Programmaboek Hand van de Meester - Het Nationale Ballet

2
grosse fuge
muziek
decorontwerp
kostuumontwerp
lichtontwerp
balletmeesters
wereldpremière
première bij Het Nationale Ballet
tijdsduur
two pieces for HET
muziek
decor- en kostuumontwerp
lichtontwerp
balletmeester
wereldpremière bij Het Nationale Ballet
tijdsduur
four schumann pieces
muziek
toneelbeeld, decorbelichting en
kostuumontwerp
lichtontwerp
instudering
balletmeesters
wereldpremière
première bij Het Nationale Ballet
tijdsduur
Ludwig van Beethoven – Die grosse Fuge in Bes (opus 133) en
Strijkkwartet nr. 13 (opus 130, Cavatina) (beide bewerkt door
Felix Weingartner)
Jean-Paul Vroom
Hans van Manen
Joop Caboort
Rachel Beaujean, Félipe Diaz, Mea Venema
8 april 1971, Nederlands Dans Theater, Circustheater, Scheveningen
26 januari 1982, Circustheater, Scheveningen
circa 24 minuten
voor Rachel
Erkki-Sven Tüür – Cristallisatio (Ilusion)
Arvo Pärt – Litany
Keso Dekker
Jan Hofstra
Rachel Beaujean
14 juni 1997, Het Muziektheater Amsterdam
circa 12 minuten
Two Pieces for HET omvat het tweede en derde deel van
Three Pieces for HET.
Robert Schumann - Strijkkwartet in A, opus
41, nr 3, 1842 (gearrangeerd voor strijkorkest
door Martin Yates)
Keso Dekker
Mark Truebridge
Mea Venema
Rachel Beaujean, Alan Land
31 januari 1975, The Royal Ballet, Londen
5 juni 1976, Rotterdamse Schouwburg
circa 32 minuten
frank bridge variations
muziek
kostuumontwerp
lichtontwerp
balletmeester
wereldpremière bij Het Nationale Ballet
tijdsduur
muzikale begeleidng
dirigent
decors, kostuums, rekwisieten, kap en grime
productieleiding
voorstellingsleiding
totale tijdsduur
inleidingen
met dank aan
sponsor
voor Sol en Paul
Benjamin Britten - Variations on a Theme of
Frank Bridge (1937)
Keso Dekker
Bert Dalhuysen
Rachel Beaujean
18 maart 2005, Het Muziektheater Amsterdam
circa 24 minuten
Holland Symfonia
Matthew Rowe
Technische Organisatie Muziektheater
Joshua de Kuyper
Merel Francissen, Kees Prince
circa 2 uur en 20 minuten
Jacq. Algra, Lin van Ellinckhuysen
Martine Douma, Jeanine Pieterse en
Nelly van der Velden
anna tsygankova, victoria ananyan, marisa lopez, igone de jongh, matthew golding, jozef varga, alexander zhembrovskyy en cédric ygnace

4
grosse fuge
Tijdloze erotiek
Hans van Manens grote voorbeeld, George Balanchine, vond
Beethoven niet dansbaar. Met Grosse Fuge liet Van Manen in
1971 zien dat die opvatting achterhaald is. De choreografie
werd meteen na de première uitgeroepen tot ‘meest
belangwekkende Europese ballet van het decennium’.
In een wit decor met een oplichtende, verschuivende neonlijn
aan de horizon (een magistraal ontwerp van Jean-Paul Vroom)
tonen vier mannen op Beethovens Fuga hun viriele kracht aan
vier vrouwen. Gehuld in zwarte, lange, door Van Manen zelf
ontworpen rokken geven de mannen met hun gestrekte armen,
gebalde vuisten en afgemeten bewegingen een nieuwe dimensie
aan Beethovens imposante compositie. Wanneer de vrouwen in
hun vleeskleurige korsetten – ‘alsof ze net uit hun avondjurk
zijn gestapt’ – de dans overnemen, keren dezelfde thema’s terug,
maar nu zijn de bewegingen zachter, ijler. Na een kort
groepsdeel volgen vier duetten waarin de partners elkaar
uitdagen, soms onderkoeld, soms speels, soms met een
ingehouden agressie.
In het tweede deel van de choreografie, op Beethovens Cavatina,
wordt de afstand tussen de seksen kleiner, de geagiteerde
spanning maakt plaats voor lyriek. De mannen dragen nu
strakke shorts met daarop een brede riem, die een bron van
bewegingsvondsten blijkt te zijn: de vrouwen trekken zich
eraan op, worden eraan rond gesleept. De ensemblechoreografie
ademt erotiek in de puurste zin: teder, maar ook krachtig en
strak van lijn, waarbij de vrouwen – zoals altijd bij Van Manen –
geen moment voor de mannen onderdoen.
Hoewel inmiddels ruim veertig jaar oud lijkt Grosse Fuge tijdloos
te zijn. Bij recente uitvoeringen, zoals tijdens het gala voor
Van Manens tachtigste, werd de choreografie met gejuich
ontvangen en wereldwijd is het een van de meest gevraagde Van
Manen-balletten.
jeanette vondersaar, coleen davis, valerie valentine, rachel beaujean, john wisman, leon koning, clint farha en lindsay fischer
igone de jongh, marisa lopez, alexander zhembrovskyy en cédric ygnace
5

6
marijn rademaker en igone de jongh
two pieces for HET
Van de vijfde naar de tweede versnelling
Two Pieces for HET is een van de topstukken uit Hans van
Manens veelgeprezen reeks ‘balletten voor twee’. Oorspronkelijk
vormden de beide ‘pieces’ het tweede en derde deel
van Three Pieces for HET, de choreografie waarmee Van
Manen in 1997 na tien jaar een succesvolle comeback bij Het
Nationale Ballet maakte. Tegenwoordig wordt het ballet veelal
zonder het eerste deel, een ensemblechoreografie, uitgevoerd.
In Three Pieces for HET wilde Van Manen het principe van de
anticlimax onderzoeken: hij koos er bewust voor om met een
groep dansers te beginnen en de choreografie daarna – door met
twee dansers te eindigen – als het ware leeg te laten lopen. ‘Ik
heb een breiwerk uitgetrokken in plaats van gebreid’, zei hij
daar zelf over.
Ook na weglating van het groepsdeel staat dat principe nog
overeind. Het eerste deel van Two Pieces for HET is een
wervelend, nerveus-energiek duet dat in halsbrekend tempo
wordt uitgevoerd. Het tweede een verstild adagio dat
gaandeweg in bewegingsdichtheid afneemt. In plaats van ‘in de
eerste versnelling te beginnen en de motor langzaam op te
voeren’, laat Van Manen de twee dansers ‘van de vijfde naar de
tweede versnelling terugschakelen’. Voormalig eerste soliste
Sofiane Sylve, die samen met Gaël Lambiotte de
premièrevoorstelling voor haar rekening nam, vatte het effect
daarvan prozaïsch samen: ‘Na afloop ben je kapot.’
igone de jongh en marijn rademaker
7

8
rudolf nurejev
four schumann pieces
De man in het middelpunt
Nadat het gezelschap al eerder balletten van hem op het
repertoire had genomen, vroeg het Engelse Royal Ballet Hans
van Manen in 1975 een nieuw werk te maken. Voor de hoofdrol
had de choreograaf meteen Anthony Dowell in gedachten. ‘Een
écht klassieke danser, met een enorme zekerheid en equilibre,
prachtige lijnen, een man die geweldig kon draaien, groot kon
bewegen, een heel mooi acteur. Wat je noemt een coole danser.’
Van Manen wilde een choreografie maken waarin nu eens niet
‘die eeuwige ballerina’, maar juist de ‘ballerino’ centraal stond.
Niet omdat hij – zoals later werd beweerd – zo nodig aan
homo-emancipatie wilde doen, maar simpelweg omdat een
man als centrale figuur voor hem even normaal was en is als een
vrouw.
Vijf paren omringen de mannelijke solist in Four Schumann
Pieces en over hun onderlinge relatie is door de jaren heen het
nodige geschreven: de hoofdpersoon zou doorlopend tot
mislukken gedoemde relaties aangaan, hij zou een man in
romantische overpeinzing zijn waarbij de hem omringende
paren gestalte geven aan zijn fantasieën, een einzelgänger zijn,
of zelfs symbool staan voor componist Robert Schumann. Van
Manen zelf ziet het anders: ‘Ik houd niet van gepsychologiseer.
Leuk verzonnen allemaal hoor, maar wat moet ík ermee? Oké,
een einzelgänger kun je hem wel noemen: hij danst met
iedereen, maar niks ‘werkt’. Maar ongelukkig is hij er niet mee
hoor!’
Four Schumann Pieces groeide uit tot een van Van Manens
populairste en meest uitgevoerde balletten. De hoofdrol werd
vertolkt door een scala aan dansers, onder wie Rudolf Nureyev,
Han Ebbelaar, Wayne Eagling, Alan Land en Boris de Leeuw.
En, zegt Van Manen, elke uitvoering was anders. ‘Niet alleen
door de verschillen in persoonlijkheid, ook doordat een rol als
deze met zijn tijd mee mag – nee: moet – gaan.’ Van Manen is
ervan overtuigd dat ook jonge dansers iets toe te voegen hebben
aan de rol. ‘De danskunst is zó vooruitgegaan, solisten van nu
doen absoluut niet onder voor toenmalige sterren als Dowell en
Nureyev. Trouwens, Nureyev had het er nog behoorlijk
moeilijk mee. Tijdens de repetities sputterde hij voortdurend:
‘Kun je wel?’, ‘Moet dat echt?’’
gaël lambiotte
9

10
frank bridge variations
Wervelend vol razende woede
Frank Bridge Variations was het eerste werk dat Hans van
Manen voor Het Nationale Ballet maakte nadat hij in januari
2005 bij het gezelschap terugkeerde als vaste choreograaf, een
functie die hij al eerder – van 1973 tot 1987 – bekleedde.
Uitgangspunt is de compositie Variations on a Theme of Frank
Bridge van Benjamin Britten, die het stuk schreef als eerbetoon
aan zijn leermeester Frank Bridge. De compositie voor
strijkorkest bestaat uit elf virtuoze, karaktervolle en soms ook
parodiërende variaties op een thema dat de Engelse componist
ontleende aan Bridges strijkkwartet Three Idylls.
Van Manen gebruikte negen van de elf variaties voor zijn ballet
(de twee andere vond hij te romantisch), waarin hij zich,
ingegeven door de muziek, uitleeft in contrasten: scherp en
vloeiend, exact en vrij, driftig en melancholiek. Maar hoe
uiteenlopend ook, samen vormen de delen een even
vanzelfsprekende als verbluffende eenheid.
De choreografie begint met een krachtige openingsscène voor
de vijf paren. Vervolgens maken zich twee solistenkoppels uit
het ensemble los. In de duetten van het eerste paar overheerst de
ingehouden spanning; hoe vertraagd de bewegingen ook, de
dans is geladen met energie. De duetten van het tweede paar
zijn lichter van toon; tederheid en sensualiteit voeren hier de
boventoon. Tussen de duetten door stelen de beide mannelijke
solisten de show met enerverende solo’s: de een vol trots en
branie op de March, de ander wervelend vol razende woede in
het Moto Perpetuo.
Zoals altijd weet Van Manen in Frank Bridge Variations met
simpele passen een maximum aan zeggingskracht te creëren.
Tekenend hiervoor is de Funeral March, waarop het ensemble
langzaam voortschrijdt over het toneel – een weergaloos effect
waaruit een onbestemde dreiging spreekt.
igone de jongh en alexander zhembrovskyy
11

12
hans van manen
meesterchoreograaf
hoewel hans van manen (11 juli 1932, nieuwer amstel) al
zo’n vijftig jaar geleden het dansersvak voor dat van
choreograaf verruilde, is hij tot op de dag van vandaag
een danser gebleven. in de studio doet hij nog altijd
alle passen voor; vanaf een stoel choreograferen is er
niet bij.
Van Manen wilde altijd al danser worden. Als zevenjarig jongetje
danste hij praktisch elke zondagmiddag tussen de schuifdeuren,
op de radioconcerten vanuit het Concertgebouw. Maar hoe
je danser werd of waar, daar had hij geen flauw benul van: het
circus leek hem nog wel de meest aangewezen plek.
In 1946 komt de fascinerende wereld van het ballet een stap
dichterbij, wanneer de jonge Van Manen als krullenjongen in
de leer gaat bij grimeur en toneelkapper Herman Michels. Zijn
eerste balletlessen krijgt Van Manen van Sonia Gaskell, die hem
in 1951 opneemt in haar groep Ballet Recital. Vervolgens danst
Van Manen bij het Ballet van de Nederlandse Opera en Les
Ballets de Paris van Roland Petit. In 1957 debuteert hij als choreograaf
met Feestgericht, dat wordt bekroond met de
Staatsprijs voor Choreografie.
Vanaf 1961 werkt Van Manen afwisselend bij de twee belangrijkste
dansgezelschappen van Nederland. Van 1961 tot 1970 is
hij mede-artistiek-directeur van het Nederlands Dans Theater
en daarna, van 1973 tot 1987, huischoreograaf van Het
Nationale Ballet. Van 1988 tot 2003 werkt hij, in dezelfde functie,
wederom bij het Nederlands Dans Theater. Sinds januari
2005 is hij opnieuw vaste choreograaf van Het Nationale
Ballet.
Als een van de eerste Nederlandse choreografen heeft Van
Manen in zijn werk een synthese tot stand gebracht tussen de
academische ballettechniek en moderne dans- en bewegingstechnieken.
En mede door zijn vele tv-optredens in de jaren zestig
heeft hij het ‘moderne ballet’ bij een groot publiek populair
weten te maken. In zijn werk streeft Van Manen naar zo min
mogelijk ‘ballast’: hij wil zo essentieel, zo controleerbaar mogelijk
zijn. Vandaar dat de structuur van zijn bewegingscomposities
altijd helder is. Om die spreekwoordelijke helderheid en de
geraffineerde, schijnbare eenvoud van zijn balletten heeft hij de
bijnaam ‘de Mondriaan van de dans’ gekregen.
Inmiddels heeft Van Manen meer dan 125 balletten gecreeerd,
waarvan er 47 op het repertoire van Het Nationale
Ballet staan. Zijn werk wordt uitgevoerd door meer dan 50
buitenlandse balletgezelschappen. Tot de internationale sterren
die zijn balletten vertolkten, behoren Anthony Dowell,
Marcia Haydée, Natalia Makarova, Rudolf Nureyev en
Uliana Lopatkina.
Voor zijn choreografieën ontving Van Manen tal van belangrijke
onderscheidingen, waaronder de Sonia Gaskell-prijs, de
Choreografieprijs van de Vereniging van Schouwburg- en
Concertgebouwdirecties, de Deutsche Tanzpreis, de Gino
Taniprijs en de Musikpreis der Stadt Duisburg. In 1992 werd
hij benoemd tot officier in de Orde van Oranje Nassau. In
2000 ontving hij, vanwege zijn bijzondere verdiensten voor
de Nederlandse dans, de Erasmusprijs en in 2005 werd hij in
het Moskouse Bolsjoi Theater geëerd met de Benois de la
Danse Life Time Achievement Award.
In 2007 – het jaar waarin hij 75 werd – eerde Het Nationale
Ballet hem en zijn werk met een omvangrijk Hans van Manen
Festival. Bij die gelegenheid werd Van Manen in aanwezigheid
van koningin Beatrix bevorderd tot Commandeur in de
Orde van de Nederlandse Leeuw, een koninklijke onderscheiding
voor ‘verdiensten van exceptionele aard’. Afgelopen juli
vierde Het Nationale Ballet Van Manens tachtigste verjaardag
met een speciaal aan hem en zijn werk gewijde galavoorstelling.
De artistieke nalatenschap van Van Manen is ondergebracht
in de Stichting Hans van Manen. De stichting houdt zich bezig
met het conserveren van Van Manens werk, opdat zijn
balletten ook na zijn dood zo authentiek mogelijk zullen worden
uitgevoerd.

14
14 Tableau 12-13: 1 e en 2 e solisten (headshots)
tableau de la troupe
tweede solisten
Victoria Ananyan
Megan Zimny Gray
Suzanna Kaic
Emanouela Merdjanova
Sasha Mukhamedov
Vera Tsyganova
Nadia Yanowsky
Roman Artyushkin
Mathieu Gremillet
Isaac Hernández
James Stout
Remi Wörtmeyer
Alexander Zhembrovskyy
eerste solisten
Jurgita Dronina
Igone de Jongh
Larissa Lezhnina
Marisa Lopez
Maia Makhateli
Anna Tsygankova
Anu Viheriäranta
Matthew Golding
Casey Herd
Artur Shesterikov
Jozef Varga
grand sujets
Erica Horwood
Rachel Oomens
Maiko Tsutsumi
Serguei Endinian
Koen Havenith
Ernst Meisner
Rink Sliphorst
Oleksey Smolyakov
coryphées
Naira Agvanean
Maria Chugai
Joanna Mednick
Aya Okumura
Milena Sidorova
Anatole Babenko
Peter Leung
Dario Mealli
Bruno da Rocha Pereira
Chao Shi
Jared Wright
Edo Wijnen
corps de ballet
Angela Agresti
Krista Ettlinger
Hannah de Klein
Sae Hyun Kwon
Qian Liu
Jingjing Mao
Amanda McGuigan
Saya Okubo
Rebecca Oltheten
Pascalle Paerel
Sandra Quintyn
Sara Ricciardelli
Rebeca Taboada Rivas
Tess Sturmann
Antonina Tchirpanlieva
Wendeline Wijkstra
Young Gyu Choi
Rohan Dunham
Dario Elia
Vincent Hoffman
Sebastien Galtier
Vlad Ilcenco
Matthew Pawlicki
Miles Pertl
Bastiaan Stoop
Wolfgang Tietze
Davit Vardanyan
élèves
Hannah Grennell
Michelle Murphy
Clotilde Tran-Phat
Martina Verbeni
Remy Catalan
adspiranten
Floor Eimers
Chanquito van Hoeve
Skyler Martin

16
artistiek directeur algemeen directeur
Ted Brandsen
zakelijk leider
Janine Dijkmeijer
hoofd artistieke staf
Rachel Beaujean
artistieke staf
Guillaume Graffin
balletmeester
Sandrine Leroy
choreologist / repetitor
Els van de Plas
Judy Maelor-Thomas
balletmeester
Rinat Gizatulin
senior balletdocent
vaste choreografen
Alan Land
balletmeester
Hans van Manen Krzysztof Pastor
gastballetmeester
Mea Venema
Félipe Diaz
balletmeester
Postbus 2023
2002 CA Haarlem
info@hollandsymfonia.com
www.hollandsymfonia.com
matthew rowe dirigent
holland symfonia
Holland Symfonia, het Nederlands Ballet- en Symfonieorkest, is de vaste
partner van Het Nationale Ballet en Nederlands Dans Theater en begeleidt
Het Nationale Ballet al sinds 1965. In 2012 werd het orkest geconfronteerd
met een bezuiniging op de instandhoudingsubsidie van meer
dan 65% en dreigde opheffing. Uiteindelijk is de kernfunctie balletbegeleiding
en het daarbij behorende subsidiebudget toch aan Holland Symfonia
toegewezen.
Per januari 2013 zal het orkest bestaan uit een vaste bezetting van 45 musici,
aangevuld met freelancers. Naast de begeleiding van voorstellingen
van Het Nationale Ballet en Nederlands Dans Theater zal het orkest educatieve
concerten blijven verzorgen in en voor het Concertgebouw
Amsterdam, het Muziektheater Amsterdam en elders in Nederland.
De uit Londen afkomstige Matthew Rowe is een veelzijdig dirigent met een breed
repertoire op het gebied van opera, ballet, eigentijdse muziek en begeleiding van
stomme films, als Charlie Chaplins City Lights en Eisensteins Battleship Potemkin.
Hij heeft inmiddels met alle BBC-orkesten opgetreden, alsook met de Royal
Liverpool Philharmonic en de London Philharmonic. Verder dirigeerde hij orkesten
en ensembles in Scandinavië, Italië, Nederland, Spanje, Mexico en de Verenigde
Staten. Als balletdirigent was hij werkzaam bij The Royal Ballet, English National
Ballet, Birmingham Royal Ballet, Koninklijk Zweeds Ballet, Het Nationale Ballet
en Nederlands Dans Theater.
Rowe studeerde bij Colin Metters, George Hurst en John Carewe aan onder meer
de Guildhall School of Music and Drama en bij Frederik Prausnitz in Baltimore.
Hij is prijswinnaar van dirigentenconcoursen in Denemarken, Zagreb en Leeds.
Rowe was artistiek leider van het Cambridge Philharmonic Orchestra en het
London Philharmonic Choir. In 2009 werd hij Director of Orchestral Studies aan
de San Diego State University.

Een kijkje achter
de schermen?
Vrienden zijn welkom
Het Nationale Ballet bedankt:
subsidiënten
www.het-ballet.nl/vrienden
(020) 551 8225
vrienden@het-ballet.nl
Uw steun is meer dan ooit nodig
ontdek het ballet op
www.het-ballet.nl
teksten en eindredactie Astrid van Leeuwen coördinatie Eric Korsten planning en productie Marjolijn Vis coverfoto Ruud Baan coverfoto
achterzijde Ruud Baan foto’s binnenwerk Hans van den Busken, Jorge Fatauros, Gerry Hurkmans, Gerry van Leeuwen, Deen van Meer,
Erwin Olaf, Angela Sterling grafisch ontwerp Sander van der Duin, Martin Pyper [omslag] lay-out Sander van der Duin druk Stadsdrukkerij
Amsterdam N.V. uitgever Het Nationale Ballet postadres Postbus 16822, 1001 RH Amsterdam bezoekadres Waterlooplein 22, 1011 PG
Amsterdam telefoon [020] 551 82 25 fax [020] 551 80 70 email info@het-ballet.nl website: www.het-ballet.nl facebook: www.facebook.com/
hetnationaleballet youtube: www.youtube.com/user/HetNationaleBallet twitter: www.twitter.com/DutchNatBallet
ontmoet de meester
word lid van de Geefkringen van Het Nationale Ballet
www.het-ballet.nl/geefkringen
(020) 551 8218
nadjad@het-ballet.nl
18 34Nadja
van Deursen, hoofd fondsenwerving & relatiebeheer, staat u graag te woord

18 okt t/m 4 nov '12
20
eerste solist Matthew Golding
nieuwe productie wereldpremière