per m 3 drinkwater betalen. Ongeveer de helft van de gebruikers van drinkwater
kon hierop geen antwoord geven. De schattingen van de respondenten die het
wel dachten te weten kwamen gemiddeld uit op € 0,92. Op de vraag of de prijs
de afgelopen 5 jaar was toe- of afgenomen gaf 44% aan dat er sprake was van
een toename (van gemiddeld 12%), 15% gaf aan dat de prijs nagenoeg gelijk
was gebleven en 11% gaf aan dat sprake was van een afname van de prijs (van
gemiddeld 7%). 30% wist niet of er sprake was van een toe- of afname van de
prijs. In de perceptie van een groot deel van de afnemers zijn de prijzen voor
drinkwater gestegen, terwijl in interviews is aangegeven dat prijzen zijn gedaald.
Een indicatie voor de ontwikkeling van de prijzen voor drinkwater voor industrieel
gebruik zijn de gemiddelde tarieven op de zakelijke markt (deze is ruimer
dan alleen industrieel gebruik). In Tabel 19 zijn deze gemiddelde prijzen (exclusief
BTW en Belasting op Leidingwater) weergegeven voor de jaren 2004-2007,
waarbij in de jaren 2004 en 2005 onderscheid wordt gemaakt tussen zakelijk gebruik
en grootzakelijk gebruik. De cijfers laten zien dat de gemiddelde tarieven
exclusief belasting gedaald zijn.
57

58
Tabel 19 Gemiddelde prijs in euro’s per m 3 (exclusief BTW en Belasting op Leidingwater)
van drinkwater op de zakelijke markt 1 , 2004-2007
zakelijke markt
grootzakelijke markt
2004 1,15 1,01
2005 1,17 0,99
2006 1,07
2007 1,02
1 Zakelijke afnemers zijn bedrijven die tussen de 300 en 10.000 m 3 water per jaar afnemen.
Grootzakelijke afnemers zijn bedrijven die meer dan 10.000 m 3 water per jaar afnemen.
Bron: Vewin.
In de bedrijfsvergelijking van de drinkwaterbedrijven worden integrale drinkwatertarieven
weergegeven per regio naar omvang van het gebruik en de omvang
van de capaciteit. In Figuur 14 zijn de laagste en hoogste tarieven weergegeven
voor de verschillende volumes en capaciteiten. Daaruit blijkt dat de tarieven per
regio sterk verschillen en dat de tarieven lager worden naarmate de volumes en
capaciteiten groter worden.
Figuur 14 Integraal drinkwatertarief (€/m3 ) voor zakelijke gebruikers, naar gebruik en capaciteit
Gebruik 1.500
m3/jaar, capaciteit
watermeter
3m3/uur
Gebruik 10,000
m3/jaar, capaciteit
watermeter
5m3/uur
Gebruik 25.000
m3/jaar, capaciteit
watermeter
10m3/uur
Bron: Vewin, Water in Zicht 2006.
0,70
0,83
0,81
1,37
1,35
1,34
0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60
4.3.3 Laag- en hoogwaardig industriewater
laagste
hoogste
In de afgelopen jaren werd door verschillende drinkwaterbedrijven laag- en
hoogwaardig industriewater geleverd. Sinds 1 januari 2009 zijn deze activiteiten
ondergebracht bij dochterondernemingen (de industriewaterbedrijven). Op basis
van omzetten en volumes zijn in publicaties van de Vewin gemiddelde prijzen per

m 3 bekend van het geleverde laag- en hoogwaardig industriewater door de
drinkwaterbedrijven (exclusief dochters). Deze zijn weergegeven in Tabel 20. In
de cijfers wordt geen onderscheid gemaakt tussen laag- en hoogwaardig industriewater.
Soortgelijke gegevens van de industriewaterbedrijven zijn niet beschikbaar.
De prijsontwikkeling wordt sterk bepaald door herstructurering van bedrijven. De
sterke daling van de gemiddelde prijs van 2004 naar 2005 heeft te maken met
de vennootschappelijke herstructurering van Evides. Het drinkwaterbedrijf zet
namelijk ruwwater af aan het industriewaterbedrijf, terwijl aan de andere kant
de afzet van hoogwaardig industriewater wordt uitgevoerd door het industriewaterbedrijf
waardoor hoogwaardig industriewater van Evides Industriewater niet in
de waarneming zit 31 . In 2007 zijn de industriewateractiviteiten van Waterbedrijf
Groningen afgesplitst. Deze zitten niet meer in de waarnemingen van Tabel 20.
Tabel 20 Afzet, omzet en gemiddelde prijs van ‘ander water’ (=laag- en hoogwaardig industriewater)
in Nederland door drinkwaterbedrijven (exclusief dochter- en zusterondernemingen
van drinkwaterbedrijven), 2004-2007
Afzet in mln. m 3
Omzet in mln. euro
Gemiddelde prijs in
euro per m 3
2004 69 31 0,45
2005 79 20 0,26
2006 78 18 0,23
2007 62 19 0,30
Bron: Vewin.
4.3.4 Laagwaardig industriewater
Contractvorming
Van contractvorming is in het segment van laagwaardig water slechts in beperkte
mate sprake. Immers, het overgrote deel van de winning en behandeling vindt
plaats in eigen beheer. Alleen in het geval winning en/of behandeling is uitbesteed
is sprake van contractvorming. Aangezien het per bedrijf veelal om unieke
situaties gaat, qua beschikbaarheid van water en omvang en kwaliteit van het
benodigde water, gaat het ook om contracten op maat.
Kostprijs
Voor de bedrijven die winning en behandeling in eigen beheer hebben bestaat de
kostprijs uit de kosten voor het oppompen en behandelen en eventueel de kosten
voor belastingen op het zelf winnen van water (in geval van grondwater moeten
veelal heffingen worden betaald, oppervlaktewater is gratis).
31 Zie Vewin, Waterleidingstatistiek 2005, blz. 14.
59

60
Voor bedrijven die winning hebben uitbesteed en behandeling in eigen beheer
hebben bestaat de kostprijs uit de kosten voor levering van water (via een leiding)
en de eigen kosten voor de behandeling.
Voor bedrijven die winning en behandeling hebben uitbesteed bestaat de kostprijs
uit de externe kosten voor levering van (behandeld) water.
In de telefonische enquête onder industriële gebruikers van water is gevraagd
naar een schatting van de kostprijs van laagwaardig water. Slechts 30% van de
gebruikers van laagwaardig water kon hierop een antwoord geven, waarbij de
schattingen gemiddeld uitkwamen op € 0,33 per m 3 . Op de vraag of de kostprijs
de afgelopen 5 jaar was toe- of afgenomen gaf 53% aan dat er sprake was van
een toename (van gemiddeld 13%), 29% gaf aan dat de prijs nagenoeg gelijk
was gebleven en 3% gaf aan dat sprake was van een afname van de prijs (van
gemiddeld 12%). 15% wist niet of er sprake was van een toe- of afname van de
prijs. Duidelijk is dat laagwaardig water aanzienlijk goedkoper is dan drinkwater.
4.3.5 Hoogwaardig industriewater
Contractvorming
Bij contractvorming in het segment van hoogwaardig water gaat het vooral om
de DBFO-contracten en de contracten voor levering van hoogwaardig water. Bij
beide situaties gaat het om investeringen die over langere tijd terugverdiend
moeten worden en waarbij dus sprake is van lange contractduur (tien jaar of
meer). Aangezien het per bedrijf veelal om unieke situaties gaat, qua beschikbaarheid
van water en omvang en kwaliteit van het benodigde water, gaat het
ook om contracten per case.
Kostprijs
Voor de bedrijven die drinkwater gebruiken en de verdere behandeling in eigen
beheer hebben bestaat de kostprijs uit de kosten voor levering van drinkwater en
de kosten voor het behandelen van het water.
Voor de bedrijven die winning en behandeling in eigen beheer hebben bestaat de
kostprijs uit de kosten voor het oppompen en behandelen en eventueel de kosten
voor belastingen op het zelf winnen van water (in geval van grondwater moeten
veelal heffingen worden betaald, oppervlaktewater is meestal gratis).
Voor bedrijven die winning hebben uitbesteed en behandeling in eigen beheer
hebben bestaat de kostprijs uit de kosten voor levering van water (via een leiding)
en de eigen kosten voor de behandeling.
Voor bedrijven die winning en behandeling hebben uitbesteed bestaat de kostprijs
uit de externe kosten voor levering van (behandeld) hoogwaardig water.
In de telefonische enquête onder industriële gebruikers van water is gevraagd
naar een schatting van de kostprijs van hoogwaardig water. 40% van de gebruikers
van hoogwaardig water kon hierop een antwoord geven, waarbij de schattingen
gemiddeld uitkwamen op € 1,89 per m 3 . Op de vraag of de kostprijs de
afgelopen 5 jaar was toe- of afgenomen gaf 55% aan dat er sprake was van een
toename (van gemiddeld 23%), 31% gaf aan dat de prijs nagenoeg gelijk was

gebleven en 2% gaf aan dat er sprake was van een afname van de prijs. 12%
wist niet of er sprake was van een toe- of afname van de prijs. Duidelijk is dat
hoogwaardig water aanzienlijk duurder is dan laagwaardig water en drinkwater.
4.3.6 Perceptie van de prijzen bij de industriële gebruikers
In de enquête onder grote gebruikers van water is gevraagd naar de kostprijs
voor de verschillende kwaliteiten water. In het voorgaande is reeds aangegeven
dat het aantal respondenten dat hierop een antwoord heeft gegeven beperkt is.
De resultaten zijn derhalve slechts indicatief. In Tabel 21 zijn de gemiddelden en
de laagste en hoogste kostprijs weergegeven van de verschillende wijzen om in
de waterbehoefte voor industrieel gebruik te voorzien.
Tabel 21 Perceptie van de kostprijzen bij industriële gebruikers van water (vestigingen
met 100 of meer werkzame personen), in €/m 3
Gemiddelde
kostprijs
Laagste
kostprijs
Hoogste
kostprijs
Drinkwater 0,92 0,00 2,70
Laagwaardig industriewater met eigen onttrekking 0,35 0,00 1,27
Laagwaardig industriewater ingekocht 0,36 0,00 0,99
Hoogwaardig industriewater met eigen onttrekking 1,47 0,65 2,60
Hoogwaardig industriewater op basis van drinkwater 1,73 0,93 3,65
Hoogwaardig industriewater ingekocht 2,90 0,93 8,97
Bron: EIM, 2008.
4.3.7 Transparantie van tarieven
Uit de interviews komt in brede zin de behoefte aan meer transparantie naar voren.
Dit geldt met name voor de situaties waarbij sprake is van DBFO-contracten
waarbij levering van industriewater tot aan de poort plaatsvindt door het drinkwaterbedrijf
en behandeling van dit water op het bedrijfsterrein onder de (mede)verantwoordelijkheid
valt van de industriewatertak van dit drinkwaterbedrijf.
Sommige andere leveranciers van DBFO-diensten vermoeden soms misbruik van
de monopoloïde situatie van het drinkwaterbedrijf in dergelijke gevallen. Samenvattend
zijn in dit verband de volgende wensen in de interviews naar voren gebracht:
− publicatie van de tarieven voor industriewater die door derden worden berekend
voor de levering van het water tot aan de poort van het bedrijf
− kostenopbouw van deze tarieven (kwantumeffecten bij variaties in afname/
vraag, kosten winning, transport, capaciteitskosten, etc.)
− verschillen in deze tarieven per situatie/bedrijf, m.a.w. inzicht in effecten van
variaties in de onderliggende variabelen zoals fysieke omgevingskenmerken,
afnamehoeveelheid, piekbelasting en de kans hierop, etc.)
− publicatie van back-uptarieven die worden berekend door derden (in geval van
calamiteiten)
61

62
− kostenopbouw van deze back-uptarieven en verschillen van deze tarieven per
situatie. Het wel of niet aanwezig zijn van realistische alternatieven
Hoe de gewenste transparantie kan worden gerealiseerd en geëffectueerd is echter
een andere vraag. Sommige geïnterviewde partijen geven aan dat meer toezicht
vanuit de NMa een optie is, anderen vinden dat drinkwaterbedrijven hier
een verantwoordelijkheid hebben en dat uitbreiding van de zelfregulering hier
een mogelijkheid biedt. Regulier toezicht zou volgens een aantal partijen te duur
zijn in verhouding tot de geringe omvang van de markt. Bovendien geeft men
aan dat de NMa toezicht heeft en verder is het altijd mogelijk om een klacht neer
te leggen bij de NMa wanneer een partij misbruik van een monopoloïde situatie
vermoedt. In de interviews is echter duidelijk geworden dat door de vervlechting
van rollen in de sector dit vaak een te hoge drempel is (in het ene geval is men
concurrent van elkaar, in het andere geval werkt men samen of levert men aan
elkaar). Wellicht dat een geschillencommissie een laagdrempeliger alternatief
vormt.
Binnen de drinkwatersector speelt een discussie over de mogelijkheden om de
tarifering van drinkwater meer te koppelen aan de gehele waterketen. Dit past in
het ontstane beeld in de interviews dat ook de tarieven voor de afvoer van industriewater
in ogenschouw moeten worden genomen. Vaak zijn de hieraan verbonden
kosten hoger dan die van de inkoop van water. Dit past ook in de ontwikkeling
dat waterbedrijven en waterschappen steeds vaker de samenwerking
zoeken en dat de industriewatertakken van drinkwaterbedrijven zich ook in toenemende
mate richten op de behandeling van afvalwater. De ratio daarbij is onder
andere dat afvalwater ook een bron is en een steeds belangrijker onderdeel
van de waterketen vormt. Wellicht dat de discussie over meer transparantie gekoppeld
kan worden aan de discussie over waterketentarieven in brede zin. In
een aantal recente projecten zien we namelijk ook de vervlechting ontstaan van
de communale markt en de industriële markt (hergebruik van communaal afvalwater
voor industriële toepassingen).

5 De keten voor drinkwater voor gebruik in industriële
processen
5.1 Ketenschets
Circa driekwart van de 436 vestigingen (met 100 of meer werkzame personen)
van bedrijven in de sectoren voedingsmiddelenindustrie, papier- en grafische industrie,
raffinaderijen, de chemische sector en de basismetaalindustrie gebruikt
drinkwater in de industriële processen. Dit drinkwater wordt aangeleverd via het
drinkwaterleidingnet. Enerzijds kiezen bedrijven hiervoor vanwege hun behoefte
aan drinkwaterkwaliteit, de leveringszekerheid, de veiligheid, het gemak, e.d.
Anderzijds doen bedrijven dit wanneer andere wijzen van watervoorziening niet
mogelijk zijn of te duur zijn. De waardeketen voor het segment drinkwater is
weergegeven in Figuur 15. De structuur van de waardeketen is eenvoudig, omdat
de levering van drinkwater voor industriële doeleinden ingebed is in de publieke
drinkwatervoorziening. Daarbij zijn de drinkwaterleidingbedrijven verantwoordelijk
voor onttrekking, transport en behandeling.
Figuur 15 Schets van de waardeketen voor het segment ‘drinkwater’
Drinkwaterbedrijf
Waterwinning en eventuele voorbehandeling
(oppervlaktewater, grondwater)
Bron: EIM, 2009.
5.2 Markten en partijen
Transport van water (leidingen)
Behandeling van water
Transport van water (leidingen)
Industrie
Afvalwater
markt voor levering
van drinkwater
In het segment ‘drinkwater’ is sprake van één markt, namelijk de markt voor levering
van drinkwater voor industrieel gebruik (zie Figuur 15). In dit segment
zijn naast de afnemers alleen de drinkwaterbedrijven relevant als marktpartij.
63

64
In Nederland zijn momenteel 11 drinkwaterbedrijven actief, waarvan Vitens het
grootste is. Door samengaan van drinkwaterbedrijven is het aantal bedrijven in
de loop der jaren sterk verminderd. De drinkwaterbedrijven hebben elk hun eigen
verzorgingsgebied waar zij huishoudens en bedrijven voorzien van drinkwater
(zie ook paragraaf 3.2). Elk drinkwaterbedrijf heeft in de eigen regio een
marktaandeel van 100% (natuurlijk monopolie).
Drinkwaterbedrijven leggen zelf het drinkwaterleidingnet aan, en zijn daar de eigenaars
van. Bedrijven die aangesloten willen worden op het drinkwaterleidingnet
betalen daarvoor een bedrag dat afhankelijk is van de capaciteiten en de
lengte van de leiding.
5.3 Concurrentieanalyse voor de markt voor levering van drinkwater
voor industrieel gebruik
5.3.1 Marktmodel
Op de markt voor levering van drinkwater zijn 11 drinkwaterbedrijven actief die
alle een eigen regionaal monopolie hebben (zie Tabel 5 en Figuur 10). De Nederlandse
drinkwaterwet reguleert deze markt, onder andere met (hoge) eisen aan
de kwaliteit van het geleverde drinkwater. Verder is de sector sterk kapitaalintensief,
met name door de kosten van het waterleidingnet. Volgens Van Damme
is er sprake van een natuurlijk monopolie, aangezien een concurrerend parallel
netwerk geen optie is. Hoge transportkosten (bij transport over 100 km gaat de
m 3 -prijs met de helft omhoog) maken de potentiële baten van internationale
concurrentie bovendien aanzienlijk geringer dan bij elektriciteit of gas 32 .
5.3.2 Toe- en uittreding
Door fusies tussen drinkwaterbedrijven is het aantal drinkwaterbedrijven de laatste
jaren sterk afgenomen. Gezien het wettelijk kader van de drinkwatervoorziening
is toetreding van nieuwe drinkwaterbedrijven niet mogelijk. Wel is het mogelijk
dat er nieuwe fusies tussen drinkwaterbedrijven plaats zullen vinden.
5.3.3 Substitutie
Voor industriële afnemers die drinkwaterkwaliteit nodig hebben zijn er over het
algemeen geen reële alternatieven voor levering van drinkwater door de drinkwaterbedrijven,
zeker niet als de verbruikte hoeveelheid beperkt is. Andere wijzen
van watervoorziening en behandeling zijn voor deze bedrijven niet rendabel.
Er zijn echter ook bedrijven die in principe een mindere kwaliteit dan drinkwater
in hun productieprocessen zouden kunnen gebruiken. In de telefonische enquête
gaf ongeveer een derde van de respondenten die drinkwater gebruiken aan ook
een mindere kwaliteit te kunnen gebruiken in hun productieproces (laagwaardig
water, onbehandeld oppervlaktewater of grondwater). Enkele bedrijven gaven
aan met alternatieven bezig te zijn. Een belangrijke reden om niet over te stappen
zijn de hoge kosten van eventuele alternatieven. Verder geven bedrijven als
32 Damme, Erik van, Leveren van water: met marktwerking meer nut?, Tilburg, 2006, 3.

eden op dat laagwaardig water niet geleverd wordt. Er liggen geen leidingen in
de buurt met laagwaardig water. Enkele bedrijven geven aan dat er restricties
zijn op het gebruik van grondwater.
Concluderend zijn er voor het overgrote deel van de afnemers van drinkwater
voor industriële doeleinden geen reële overstapmogelijkheden (zowel zelf doen
als uitbesteden). Voor slechts enkele bedrijven (die voldoende volume verbruiken)
zijn er rendabele alternatieven voor het gebruik van water van een mindere
kwaliteit dan drinkwater, mits de benodigde vergunningen verkregen kunnen
worden. Doordat de kosten voor met name de behandeling van water lager worden
is het mogelijk dat in de toekomst alternatieven voor het gebruik van drinkwater
sneller rendabel worden.
5.3.4 Afnemers
De monopoloïde aanbodsituatie en de beperkte alternatieve mogelijkheden maken
de positie van de afnemers zwak. De industriële gebruikers van drinkwater
zijn gebonden aan de kaders voor de publieke drinkwatervoorziening. Zoals in
het voorgaande reeds is aangegeven, ontbreken vrije keuze en overstapmogelijkheden
vaak.
5.3.5 Toeleveranciers
Het water wordt voornamelijk door de drinkwaterbedrijven zelf gewonnen in de
vorm van grond- en oppervlaktewater, en deels zelf geïnfiltreerd (duinwater). Zij
beschikken daarvoor reeds lange tijd over de benodigde vergunningen of concessies.
Ten aanzien van de benodigde apparatuur en leidingen mag verwacht worden dat
de drinkwaterbedrijven (gezien hun omvang) een sterke positie hebben. Uit gesprekken
in en rond de markt blijkt dat er voldoende (internationale) leveranciers
actief zijn. Aangezien de drinkwaterbedrijven aanbestedingsplichtig zijn
moeten grote aankopen (voor de drinkwatervoorziening) openbaar aanbesteed
worden.
5.4 Conclusie
In het segment drinkwater is slechts één type aanbieder actief, namelijk de
drinkwaterbedrijven. Deze bedrijven hebben alle in de eigen regio een monopolie
op het leveren van drinkwater via het drinkwaterleidingnet. Er zijn geen toetredingsmogelijkheden
voor nieuwe drinkwaterbedrijven. Voor de industriële afnemers
zijn er vaak geen substitutiemogelijkheden. Zij kunnen niet overstappen
naar andere drinkwaterbedrijven en een andere wijze van voorziening in de waterbehoefte
(zoals laagwaardig water of eigen waterwinning) is meestal niet mogelijk
of niet rendabel.
65

6 De keten voor laagwaardig industriewater
6.1 Ketenschets
Laagwaardig water wordt door relatief veel raffinaderijen, bedrijven in de papieren
grafische industrie en bedrijven in de basismetaal gebruikt. Voor industriële
bedrijven die veel laagwaardig water nodig hebben voor hun industriële processen
kan het voordeliger zijn om via andere kanalen dan de drinkwaterleiding in
de behoefte aan water te voorzien. De activiteiten die dan plaats kunnen vinden
zijn weergegeven in de waardeketen voor het segment laagwaardig water in
Figuur 16. De structuur van de waardeketen geeft aan dat er meerdere mogelijkheden
zijn afhankelijk van de plaats van waterwinning, het al dan niet behandelen
van het water, het in eigen beheer houden dan wel uitbesteden van de waterwinning
en waterbehandeling. In de volgende paragraaf zal blijken dat de weg
van waterwinning naar behandeling naar de industrie de belangrijkste lijn is,
omdat het grootste deel van de bedrijven het water zelf bij het bedrijf wint en
behandelt. Voor deze bedrijven is alleen de levering van apparatuur van belang.
Figuur 16 Schets van de waardeketen voor het segment ‘laagwaardig water’
Waterwinning en eventuele voorbehandeling
(oppervlaktewater, grondwater, afvalwater)
Transport van water (leidingen)
zelf
uitbesteed
Bron: EIM, 2009.
Behandeling van water
Industrie
Afvalwater
6.2 Markten en partijen
markt voor de winning en het
transport voor laagwaardig water
markt voor behandeling voor laagwaardig
water (waaronder DBFO-diensten, met of
zonder waterwinning)
Levering van apparatuur en
diensten (w.o. DBFO-diensten)
markt voor levering van apparatuur
en diensten voor de behandeling
van water
In het segment ‘laagwaardig water’ zijn, naast de afnemers, de industriewaterbedrijven
(dochters van drinkwaterbedrijven) en de leveranciers van apparatuur
en diensten relevant als marktpartijen. In de kolom is sprake van de volgende
markten (zie Figuur 16):
− de winning en het transport voor laagwaardig water,
− behandeling voor laagwaardig water (waaronder DBFO-diensten, met of zonder
waterwinning),
− levering van apparatuur en diensten voor de behandeling van water.
67

68
Markt voor de winning en het transport voor laagwaardig water
Ten opzichte van de winning in eigen beheer voor laagwaardig water is de markt
voor winning en transport van water een kleine markt. Op deze markt zijn de industriewaterbedrijven
(dochters van drinkwaterbedrijven) actief als marktpartijen.
Op deze markt kunnen de industriewaterbedrijven een voorsprong hebben als
dochter van de drinkwaterbedrijven vanwege het bezit van vergunningen voor de
waterwinning, hun kennis op het gebied van de aanleg van leidingen en de beschikbaarheid
van leidingen voor ruw water van de drinkwaterbedrijven.
Markt voor behandeling voor laagwaardig water (waaronder DBFOdiensten,
met of zonder waterwinning)
Ook de markt voor het uitbesteden van de behandeling van water voor laagwaardig
water is een kleine markt aangezien het overgrote deel van de behandeling
in eigen beheer plaatsvindt. Onderdeel van de markt zijn de DBFO-diensten
waarbij het ontwerp, de bouw, de financiering en het beheer van de waterbehandeling
als pakket worden aangeboden. Op deze markt zijn de leveranciers van
apparatuur en diensten en industriewaterbedrijven actief. Ook de winning van
het water bij de industriële bedrijven kan deel uitmaken van de DBFOcontracten.
Markt voor de levering van apparatuur en diensten voor de behandeling
van water
De grootste markt (qua aanbieders en vragers) in het segment laagwaardig water
is de markt voor levering van apparatuur en diensten voor de behandeling
van water. Immers, het overgrote deel van de gebruikers van laagwaardig water
verzorgt de behandeling in eigen beheer. Daarvoor zijn zij actief als vrager van
apparatuur en diensten. Aan de andere kant staan de leveranciers van apparatuur
en diensten.
6.3 Concurrentieanalyse voor de markt voor de winning en het
transport voor laagwaardig water
6.3.1 Marktmodel
De markt voor de winning en het transport van laagwaardig water kan het best
worden gekarakteriseerd als een oligopolie dan wel regionale oligopolies of zelfs
regionale monopolies. Op zich lijkt er sprake van een homogeen product. Echter,
doordat de situatie en omstandigheden (zoals beschikbaarheid, type en kwaliteit
van het water, te overbruggen afstand met leidingen, beschikbaarheid van reeds
aanwezige leidingen, benodigde vergunningen, e.d.) per regio of locatie verschillen,
kan ook worden beargumenteerd dat er sprake is van een heterogeen product.
Het aantal spelers op deze markt is beperkt, namelijk de industriewaterbedrijven,
die over het algemeen regionaal actief zijn.
6.3.2 Toe- en uittreding
De toe- en uittreding in deze markt is beperkt. De laatste jaren zijn de industriewaterbedrijven
ontstaan doordat drinkwaterbedrijven hun industriewateractiviteiten
onderbrachten in dochterondernemingen. Dit was slechts een verschui-

ving van activiteiten van de drinkwaterbedrijven naar hun dochters. Het aantal
industriewaterbedrijven neemt niet toe. De industriewaterbedrijven lijken vanwege
hun band met de drinkwaterbedrijven wel een voorsprong te hebben, omdat
zij reeds over leidingen, vergunningen en kennis beschikken. Nieuwe toetreders
krijgen niet zomaar vergunningen voor de winning van water. Het kan zelfs
zijn dat geen nieuwe vergunningen worden verleend omdat de plaatselijke
drinkwaterbedrijven daar al vergunningen hebben.
6.3.3 Substitutie
Het aantal afnemers dat de winning en levering van water heeft uitbesteed is beperkt.
Het overstappen naar een andere aanbieder is voor deze afnemers vaak
moeilijk of vrijwel onmogelijk. Dit komt ook in de telefonische enquête naar voren.
Het gaat om langlopende contracten waarbij grote investeringen zijn gedaan.
Verder is sprake van hoge investeringen, de relatief hoge kosten en de afhankelijkheid
van de waterbedrijven. Ook het in eigen beheer winnen en transporteren
van laagwaardig water is voor de meeste van deze bedrijven geen optie.
Daarbij spelen de hoge investeringen en kosten wederom een rol, maar ook
het ontbreken van geschikt water in de nabijheid. Een enkeling geeft aan geen
vergunning te kunnen krijgen.
6.3.4 Afnemers
Het aantal bedrijven waaraan de onttrekking en levering van water voor het gebruik
van laagwaardig water kan worden uitbesteed is beperkt. Verder is het
voor afnemers vaak moeilijk om over te stappen naar een andere leverancier of
over te gaan naar onttrekking in eigen beheer. De respondenten in de telefonische
enquête die makkelijk over kunnen gaan tot het in eigen beheer onttrekken
van water vinden dat ze een sterke positie hebben tegenover hun leverancier van
water. Zij hebben immers een alternatief. Anderen geven aan dat er onvoldoende
aanbod is en onvoldoende concurrentie, waardoor zij hun onderhandelingspositie
als zwak kenmerken.
6.3.5 Toeleveranciers
Het water wordt door de marktpartijen zelf gewonnen. Er is dus geen sprake van
toeleveranciers.
6.4 Concurrentieanalyse voor de markt voor behandeling voor laagwaardig
water (waaronder DBFO-diensten, met of zonder waterwinning)
6.4.1 Marktmodel
Het marktmodel van deze markt ligt tussen een oligopolie en monopolistische
concurrentie. Er zijn verschillende aanbieders op deze markt actief en er is sprake
van heterogene producten.
6.4.2 Toe- en uittreding
Toetreding van aanbieders van behandeling voor laagwaardig water is mogelijk.
Volgens geïnterviewde experts is de markt echter (nog) beperkt. Wanneer het
69

70
gaat om DBFO-diensten waarbij ook de waterwinning deel uitmaakt van de
dienst, is toetreding aanzienlijk lastiger. De nieuwkomer moet kunnen beschikken
over vergunningen voor onttrekking (over het algemeen via de afnemer).
Aangezien dergelijke vergunningen niet altijd worden verleend kan dit een belangrijke
drempel zijn om toe te treden. Toetreders kunnen mogelijk wel samenwerken
met bedrijven die wel over vergunningen beschikken. Dat zijn dan vaak
de drinkwaterbedrijven of hun dochterondernemingen.
6.4.3 Substitutie
In de meeste gevallen blijken er drempels te bestaan voor afnemers om voor de
behandeling van water over te stappen naar een andere leverancier of om over
te gaan tot behandeling in eigen beheer. Belangrijke drempels hiervoor zijn de
relatief hoge investeringen en hoge kosten. Overstappen betekent namelijk dat
nieuwe installaties moeten worden gebouwd en er is vaak sprake van bestaande
installaties en nog lopende contracten. In het geval ook de onttrekking van water
is uitbesteed worden de drempels hoger.
6.4.4 Afnemers
Ruim tweederde van de gebruikers van laagwaardig water in de telefonische enquête
geeft aan dat er voldoende aanbieders zijn waaraan de behandeling van
water uitbesteed kan worden. Van het beperkte aantal bedrijven dat de behandeling
daadwerkelijk heeft uitbesteed geeft 86% aan dat zij een (zeer) sterke positie
hebben ten opzichte van de bedrijven waaraan zij de behandeling hebben uitbesteed.
6.4.5 Toeleveranciers
Toeleveranciers van de bedrijven waaraan de behandeling kan worden uitbesteed
zijn vooral de aanbieders van apparatuur voor de behandeling van water. Uit gesprekken
is gebleken dat er voldoende (internationale) aanbieders zijn van apparatuur
(zie ook paragraaf 6.5 en 3.5).
6.5 Concurrentieanalyse voor de markt voor de levering van apparatuur
en diensten voor de behandeling van water
6.5.1 Marktmodel
De markt voor de levering van apparatuur en diensten voor de behandeling van
water is te karakteriseren als monopolistische concurrentie. Er zijn meerdere (internationale)
spelers actief op deze markt en er is sprake van een heterogeen
product.
6.5.2 Toe- en uittreding
Toe- en uittreding op de Nederlandse markt kent geen grote drempels. Er is
sprake van een internationale markt, waarbij de Nederlandse markt beperkt is
qua omvang.

6.5.3 Substitutie
Volgens de respondenten op de telefonische enquête onder gebruikers van laagwaardig
water zijn er voldoende aanbieders van apparatuur en is er voldoende
concurrentie. Derhalve lijkt het geen groot probleem voor de meeste afnemers
om te switchen tussen aanbieders.
6.5.4 Afnemers
Zoals aangegeven, is er sprake van een markt met voldoende aanbieders en voldoende
concurrentie. Het grootste deel van de bedrijven die de behandeling van
water in eigen beheer uitvoeren zegt een sterke tot zeer sterke positie te hebben
ten opzichte van de aanbieders van apparatuur en diensten. Argumenten die
daarbij worden genoemd zijn:
− er zijn voldoende aanbieders,
− er is voldoende concurrentie,
− afnemers kunnen de aanbieders tegen elkaar uitspelen,
− afnemers kennen de markt goed (ook technische kennis).
Minder dan een kwart van de respondenten zegt een zwakke positie te hebben
ten opzichte van de leveranciers van apparatuur en diensten. Het gaat om bedrijven
die relatief klein zijn of maar in beperkte mate water behandelen.
6.5.5 Toeleveranciers
De toeleveranciers van de leveranciers van apparatuur zijn de leveranciers van
onderdelen en grondstoffen. Aangezien deze relatie niet relevant is voor de onderhavige
studie, wordt hier geen aandacht aan besteed.
6.6 Conclusie
In het segment laagwaardig water heeft het grootste deel van de gebruikers van
laagwaardig water de winning en behandeling van water in eigen beheer. Voor
deze bedrijven is alleen de markt voor apparatuur en diensten van belang. Dit is
een (internationale) markt met voldoende concurrentie.
Voor de bedrijven die de winning (elders) en het transport hebben uitbesteed
zijn de keuzemogelijkheden en substitutiemogelijkheden beperkt. Alleen de industriewaterbedrijven
(dochters van de drinkwaterbedrijven) zijn actief op deze
markt. Evenals bij de drinkwaterbedrijven lijkt hier ook sprake te zijn van regionale
monopolies. Het is voor andere bedrijven vrijwel niet mogelijk om op deze
markt toe te treden, vanwege de benodigde vergunningen en/of de benodigde
relatief dure infrastructuur.
De markt voor de behandeling voor laagwaardig water (waaronder DBFOdiensten)
is (nog) beperkt van omvang. Toetreding is mogelijk. Alleen wanneer
ook de winning deel uitmaakt van de contracten is toetreding moeilijker. Dan zijn
immers vergunningen nodig, die niet zonder meer worden verleend. De mogelijkheden
voor afnemers om voor de behandeling van water over te stappen naar
een andere leverancier of dit in eigen beheer te doen worden beperkt door de
hoge investeringen en hoge kosten. Er is sprake van langlopende contracten die
niet zonder meer kunnen worden beëindigd. Pas bij het aflopen van contracten
zijn er mogelijkheden om over te stappen of over te gaan naar behandeling in
71

72
eigen beheer. Het in eigen beheer doen ligt echter niet voor de hand gezien de
trend om dergelijke activiteiten meer uit te besteden.

7 De keten voor hoogwaardig industriewater
7.1 Ketenschets
Industriële bedrijven die (veel) hoogwaardig water nodig hebben voor hun industriële
processen kunnen in hun waterbehoefte voorzien door gebruik te maken
van de drinkwaterleiding of van andere kanalen (zoals laagwaardig water). De
activiteiten die dan plaats (kunnen) vinden zijn weergegeven in de waardeketen
voor het segment hoogwaardig water in Figuur 17. De structuur van de waardeketen
geeft aan dat er meerdere mogelijkheden zijn afhankelijk van de plaats
van waterwinning, het al dan niet behandelen van het water, het in eigen beheer
dan wel uitbesteden van de waterwinning en waterbehandeling. Uit het voorgaande
blijkt dat de weg van levering van drinkwater door het drinkwaterbedrijf
naar behandeling (in eigen beheer) naar de industrie de belangrijkste lijn is, omdat
het grootste deel van de bedrijven gebruik maakt van drinkwater en dit zelf
behandelt.
Figuur 17 Schets van de waardeketen voor het segment ‘hoogwaardig water’
markt voor de
winning en het
transport voor
laagwaardig
water
Bron: EIM, 2009.
Waterwinning en eventuele voorbehandeling
(oppervlaktewater, grondwater, afvalwater)
Transport van water
(leidingen)
Behandeling van water
Transport van water (leidingen)
zelf
uitbesteed
Industrie
Afvalwater
Drinkwaterlevering
door drinkwaterbedrijf
markt voor levering
van drinkwater
markt voor behandeling voor
hoogwaardig water (waaronder DBFOdiensten,
met of zonder waterwinning)
Levering van apparatuur en
diensten (w.o. DBFO-diensten)
markt voor levering van
apparatuur en diensten voor de
behandeling van water
markt voor levering van hoogwaardig
water (industriële waterprojecten)
De structuur van de keten voor hoogwaardig water kent gelijkenissen met die
van laagwaardig water. Ook bij hoogwaardig water gaat het om onttrekking en
behandeling van water en spelen (dochters van) drinkwaterbedrijven en leveranciers
van apparatuur en diensten een rol. De belangrijkste verschillen met de keten
van laagwaardig water zijn:
− laagwaardig water wordt gebruikt als grondstof voor hoogwaardig water,
− ook drinkwater wordt gebruikt als grondstof voor hoogwaardig water,
− hergebruik van afvalwater als grondstof voor hoogwaardig water komt beduidend
minder voor,
73

74
− bij hoogwaardig water gaat het om complexere en/of specifiekere behandelingen,
− de kostprijs van hoogwaardig water is hoger,
− hoogwaardig water wordt voor andere doeleinden gebruikt.
7.2 Markten en partijen
In het segment ‘hoogwaardig water’ zijn, naast de afnemers, de industriewaterbedrijven,
de drinkwaterbedrijven en de leveranciers van apparatuur en diensten
relevant als marktpartijen. In de kolom is sprake van de volgende markten (zie
Figuur 17):
− markt voor de levering van drinkwater,
− markt voor de winning en het transport van water voor hoogwaardig water,
− markt voor behandeling voor hoogwaardig water (waaronder DBFO-diensten,
met of zonder waterwinning),
− markt voor de levering van apparatuur en diensten voor de behandeling van
water,
− markt voor de levering van hoogwaardig water.
Markt voor de levering van drinkwater
De markt voor de levering van drinkwater is reeds beschreven in hoofdstuk 5. Op
deze markt zijn de regionale drinkwaterbedrijven actief die drinkwater leveren in
de eigen regio aan de industriële gebruikers. Het gaat om regionale monopolies.
Markt voor de winning en het transport van water voor hoogwaardig
water
De markt voor winning en transport van water als grondstof voor hoogwaardig
water is in wezen dezelfde als die bij laagwaardig water. Gebruikers van hoogwaardig
water gebruiken deze markt relatief meer dan de gebruikers van laagwaardig
water. In de telefonische enquête ging het om 16% van de gebruikers
van hoogwaardig water. Op deze markt zijn industriewaterbedrijven (dochters
van de drinkwaterbedrijven) actief als aanbieders. Zij leveren aan de industriële
gebruikers. Zoals in het voorgaande hoofdstuk is aangegeven kunnen op deze
markt de industriewaterbedrijven als dochters van de drinkwaterbedrijven een
voorsprong hebben ten opzichte van andere aanbieders die op deze markt actief
zouden kunnen zijn, zoals aanbieders van apparatuur en DBFO-diensten, ingenieursbureaus
of samenwerkingsverbanden van dergelijke bedrijven. De industriewaterbedrijven
en hun moederbedrijven zijn in het bezit van vergunningen voor
de waterwinning, hebben kennis op het gebied van de aanleg van leidingen en
beschikken over leidingen voor ruw water van de drinkwaterbedrijven.
Markt voor behandeling voor hoogwaardig water (waaronder DBFOdiensten,
met of zonder waterwinning)
De behandeling voor de productie van hoogwaardig water wordt meer uitbesteed
dan die voor de productie van laagwaardig water. Het gaat dan ook om complexere
en/of specifiekere behandelingen. Onderdeel van de markt zijn de DBFOdiensten
waarbij het ontwerp, de bouw, de financiering en het beheer van de waterbehandeling
als pakket worden aangeboden. Dergelijke DBFO-diensten kunnen
betrekking hebben op uitsluitend behandeling van water, maar ook op winning
ter plaatse en vervolgens behandeling. Op deze markt zijn de leveranciers van

apparatuur en diensten en industriewaterbedrijven actief als aanbieders en de
industriële gebruikers als afnemers.
Markt voor de levering van apparatuur en diensten voor de behandeling
van water
In het segment hoogwaardig water is de markt voor levering van apparatuur en
diensten voor de behandeling van water een belangrijke markt, omdat het overgrote
deel van gebruikers van hoogwaardig water de behandeling in eigen beheer
verzorgt. Daarvoor zijn zij actief als vrager op de markt apparatuur en diensten.
Aan de andere kant staan de leveranciers van apparatuur en diensten. In grote
lijnen zijn dit waarschijnlijk dezelfde bedrijven als de leveranciers van apparatuur
en diensten van apparatuur in het segment ‘laagwaardig water’. Echter,
aangezien voor hoogwaardig water complexere behandelingen nodig zijn, gaat
het mogelijk om een kleiner aantal bedrijven die de apparatuur en diensten voor
hoogwaardig water kunnen leveren.
Markt voor de levering van hoogwaardig water
Ten slotte is er de markt voor de levering van hoogwaardig water. Dit lijkt vooralsnog
een kleine markt. Bij de leveranciers van hoogwaardig water wordt het
water gewonnen en behandeld tot hoogwaardig water en vervolgens via leidingen
geleverd aan de gebruikers. Het gaat hier om industriële projecten ten behoeve
van één of meerdere afnemers van hoogwaardig water. In dergelijke projecten
werken veelal meerdere bedrijven samen, zoals (dochters van) drinkwaterbedrijven,
leveranciers van apparatuur en diensten en ingenieursbureaus.
7.3 Concurrentieanalyse voor de markt voor de levering van drinkwater
7.3.1 Marktmodel
Op de markt voor levering van drinkwater zijn 11 drinkwaterbedrijven actief die
alle een eigen regionaal monopolie hebben (zie Tabel 5 en Figuur 10).
7.3.2 Toe- en uittreding
Door fusies tussen drinkwaterbedrijven is het aantal drinkwaterbedrijven de laatste
jaren sterk afgenomen. Gezien het wettelijk kader van de drinkwatervoorziening
is toetreding van nieuwe drinkwaterbedrijven niet mogelijk. Wel is het mogelijk
dat er nieuwe fusies tussen drinkwaterbedrijven plaats zullen vinden.
7.3.3 Substitutie
Voor industriële afnemers die drinkwater gebruiken om hoogwaardig water te
produceren zijn er over het algemeen weinig reële alternatieven. Van de respondenten
die drinkwater gebruiken als grondstof voor de productie van hoogwaardig
water zegt 19% dat het moeilijk is om over te stappen naar een andere leverancier
van water en 52% zegt zelfs dat dit vrijwel onmogelijk is. Alternatieven
vergen te hoge investeringen en/of de kosten van alternatieven zijn hoog. Deze
bedrijven zijn daarom sterk afhankelijk van de waterbedrijven.
75

76
De mogelijkheid om zelf water te onttrekken voor de productie van hoogwaardig
water is voor 28% van de respondenten op de telefonische enquête die drinkwater
gebruiken een moeilijk alternatief. 46% geeft aan dat dit vrijwel onmogelijk
is. De meest genoemde reden hiervoor is dat geen vergunning kan worden verkregen
(door bijna een derde van de respondenten genoemd). Andere belemmeringen
zijn de hoge investeringen, de hoge kosten en het ontbreken van geschikt
water bij het bedrijf.
7.3.4 Afnemers
De monopoloïde aanbodsituatie en de beperkte alternatieve mogelijkheden maken
de positie van de afnemers zwak. De industriële gebruikers van drinkwater
zijn gebonden aan de kaders voor de publieke drinkwatervoorziening. Vrije keuze
en overstapmogelijkheden ontbreken vaak.
7.3.5 Toeleveranciers
Het water wordt voornamelijk door de drinkwaterbedrijven zelf gewonnen in de
vorm van grond- en oppervlaktewater, en deels zelf geïnfiltreerd (duinwater). Zij
beschikken daarvoor reeds lange tijd over de benodigde vergunningen of concessies.
Ten aanzien van de benodigde apparatuur en leidingen hebben de drinkwaterbedrijven
een sterke positie. Uit gesprekken in en rond de markt blijkt dat er voldoende
(internationale) leveranciers actief zijn. Aangezien de drinkwaterbedrijven
aanbestedingsplichtig zijn, moeten grote aankopen (voor de drinkwatervoorziening)
openbaar aanbesteed worden.
7.4 Concurrentieanalyse voor de markt voor de winning en het
transport van water voor hoogwaardig water
7.4.1 Marktmodel
De markt voor de winning en het transport van water dat gebruikt kan worden
voor de productie van hoogwaardig water komt in wezen overeen met die voor
laagwaardig water (zie paragraaf 6.3). Deze markt kan worden gekarakteriseerd
als een oligopolie dan wel regionale oligopolies of zelfs regionale monopolies. Op
zich lijkt er sprake van een homogeen product. Echter, doordat de situatie en
omstandigheden (zoals beschikbaarheid, type en kwaliteit van het water, te
overbruggen afstand met leidingen, beschikbaarheid van reeds aanwezige leidingen,
benodigde vergunningen, e.d.) per regio of locatie verschillen kan ook worden
beargumenteerd dat sprake is van een heterogeen product. Het aantal spelers
op deze markt is beperkt, namelijk de industriewaterbedrijven.
7.4.2 Toe- en uittreding
De toe- en uittreding in deze markt is beperkt. De laatste jaren zijn de industriewaterbedrijven
ontstaan doordat drinkwaterbedrijven hun industriewateractiviteiten
onderbrachten in dochterondernemingen. Dit was slechts een verschuiving
van activiteiten van de drinkwaterbedrijven naar hun dochters. Het aantal
industriewaterbedrijven neemt niet toe. Zoals eerder aangegeven lijken de industriewaterbedrijven
vanwege hun band met de drinkwaterbedrijven een voor-

sprong te hebben, omdat zij reeds over leidingen, vergunningen en kennis beschikken.
Nieuwe toetreders krijgen niet zomaar vergunningen voor de winning
van water. Het kan zelfs zijn dat geen nieuwe vergunningen worden verleend
omdat de plaatselijke drinkwaterbedrijven daar al vergunningen hebben.
7.4.3 Substitutie
Het overstappen naar een andere aanbieder is in deze markt vaak moeilijk of
vrijwel onmogelijk. Het gaat om langlopende contracten waarbij grote investeringen
zijn gedaan. Overstappen betekent nieuwe investeringen. Ook het in eigen
beheer winnen en transporteren van water voor de productie van hoogwaardig
water is voor de meeste van deze bedrijven geen optie. Daarbij spelen de
hoge investeringen en kosten een rol, maar ook het ontbreken van geschikt water
in de nabijheid en het ontbreken van de benodigde vergunning.
7.4.4 Afnemers
Het aantal bedrijven waaraan de onttrekking en levering van water voor het gebruik
van hoogwaardig water kan worden uitbesteed is beperkt. Verder is het
voor afnemers vaak moeilijk om over te stappen naar een andere leverancier of
over te gaan naar onttrekking in eigen beheer. De respondenten in de telefonische
enquête die makkelijk over kunnen gaan tot het in eigen beheer onttrekken
van water vinden dat ze een sterke positie hebben tegenover hun leverancier van
water. Zij hebben immers een alternatief. Anderen geven aan dat er onvoldoende
aanbod is en onvoldoende concurrentie, waardoor zij hun onderhandelingspositie
als zwak kenmerken.
7.4.5 Toeleveranciers
Het water wordt door de marktpartijen zelf gewonnen.
7.5 Concurrentieanalyse voor de markt voor behandeling voor hoogwaardig
water (waaronder DBFO-diensten, met of zonder waterwinning)
7.5.1 Marktmodel
Het marktmodel van deze markt ligt tussen een oligopolie en monopolistische
concurrentie. Er zijn verschillende aanbieders op deze markt actief, namelijk de
leveranciers van apparatuur en diensten en industriewaterbedrijven, en er is
sprake van heterogene producten.
7.5.2 Toe- en uittreding
Toetreding van aanbieders van behandeling voor hoogwaardig water is mogelijk.
Wanneer het gaat om DBFO-diensten waarbij ook de waterwinning deel uitmaakt
van de dienst, is toetreding aanzienlijk lastiger. De nieuwkomer moet kunnen
beschikken over vergunningen voor onttrekking (eventueel via de afnemer).
Aangezien dergelijke vergunningen niet altijd worden verleend kan dit een belangrijke
drempel zijn om toe te treden. Toetreders kunnen dan samenwerken
met bedrijven die wel over vergunningen beschikken. Dat zijn dan vaak de
drinkwaterbedrijven of hun dochterondernemingen.
77

78
7.5.3 Substitutie
Voor het overstappen naar een andere leverancier voor de behandeling van het
water dan wel voor het in eigen beheer behandelen van het water blijken drempels
te bestaan. In de enquête gaven de meeste respondenten aan dat overstappen
of eigen beheer voor hen vrijwel onmogelijk is, met name vanwege de hoge
investeringen.
7.5.4 Afnemers
Ruim tweederde van de gebruikers van hoogwaardig water in de telefonische enquête
geeft aan dat er voldoende aanbieders zijn waaraan de behandeling van
water uitbesteed kan worden. Van het beperkte aantal bedrijven dat de behandeling
daadwerkelijk heeft uitbesteed geeft circa tweederde aan dat zij een sterke
positie hebben ten opzichte van de bedrijven waaraan zij de behandeling hebben
uitbesteed.
7.5.5 Toeleveranciers
Toeleveranciers van de bedrijven waaraan de behandeling kan worden uitbesteed
zijn vooral de aanbieders van apparatuur voor de behandeling van water. Uit gesprekken
is gebleken dat er voldoende (internationale) aanbieders zijn van apparatuur
(zie ook paragraaf 7.6).
7.6 Concurrentieanalyse voor de markt voor de levering van apparatuur
en diensten voor de behandeling van water
7.6.1 Marktmodel
De markt voor de levering van apparatuur en diensten voor de behandeling van
water is te karakteriseren als monopolistische concurrentie. Er zijn meerdere (internationale)
spelers (leveranciers van apparatuur en diensten) actief op deze
markt en er is sprake van een heterogeen product.
7.6.2 Toe- en uittreding
Toe- en uittreding op de Nederlandse markt kent geen grote drempels. Er is
sprake van een internationale markt, waarbij de Nederlandse markt beperkt is
qua omvang.
7.6.3 Substitutie
Volgens meer dan 90% van de respondenten op de telefonische enquête onder
gebruikers van hoogwaardig water zijn er voldoende aanbieders van apparatuur
en is er voldoende concurrentie. Derhalve lijkt het geen groot probleem voor de
meeste afnemers om te switchen tussen aanbieders.
7.6.4 Afnemers
Bijna driekwart van de bedrijven die de behandeling van water in eigen beheer
uitvoeren zegt een sterke tot zeer sterke positie te hebben ten opzichte van de

aanbieders van apparatuur en diensten. Argumenten die daarbij worden genoemd
zijn:
− er zijn voldoende aanbieders,
− er is voldoende concurrentie,
− de afnemer is een grote klant,
− afnemers kunnen de aanbieders tegen elkaar uitspelen,
− afnemers kennen de markt goed (ook technische kennis).
16% van de respondenten zegt een zwakke positie te hebben ten opzichte van
de leveranciers van apparatuur en diensten. Het gaat om bedrijven die relatief
klein zijn of maar in beperkte mate water behandelen.
7.6.5 Toeleveranciers
De toeleveranciers van de leveranciers van apparatuur zijn de leveranciers van
onderdelen en grondstoffen. Aangezien deze relatie niet relevant is voor de onderhavige
studie, wordt hier geen aandacht aan besteed.
7.7 Concurrentieanalyse voor de markt voor de levering van hoogwaardig
water (industriële projecten)
7.7.1 Marktmodel
In de markt voor de levering van hoogwaardig water gaat het om industriële projecten
waarbij winning en productie van het water centraal gebeurt en het geproduceerde
water vervolgens via leidingen aan de (industriële) afnemers wordt
geleverd. Dergelijke projecten worden vooral opgezet op plaatsen waar sprake is
van een of meerdere bedrijven met veel vraag naar hoogwaardig water (veelal
concentraties van bepaalde industriële bedrijven). Dit komt bijvoorbeeld voor in
het Botlek-/Europoortgebied waar Evides Industriewater actief is.
De markt voor de industriële waterprojecten heeft het karakter van een oligopolie,
dan wel regionale oligopolies. Met name Evides Industriewater is actief op
deze markt. Maar ook HydroBusiness (dochter van Brabant Water) en VIW zijn
actief op het gebied van industriële waterprojecten. Vaak wordt in deze projecten
samengewerkt met andere bedrijven, zoals leveranciers van apparatuur, ingenieursbureaus,
waterschappen en/of de afnemers.
7.7.2 Toe- en uittreding
Toetreding is in deze markt moeilijk. Winning van water maakt deel uit van deze
industriële projecten. Daarvoor zijn vergunningen nodig, die niet altijd worden
verleend. Dit maakt het voor nieuwkomers op de markt moeilijk om zonder samenwerking
met plaatselijke spelers (zoals (de dochters van) drinkwaterbedrijven
en soms ook waterschappen) de markt voor industriële waterprojecten te
betreden.
7.7.3 Substitutie
Substitutiemogelijkheden voor de afnemers liggen vooral op het niveau van winning
en behandeling in eigen beheer. Echter, wanneer het de afnemers juist te
doen is om de watervoorziening uit te besteden is eigen beheer niet direct aan
79

80
de orde. Daarnaast is uitbesteding in de betreffende gevallen waarschijnlijk
goedkoper. Substitutie naar andere aanbieders van industriële projecten lijkt
moeilijk omdat er sprake is van toetredingsdrempels voor deze aanbieders.
7.7.4 Afnemers
Over het algemeen gaat het om grote afnemers die een sterke positie hebben op
de markt. Daarnaast zijn zij vaak ook zelf in meer of mindere mate betrokken bij
de industriële projecten.
7.7.5 Toeleveranciers
Toeleveranciers zijn vooral de aanbieders van apparatuur voor de behandeling
van water. Uit gesprekken is gebleken dat er voldoende (internationale) aanbieders
zijn van apparatuur (zie ook paragraaf 7.6).
7.8 Conclusie
In het segment hoogwaardig water gebruikt ruim de helft van de industriële gebruikers
drinkwater voor de productie van hoogwaardig water. Deze afnemers
zijn sterk gebonden aan de regionale drinkwaterbedrijven. Zij hebben nauwelijks
mogelijkheden om op een andere wijze in de waterbehoefte te voorzien.
Ongeveer een kwart van de gebruikers van hoogwaardig water heeft de winning
van water in eigen beheer. Voor deze bedrijven is alleen de markt voor apparatuur
en diensten van belang. Dit is een (internationale) markt met voldoende
concurrentie.
Voor de bedrijven die de winning (elders) en het transport van water voor het
produceren van hoogwaardig water hebben uitbesteed zijn de keuzemogelijkheden
en substitutiemogelijkheden beperkt. Het gaat hier om de levering van laagwaardig
water via leidingen, dat alleen door de industriewaterbedrijven (dochters
van de drinkwaterbedrijven) wordt verzorgd. Evenals de drinkwaterbedrijven lijkt
hier ook sprake te zijn van regionale monopolies. Het is voor andere bedrijven
vrijwel niet mogelijk om op deze markt toe te treden, vanwege de benodigde
vergunningen en/of de benodigde relatief dure infrastructuur.
80% van de gebruikers van hoogwaardig water heeft de behandeling van water
in eigen beheer. Voor de behandeling van water is voor deze bedrijven alleen de
markt voor apparatuur en diensten van belang. Dit is een internationale markt
met voldoende concurrentie.
Op de markt voor de behandeling voor hoogwaardig water (waaronder DBFOdiensten)
zijn verschillende aanbieders actief en is toetreding mogelijk. Op deze
markt is sprake van concurrentie. Echter, wanneer ook de winning deel uitmaakt
van de contracten is toetreding moeilijker, onder andere doordat vergunningen
nodig zijn of doordat men afhankelijk is van de lokale waterbedrijven. De mogelijkheden
voor afnemers om voor de behandeling van water over te stappen naar
een andere leverancier of dit in eigen beheer te doen worden sterk beperkt door
de hoge investeringen die daarvoor nodig zijn. Er is sprake van langlopende contracten
die niet zonder meer kunnen worden beëindigd. Pas bij het aflopen van
contracten zijn er mogelijkheden om over te stappen of over te gaan naar be-

handeling in eigen beheer. Het in eigen beheer doen ligt echter niet voor de
hand, gezien de trend om dergelijke activiteiten meer uit te besteden.
Ten slotte is er de markt voor de levering van hoogwaardig water, die (nog) beperkt
is qua omvang. Dit betreft industriële projecten waar de winning en behandeling
door een aanbieder (of een samenwerkingsverband) plaatsvindt en het
hoogwaardig water via leidingen aan de afnemer wordt geleverd. Dergelijke projecten
komen voor op plaatsen waar gebruikers van hoogwaardig water gevestigd
zijn die (gezamenlijk) veel hoogwaardig water gebruiken (lokale bedrijventerreinen).
Voor nieuwkomers is het moeilijk om toe te treden zonder samen te
werken met andere partijen (met name de lokale (industrie)waterbedrijven die
over vergunningen voor de winning van water beschikken). Voor afnemers is het
moeilijk om over te stappen omdat de infrastructuur speciaal is aangelegd voor
de afnemers die daar gebruik van maken en omdat de afnemers vaak deel uitmaken
van de samenwerkingsverbanden die verantwoordelijk zijn voor de totstandkoming
van de industriële projecten.
81

BIJLAGE I Geraadpleegde bronnen
− Balance, T. and A. Taylor, Competition and Economic Regulation in Water,
IWA publishing 2005.
− Brabant Water: http://www.brabantwater.nl/
− CBS, Milieu en Natuur Compendium 2006.
− Damme, Erik van, Leveren van water: met marktwerking meer nut?, Tilburg,
2006.
− DHV Advies- en ingenieursbureau:
http://water.dhv.com/NL/waterbehandeling/industrieelafvalwater/
− Dijkgraaf, E. et al., Mogelijkheden tot marktwerking in de Nederlandse watersector,
EUR (Ocfeb), Rotterdam, 1997.
− DZH Duinwaterbedrijf Zuid-Holland: http://www.dzh.nl/
− Evides, Jaarverslag 2007.
− Evides: http://www.evides.nl/
− e-Water Group: http://www.ewatergroup.nl/
− Finger, Matthias, Jeremy Allouche, Patricia Luis-Manso (editors), Water and
Liberalisation, European water scenarios, IWA publishing 2007.
− Haskoning: http://industrialwater.royalhaskoning.com/
− H2O, Tijdschift voor watervoorziening en waterbeheer
− HydroBusiness: http://www.hydrobusiness.nl/
− International Life Sciences Institute, Considering water quality for use in the
food industry, april 2008.
− Kiwa Water Research / Industrie Water: http://www.kiwa-iw.nl/
− Ministerie van VROM, Notitie ordening industriewater, Den Haag, 2003.
− Muizer, A. en A. Leusink, Economische betekenis van waterzuiveringstechnologie,
EIM, Zoetermeer, 2005.
− Muizer, A.P., Sectorschets Water 2007, Studie in opdracht van de EVD, Zoetermeer/Den
Haag, 2007.
− Muizer, A.P., Basismeting innovatieprogramma watertechnologie, EIM, Zoetermeer,
2008.
− Netwerk industriewater: http://www.industriewater.net/ (nu: Waterforum)
− North Water: http://www.northwater.nl/
− NWP Netherlands Water Partnership: http://www.nwp.nl/
− Oasen: http://www.oasen.nl/
− OECD, Competition and regulation in the water sector, 2004.
− Parlando (http://parlando.sdu.nl): Kamerstukken ten aanzien van de Nieuwe
bepalingen met betrekking tot de productie en distributie van drinkwater en
de organisatie van de openbare drinkwatervoorziening (Drinkwaterwet), dossiernummer
30895.
− PWN Provinciaal Waterleidingbedrijf Noord-Holland: https://www.pwn.nl/
− TU Delft (Interfacultair Onderzoekscentrum Ontwerp en Management van Infrastructuren),
Vergelijking nutssectoren. Eindrapportage, Delft, 2000.
− Twynstra Gudde en Royal Haskoning, Towards Integrated Water Legislation in
The Netherlands, Lessons from other countries, 2004.
− Unie van waterschappen: http://www.uvw.nl/
− VEMW Vereniging voor Energie, Milieu en Water: http://www.vemw.nl/ + statistische
gegevens van VEMW-bureau.
− Veolia Water: http://www.veoliawater.com/
− Vewin: http://www.vewin.nl/, o.a. Waterleidingstatistieken, Zicht op water.
− Vitens: http://www.vitens.nl/Zakelijk/
83

84
− Waterforum: http://www.waterforum.net/
− WaterNet: http://www.waternet.nl/.
− Waterschap Velt en Vecht: http://www.veltenvecht.nl/
− WBG Waterleidingbedrijf Groningen: http://www.waterbedrijfgroningen.nl/
− WMD Waterleidingmaatschappij Drenthe: http://www.wmd.nl/
− WML Waterleidingmaatschappij Limburg: http://www.wml.nl/
− WRC in association with Ecologic, Study on the application of the competition
rules to the water sector in the European Community, STUDY CONTRACT NO.
COMP/2002/E3/SI2.334052, 2002.

BIJLAGE II Telefonische enquête
EIM heeft een telefonische enquête uitgevoerd onder grotere vestigingen (100 en
meer werkzame personen) van bedrijven in industriële sectoren die volgens gegevens
van het CBS grote gebruikers zijn van water in de industriële processen,
namelijk de sectoren voedingsmiddelenindustrie, papier- en grafische industrie,
raffinaderijen, de chemische sector en de basismetaalindustrie. Er is voor gekozen
om de grootste bedrijven uit deze sectoren te selecteren, omdat verwacht
mag worden dat dat de grootste gebruikers per sector zijn. Uit het DMCDbestand
(een bedrijvenbestand op basis van KvK-gegevens) zijn alle 436 vestigingen
met 100 of meer werkzame personen uit de betreffende sectoren getrokken.
Vertegenwoordigers van 152 van deze bedrijven zijn telefonisch geïnterviewd
(ofwel 35% van het bestand). In Tabel 22 zijn de 436 vestigingen uit de
populatie verdeeld naar grootteklasse en sector. In Tabel 23 is de respons weergegeven
naar grootteklasse en sector.
De resultaten zijn op basis van grootteklasse en sector herwogen, zodat een betrouwbaar
beeld is verkregen over de 436 vestigingen met 100 of meer werkzame
personen in de betreffende sectoren.
Tabel 22 Populatie vestigingen van 100 en meer werkzame personen, naar sector en naar
grootteklasse
Grootteklasse
Sector 100-199 200-499 500-749 750-999 ≥ 1.000 totaal
Voedingsmiddelenindustrie 84 72 8 6 4 174
Papier- en grafische industrie 34 23 2 2 1 62
Raffinaderijen 2 4 2 0 0 8
Chemische sector 72 47 9 5 13 146
Basismetaalindustrie 28 10 5 2 1 46
totaal 220 156 26 15 19 436
Bron: DMCD, bewerking EIM.
85

86
Tabel 23 Respons naar sector en naar grootteklasse
Grootteklasse
Sector 100-199 200-499 500-749 750-999 ≥ 1.000 totaal
Voedingsmiddelenindustrie 23 24 5 5 3 60
Papier- en grafische industrie 8 7 2 1 0 18
Raffinaderijen 0 2 1 0 0 3
Chemische sector 28 18 4 1 9 60
Basismetaalindustrie 5 4 1 0 1 11
totaal 64 55 13 7 13 152
Bron: EIM, 2008.

BIJLAGE III Wet- en regelgeving
Formeel is de markt voor industriewater vrij. Echter, er zijn diverse aspecten uit
het wet- en regelgevend kader in Nederland ten aanzien van water die van invloed
zijn op de concurrentieverhoudingen in de markten voor water voor industrieel
gebruik. Hier worden de volgende aspecten besproken:
− vergunningverlening en heffingen voor de winning van water,
− het publieke karakter van drinkwaterbedrijven,
− andere relevante aspecten.
Vergunningverlening en heffingen voor de winning van water
Voor het winnen van water is een vergunning nodig. De volgende instanties zijn
verantwoordelijk voor de vergunningverlening:
− provincies voor grondwateronttrekking en voor onttrekking van oppervlaktewater
vanaf 150.000 m 3 per jaar,
− waterschappen voor de onttrekking van oppervlaktewater tot 150.000 m 3 per
jaar,
− Inspectie voor Verkeer en Waterstaat voor de onttrekking van water uit rijkswateren.
Op de onttrekking van zuiver grondwater is een landelijke belastingheffing van
17 cent per m 3 van toepassing. Provincies kunnen daar nog een extra heffing bovenop
zetten. In de provincie Noord-Brabant wordt bijvoorbeeld een provinciale
heffing van 2 cent per m 3 toegepast. Voor de onttrekking van oppervlaktewater
en van brak grondwater geldt geen belasting.
Drinkwaterbedrijven en bedrijven die momenteel al zelf water winnen beschikken
reeds over de benodigde vergunningen. Nieuwe vergunningen worden echter niet
zonder meer verleend. Ten aanzien van het vergunningenbeleid zou sprake zijn
van een standstill-beleid, waardoor het lastig is om bestaande vergunningen uit
te breiden en nieuwe vergunningen te verkrijgen. Daarnaast is in interviews aangegeven
dat bij de vergunningverlening tevens gekeken wordt naar de reeds uitgegeven
vergunningen. Zo zou het voor kunnen komen dat een vergunning niet
wordt verleend omdat plaatselijke (industrie)waterbedrijven reeds over vergunningen
beschikken. Ook zouden andere publieke belangen zoals werkgelegenheid
soms een rol spelen bij de vergunningverlening. Daarbij wordt erop gewezen dat
provincies verantwoordelijk zijn voor de vergunningverlening terwijl zij ook (mede-)eigenaar
zijn van de waterbedrijven, en tevens economisch belang hebben
bij de vestiging van nieuwe bedrijven in hun provincie.
Sommige geïnterviewde experts noemen voorbeelden waarbij een provincie in
eerste instantie een vergunning voor eigen onttrekking van grondwater door een
bedrijf had geweigerd, maar vervolgens het economisch belang van de investering
in een nieuwe productiefaciliteit van dit bedrijf in de provincie heeft laten
prevaleren. In een ander genoemd voorbeeld wordt gesteld dat een provincie een
vergunning voor eigen onttrekking onder druk van het drinkwaterbedrijf heeft
geweigerd.
Voor dit onderwerp geldt de vraag op grond van welke argumenten de provinciale
besluiten tot stand zijn gekomen. Eigenlijke argumenten liggen bijvoorbeeld
87

88
bij het gevaar voor de grondwaterstand en het gevaar van beïnvloeding van de
kwaliteit van het grondwater door eigen onttrekking. Ook het laten prevaleren
van het economisch belang kan een eigenlijk argument zijn, wanneer de eerder
genoemde aspecten niet van toepassing zijn en de extra werkgelegenheid in een
grote maatschappelijke behoefte voorziet. In dergelijke gevallen is een inzicht in
de argumentatie en een goede onderbouwing van de provinciale besluiten noodzakelijk.
Het publieke karakter van drinkwaterbedrijven
De voorziening van drinkwater en de rol en positie van de publieke drinkwaterbedrijven
zijn nu nog geregeld in de Waterleidingwet en het Waterleidingbesluit.
In Nederland zijn 11 publieke drinkwaterbedrijven actief die eigendom zijn van
provincies en gemeenten (direct of indirect). De drinkwaterbedrijven zijn verantwoordelijk
voor de publieke drinkwatervoorziening (waaronder de winning, de
behandeling, de aanleg van leidingen en de distributie). Zij beschikken hiervoor
over regionale monopolies. Aangezien drinkwaterbedrijven via dochterondernemingen
ook actief zijn in de markt voor industriewater heeft hun publieke karakter
ook consequenties voor de markten voor industriewater. Zo hebben deze bedrijven
vergunningen voor de onttrekking van water in hun eigen regio’s die een
concurrentievoordeel op kunnen leveren in de industriewatermarkt. Daarnaast is
binnen de publieke drinkwaterbedrijven de benodigde kennis voor winning en
behandeling van water aanwezig die ook aangewend kan worden op de industriewatermarkt.
Een ander genoemd voorbeeld van mogelijke belangenverstrengeling doet zich
voor bij drinkwaterbedrijven die grote dividenduitkeringen doen aan hun aandeelhouders.
De vraag is dan of de publieke taak van deze bedrijven in gevaar
komt wanneer dividenduitkeringen aan de aandeelhouders voor andere doeleinden
worden aangewend. De vraag die daarnaast kan worden gesteld is of de
drinkwaterprijs niet te hoog is wanneer sprake is van dergelijke hoge uitkeringen.
De in sommige interviews gesuggereerde mogelijke belangenverstrengeling
van aandeelhouders bij de aanbesteding van grootschalige waterprojecten wordt
in andere interviews sterk ontkend. De aandeelhouders zouden slechts op afstand
betrokken zijn en dan met name bij beslissingen omtrent de uitkering van
dividend. Wel wordt gesuggereerd in dit verband om te kijken naar de samenstelling
van de Raad van Commissarissen en naar mogelijke belangenverstrengelingen
van hen. Zij zouden meer dan de aandeelhouders betrokken zijn bij de
bedrijfsvoering van drinkwaterbedrijven.
Momenteel wordt gewerkt aan een nieuwe Drinkwaterwet, die bepalingen kent
ten aanzien van:
− de organisatie van de openbare drinkwatervoorziening (regeling van overheidseigendom
en aanwijzing distributiegebieden);
− de kwaliteit van drinkwater, en de daaraan verbonden verantwoordelijkheden
van de eigenaren van drinkwaterbedrijven en collectieve installaties;
− leveringszekerheid (ook in crisisomstandigheden) en continuïteit;
− doelmatigheid (onderlinge prestatievergelijking ten aanzien van de aspecten
kwaliteit, milieu, klanttevredenheid en kostenefficiëntie);
− kostendekkende tarieven;
− toezicht en handhaving;
− drinkwaterbesluit.

Essentiële aspecten ten aanzien van drinkwater zijn het hanteren van kostendekkende,
transparante en niet discriminerende tarieven, maatregelen om hoge
winsten te voorkomen en een verbod op kruissubsidies. In het wetsvoorstel krijgt
de NMa het toezicht op het verbod op kruissubsidies.
In principe is ook in de nieuwe wet de markt voor industriewater vrij. De wet
(zoals het wetsvoorstel er nu uitziet) dwingt de drinkwaterbedrijven hun industriële
wateractiviteiten zichtbaar te scheiden van hun publieke wettelijke taak
als leverancier van drinkwater 33 . In hoeverre de regels voor de drinkwaterbedrijven
ten aanzien van de tarieven, de winsten, de bestuurlijke verhoudingen e.d.
invloed hebben op de industriewaterbedrijven (dochters van de drinkwaterbedrijven)
is vooralsnog onduidelijk.
Andere relevante aspecten
Er zijn verschillende publieke instanties (provincies, waterschappen, gemeenten)
die via hun eigen beleid en wet- en regelgeving invloed kunnen hebben op de
concurrentieverhoudingen op de markten voor industriewater. Hiervoor is al gewezen
op het meenemen van publieke belangen als werkgelegenheid in de besluitvorming
over vergunningaanvragen en de extra heffingen op de onttrekking
van grondwater. Waterschappen hebben invloed op de industriewatermarkt door
hun beleid, regels en heffingen op het gebied van de lozing van afvalwater. Een
ander aspect waardoor de werking van de industriewatermarkten beperkt kan
zijn is dat in sommige delen van het land aanleg van een concurrerend netwerk
wettelijk verboden is. Zo zou de provincie Noord-Brabant, grootaandeelhouder
van Brabant Water, een verbod uitgevaardigd hebben op het aanleggen van een
concurrerend netwerk voor levering van industriewater 34 .
33 Bron: http://www.waterforum.net/index.asp?url=/template_a1.asp&que=paginanr=5197
34 Damme, Erik van, Leveren van water: met marktwerking meer nut?, Tilburg, 2006, 5.
89

BIJLAGE IV Vergelijking met het buitenland
Markten op het gebied van water zijn plaatselijke markten. Water leent zich niet
voor transport over grotere afstanden. Een internationale markt voor water ligt
derhalve niet voor de hand. De marktsituaties en het bijbehorende wet- en regelgevend
kader in andere landen verschillen daardoor ook tussen landen.
Evenals in Nederland heeft de wet- en regelgeving vooral betrekking op de
drinkwatervoorziening en zijn de consequenties hiervan voor de industriewatermarkten
niet altijd duidelijk. Hier wordt nader ingegaan op de situaties in het
Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en België.
Verenigd Koninkrijk (Engeland en Wales)
In het Verenigd Koninkrijk is de Water Act van kracht. Een van de doelen van de
Act was het vergroten van de concurrentie. Met de Water Act van 1989 is de water-
en afwatersector geprivatiseerd. Daarna is er uitgebreide regelgeving gekomen
die ervoor moest zorgen dat de geprivatiseerde ondernemingen een acceptabele
kwaliteit van diensten aanbieden (met name voor de consumenten van
water).
De Water Act van 2003 heeft geleid tot een nieuw vergunningssysteem voor
nieuwe toetreders om water te leveren aan grote commerciële en industriële
klanten, gebaseerd op een waterconsumptiedrempel (water consumption threshold).
In plaats van vergunningtoekenning op basis van het doel van het gebruik
vindt nu vergunningtoekenning plaats op basis van de hoeveelheid die gebruikt
wordt. Alle nieuwe vergunningen zijn verder beperkt in tijd.
Office of Water Services (OFWAT) is verantwoordelijk voor de economische regelgeving
voor de waterindustrie.
De watersector in Engeland en Wales wordt gekenmerkt door middelgrote private
ondernemingen.
Duitsland
De watersector in Duitsland wordt gekenmerkt door grotendeels kleine publieke
waterbedrijven. Duitsland heeft een federale regeringsstructuur waarbinnen 16
Länder een relatief grote mate van autonomie hebben. Federalisme en subsidiariteit
zijn prominente kenmerken in het Duitse waterbeleid. Bevoegdheden voor
algemene waterbeheersingstaken zijn verdeeld over het federaal niveau en het
Länder-niveau. Op basis van de Grundsetz (basiswet) is de federale regering alleen
bevoegd om kaderwetgeving te maken op het gebied van waterbeheersing.
De 16 Länder zijn bevoegd tot het stellen van regelgeving gebaseerd op het principe
van subsidiariteit. De Länder hebben daarom hun eigen waterwetgeving
waarbinnen rekening wordt gehouden met de specifieke (water)kenmerken binnen
een staat.
Het federalisme brengt nog een ander kenmerk mee in het Duitse waterbeleid:
gemeentelijke autonomie (kommunale Selbstverwaltung). De Grundsetz van de
federale republiek en de constituties van de Länder garanderen gemeentelijke
controle bij lokale aangelegenheden. Dit omvat een verplichting om te voorzien
91

92
in adequate leefomstandigheden en het daarmee samenhangende recht op de
beheersing van de voorziening in publieke diensten, zoals de levering van water
en riolering. Gemeenten hebben hiervoor een grote vrijheid om institutionele en
organisatorische maatregelen te treffen, in hun eentje, of in samenwerking met
andere gemeenten, andere publieke organen.
Ieder gebruik van water vereist een vergunning, tenzij in de federale wet of in de
regelgeving van de Länder uitdrukkelijk is aangegeven dat dit niet nodig is. Deze
uitzonderingen zijn van toepassing op kustwateren en op gebruik van grondwater
onder bepaalde omstandigheden. Niemand heeft het recht op een vergunning,
iedereen heeft het recht op een behoorlijke vergunningaanvraagprocedure. Een
vergunning kan afgegeven worden voor een bepaalde tijd of voor onbepaalde tijd
en kan worden ingetrokken wanneer dit is gerechtvaardigd op grond van waterbescherming
en waterbeheersing.
De Duitse industrie is over het algemeen ‘self supplier’ van water bestemd voor
industrieel gebruik. Slechts 5% van het industriewater wordt afgenomen van het
publieke netwerksysteem. De industriële sector heeft recht op watergebruik zoals
particuliere gebruikers dat hebben. Bedrijven in deze sector moeten echter soms
aan extra vereisten voldoen willen zij een vergunning verkrijgen. Er zijn bijvoorbeeld
vereisten op het gebied van locatie van de bron, het gebruik, beheerskwesties
en effecten op het milieu.
Frankrijk
De gemeenten (communes) zijn verantwoordelijk voor de drinkwatervoorraad, de
riolering, afvalwater en rivieronderhoud. Omdat Franse gemeenten vaak klein
zijn (80% heeft minder dan 1.000 inwoners) en het hen aan kennis en middelen
ontbreekt, worden deze taken vaak uitbesteed aan de watersector of worden de
taken opgepakt door samenwerkende gemeenten.
Een vergunning is nodig voor nagenoeg ieder gebruik van oppervlaktewater of
grondwater. Aanvragen worden behandeld door de departementale of regionale
staatsadministraties. Wanneer een activiteit mogelijk schadelijk is voor de gezondheid
of effecten heeft op waterbronnen of ecosystemen, of het risico op
overstromingen vergroot, dan is voor een vergunningverlening eerst een publiek
onderzoek nodig. De eigenaren of gebruikers van vergunningen hebben de plicht
om een monitoringsysteem op te zetten en de resultaten te rapporteren.
Heffingen mogen worden gevraagd wanneer publieke of private organisaties of
individuele gebruikers:
- bijdragen aan verslechtering van de waterkwaliteit,
- water onttrekken van natuurlijke bronnen, of
- de omgeving van een stroomgebied veranderen.
Het heffingssysteem wordt gemanaged door de Agences de l’Eau en is gebaseerd
op het principe van ‘de vervuiler betaalt’.
De rol van private ondernemingen in de watersector in Frankrijk is erg groot.
Momenteel zijn er drie grote nationale private waterondernemingen die respectievelijk
4.000, 3.000 en 6.000 contracten met gemeenten hebben en respectievelijk
25 miljoen, 14 miljoen en 6 miljoen klanten hebben. Daarnaast is er een
aantal lokale en regionale samenwerkingsverbanden die meedingen naar contrac-

ten in de betreffende gebieden. Ongeveer 800 contracten lopen per jaar af,
waarvan ongeveer 20% overgaat naar een andere leverancier.
Bijna alle particuliere en industriële gebruikers van water betalen naar verbruik.
In het algemeen wordt gedacht dat de tarieven overeenkomen met de kosten
voor het aanbieden van waterdiensten.
België (Vlaanderen)
België heeft een behoorlijk integraal waterbeleid. In één Waterwet zijn verschillende
aspecten te vinden: beheersing van de waterhoeveelheid (quantity management),
bescherming tegen overstromingen, oppervlakte- en grondwatermanagement,
watertransport, calamiteiten, beheersing van waterbronnen, riolering,
milieu en ruimtelijke ontwikkeling en internationale samenwerking.
Op basis van de Grondwaterwet kunnen regelingen of verboden worden getroffen
of vergunningen worden afgegeven voor activiteiten die het grondwater mogelijk
zouden kunnen aantasten. Voor oppervlaktewater geldt hetzelfde op basis van de
Wet op de bescherming van de oppervlaktewateren tegen verontreiniging.
De watersector in België wordt gekenmerkt door middelgrote en kleine waterbedrijven
die in publieke handen zijn.
93

BIJLAGE V Branche- en kennisorganisaties
VEMW
De Vereniging voor Energie, Milieu en Water (VEMW) afficheert zichzelf als ‘Kenniscentrum
en belangenbehartiger van zakelijke energie- en watergebruikers’.
Leden zijn (grote) bedrijven en instellingen, die grote hoeveelheden energie
en/of water gebruiken. Zie verder http://www.vemw.nl.
Vewin
Vewin is de Vereniging van waterbedrijven in Nederland, opgericht in 1952. De
organisatie had toen 177 leden. Nu (2008) zijn het er nog tien 35 . Belangrijkste
taak is het behartigen van de (gezamenlijke) belangen van de leden in Den Haag
en in Brussel. Vewin is met 22 FTE en een budget van circa € 7 mln. een brancheorganisatie
van gemiddelde grootte, en heeft samen met de Unie van Waterschappen
ook een bureau in Brussel. Zie verder http://www.vewin.nl/.
Vereniging Industriewater in Brabant
Deze vereniging heeft 50 leden die gezamenlijk 50 miljoen m 3 industriewater gebruiken,
waarvan circa 40 miljoen zelf wordt onttrokken door de bedrijven en
circa 10 miljoen wordt geleverd door Brabant Water.
VLM
De Vereniging van Leveranciers van Milieuapparatuur en –technieken (VLM),
branchevereniging van FME-CWM is het platform voor en door leveranciers van
milieutechnologie en maakt zich sterk voor collectieve belangenbehartiging, informatievoorziening
en export- en handelsbevordering. Zie verder
http://www.vlm.fme.nl/vlm/.
SKIW
De Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie (SKIW), sinds kort
met het secretariaat bij FME-CWM, is een samenwerkingsverband voor kennisuitwisseling
dat wil bijdragen aan innovaties op het gebied van waterbehandeling.
In de stichting zijn zowel leveranciers als eindgebruikers, kennisinstituten
en adviesbureaus in de watersector vertegenwoordigd.
Aqua Nederland
Aqua Nederland, aangesloten bij FME-CWM, is de branchevereniging voor de waterbehandelingssector
en richt zich op ‘waterzorg’. Onder waterbehandeling
wordt verstaan: het in positieve zin beïnvloeden van de waterkwaliteit voor technische
(of consumptieve) doeleinden, door middel van waterbehandelingsproducten
en/of -apparatuur. De vereniging is opgericht in 1990 en heeft inmiddels
ruim 60 leden. Aqua verzorgt collectieve belangenbehartiging, informatieuitwisseling
en contacten met marktpartijen en gebruikers. Via werkgroepen van
35
Verdere concentratie is te verwachten: Evides en DZH hebben al belangstelling getoond voor
(de aandelen van) Oasen: zie http://www.oasen.nl/oasen/missie/.
95

96
ledenbedrijven wordt samengewerkt op het gebied van onder meer milieu, weten
regelgeving, hergebruik van water, normalisatie en waterkwaliteitseisen.
Unie van Waterschappen
De 27 waterschappen in Nederland zijn verenigd in de Unie van Waterschappen.
De Unie van Waterschappen behartigt hun belangen. Zie verder
http://www.uvw.nl.
Netherlands Water Partnership (NWP)
Het Netherlands Water Partnership (NWP) is een publiek-private netwerkorganisatie
die opereert als onafhankelijk coördinatie- en informatiepunt voor de Nederlandse
watersector. Doel is tot een zeer goed georganiseerd Nederlands waternetwerk
te komen. Het NWP stimuleert samenwerking en afstemming tussen
de relevante partijen in de Nederlandse watersector. Deelnemers van het NWP
zijn overheden, kennisinstellingen, bedrijven en maatschappelijke instellingen.
KWR Industrie & Water
KWR Industrie & Water is een gespecialiseerde loket voor de industriële markt
(industriewater, chemie, papier, voedingsmiddelen, glastuinbouw, viskwekerijen,
zwembaden, textiel, wasserijen). KWR Industrie & Water biedt de industrie expertise
op gebieden als koelwater en ketelvoedingswater, waterhergebruik, proceswater,
afvalwater, legionella en membraantechnologie.

EIM
onderdeel van Panteia
Onderzoek voor Bedrijf & Beleid
BREDEWATER 26
POSTBUS 7001
2701 AA ZOETERMEER
T. 079 343 02 00
F. 079 343 02 02
E. INFO@EIM.NL
WWW.EIM.NL