Infoborden aan de Duizendjarige Eik - Regionaal Landschap Lage ...

Drieslag-watte?
In de vallei van de Zwarte Beek vind je heel wat akkers.
Vroeger werden deze akkers bewerkt volgens het
drieslagstelsel. Op een stuk grond werden het ene jaar
wintergranen (meestal rogge) verbouwd, het jaar erna
zomergranen (meestal haver) en het derde jaar lag het
braak. Op deze akker worden opnieuw oude gewassen
geteeld.
Veldboeketje uit grootmoeders tijd
Het drieslagstelsel zorgde ervoor dat heel wat typische
akkerkruiden genoeg tijd hadden om te kiemen, om het jaar
erop te bloeien. Met de moderne landbouwtechnieken is het
niet meer nodig om akkers braak te laten liggen, waardoor
vele akkerkruiden geen kans meer krijgen om te bloeien.
Enkele typische akkerkruiden vind je op de foto’s hiernaast.
© Frans Van Bauwel
Tarwe Boekweit Gerst Rogge Haver
Klaproos Korenbloem Echte kamille
Veldleeuwerik Patrijs Geelgors © Reint Jakob Schut
© Daniël Wybo
Akkers zorgen voor leven
Winterbuffet voor vogels
In de winter blijft het grootste deel van het graan staan.
Zo kunnen de vogels ook in moeilijkere tijden hun ‘graantje’
meepikken. De grasstrook tussen het zomer- en wintergraan
wordt ingericht als keverbank. De crème de la crème voor
akkervogels!

De zomereik bruist van het leven: heel wat dieren en planten
vinden er voedsel of gebruiken de boom om in te wonen.
Open de luikjes en ga op zoek welk dier of plant bij de volgende
uitspraken hoort!
1
2
3
4
5
Hotel
Zomereik
Ik word door mieren beschermd tegen lieveheersbeestjes.
Ik ben de houthakker onder de vogels en roffel met mijn snavel tegen de boomstam.
Ik kan goed in bomen klimmen en springen als een kangoeroe.
Ik kan met gemak zowel naar boven als naar beneden langs een boomstam klimmen én heel mooi zingen.
Het lijkt wel alsof ik een gewei draag, vandaar ook mijn naam!
Oplossing: 1 Bladluis – 2 Grote Bonte Specht - 3 Bosmuis – 4 Boomklever – 5 Groot Vliegend Hert
Bladluis
Spreeuw
In de winter slapen wij met honderden samen.
Lekker gezellig. De Duizendjarige Eik is ons
favoriete hotel.
Mmmm… lekkere zoete sapjes zitten in die
bladeren en bloemknoppen! Het teveel aan suikers
scheid ik terug af : Mieren zijn er dol op!
Bosuil
’s Nachts word ik actief. Met mijn
scherpe ogen en oren ga ik op
jacht naar onoplettende muizen.
Wonen doe ik in holen van oude
bomen.
Korstmos
Niet aan mijn korstjes krabben! Mijn kleurrijke
korstjes groeien zeer traag en houden van
propere lucht.
Eikelboorder
(snuitkever)
Ik boor een gaatje in een onrijpe eikel om mijn eitjes
in te leggen. Als in de herfst de eikel op de grond valt,
boort mijn larfje een gaatje in de eikel, graaft zich in
in de grond en doet een winterslaapje. In de zomer
ontpopt hij zich tot een volwaardige eikelboorder.
Bosmier
Samen sterk! Dat is onze leuze. Met duizenden
maken we grote hopen in het bos. Binnenin
Gal(wesp)
Ik zit verstopt in een galappel, waar ik me
zorgt onze koningin voor talloze nakomelingen.
ontwikkel van eitje tot galwesp. De gal geeft
me voedsel en beschermt me. Als ik een
volwassen galwesp ben, kruip ik uit de gal!
Binnen de gal ontwikkelt het eitje van de
galwesp zich tot een larve en daarna tot een
galwesp. De gal geeft de larve bescherming en
voedsel. Als de galwesp volgroeid is, kruipt ze
langs een minder hard plekje uit de gal.
Eikenpage
In de toppen van de eik ga ik op zoek naar
honingdauw, een zoet drankje dat de bladluizen
voor mij bereiden
Boomklever
Ik kan met gemak zowel naar
boven als naar beneden langs
een boomstam klimmen. Ik kan
heel mooi zingen en kom in
de winter wel eens bij jullie op
bezoek als er lekkere pindanoten
op de voedertafel liggen.
Grote Bonte Specht
Ik ben de houthakker onder de vogels. Met mijn
stevige snavel roffel ik op stammen en takken:
hier ben ik de baas!
Miljoenpoot
Voetje voor voetje stap ik door dorre bladeren
en takjes op de grond. Wie weet hoeveel
pootjes ik heb?
Vlaamse Gaai
Ze noemen mij ook de bosbouwer onder
de vogels. Net als de eekhoorn leg ik een
wintervoorraad aan, liefst met veel eikels.
Omdat ik m’n voorraadje niet altijd terugvind,
kunnen de eikels uitgroeien tot nieuwe
boompjes.
Eekhoorn
In de herfst verzamel ik noten en eikels en
verstop ik ze. Hopelijk vind ik ze nog terug
wanneer ik honger heb deze winter!
Lieveheersbeestje
Bladluizen zijn mijn lievelingsgerecht. Ik word
meestal één jaar. Het aantal stippen zegt dus
niets over mijn leeftijd.
Groot Vliegend Hert
Ik lijk helemaal niet op een hert, hoewel het
lijkt alsof ik een gewei draag.
Mijn lievelingsdrankje is het sap van beuk en
eik. Ik leg mijn eitjes in rottend eikenhout.
Pissebed
Ik ben geen insect, maar een
schaaldier zoals een garnaal. Op
mijn achterpoten heb ik kieuwen
waarmee ik zuurstof uit de lucht
kan halen.
Sperwer
Met mijn scherpe snavel en
klauwen vang ik regelmatig
kleine vogels. Geen wonder dat
ze zo bang zijn van mij!
Bosmuis
Ik eet graag bessen, granen, eikels, noten,
paddestoelen en insecten. Door mijn lange
achterpoten kan ik goed in bomen klimmen
en springen als een kangoeroe.

De boom vervoert het water en
mineralen via zijn aders naar de bladeren
Bomen hebben suikers nodig om goed te kunnen groeien en elk jaar
nieuwe vruchten en bladeren te maken.
Maar hoe komt een boom nu aan suiker?
Die maakt hij zelf! Bomen zijn immers kleine suikerfabriekjes…
De boom zuigt water en
Eerst zuigt de boom water en voedingsstoffen uit de grond met zijn wortels.
Dat voedselrijke water loopt door verschillende aders -‘houtvaten’ genoemd- naar
mineralen op met zijn wortels
de bladeren. Tegelijk vangt hij met zijn bladeren koolstofdioxide (CO2) op uit de lucht.
Het water en de koolstofdioxide dienen als grondstoffen om suiker te maken.
Daarvoor heeft hij echter eerst stroom nodig! Ook die kan hij zelf maken. Met zijn
bladeren vangt de boom zonlicht op en zet het om in stroom, precies zoals bij
zonnepanelen! Zo heeft de boom genoeg energie om van water en CO2 suiker te
maken, zodat hij goed groeit.
Tijdens dit proces laat de boom via kleine schoorstenen in zijn bladeren het
‘afval’ naar buiten gaan. En dat komt voor ons goed uit! Want de boom
stoot zuurstof uit als afval en dat hebben wij nu nét nodig om te
kunnen ademen.
Bedankt boom!
Net als kinderen zijn
bomen dol op suiker
De bladeren vangen water en CO2 op
en zetten het om in suiker, zodat de
boom kan groeien
De bladeren vallen in de herfst op de grond.
Ze composteren waardoor nieuwe mineralen
vrijkomen voor de boom

Identiteitskaart
Duizendjarige Eik
Naam: Zomereik (Quercus robur)
Geboorteplaats: Lummen
Nationaliteit: Belg
Grootte: 14 meter (zomereik kan tot 36 meter hoog worden - zoon: 17 m)
Soort: Loofboom
Geslacht: ♂ en ♀ katjes aan dezelfde boom, bloei in mei
Bladeren: enkelvoudig, verspreid, veernervig, gaafrandig, gelobd, korte steel
Twijgen: glad, groen/grijsbruin
Knoppen: kegelvorming, stomp, kaal
Schors: grijsbruin met verticale groeven
Nakomelingen: Geslachtsrijp op 40 jaar, dan komen er voor het eerst eikels aan de boom.
Mijn zoon en kleinzoon staan ook op deze site.
Familie: Wintereik, Amerikaanse eik, Moeraseik, Moseik, Kurkeik, Steeneik
gelobd
enkelvoudig
korte steel
veernervig
Katjes
♂
gaafrandig Eikel
♀

Dromen van knotbomen
De duizendjarige eik is niet zomaar een eik, maar een knoteik!
Dat is een speciale snoeivorm, waarbij regelmatig alle takken van de eik
op zo’n 2 meter hoogte worden gekapt. De takken worden gebruikt voor
verschillende doeleinden. Het knotten van eiken was een typisch gebruik
in de streek van Halen, Lummen en Beringen!
Wist je dat:
• er in de streek van Lummen, Halen en Beringen al meer dan 600 knoteiken zijn geteld.
• knoteiken te herkennen zijn aan hun knot, een stomp waaraan takken groeien. Dat is de plaats waar ze worden geknot.
• de oudste knoteiken een omtrek hebben van 4 m.
• 80% van de knoteiken in deze streek nog in behoorlijke staat zijn.
• de gemiddelde knothoogte in deze streek 2m is? In het Hageland is dat vreemd genoeg 4m.
• 68% van de knoteiken al meer dan 40 jaar niet meer zijn geknot.
• men vroeger knotte omdat men hout nodig had om werktuigen te maken, als rijshout voor erwten of als brandhout.
• knoteiken uitstekende schuilplaatsen zijn voor steenuilen, vleermuizen of insecten.
• een boom die al jarenlang niet meer is geknot, toch opnieuw geknot kan worden!
• je bij het Regionaal Landschap Lage Kempen een handleiding kan downloaden om bomen te knotten, ga naar www.rllk.be !

Eik voor de mens
Dit zijn enkele voorbeelden van het gebruik van eikenhout, in het verleden én vandaag.
Stelen voor borstel/schop
Manden
Afkooksel van eikenblad tegen zere keel
Bachbloesems
Volksmedicijn in poedervorm van blad, schors en eikels tegen buikloop en inwendige wonden.
Eikenthee
Tanine in de schors en galappels maakt leer soepel
Wijnvaten om de wijn te laten rijpen
Eikelkoff e (tegen buikloop)
Mutsaarden voor de bakoven
Bladeren en eikels als veevoeder voor varkens, koeien, geiten, schapen
Inkt uit galappels
Brandhout voor de houtkachel
Bouwen van schepen, watermolens, bruggen… onder water wordt eik steenhard.
Afsluitingen, palen en hekken
Bliksemaf eider naast boerderijen
Houtskeletbouw en dakgebinten
Parket
Lucifers
Knoteiken als grenspaal
Lucifers en manden worden niet van eikenhout gemaakt. Lucifers worden gemaakt van populierenhout en manden van wilgentenen.

Millenniumbos
U bent hier
Plankenpad
Interactief infobord
Parking
Duizendjarige Eik
Bospad
Kleinzoon van de Duizendjarige Eik
Panoramawand
Plankenpad
Zoon van de Duizendjarige Eik
Akker met oude gewassen
Zitbankjes
Picknickbank
Tijdslijn
Bloemenweide
Welkom bij de Duizendjarige Eik
Uitkijktoren
Dit project kwam tot stand door samenwerking met verschillende partners. Zie achterkant van dit bord.

Duizendjarige Eik Lummen
Groenafvalwand
Deze groene afvalwand kan makkelijk zelf gemaakt worden. Hij helpt je met de
verwerking van snoeihout, maar ook van ander groenafval. De zijkanten worden
gemaakt met verse en dus soepele takken van bijvoorbeeld wilg of hazelaar.
Voor de verticale palen worden hardere houtsoorten zoals eik, kastanje of robinia
gebruikt. De ruimte tussenin kan gevuld worden met ander, kleiner groenafval zoals
‘on’kruiden, bladeren, kleine takjes en zelfs een kleine hoeveelheid grasafval.
Een mooi ogende afscheiding die bij tal van dieren en planten in de smaak zal vallen!
Realisatie door De Winning - vzw Groenwerk

Duizendjarige Eik Lummen
Snipperwand
Overweeg eens een snipperwand als alternatief voor een gewone draadafsluiting.
Tussen palen met kippengaas wordt hakselhout gestapeld. Hiermee kan een winddichte
afsluiting gerealiseerd worden. Het bijvullen van de wand met hakselhout kan ieder jaar
herhaald worden omdat de gehakselde materialen langzamerhand verteren. Handig,
want zo hoef je niet meer naar het containerpark om je groenresten kwijt te raken.
Realisatie door De Winning - vzw Groenwerk

Duizendjarige Eik Lummen
Takkenwal
Voor de aanleg van een takkenwal worden op regelmatige afstand een dubbele rij palen
in de grond gebracht. Tussen de palen worden takken en twijgen gestapeld. Leg
onderaan dikkere stammen of takken kruiselings over elkaar en daarbovenop wat
dunnere takken. Dit kruiselings stapelen maakt dat er nog lucht in de takkenwal kan.
Na verloop van tijd zal de wal verteren waardoor humus ontstaat. Egels, vlinders,
kikkers, padden en salamanders zullen graag in de takkenwal overwinteren. De
winterkoning, heggenmus en roodborst scharrelen graag rond in de omgeving van een
takkenwal. Kortom, het dode materiaal kan veel leven aantrekken!
Realisatie door De Winning - vzw Groenwerk

Een mutsaard of takkenbundel
was zo’n 40 cm dik met takken
van 1 tot 1,20 m lang. Als men de
mutsaard dikker zou maken, zou hij
te zwaar zijn om te worden verplaatst
op de kar en op de mijt.
© Openluchtmuseum Bokrijk
(Jozef, °1924)
Sunken waren hol van boven en de uilen
gingen daar graag in wonen.
Heel wat Lummense kerels roofden de
nesten van de steenuilen leeg om ze
thuis verder op te kweken.
(Cyriel, °1926)
In de omgeving van Lummen gebruikt
men het woord ‘sinken’ of ‘sunken’ voor
knoteiken. In Eversel (Heusden)
stonden sunken, maar lang niet zoveel
als in Lummen. Ze stonden vooral langs
kerkpaadjes en in de hagen. Dat konden
er wel 15 tot 20 zijn op 200m haag.
(Modest, °1923)
Omdat men minder hout nodig had,
verwijderde men in de jaren ’60 de hagen
rondom het perceel. Zo won men grond bij
en moest men ze niet meer onderhouden.
Tegelijk met de hagen werden ook de
meeste knoteiken uitgedaan.
Knoteiken die niet werden verwijderd
zijn gewoon doorgegroeid.
Mutsaarden van eikenhout branden
langer dan mutsaarden van
dennenhout. Van eikenhout had men
dus minder hout nodig per bakbeurt.
(Louis,°1924)
(Leonie, °1925)
© Provinciale Bibliotheek Limburg, Collectie Limburgensia
Er waren ooit zoveel meikevers dat het
eikenhout helemaal kaal gevreten was.
Er waren jaren dat het stonk van de
meikevers. Die maken bolletjes
groene uitwerpselen en als er veel van
ligt dan stinkt het ‘overal’!
Al het hout in alle hagen en aan alle
sunken werd om de 6 à 8 jaren afgekapt
en tot mutters gebonden. Elk jaar
gebruikte een gemiddelde boerderij zo’n
300 mutters voor oven en stoof.
Men bewaarde de mutters in een
houtmijt, waar ze lang genoeg (2 jaar)
konden drogen.
(Theophiel, °1928)
(Eduard, °1925)
Hout van sunken werd gebruikt
als brandhout: alle klein hout ging in de
mutters, dikker hout diende om de
stoof te stoken.
(Cyriel, °1926)
© Openluchtmuseum Bokrijk
Mijn vader en ik haalden de melk
op en brachten die naar de melkerij.
Eerst deden we dit met paard en kar en
haalden we op een voormiddag 20 tot 25
kruiken van 20 liter op. Later kocht vader
een tractor en haalde ik 100 kruiken op
tegen 12 uur. Nog later had ik een
camion en was ik om 11 uur al klaar met
het ophalen van 250 kruiken.
(Jozef, °1924)
We gebruikten thuis drie tot vier
mutsaarden per week voor het stoken
van de oven. Dat komt neer op zo’n
200-220 mutsaarden per jaar. In de
oven werden elke week 15 tot 16 grote
ronde broden gebakken.
(Cyriel, °1926)
Herinneringen van Lummense inwoners
Wanneer de grond net was omgeploegd,
of soms zelfs als de boer er nog mee
bezig was, kwam het akkermanneke
(Witte kwikstaart) op het veld.
(Eduard, °1925)
In een holle sunk zit goede potgrond.
Maria Corthouts is ooit door een in een
sunk broedende steenuil in de hand
gepikt, toen ze van haar oma potgrond
uit de sunk moest halen.
(Albert, °1926)
Mutsaarden of mutters werden
bijeengebonden met een wis die
gewrongen werd tot een lus.
(René, °1928 )
© Provinciale Bibliotheek Limburg, Collectie Limburgensia
Na het oogsten van het hout maakte
men een houtmijt. Hierin kon het hout
twee volledige jaren drogen. In het
derde jaar gebruikte men het hout als
brandhout in de bakoven. Ieder huis had
zijn eigen houtmijt.
(Maria, °1923)
Er is een verschil tussen eikenhout en
ander hout. Twee mutters eikenhout
geven evenveel warmte als drie mutters
van elzen, dennen of berkenhout.
(Jozef, °1924)

Vroeger plantte men een
eikenboom naast de boerderij als
bliksemafleider. Twijgen van de eik in
huis zouden ook beschermen tegen
onweer.
Op de laatste avond in april
zouden de heksen tijdens de
Walpurgisnacht in de eik
schommelen.
Al in het verre verleden werd de eik
door de Kelten, Germanen, Grieken en
Romeinen vereerd als een heilige boom.
De eik was gewijd aan de dondergod:
Thor, Zeus, Jupiter en anderen omdat
de eik het vaakst getroffen wordt
door de bliksem.
Aan de voet van oude eiken ontstond
vaak een religieuze ontmoetings-,
vergader-, rechtspraak-, offer- en
begraafplaats.
Eikenbladeren komen voor op heel wat
koninklijke gewaden, zoals ook bij
Napoleon.
Volgens de Keltische boomkalender
is jouw levensboom de eik als je jarig
bent op 21 maart. Je hebt dezelfde
kracht en vastberadenheid van de eik.
Johann Sebastian Bach was
een typische eik.
In het Griekse Dodona stond
een oud eikenorakel, waar priesteressen
(Peleiaden) het
geritsel van de bladeren
interpreteerden om de toekomst te
voorspellen.
Griekse boomnimfen beschermen eiken.
Ze zijn zo vervlochten met hun boom dat
ze sterven als de boom dood gaat.
Stervelingen die een boom beschadigen
worden gestraft door deze nimfen.
In het begin van de vroege
Middeleeuwen begon de Katholieke
Kerk met de kerstening en werden
heilige bomen omgehakt om plaats te
maken voor een kerk of kapel of er
werd een kruis of kapelletje
aan de boom gehangen.
Druïden hielden vergaderingen op open
plaatsen in het eikenwoud, vaak in de
schaduw van een machtige eik. Ze droegen
een krans van eikenloof. Druïde betekent
dan ook “wijze van de eik”.
Ze voorspelden de toekomst door het eten
van eikels. Eikels waren ook een symbool
voor de mannelijke seksualiteit.
Menig stoere Kelt droeg een eikel als
amulet.
Tijdens midzomer- en midwinterfeesten
worden feestvuren gestookt van
eikenhout.
Dieren die zich niet goed in
hun vel voelen, gaan onder een
eikenboom liggen.
De toverstaf van Merlijn en het
tafelblad van de Ronde tafel waren van
eikenhout gemaakt.
De eik door de eeuwen heen…
Eén van de meest eervolle
onderscheidingen bij de Romeinen
was een kroon uit eikenloof
(de ‘Corona Civica’), die gegeven werd
aan militairen die een medesoldaat het
leven gered hadden.
Germanen kwamen voor
volksvergaderingen samen onder een
eikenboom: op de kleinste Duitse
euromunten staan eikenblaadjes
afgebeeld die ons daar nog aan
herinneren.
Volgens sommigen is Jeanne d’Arc ter dood
veroordeeld omdat zij beschuldigd werd
van verering van de geest van de eik. Deze
zou haar kracht gegeven hebben om haar
land naar de overwinning te voeren.
De eik werd ook vaak gebruikt
als lapjesboom waarbij een stuk hemd
van de zieke aan de boom gebonden werd
en men de boom smeekte de ziekte over te
nemen. Vroeger boorde men een gat in de
stam, waarin men een vinger- of teennagel
stak. Men dichtte het gat terug, waarna de
boom de ziekte zou overnemen,
“zoals het een god past”.
De oudste zomereik staat
in Stelmuze, Litouwen.
Hij is 1500 jaar oud en heeft een
omtrek van 9,35 m.