immaterieel erfgoed 2012 1 - Nederlands Centrum voor Volkscultuur

Een lange rij deinende lichtjes door
het donkere landschap. Het regent
zachtjes, de hier en daar opgesto-
ken paraplu’s maken de sfeer nog
intiemer. Iedereen loopt met een
brandende kaars in de hand. Er
wordt op gedempte toon gesproken
met elkaar. Dan wordt er vooraan
in de processie een lied ingezet
waarvan de melodie verwaait naar
de achterhoede. Een sein om ook
daar te gaan zingen: ‘Sta in nood
aan onze zij, sta ons bij, oh Valen-
tijn.’ Na het laatste refrein klinkt
het ‘Wees gegroet Maria’. Halver-
wege het gebed nemen andere
processiegangers het over en na de
woorden ‘bid voor ons zondaars, nu
en in het uur van onze dood’, begint
het weer van voren af aan. Steeds
opnieuw, waardoor er een cadans
ontstaat die alleen wordt onder-
broken door het ‘Onze Vader’ of
opnieuw het Valentijnslied. De
verbondenheid is voelbaar. Het
gezamenlijke doel ligt zo’n ander-
halve kilometer verder: de kapel
van Sint Valentinus, op deze avond
vanuit de verte zichtbaar als een
verlichte plek in de duisternis.
Valentijnsdag
in Westerhoven
4 Immaterieel Erfgoed nummer 1 | 2012
TeksT Jolly van der Velden
FoTo´s Jan Stads , Monica Vanhercke
In optocht lopen
de mensen al
zingend naar de
Valentijnskapel.
De traditie van een bijzondere waterbron
Valentijnsdag is sinds de jaren negentig goed bekend in Nederland. De dag
waarop je al dan niet anoniem je geliefde een kaart stuurt of verrast met een
cadeautje. Valentijnsdag wordt inmiddels ook wat breder benut als een dag
waarop je iemand kunt bedanken, bijvoorbeeld met een bosje bloemen. De
themadag – het is in Nederland geen officieel feest – kwam overgewaaid uit
Amerika, waarna de commercie er met succes een flinke slinger aan heeft
gegeven. Toch neemt de populariteit niet ieder jaar verder toe. Er zijn zelfs
aanwijzingen dat jongeren Valentijnsdag inmiddels al weer minder interessant
zijn gaan vinden. Misschien zijn we er hier gewoon ook te nuchter voor
en staat de op de voorgrond tredende commercialisering ons tegen.
De historische Valentinus
Over de oorsprong van Valentijnsdag zijn verschillende meningen. Er zijn
wetenschappers die ervan uitgaan dat het Valentijnsfeest aan het eind van de
vijfde eeuw, op 14 februari is ontstaan. Dit zou gebeurd zijn om het vruchtbaarheidsfeest
Lupercalia te vervangen, dat door de Romeinen op 15 februari
werd gevierd.
De eerste schriftelijke vermelding van het Valentijnsfeest komt van ‘de vader
van de Engelse literatuur’ Geoffrey Chaucer. In 1382 bracht hij in zijn gedicht
Parlement of Foules Valentijnsdag in verband met jonggeliefden en daardoor
indirect met vruchtbaarheid:
‘For this was on seynt Volantynys day
Whan euery bryd comyth there to chese his make.’
‘Want dit was op Sint Valentijnsdag
Als elke vogel zijn maatje komt kiezen.’
Over de historische figuur Sint Valentinus bestaat ook enige onduidelijkheid.
Er zijn meer christelijke martelaren geweest met die naam die later heilig
zijn verklaard. In de derde eeuw, tijdens het bewind van keizer Claudius II,
was er in Rome een priester Valentinus die bekend stond om zijn wijsheid en
deugdzaamheid. Omdat hij zich uitsprak tegen de Romeinse goden werd hij
ervan beschuldigd een tovenaar te zijn die probeerde de keizer in zijn macht
te krijgen. Volgens de legende werd hij uitgeleverd aan justitie om veroordeeld
te worden. De rechter had echter een dochtertje dat blind was. Toen
Valentinus het over het licht van de christelijke God had daagde de rechter
hem uit zijn dochter te genezen, door haar het licht in de ogen terug te geven.
Door een gebed gebeurde dit wonder. Hierna bekeerden de rechter, zijn
vrouw en hun huishouding zich tot het christendom, waarna ze allemaal
gevangen werden gezet door de keizer. Valentinus zelf werd gemarteld en
onthoofd.
Deze priester wordt vaak verward met bisschop Valentinus van Terni,
die ongeveer in dezelfde tijd leefde. De naam Valentinus betekent
letterlijk gezond, krachtig. De connectie met ‘vallende ziekte’, epilepsie,
waarvoor de hulp van Valentinus vaak wordt ingeroepen, zou te maken
hebben met zijn naam.
Valentijnsputje
In Westerhoven in Noord-Brabant speelt de commercie geen rol op 14 februari.
Sterker nog: het is de enige plaats in Nederland waar Sint Valentinus al
eeuwenlang wordt vereerd. Ter gelegenheid daarvan wordt het dorp op die
dag omgedoopt tot Valentinusdorp. Sint Valentinus of Valentijn wordt in
Westerhoven om hulp gevraagd bij ziekte of tegenslag. De kapel die aan hem
nummer 1 | 2012 Immaterieel Erfgoed
5