immaterieel erfgoed 2012 1 - Nederlands Centrum voor Volkscultuur

Op het
kerkplein voor de
Sint Servatiuskerk
worden de kaarsjes
uitgedeeld.
De kapel met de
put. Het water in de
put staat hoger dan het
water in het riviertje
naast de kapel.
De plek van de
Valentijnsbron
is al eeuwen
een plaats om
te mediteren.
‘Ik vind het veel waard dat mensen bij ziekte of in nood steun bij
elkaar zoeken,’ zegt pastoor Rijkers. ‘Op die ogenblikken is het heel
belangrijk dat iemand niet alleen staat. Het zoeken van steun bij
Sint Valentinus leeft echt in de parochie, het hele jaar door. De kerk
is op slot, dat moet tegenwoordig wel, maar er wordt gemakkelijk
een bezoek gebracht aan de kapel. Mensen vinden er rust. Het is
belangrijk een plek te hebben waar je heen kunt gaan. De viering is
een traditie van het dorp en dat gebeurt nogal plaatselijk. Wel doen
er wat mensen van omringende dorpen of mensen die een binding
hebben met Valentijn mee.’ Bang dat de traditie niet meer interessant
zal zijn voor de volgende generatie is Pastoor Rijkers niet. Het
is niet nodig om actief de kinderen en jongeren erbij te betrekken,
het gaat vanzelf. Kleine kinderen lopen vanwege het tijdstip
natuurlijk niet mee, maar oudere kinderen en pubers wel. ‘Meelopen
in zo’n tocht in het donker, met die lichtjes, vinden ze in het
algemeen indrukwekkend en ook zij ervaren de gemeenschap: ze
horen erbij,’ zegt de pastoor.
‘Wat ook sterk leeft is het houden van een noveen,’ vervolgt hij.
‘Wanneer er in de buurt iemand ernstig ziek is spreken de mensen
met elkaar af dat ze negen dagen op een rij naar de kapel gaan om
te bidden voor die persoon. Ze gaan om beurten of trekken er
samen naar toe om in gedachten bij de zieke of het zieke kind te
zijn. Heel mooi vind ik dat. Het schept ook een hechte band in een
buurt.’
Valentijnskapel
Pastoor Rijkers is ervan overtuigd dat de kapel niet voor niets op de
plek naast de waterbron staat. ‘Ik denk dat de oorsprong van het
gebruik van de put als doopvont ligt bij de missionarissen, de eerste
geloofsverkondigers. Zij waren in Rome langs het graf gekomen
van de priester/martelaar Valentinus en zijn daar aangegrepen door
het feit dat hij in 260 zijn jonge leven heeft gegeven voor het
geloof. Hij was een steun voor hen, vandaar dat ze de bron aan hem
hebben gewijd.´
‘Deze kapel is in 1947 gebouwd. Waarschijnlijk is er op dezelfde
plek een kapel geweest die verwaarloosd is of misschien wel is
afgebroken, wie weet. Het wonderlijke is dat door de eeuwen heen
de mensen er altijd naartoe zijn blijven gaan, de plek heeft een
bepaalde aantrekkingskracht. Het is bijzonder dat zelfs wanneer er
verder niks meer is, het gevoel ervoor toch intact blijft. Men ging er
niet ploegen en zaaien; dat stuk grond bleef bewaard voor verering.
Zo is het ook gegaan met het beeld van Valentinus. We weten
natuurlijk niet hoe hij eruit heeft gezien. Hier in de gang van de
pastorie staat een beeld van de apostel Jacobus, dat heeft lang in de
kerk gestaan als zijnde Valentinus. We zijn op een gegeven moment
op zoek gegaan naar een beeld van Valentinus en vonden er min of
meer bij toeval een die we konden kopen. Naar aanleiding van dat
beeld is een kleiner beeld gemaakt voor in de kapel. Het oorspronkelijke
beeld dat daar stond was in 1971 gestolen. Ondanks dat er
toen geen beeld meer was, ging alles gewoon door. Toen er geen
kapel was ging men nog steeds naar die plek en toen er geen beeld
in de kapel was bleef men daar ook gewoon heen gaan.’
De kapelmeesters
‘De godsdienst zwakt af, of dat denkt men. Als je ziet wie er bij ons
allemaal in de kapel komen, dan snap je bijna niet dat het geloof
terugloopt, zoveel zijn het er.’ Aan het woord is de heer Beltjens,
kapelmeester en voorzitter van de Sint Valentinusvereniging. ‘Men
wil niet meer geloven op zondagochtend,’ vervolgt hij, ‘maar even
in de kapel een kaarsje opsteken of een moment stilte zoeken, dat
gebeurt vaak genoeg.’
Een ploeg van zeven vrijwilligers, de kapelmeesters, zorgt ervoor
dat de kapel iedere dag open is. Zij letten erop dat alles netjes blijft,
er kaarsen voorradig zijn en dat de kapel in gebruik kan blijven. Zij
organiseren ook elk jaar de processie en zorgen dat er op Valentijnsdag
’s morgens een plantje wordt bezorgd bij alle zieken en
bejaarden van het dorp, als een blijk van medeleven.
Echt verklaren kan de heer Beltjens de grote belangstelling voor de
kapel niet: ‘Wie het weet, mag het zeggen. De kapel heeft in ieder
geval een heel sociale rol binnen de gemeenschap. Het heeft ook
met de mooie plek te maken. Passerende wandelaars en fietsers
bezoeken de kapel namelijk ook. Daarnaast is er voor elk wat wils.
Ook mensen die niet, of niet meer gelovig zijn, gaan er langs of
bellen met de vraag of er een kaarsje aangestoken kan worden.’
Naar de bron van Valentijn
trekken steevast vrome scharen…
Elk jaar zal er op de naamsdag van Sint Valentinus weer in het
donker naar de kapel worden getrokken. Ook dan zal er weer
gezongen worden:
‘Bij de snelle waterbeek
staat vanouds uw schutskapelle;
zend uw zegen op ons neer,
als we om uw hulpe snellen.’
8 Immaterieel Erfgoed nummer 1 | 2012 nummer 1 | 2012 Immaterieel Erfgoed
9