Tijdschrift voor Verloskundigen - Cross Media Nederland

Tijdschrift voor Verloskundigen
Uitgave van de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen
februari 2012
37e jaargang

Praktijkhouders opgelet! De Dag van de Assistent is weer in aantocht!
Wat gebeurt er met de stapels en de telefoontjes als uw assistente ziek of op vakantie
is? Denk eens aan alle details die de assistente voor u bijhoudt. Bent u ook zo blij met
uw assistente?
Wat TALMOR betreft is het weer tijd voor de jaarlijks terugkerende
‘Dag van de Assistent’
Inmiddels organiseert TALMOR al voor het derde opeenvolgende jaar ‘de Dag van de
Assistent’. De mensen die bij TALMOR werken komen voor een groot deel uit de zorg
en weten hoezeer een maatschap of praktijk steunt en leunt op de assistente(s).
Nu zijn wij als TALMOR een lerende organisatie die graag van ieder feestje ook iets
maakt om van te groeien, een gelegenheid die voor langere duur impact heeft dan
alleen op de dag zelf. Vandaar in de ochtend leren en in de middag verwennen,
met tussendoor een heerlijke lunch en zoveel mogelijk kleine verrassingen op een
mooie sfeervolle locatie.
We bieden 13 workshops aan waarvan elke assistent er twee kan volgen.
Dit jaar voor het eerst met accreditatiepunten voor doktersassistenten!
financieel adviseurs
voor verloskundigen
Sibbing & Wateler is een onafhankelijk
financieel adviesbureau, gespecialiseerd in
de praktijkbegeleiding van vrije medische
beroepsbeoefenaren, waaronder verloskundigen.
Wij bieden u een gevarieerd
dienstenpakket voor al uw financiële zaken,
nu en in de toekomst.
Telefoon: (0318) 544 044 - www.sibbing.nl
de Dag van de Assistent 2012
Voor wie: Alle assistenten uit
praktijken in de eerstelijns
gezondheidszorg
Wanneer: 29 mei 2012
Hoe laat: 9:30 – 17:00
Waar: Het Klooster
Amersfoort
Kosten : €165,-
Meer info: www.talmor.nl
of mail naar
info@talmor.nl
Inschrijven: www.talmor.nl
€
Polderweg 3-154 / 1093 KL Amsterdam / Tel: 020-5979877 / E-mail: info@talmor.nl / Website: www.talmor.nl

TijdschrifT
Geachte mevrouw de minister 5
Wil van Veen
KNOV
subsidie promotieonderzoek 6
Voorkomen is beter dan genezen 7
Angela Verbeeten
Bestuurlijke zaken 8
Jos Becker Hoff en Fennie Posthumus
Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding i
huid op huidcontact 10
Kristel Zeeman
Eerstelijns verloskunde: laat zien hoe het moet
met ZiZo 12
Wilma van Driel en Nicole Burleson Cambridge
hoe meet u de bloeddruk 15
Kristel Zeeman
Let op! herregistratie wet BiG voor verloskundigen 17
KNOV-praktijkaccreditatie: continu werken
aan kwaliteit 18
Judith Ruijs
healthy Pregnancy 4 all 20
Relinde van der Stouwe
Vraag van de maand 21
helpdesk@knov.nl
ThEMa
resultaten uit de eerste landelijke perinatale audit 23
Relinde van der Stouwe
3e Landelijke conferentie pre- en neonatale
screeningen 25
Perinatale audit: wat vindt de zorgverlener
er zelf van? 26
Birgit van der Goes
Perinatale audit en PaN 29
Relinde van der Stouwe
Geboren als een zucht, verdwenen als een schaduw 30
Relinde van der Stouwe en Wil van Veen
WETENschaP
Kennispoort Verloskunde 33
INHOUD
ONdErWijs
Birthplace, meer dan een cohortstudie 37
Suze Jans
Geslaagden in Maastricht 38
Onderzoekers en praktijk ontmoeten elkaar
bij Kennispoort Verloskunde 39
Nic van Son en Els Koelewijn
afgestudeerd Master 41
Medische spiegels in de verloskundige zorg 43
Suze Jans
iNNOVaTiEf
Twitter in de nacht 45
Erik Weijers
Wist u dat? 47
centeringPregnancy 48
Inger Aalhuizen en Marlies Rijnders
PraKTijK
Onweer 49
Beppie Benschop
de werkplek van Westerkade 24, Utrecht 50
Wil van Veen
Vijf minuteninterview met anique Welmerink 55
Suze Jans
ach, vroeger... 56
Imke Rosink / Wil van Veen
iNTErNaTiONaaL
Wat je van ver haalt, is misschien wel lekker 59
Erna Kerkhof
hoe bevalt Europa? Verloskunde in de EU; België 61
fOrUM
frans verloskundigen hebben het moeilijk 63
Niet helpen? dan maar geven! 63
BErichTEN
Nieuwe media 65
NEXT 68
congres en cursus 69
Personalia 70
in Memoriam jan henk Oldenziel 71
TvV februari 2012 • KNOV 3
Ti
Van
Wil
KN
Bes
Jos
Prin
Ang
Em
Fran
Mid
W
Bes
Erna
Vra
een
help
Ove
de
Reli
Tie
een
ATM
abo
Jann
intr
Suz
On
inte
Hele
Pro
voo
Ger
Gen
Lolk
Ken

4
TvV februari 2012 • KNOV
TIJDSCHRIFT
Redactie
Relinde van der Stouwe, Suze Jans, Wil van Veen (hoofd- en
eindredactie), Kristel Zeeman
Medewerkers februari 2012
Mieke Beentjes, Beppie Benschop, Nicole Burleson Cambridge,
Ton van de Coevering, Mariël Croon, Serena Debonnet,
Maudy Dettingmeijer, Wilma van Driel, Birgit van der Goes,
Jos Becker Hoff, Lieve Huybrechts, Katja van Ieperen, Tirza Janssen,
Erna Kerkhof, Els Koelewijn, Anne Niset, Fenny Posthumus,
Joëlle Renders (corrector), Marlene Reyns, Imke Rosink, Judith Ruijs,
Henk van Ruitenbeek, Greta Rijninks, Nic van Son, Joeri Vermeulen,
Laetitia van Wetten, Eric Weijers, Anique Welmerink, Jolanda Zocchi
Redactieadres
Tijdschrift voor Verloskundigen
Wielingenweg 318, 1826 BX Alkmaar
E: tvv@knov.nl
E: wilvanveen@cappalkmaar.nl
T: 0653359153
Facebook: Tijdschrift voor Verloskundigen
Abonnementen, personalia en adreswijzigingen
KNOV, Jolanda Zocchi
Postbus 2001, 3500 GA Utrecht
T: 030 282 3115, F: 030 282 3101
E: jzocchi@knov.nl
Personeelsannonces
Wil van Veen
T: 06 53359153
E: tvv@knov.nl
Advertentie-exploitatie
Ovimex bv, Frank Dijkman
T: 0570 674240
E: frank.dijkman@ovimex.nl
Vormgeving
Annemiek Voogd, Ovimex bv
Druk
Ovimex bv, Deventer
Abonnementsprijzen
Abonnementsprijs voor niet-leden van de KNOV:
3 132,- per jaar (10 nummers); Europa 3 158,-; buiten Europa 3 185,-.
Voor studenten (buitenlandse opleiding): 3 106,-
Los nummer: 3 17,-
Voorzitter KNOV
Angela Verbeeten
Foto’s
Beata Bosma, Alkmaar
Carien van Leeuwen, Amsterdam
Arno Massee, Rijnsaterswoude
Hans Oostrum, Den Haag
Albert Posthumus, Katwijk
Nicole Romijn, Den Haag
Lucia Serra, Grou
Erik Speckmann, Weesp
© 2012 Koninklijke Nederlandse
Organisatie van Verloskundigen
Mercatorlaan 1200, 3528 BL Utrecht
T: 030 282 3100
Oplage: 3950
ISSN 0378-1925
Cover foto
Laetitia van Wetten is verloskundig werkzaam
in het OLVG in Amsterdam. Zij volgt daarnaast
de opleiding aan de Vrije Academie ’t Pad. Zij
wil psychosociaal beeldend therapeut worden
en dat integreren in haar leven als verloskundige.
‘Maar ik vind het kunstzinnig bezig zijn
zo leuk, dat ik in het derde jaar de kunstzinnige
richting ben gaan volgen.’
Haar werkstuk op de cover was oorspronkelijk
een lijnoefening op een groot vel papier. Dat
heeft zij in stukken gescheurd en daarvan een
nieuwe compositie gemaakt. Zo ontstond
[cursief]De Geboorte.[cursief] ‘Kijk, het kind is
geboren uit de helende groene schoot van de moeder, het is een nog bijna
ongeschonden blad. De moeder heeft zichzelf gevormd en kleur gegeven. Ze kan
dit prille moment nog geen handen en voeten geven, maar reikt er wel naar uit.
Tegelijkertijd kun je er een gezicht in zien, dat vol verbazing kijkt naar het wonder
dat zich net voltrokken heeft.’
Het Tijdschrift voor Verloskundigen wordt uitgegeven door de Koninklijke
Neder landse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), opgericht op
22 september 1975. De vereniging is tot stand gekomen uit een fusie van
de Bond van Nederlandse vroed vrouwen (opgericht 8 juni 1926) en de
Nederlandse R.K. Vereniging van Vroed vrouwen (opgericht 8 juli 1921).
De KNOV stelt zich ten doel de bevordering van de verlos kundige zorg in
zijn geheel in Nederland, de versterking van de positie die de verlos kundige
daarin inneemt, alsmede de belangen behartiging van alle verloskundigen
in Nederland. Een van de manieren om dit doel te bereiken, is het uitgeven
van het Tijdschrift voor Verloskundigen.
Het Tijdschrift voor Verloskundigen is in de eerste plaats een vakblad op het
gebied van de verloskunde en verwante wetenschappen. Het beoogt verlos-
kundigen op de hoogte te stellen van relevante feiten en ontwik ke lingen.
Daarnaast is het een forum voor discussie over de verloskunde en verwante
disciplines. In het redactionele beleid wordt ernaar gestreefd een zo ruim
mogelijke reeks aan onderwerpen te behandelen.
In de tweede plaats is het Tijdschrift voor Verloskundigen een verenigings -
orgaan en als zodanig een middel voor het hoofd bestuur van de KNOV om
in contact te treden met de leden. In dit kader dient het Tijdschrift voor
bestuur en leden als forum om van gedachten te wisselen.
Inzenden kopij en advertenties
De redactie nodigt de lezers uit om reacties, artikelen en opiniebijdragen
in te zenden. Bij voorkeur speciaal voor het Tijdschrift voor Verloskundigen
geschreven kopij, maar ook elders aangeboden of gepubliceerde bijdragen
zijn welkom; onder vermelding van bladtitel, jaargang en nummer.
Kopij aanleveren als platte tekst, dus zonder speciale bekopping, voet noten,
paginacijfers, tabs, tabellen en ontdaan van hyperlinks, in Word
via e-mail: tvv@knov.nl. Van tabellen of grafieken daarom alleen de
onderzoeksgegevens aanleveren; deze worden door de vormgever opgemaakt.
Referenties in de tekst tussen vierkante haakjes (geen superscript).
Beeld apart aanleveren, bij voorkeur digitaal en in hoge resolutie.
Bij tekstwijziging pleegt de redactie overleg. Ingezonden brieven worden
zo nodig bekort. De KNOV en de redactie zijn niet verantwoordelijk voor
de inhoud van geplaatste reacties en opiniebijdragen.
Het auteursrecht van artikelen berust bij de individuele auteur. Citeren met
bronvermelding is toegestaan, mits binnen de wettelijke regels. Overname
van (langere delen van) artikelen is uitsluitend toegestaan na toestemming
van de redactie en de auteur.
Personeelsadvertenties van leden voor het volgende nummer tot
27 februari 2012. Gelieve bij de plaatsingsopdracht het gewenste
formaat en het factuuradres te vermelden. Voor commerciële advertenties:
zie colofon. Het tweede nummer verschijnt op 13 maart 2012.

Geachte mevrouw de minister,
agenda
16 februari 2012
Cursus Toetsgroepbegeleider,
dag 1
6 maart 2012
Cursus Toetsgroepbegeleider,
dag 2
12 maart 2012
Kringvoorzittersoverleg
20 maart 2012
Cursus Toetsgroepbegeleider,
dag 3
21 maart 2012
Regionale Bijeenkomst APELDOORN
‘Van wij/zij-denken naar wij-denken’
Vooraf: MIO Actief baren
26 maart 2012
Regionale Bijeenkomst HOUTEN
‘Van wij/zij-denken naar wij-denken’
Vooraf: MIO Actief baren
28-29 maart 2012
Training Kringbestuurders,
dag 1 en 2
2 april 2012
Regionale Bijeenkomst BREDA
‘Van wij/zij-denken naar wij-denken’
Vooraf: MIO Actief baren
4 april 2012
Regionale Bijeenkomst DRACHTEN
‘Van wij/zij-denken naar wij-denken’
Vooraf: MIO Actief baren
11 april 2012
Regionale Bijeenkomst WEERT
‘Van wij/zij-denken naar wij-denken’
Vooraf: MIO Actief baren
REDACTIONEEL
per 1 januari jl. kregen wij de derde tranche van 11% op ons norminkomen.
Dat is een behoorlijke klapper, maar terecht, want sinds mensenheugenis was
het sappelen in ons vak. Daarom nam uw voorganger het goede besluit om op
advies van de NZa ons norminkomen te verhogen met 40%. 40%! Kunt u
nagaan waar wij vandaan kwamen… Een verdere verlaging van de normpraktijk
dan naar 105 zorgeenheden zat er toen niet in en dat heeft nog altijd gevolgen
voor de kwaliteit van zorg, een norm van 80 beschouw ik als normaal, maar daar
gaat het vandaag niet om. Ik kom daar nog wel eens op terug. Trouwens, dat de
verhoging van ons norminkomen stapsgewijs gebeurde, was ook niet terecht,
maar je kunt niet overal over zeuren.
In de afgelopen jaren hebben u en uw voorgangers ons en andere eerstelijners
verzocht om bepaalde taken over te nemen uit de tweede lijn. Natuurlijk deden
wij dat graag, want het past in onze filosofie ‘in de eerste lijn wat kan, in de
tweede lijn wat moet’. Zo hebben wij een redelijk deel van bijvoorbeeld de
diagnostische echo’s voor onze rekening genomen. Wij hebben daarin flink
geïnvesteerd, door studie en apparatuur. De kosten die wij daarvoor maakten,
waren getarifeerd en die hebben wij natuurlijk gedeclareerd. U hebt, dankzij
onze inzet en die van andere eerstelijners, daarmee vele miljoenen bespaard.
In het najaar presenteerde u ons een rekening: wij zouden met tien miljoen euro
ons budget hebben overschreden. Hoe, wat en waarom, dat wist u ons toen
niet te vertellen. Begrijpelijk, want het moet voor u een hele schok zijn geweest.
Zulk misselijk calculerend gedrag van ons kon u maar moeilijk waarderen. Maar u
kwam terug op uw uitspraak: het waren er geen tien maar zes. Nou, dat was
nog veel voor zo’n kleine beroepsgroep, ‘ze doen het toch maar’ zal u misschien
gedacht hebben. Weer wat later herriep u de zes en maakte er twee van; twee
miljoen is nog veel, hoor!
Weet u, wij zijn maar een kleine beroepsgroep. Wij werken hard, als zelfstandigen
zo’n vijftig uur in de week en dit nog los van de diensten die wij nu eenmaal
moeten draaien omdat geboortes zich 7 keer 24 uur aandienen. Dat komt door
die niet voldoende verlaagde norm, maar we worden sinds 1 januari 2012 nu
eindelijk redelijk betaald voor de meeste van die uren. Blijft staan dat twee
miljoen euro voor ons veel geld is. We zijn met nog geen 2000 vrouwen en
mannen die dit moeten opbrengen. Dat kost ons toch duizend euro, bijna tien
euro per cliënt.
In uw budget stellen wij hoegenaamd niets voor. We kosten u nog geen 0,254%.
Maar we zijn natuurlijk de beroerdsten niet. Als u ons nu uitlegt waar we hebben
overschreden, dan maken wij een actieplan om te voorkomen dat wij u dit volgend
jaar weer aandoen.
Mevrouw de minister,
onze beroepsvereniging heeft aan u en uw ministerie bij herhaling mondeling en
schriftelijk gevraagd naar de onderbouwing van die twee miljoen euro. Helaas, er
komt van u w departement geen antwoord. Nu zijn er kwade tongen die
beweren dat u het gewoon echt niet weet, dat u maar wat roept en doet. Dat u
alles maar laat gebeuren, op z’n beloop laat; marktwerking noemt u dat. Maar
dat wil ik niet geloven, want dan zou het gaan om onbehoorlijk bestuur, toch? n
Wil van Veen
Hoofdredacteur
TvV februari 2012 • KNOV
5

6
TvV februari 2012 • KNOV
KNOV
Meld je aan voor de subsidie
van een promotieonderzoeksproject!
Voor de ontwikkeling van wetenschappelijk
topkader biedt de KNOV voor enkele
verloskundigen de mogelijkheid om via open
competitie mee te dingen naar een subsidie
voor een promotiebeurs.
Voor wie?
• U bent verloskundige en lid van de KNOV
• U hebt ten minste een MSc, MA of MBA in verloskunde,
gezondheidswetenschappen, sociale wetenschappen of
aanpalende wetenschapsvelden; of aantoonbare ervaring
met het verrichten van wetenschappelijk onderzoek
• U hebt expliciet interesse in en bent gemotiveerd tot
het verrichten van wetenschappelijk onderzoek en u
wilt promoveren.
Kandidaten worden naast bovenstaande formele eisen
geselecteerd op basis van hun CV en academische
referenties. Het promotietraject kan zowel fulltime (4 jaar)
als parttime ingevuld worden. Er zijn verschillende criteria
voor de subsidieverstrekking aan eerstelijns verloskundigen,
klinisch verloskundigen en verloskundigen in dienst van
onderzoeksinstituten of opleidingen (zie website).
Het is tevens mogelijk om een subsidie aan te vragen voor het
afronden van uw lopende promotietraject, indien u daarvoor
geen andere externe financiering hebt kunnen krijgen.
Procedure
De aanvraagprocedure bestaat uit twee fasen:
• De vooraanmelding
• De subsidieaanvraag
De Wetenschapscommissie van de KNOV beoordeelt de
vooraanmeldingen op relevantie voor het wetenschapsdomein
fysiologische verloskunde, kwaliteit van het
onderzoeksvoorstel en motivatie van de kandidaat. De
commissie geeft advies over het al dan niet uitwerken van
de vooraanmelding tot een subsidieaanvraag. De
subsidieaanvragen worden beoordeeld op kwaliteit van
het onderzoeksvoorstel, de toegepaste methodologie en
de haalbaarheid van het promotietraject. Het maximale
jaarbudget bestemd voor promotiebeurzen bepaalt
hoeveel subsidieaanvragen gehonoreerd worden.
De KNOV roept verloskundigen op een vooraanmelding in te dienen
voor een promotieonderzoeksproject.
Ga naar de KNOV website of de website van
Kennispoort voor meer informatie en het
formulier van de voor aanmelding.
de deadline voor het indienen van de vooraanmelding
is 31 maart 2012
Namens de Wetenschapscommissie KNOV
Drs. Greta C. Rijninks-van Driel, Secretaris
grijninks@knov.nl n

Vervolg agenda
KNOV
Voorkomen is beter dan genezen
16 april 2012
Regionale Bijeenkomst ROTTERDAM
‘Van wij/zij-denken naar wij-denken’
Vooraf: MIO Actief baren
18 april 2012
Regionale Bijeenkomst AKERSLOOT
‘Van wij/zij-denken naar wij-denken’
Vooraf: MIO Actief baren
20 april 2012
Platform Internationaal
& Twin to Twin
5 mei 2012
Internationale Dag van de
Vroedvrouw
1-7 augustus
Borstvoedingsweek
20 mei 2012
10e Marikenloop, Nijmegen
15 juni 2012
Algemene Ledenvergadering
27 augustus 2012
Twin to Twin
10 september 2012
Kringvoorzittersoverleg
2 oktober 2012
Training Kringbestuurders, dag 3
16 november 2012
Algemene Ledenvergadering
19 november 2012
Twin to Twin
Kijk voor meer informatie in
de rubriek Congres en Cursus
achter in dit tijdschrift of op
www.kennispoort-verloskunde.nl
De Raad voor de Volksgezondheid (RVZ) bracht vorige maand zijn rapport
Preventie van welvaartsziekten uit. De boodschap is dat de overheid haar
verantwoordelijkheid moet nemen voor een gezonde opvoeding van kinderen.
Dat is niet betuttelend -zoals de huidige regering redeneert- maar hard nodig. Al
was het maar omdat we ons niet de luxe van veel vermijdbare ongezondheid
kunnen veroorloven.
Aan het begin van de zwangerschap wordt de kiem gelegd voor ziektes die zich pas
later openbaren: astma, suikerziekte en hart- en vaatziekten. Maar dat wist u al lang.
Ook de oplossingen zijn bekend: gezond eten en bewegen, overgewicht voorkomen,
matig alcoholgebruik, niet roken, op tijd stoppen met medicatie en foliumzuur
slikken. Wonen in een veilig huis en in een gezonde wijk helpt. De risicogroepen zijn
bekend, maar we zijn niet goed in het bereiken ervan. Juist bij vrouwen die
ongezond leven, ontbreekt het besef dat zij er zelf iets aan kunnen doen. Als een
zwangere zich bij haar verloskundige meldt is het optimum voor preventie voorbij.
Er moet meer aandacht komen voor preventie, zegt de RVZ. Ja, duhh! Ook dat
wisten wij al lang. In 1995 verscheen het KNOV Standpunt Preconceptiezorg.
Een kwart van de verloskundige praktijken biedt sindsdien het kinderwensspreekuur
aan maar daarna bleef het stil. Met het huidige budget (geen) en
financieringsstromen (verloskundigen wachten op minister en verzekeraars) gaat
het niet hard. Moeilijke doelgroepen worden niet bereikt.
Nieuw is dat de RVZ stelt dat gemeenten en zorgverzekeraars in wijk of buurt
samen moeten werken aan preventie van welvaartsziekten. Publieke gezondheidszorg
(preconceptiezorg) en curatieve zorg (zwangerschapscontroles) worden
niet langer gezien als aparte domeinen. Zorgverzekeraars zullen een deel van hun
budget aan preventie moeten gaan besteden en de minister wordt opgeroepen
taken op te nemen. De vorige minister reserveerde een budget voor preconceptiezorg,
maar de huidige minister zette daar een streep door met als argument dat
het betuttelend zou zijn. Een besluit met dure gevolgen, zegt de RVZ. En een
beetje dom…
En u? Curatieve zorg is een vertrouwd domein voor verloskundigen. Maar is preventie
dat ook? Bent u bereid om toekomstige zwangeren op te zoeken in de wijk? Wat
zegt u: eerst geld zien? Ook daarop geeft de RVZ een antwoord: er komt budget
beschikbaar voor gezamenlijke actieplannen, onder voorwaarden van financieel
en gezondheidsrendement. Dat is in gewoon Nederlands: blijf niet afwachten
maar kom in actie. Ga praten met gemeente en zorgverzekeraar. Laat zien dat
met preventie en actie vóór de zwangerschap het hoogste rendement te
bereiken valt.
Er zijn inmiddels, met steun van ROS en KNOV, veel slagvaardige regionale
samenwerkingsverbanden van verloskundigen ontstaan. Vaak met zorgverleners
uit de tweede lijn. Het is tijd nu een slag richting gemeenten te slaan. Effectieve
preconceptiezorg voorkomt verwijzingen tijdens de zwangerschap voor bijvoorbeeld
adipositas, groeiachterstand en hypertensieve aandoeningen. Hebt u al een
afspraak gemaakt met uw wethouder voor zorgzaken?
Angela Verbeeten
Reageren op dit verhaal? Discussieer mee op het KNOV Forum:
Voorkomen is beter dan genezen http://leden.knov.nl/forum n
TvV februari 2012 • KNOV 7

8
TvV februari 2012 • KNOV
KNOV
Bestuurlijke zaken
KNOV bestuur gaat op werkbezoek in de kringen
Jos Becker Hoff en Fennie Posthumus
Het bestuur van de KNOV verkleint de afstand naar de
regio. Het laat zich tijdens werkbezoeken aan kringen
informeren over lokale en regionale ontwikkelingen.
Het eerste werkbezoek vond plaats bij de kring Leiden en
omgeving op 19 januari 2012. Angela Verbeeten, Linda
Rentes, Marianne Wigbers en Jos Becker Hoff gingen in
gesprek met Fennie Posthumus, Eline Schaake, Manon
Hoogervorst en Jarieke Heemskerk van het kringbestuur.
Dit eerste werkbezoek is gekoppeld aan de formele
oprichting van de coöperatie van alle praktijken in deze
kring, genaamd LEO.
De kringvertegenwoordigers lichten de aanleiding voor
en achtergronden van het oprichten der coöperatie toe. De
verzelfstandiging van het echocentrum, de intensievere
samenwerking van de – in eerste instantie – drie ziekenhuizen
in Leiden en de gesprekken met de kraamzorg over
de opvang van het ontstane capaciteitstekort aan verpleeg-
De oprichting van de verloskundige coöperatie LEO is een feit.
Iedereen heeft haar handtekening gezet. Feest!
Een glas, een speech en toen een eigen lied op de melodie van
- hoe kan het anders –: We are the champions.
Angela Verbeeten overhandigde zojuist een schaakspel aan de
voorzitter van de Kring Leiden, Fenny Posthumus.
LEO zal zich niet van het bord laten spelen!
kundigen, vormde de belangrijkste aanleiding voor het
initiatief tot een coöperatie. Het wordt niet onder stoelen
of banken gestoken dat het veel inspanning, energie en
overtuigingskracht heeft gevraagd van het kringbestuur
© Albert Posthumus, Katwijk

om alle praktijken mee te krijgen. Er is nu breed gedragen
tevredenheid over het bereikte resultaat en ze hebben
hooggespannen verwachtingen over het effect van de
coöperatie. De KNOV geeft het bestuur van de coöperatie
(lees: bestuur van de kring) het advies om de kosten en
opbrengsten in tijd, geld of in welke vorm dan ook, goed
in kaart te brengen voor alle leden.
In het ontwikkelingsproces zou de ondersteuning van de
KNOV misschien intensiever hebben kunnen zijn, zo geeft
de kring Leiden aan. Zij adviseren de KNOV een duidelijk
persoonlijk aanspreekpunt bij de KNOV te organiseren
waar vragen rondom coöperaties en dergelijke kunnen
worden gesteld. De komende tijd moet ook aandacht
worden besteed aan de kaders van de mededinging (NMa)
waarbinnen kan worden gewerkt. Ook is in het gesprek
de vraag aan de orde gekomen of de ontwikkeling naar
een extra dimensie in de verloskundige organisatie met
coöperaties, gevolgen kan danwel moet hebben voor de
wijze waarop de vereniging is georganiseerd. Het antwoord
hierop zal in de loop van 2012 moeten worden gegeven.
Ten slotte werd kort stil gestaan bij de vraag van de kring
of de KNOV wil nadenken over het faciliteren van
voldoende competitief kader onder verloskundigen op
het vlak van gespreksvoering en onderhandeling. Zoals
heldere competenties en een daarop afgestemd trainingsaanbod.
Direct na het gesprek was de officiële aftrap van de
coöperatie met een schitterend lied op de muziek We are
the champions en een goed bezochte receptie. n
© Albert Posthumus, Katwijk
KNOV
Borstvoedingscertificering
verloskundige praktijken
De KNOV neemt deel in de BFHI-raad (Breastfeeding
Friendly Hospital Initiative). De BHFI-raad wil bereiken
dat alle instellingen die ouder- en kindzorg bieden,
kwalitatief goede zorg rond borstvoeding verlenen om
zo bij te dragen aan een betere gezondheidsuitkomst
voor jonge kinderen en hun moeders in Nederland.
Het middel dat hierbij ingezet wordt, is een scholingsprogramma
voor instellingen en een bijbehorende
certificering. Het KNOV-bestuur heeft uitgesproken het
doel van de BHFI-raad te ondersteunen, maar de weg
waarlangs (verplichte accreditering) niet. Deze accreditering
is te duur voor kleine verloskundige praktijken. In de
BHFI-raad zou besproken moeten worden op welke manier
verloskundige praktijken kunnen aanhaken. Bestuurder
Jolijn Betlem zit namens de KNOV in de BHFI-raad. n
TvV februari 2012 • KNOV 9

10
TvV februari 2012 • KNOV
KNOV
sinds 2 januari 2012 staat de multidisciplinaire
richtlijn Borstvoeding online. de richtlijn doet
praktische aan bevelingen om vrouwen uniform
te adviseren bij borstvoeding en eventuele
problemen.
Betrokkenen
De richtlijn kwam tot stand op initiatief van TNO met
subsidie van ZonMW. De werkgroep bestond uit een grote
groep vertegenwoordigers van ouders en professionals,
waaronder: verloskundigen (KNOV), kraamverzorgenden
(NBvK), lactatiekundigen (NVL), huisartsen (NHG),
gynaecologen (NVOG), kinderartsen (NVK), diëtisten
(NVD), werkers in de jeugdgezondheidszorg (AJN en
V&VN), het Voedingscentrum, wetenschappers van TNO
en borstvoedingsorganisaties (VBN en LLL) die allen op
eigen wijze betrokken zijn bij borstvoeding.
© Lucia Serra, Grou
Multidisciplinaire richtlijn borstvoeding
Levende richtlijn
Bij de publicatie van deze multidisciplinaire richtlijn is
direct een commentaarfunctie ingebouwd, waarmee
lezers suggesties kunnen doen voor aanvullingen en
correcties. Het verzamelde commentaar wordt naderhand
geanalyseerd, samen met nieuwe wetenschappelijke
inzichten. Waar nodig volgt aanpassing van de tekst.
Het Tijdschrift voor Verloskundigen brengt de komende
tijd elke maand een relevant onderdeel van de richtlijn
onder uw aandacht. Deze keer ‘Huid-op-Huidcontact’.
De volledige richtlijn kunt u vinden op www.richtlijnborstvoeding.nl
en via de website van de KNOV. n

Huid-op-huidcontact
Kristel Zeeman
huid-op-huidcontact tussen moeder en kind
direct na de geboorte, bevordert de frequentie
van het aantal voedingen per etmaal en
verlengt de borstvoedingsperiode.
advisering
Bespreek reeds voor de bevalling het belang
van vroeg huid-op-huidcontact tussen moeder
en kind; voor de gezondheid van de baby, de
emotionele binding, het samentrekken van
de baarmoeder en voor het op gang komen
van de melkproductie. Wees alert op cultureel
bepaalde verschillen en ga hier respectvol
mee om.
Leg gezonde pasgeborenen direct, maar in
ieder geval binnen een uur na de bevalling,
bloot (maar wel toegedekt) op de blote huid
van de moeder.
Streef ernaar dat het huid-op-huidcontact
tenminste één uur duurt; let op de signalen
van de baby en benut die om de baby aan de
borst te laten gaan.
Beoordeel de conditie van de baby op de
blote buik of borst van de moeder.
Stel interventies zo mogelijk uit tot na het
eerste aanleggen. Indien dit niet kan, zorg er
dan voor dat het blote huid-op-huidcontact
alsnog zo snel mogelijk wordt ingehaald.
‘Vroeg huid-op-huidcontact’ betekent de baby ligt kort na
de geboorte naakt, doch toegedekt, op de blote huid van
de moeder en blijft daar tenminste één uur ongestoord
liggen. Voorheen werden baby’s na de geboorte vaak van
hun moeder gescheiden of aangekleed voordat ze aan de
moeder teruggegeven werden, onder meer uit angst voor
onderkoeling. Inmiddels weten we dat scheiding van
moeder en kind schadelijk is, omdat het de vroege
interacties onmogelijk maakt. Bij vroeg huid-op-huidcontact
zal de baby, als hij niet wordt gestoord en niet onder
invloed is van medicijnen, uit zichzelf naar de borst
‘kruipen’ en aanhappen [Cadwell, 2007; Lawrence &
Lawrence, 2005]. Het kind heeft hier ongeveer een uur
Kristel Zeeman is lid van de redactie en binnen de KNOV dossierhouder
borstvoeding
KNOV
voor nodig [Moore et al, 2007]. Omdat zuigelingen
meestal de eerste twee uren na de geboorte alert zijn,
wordt aangenomen dat het huid-op-huidcontact binnen
een uur na de bevalling moet plaatsvinden om er
optimaal van te kunnen profiteren voor het welslagen van
de borstvoeding.
Effect
Het vroege huid-op-huidcontact stimuleert het vrijkomen
van oxytocine, wat belangrijk is voor het contact tussen
moeder en kind. Tevens stimuleert het de uitdrijving van
de placenta en het op gang komen van het borstvoedingsproces.
Tijdens het huid-op-huidcontact koloniseert de
huidflora van de moeder de steriele darmen van de
pasgeborene. Dit is essentieel voor een gezonde darmflora
in de baby en daarmee voor de opbouw van zijn
immuniteit. Wanneer hij wordt gekoloniseerd met de
flora van zijn moeder, krijgt hij via de borstvoeding een
exact daarop afgestemde cocktail van antistoffen die hem
tegen infecties beschermen.
aantoonbaar belang voor borstvoeding
Een aantal wetenschappers [Moore et al, 2007] onderzocht
met een systematische review welk effect vroeg
huid-op-huidcontact heeft op de borstvoeding, op het
gedrag van moeder en kind en op de fysiologie van de
pasgeborene. Ze analyseerden de uitkomsten van dertig
studies, uit verschillende westerse en niet-westerse landen.
Hieruit bleek dat vroeg huid-op-huidcontact een statistisch
significant positief effect heeft op het geven van borstvoeding,
gedurende één tot vier maanden na de geboorte.
Zuigelingen die bloot op de blote borst van de moeder
liggen, blijven bovendien beter warm en hun bloedsuikerspiegel,
hartslag en ademhaling zijn stabieler. Er zijn
aanwijzingen dat baby’s zonder vroeg huid-op-huidcontact
later vaker overmatig huilen, zich minder goed
hechten en zich na de geboorte slechter aanpassen aan
het extra-uteriene milieu. Ook de moeder hecht zich
minder snel aan de baby, door een tekort aan oxytocine.
Negatieve effecten van het huid-op-huidcontact zijn niet
beschreven.
duur van het contact
Onderzoekers [Bramson L. et al, 2010] ontdekten dat het
van belang is hoe lang een baby op de huid van de
moeder ligt. Uit hun studie onder 21.842 moeders bleek,
dat als het huid-op-huidcontact minimaal een uur duurt,
TvV februari 2012 • KNOV 11

12
TvV februari 2012 • KNOV
KNOV
de kans op een succesvolle start van de borstvoeding het
grootst is. Vergeleken met kinderen die van hun moeder
werden gescheiden, heeft deze groep een driemaal zo
grote kans om uitsluitend borstvoeding te krijgen tijdens
hun verblijf in het ziekenhuis.
Verantwoordelijke zorgverleners
Degene die de zwangerschap begeleidt, bespreekt het
onderwerp voorafgaand aan de bevalling. Zorgverleners
die aanwezig zijn rondom de bevalling zorgen voor het
bevorderen, tot stand brengen en bewaken van vroeg
huid-op-huidcontact.
Kennislacunes
Er is meer kennis nodig naar de invloed van factoren als
kamertemperatuur, medicatie tijdens de bevalling en duur
van het huid-op-huidcontact.
conclusies uit de literatuur
Het is aannemelijk dat een gebrek aan vroeg
huid-op-huidcontact een nadelig effect heeft
op de duur van de borstvoedingsperiode en
de frequentie van het aantal voedingen per
etmaal [Moore et al, 2007]. De rol van de
timing van het huid-op-huidcontact na de
bevalling is onbekend [Moore et al, 2007].
Er zijn aanwijzingen voor een dosisgerelateerde
relatie tussen het huid-op-huidcontact en het
welslagen van borstvoeding. De kans op het
welslagen van borstvoeding is het grootst als
er één uur of langer huid-op-huidcontact is
[Bramson L, 2010].
referenties
Bramson L, Lee JW, Moore E, Montgomery S, Neish C, Bahjri K et al. Effect of early
skin-to-skin mother-infant contact during the first 3 hours following birth on exclusive
breastfeeding during the maternity hospital stay. J Hum Lact 2010; 26(2):130-137.
Cadwell K. Latching-on and suckling of the healthy term neonate: breastfeeding
assessment. J Midwifery Womens Health 2007; 52(6):638-642.
Lawrence RA, Lawrence R. Breastfeeding: a guide for the medical profession.
6th edition. Philadelphia: Elsevier Mosby; 2005.
Moore ER, Anderson GC, Bergman N. Early skin-to-skin contact for mothers and their
healthy newborn infants. Cochrane Database Syst Rev 2007;(3):CD003519. n
Eerstelijns verloskunde l
Wilma van Driel en Nicole Burleson Cambridge
Tot nu toe
De verloskundigen hebben afgelopen zomer laten zien
dat zij het aanbod en de kwaliteit van hun zorg prima
inzichtelijk kunnen maken met de ZiZo-indicatoren.
Vrijwel alle praktijken (507 van de 510) hebben gegevens
voor de indicatoren aangeleverd.
De indicatoren voor de eerstelijns verloskunde zijn in relatief
korte tijd gemaakt en de KNOV, de Consumentenbond, de
Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) en de zorgverzekeraars
zijn erg tevreden over het resultaat. Per praktijk
wordt duidelijk hoe er wordt gescoord op een indicator
ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Deze scores
geven de verloskundigen of de IGZ stof tot nadenken: is
er wel of niet goed gehandeld en hoe kan de zorg verbeterd
worden? Tijdens de bezoeken aan de praktijken zal de
inspectie volgend jaar de uitkomsten van de ZiZoindicatoren
bespreken.
Deze zorginhoudelijke indicatorset en de etalage-plus
indicatoren zijn dit jaar voor het eerst landelijk uitgevraagd.
De uitvraag van de indicatoren is succesvol verlopen.
485 praktijken leverden gegevens voor de zorginhoudelijke
indicatoren via de LVR-1. 311 van deze praktijken vulden
ook de webenquête en etalage-plus indicatoren in; 22
praktijken vulden alleen de webenquête en etalage-plus
indicatoren in. Dit betekent dat van 507 (van de in totaal
510) eerstelijns verloskunde praktijken informatie is
verkregen.
Uit bovenstaande cijfers blijkt dat bijna alle verloskundigen
praktijken transparant zijn over de door hen geleverde
zorg. De gegevens die via de PRN en de webenquête zijn
verzameld geven een goed beeld van de kwaliteit van de
eerstelijns verloskunde. De indicatoren blijken duidelijk en
in de meeste gevallen begrijpen verloskundigen precies
wat zij moeten verzamelen. Dit is voor een eerste uitvraag
een goed resultaat. In veel sectoren is deze mijlpaal, zeker
na zo’n korte tijd, nog niet bereikt!
Van nu af aan
Hoewel dit een mooi resultaat is, zijn we nog niet klaar.
Zo blijkt dat de indicatoren die uit de LVR-1 komen goed
zijn, maar in de gegevensverzameling en de analyse van
deze set blijken een aantal zaken beter te kunnen. Het
betreft hier vooral de bewerking van de data voor de
kleine praktijken en de casemixcorrectie. Verder blijken
Wilma van Driel is beleidsmedewerker Kwaliteit en
Nicole Burleson-Cambridge is beleidsadviseur Belangenbehartiging

laat zien hoe het moet met ZiZo!
niet alle gegevens correct bij de LVR terecht te komen.
Het kan zijn dat verloskundigen de gegevens niet honderd
procent betrouwbaar invullen (omdat zij bijvoorbeeld
direct na een bevalling al invullen wat de voeding op de
zevende dag gaat zijn). Een ander probleem is dat na het
invullen van de correcte gegevens er iets mis kan gaan in
de software of bij PRN.
De gegevens zijn dus nog niet volledig betrouwbaar.
Daarom heeft de stuurgroep (zie kader) besloten dat de
set pas voor iedereen toegankelijk wordt als alle gegevens
helemaal betrouwbaar zijn. Dit jaar heeft alleen de
stuurgroep toegang tot de gegevens. Stuurgroeppartijen,
zoals de IGZ en zorgverzekeraars, kunnen de indicatoren
gebruiken in gesprekken met verloskundigen. Omdat nu
nog niet alle indicatoren betrouwbaar zijn, kunnen er nog
geen consequenties verbonden worden aan de uitkomsten
van de indicatoren.
De stuurgroep heeft PRN en de KNOV opdracht gegeven
om de set van 2012 zodanig te verbeteren dat over 2012
een goede meting van de indicatoren mogelijk is. Er zullen
voor de uitvraag van 2011 geen nieuwe indicatoren
komen. In het voorjaar vindt er weer een nieuwe meting
plaats voor de gegevens van 2011. Wanneer het zover is
wordt u hierover geïnformeerd. De verwachting is dat de
gegevens van 2011 (die in 2012 worden uitgevraagd) wel
dit jaar openbaar worden gemaakt.
Algemene informatie over ZiZo Eerstelijns Verloskunde is
te vinden op www.zichtbarezorg.nl/page/Eerstelijnszorg/
Eerstelijnsverloskunde en op de ledensite van de KNOV,
onder de banner ZiZo. n
KNOV
Casemixcorrectie is het proces dat nodig is om van
ruwe meetresultaten landelijk vergelijkbare uitkomsten
te maken. Niet alle praktijken zijn met elkaar
te vergelijken omdat zij bijvoorbeeld veel mensen
in achterstandsituaties hebben of oudere moeders.
Door deze factoren te corrigeren worden de gegevens
wel vergelijkbaar.
CQ-index staat voor Consumer Quality Index. Voor
de CQ-index worden gestandaardiseerde vragenlijsten
gebruikt om klantervaringen in de zorg te
meten, te analyseren en te rapporteren. Voor de
verloskunde is er een CQ-index maar die wordt niet
gebruikt, omdat dit de verloskundigen geld kost en
er nog geen financiering voor is.
Etalage-plus informatie: Hierbij gaat het om informatie
over het aanbod van zorg waarvan cliënten
hebben aangegeven dat zij dit belangrijke informatie
vinden. Een voorbeeld hiervan is: ‘Tijdens
uw zwangerschap maakt u wel/niet kennis met alle
verloskundigen van de praktijk’.
Stuurgroep: De basis van de ZiZo is dat vertegenwoordigers
van zorgaanbieders, cliënten, verzekeraars
en overheid samen in een stuurgroep zitten
en dat zij samen beslissen welke indicatoren er
gemeten gaan worden. Het voordeel is dat er één
vragenlijst is en er geen dubbele metingen worden
uitgevoerd. In de stuurgroep verloskunde zijn onder
andere de KNOV, de IGZ, VWS, Actiz, ZN en de cliënten
vertegenwoordigd. Diezelfde partijen zijn ook
vertegenwoordigd in de projectgroep waardoor het
meer uitvoerend werk wordt gedaan.
Webenquête: Verloskundigen konden afgelopen
zomer de gegevens voor de indicatoren, die niet met
de LVR-1 beschikbaar kwamen, via een webenquête
aanleveren. Daarnaast werd in deze webenquête
ook naar de etalage-plus informatie gevraagd.
Zorginhoudelijke indicatoren gaan over de zorg zelf.
Er zijn 18 zorginhoudelijke indicatoren. De meeste
informatie voor de zorginhoudelijke indicatoren
hebben de verloskundigen via de LVR-1 aangeleverd
en ook een gedeelte via de webenquête. Een
voorbeeld van deze indicator is: ‘Het percentage
vrouwen waarbij een episiotomie is gezet onder
eindverantwoordelijkheid van de verloskundige’.
TvV februari 2012 • KNOV 13

Ad verloskundigen 10/1:Roll-up Nanogam 2008 10-01-12 13:51 Pagina 1
Zwanger?
Luister naar
het goede nieuws!
Sinds 1 juli 2011 is foetale rhesus D typering een vast onderdeel van de PSIE, de
Preventie Screening Infectieziekten en erytrocytenimmunisatie. Dat is goed nieuws
want met foetale rhesus D typering is de antenatale profylaxe te beperken tot die
vrouwen waarbij gezondheidswinst geboekt kan worden, namelijk D-negatieve
vrouwen die zwanger zijn van een D-positief kind. Hierdoor kan het aantal antenatale
prikken met maar liefst 40% afnemen.
De anti-D prik blijft natuurlijk nog wel nodig voor D-negatieve vrouwen die een
D-positief kind verwachten. Voor hen vervaardigt Sanquin het geneesmiddel
RheDQuin ® . Dit anti-D immunoglobuline is, geheel in lijn met de voorkeur van de
Gezondheidsraad1 , afkomstig van onbetaalde vrijwillige Nederlandse bloeddonors.
1. Zwangerschapsimmunisatie door rode bloedcellen. Den Haag: Gezondheidsraad, 2009; publicatienr. 2009/04.
Voor productinformatie: zie elders in dit blad.
Sanquin Bloedvoorziening
Plesmanlaan 125
1066 CX Amsterdam, Nederland
www.rhesusprik.nl
www.sanquin.nl

Hoe meet u de bloeddruk?
Kristel Zeeman, verloskundige en beleidsmedewerker richtlijnontwikkeling bij de KNOV
Een betrouwbare bloeddrukmeting is een
voorwaarde voor het stellen van de diagnose
hypertensie. Om de metingen van verschillende
zorgverleners met elkaar te kunnen vergelijken,
is het belangrijk dat alle zorgverleners op
dezelfde manier meten. daarover zijn internationale
afspraken gemaakt [Brown ea, 2001]
die overgenomen zijn in de nieuwe KNOVstandaard
Hypertensieve aandoeningen tijdens
de zwangerschap, bevalling en kraamperiode.
in dit artikel vindt u de aanbevelingen kort
uitgelegd.
hoe zit het ook al weer?
Bij de bloeddrukmeting, die is ontwikkeld door Riva-
Rocci, pompt u de bloeddrukmanchet zo hard op dat de
slagader zowel tijdens de systole als de diastole dichtgedrukt
is. Meestal is dat ongeveer 30 mmHg boven de
druk waarbij nog pulsaties van de a. brachialis of a.
radialis gevoeld worden. Laat vervolgens de manchet
langzaam leeglopen, waardoor de druk steeds lager
wordt. De wervelingen die ontstaan wanneer er, eerst
tijdens de systole en later ook tijdens de diastole, weer
bloed door de slagader loopt, worden de Korotkoff-tonen
genoemd. Om deze tonen te beluisteren plaatst u een
stethoscoop aan de binnenzijde van de elleboog op de a.
brachialis.
Korotkoff beschreef de volgende vijf tonen:
• Korotkoff I: de eerste, korte tonen die hoorbaar zijn
wanneer de bloeddrukband leegloopt; alleen tijdens de
systole stroomt er bloed.
• Korotkoff II: de tonen (meestal geruis) die het grootste
deel van de tijd aanwezig zijn tussen systole en diastole.
• Korotkoff III: de tonen worden luider, net als Korotkoff
I-tonen.
• Korotkoff IV: de tonen klinken steeds doffer.
• Korotkoff V: stilte. Doordat bloed zowel tijdens de
systole als de diastole door de slagader stroomt, zijn er
geen wervelingen en dus geen geluiden.
Korotkoff I komt overeen met de systolische bloeddruk,
Korotkoff IV met de diastolische.
Meten bij zwangere vrouwen
Bij zwangere vrouwen is het onderscheid tussen de
verschillende tonen vaak minder goed hoorbaar en is het
KNOV
verschil tussen Korotkoff IV en Korotkoff V vaak meer dan
10 mmHg. Daarom wordt aanbevolen Korotkoff V te
gebruiken als afkappunt voor de diastolische bloeddruk.
Gebruik Korotkoff IV alleen als V er niet is [Brown ea, 2001].
Verder kan tussen Korotkoff II en Korotkoff III een
auscultatory gap zitten: er zijn dan een tijdje geen tonen
hoorbaar. De bloeddrukmanchet moet daarom harder
worden opgepompt dan de druk waarbij voor het laatst
pulsaties zijn gevoeld. Anders kan Korotkoff III onterecht
geïnterpreteerd worden als de systolische bloeddruk en
wordt de bloeddruk te laag ingeschat [O’Brien ea, 2001].
Verschillende factoren beïnvloeden de gevonden waarde
bij de bloeddrukmeting volgens deze Riva-Rocci/Korotkoff
of auscultatoire methode: de houding van de vrouw tijdens
de meting, de arm waaraan gemeten wordt, eigenschappen
van degene die meet en de gebruikte instrumenten.
houding
Houding beïnvloedt bloeddruk. Een meting bij een vrouw
die staat, geeft een hogere bloeddruk dan bij een vrouw
die zit. Een meting bij een vrouw die ligt, geeft een lagere
bloeddruk dan bij een vrouw die zit [Sibai, 1988]. Bij
zwangere vrouwen in het derde trimester van de
zwangerschap is de bloeddruk in zijligging 15-20 mmHg
© Arno Massee, Rijnsaterswoude
TvV februari 2012 • KNOV 15

16
TvV februari 2012 • KNOV
KNOV
lager dan in rugligging [Almeida ea, 2009].
De arm waaraan u meet moet goed ondersteund zijn, omdat
bij een niet-ondersteunde arm de gemeten bloeddruk tot
wel 10% hoger is. De onderarm moet ongeveer op de
hoogte van het hart zijn. Een lagere arm leidt tot
overschatting van de bloeddruk, een arm hoger dan
harthoogte tot onderschatting.
Ook de houding van de benen is van belang, omdat
niet-ondersteunde benen of benen die over elkaar zijn
geslagen de bloeddruk beïnvloeden.
Zorg daarom dat de vrouw al twee tot drie minuten rustig
rechtop zit met beide voeten op de grond of op een
krukje. Laat de arm op een tafel steunen en plaats de
manchet ter hoogte van het hart op de blote arm. Plaats
de manchet twee tot drie centimeter boven de elleboogsplooi,
zodat er ruimte is voor de stethoscoop.
Welke arm?
Evenals bij niet-zwangeren bestaat er bij een kleine
minderheid van de zwangeren een verschil in bloeddruk
tussen de linker- en rechterarm. In het eerste trimester is
er een verschil van ≥ 10 mmHg in de systolische en
diastolische bloeddruk tussen de linker- (8,3%) en
rechterarm (2,3%) van de zwangeren. Hoe hoger de
bloeddruk, des te hoger de prevalentie [Poon ea, 2008a;
Poon ea 2008b]. In zeldzame gevallen is er dan sprake
van een arteriële aandoening, zoals coarctatio aortae.
Meet de eerste keer de bloeddruk aan beide armen. Is het
verschil < 10 mmHg, meet dan voortaan de bloeddruk
aan de rechterarm. Is het verschil ≥ 10mmHg, meet dan
voortaan aan de arm met de hoogste waarde.
© Arno Massee, Rijnsaterswoude
Verloskundige als foutenbron
Degene die de bloeddruk meet is zelf de grootste foutenbron.
Bij de auscultatoire methode is er een kans op
systematische fouten, afrondingsfouten, onderzoekersbias
en het gebruik van een onjuiste manchetmaat. Door
de meting te standaardiseren, conform de aanbevelingen
van de standaard, kunt u dit soort fouten minimaliseren.
Systematische fouten zijn verschillen in meting tussen
verschillende verloskundigen of bij dezelfde verloskundige
door bijvoorbeeld gehoorafwijkingen, het niet goed laten
leeglopen van de manchet, interpretatie van de Korotkofftonen.
Te snel leeg laten lopen van de manchet leidt tot
onderschatting van de systolische en overschatting van de
diastolische bloeddruk [O’Brien ea, 2003]. Laat de manchet
daarom leeglopen met een snelheid van ongeveer 2mmHg
per seconde.
Verder is het bekend dat mensen de neiging hebben om
waarden af te ronden op 0 en 5 (zogenaamde digit
preference) en om de bloeddruk te noteren die ze
verwachten of die ze graag willen horen [O’Brien e.a.,
2003]. De aanbeveling in de standaard luidt: Noteer de
gevonden waarden op 2 mmHg nauwkeurig.
Dan de manchetmaat. Een voor de armomtrek te smalle
of te korte manchet kan de diastolische bloeddruk met
14 mmHg en de systolische met 8 mmHg overschatten.
Een voor de armomtrek te grote manchet onderschat de
bloeddruk (systolisch en diastolisch) met 6 mmHg [Oliveira,
ea 2002]. Gebruik daarom bij een armomtrek van maximaal
33 cm een luchtzak van tenminste 12x26 cm en bij
een armomtrek tot 50 cm een van tenminste 12x40 cm.
instrumenten
Voor een juiste bloeddrukmeting moet u een gevalideerd
instrument gebruiken, dat voldoet aan de criteria van de
European Society of Hypertension (EHS). De diagnose
De KNOV-standaard Hypertensieve aandoeningen
tijdens de zwangerschap, bevalling en kramperiode
geeft duidelijke handvatten voor de opsporing en
tijdige verwijzing van vrouwen met hypertensieve
aandoeningen. De aanbevelingen voor verwijzing
zijn geheel in lijn met de aanbevelingen in de
Verloskundige Indicatielijst die in 2012 zal
verschijnen.
U kunt het onderwerp bloeddruk meten samen met
collega’s bespreken. De KNOV ontwikkelde hiervoor
een toets programma. De standaard, praktijkkaart,
evidencetabellen en toetsprogramma’s kunt u downloaden
van de website van de KNOV,
www.knov.nl –> voor verloskundigen richtlijnen
–> KNOV-standaarden.

hypertensie kunt u alleen stellen met de auscultatoire
methode. Een automatische bloeddrukmeter meet altijd
op dezelfde wijze. Maar de manier waarop hij werkt, de
zogenaamde oscillometrische methode die trillingen in de
vaatwand meet, is minder geschikt voor de opsporing van
pre-eclampsie. Dat komt door de vaatveranderingen die
bij die aandoening optreden [Shennan&De Greeff, 2007].
U kunt meer lezen over de verschillende bloeddrukmeters
en hun eigenschappen in het aprilnummer van dit
tijdschrift uit 2011 [Bakx, 2011].
Bloeddrukmeters die gevalideerd zijn volgens de criteria
van de EHS kunt u vinden op de website van DABL
Educational trust: www.dableducational.org/
sphygmomanometers.html.
referenties
Almeida FA, Pavan MV, Rodrigues CIS. The haemodynamic, renal excretory and hormonal
changes induced by resting in the left lateral position in normal pregnant women
during late gestation. BJOG 2009;116(13):1749-54.
Bewerking van het artikel Van Bakx JC, Van der Wiel MC en Thien T. Weet u hoe uw
bloeddrukmeter werkt? Overgenomen uit Hartbulletin, 2009;40 (1): 3-7. Tijdschrift voor
Verloskundigen 2011;04 p. 21-23
Brown MA, Lindheimer MD, De Swiet M, Van Assche A, Moutquin JM. The classification
and diagnosis of the hypertensive disorders of pregnancy: statement from the International
Society for the Study of Hypertension in Pregnancy (ISSHP). Hypertens Pregnancy
2001;20(1):IX-XIV.
O’Brien E et al. European Society of Hypertension recommendations for conventional,
ambulatory and home blood pressure measurement. Journal of Hypertension
2003;21:821-848.
Oliveira SMJ, Arcuri EAM, Santos JL. Cuff width influence on blood pressure measurement
during the pregnant-puerperal cycle. J Adv Nurs 2002;38(2):180-9.
Poon LC, Kametas N, Strobl I, Pachoumi C, Nicolaides KH. Inter-arm blood pressure
differences in pregnant women. BJOG 2008a;115(9):1122-30.
Poon LCY, Kametas NA, Pandeva I, Valencia C, Nicolaides KH. Mean arterial pressure
at 11(+0) to 13(+6) weeks in the prediction of preeclampsia. Hypertension
2008b;51(4):1027-33.
Shennan AH, De Greeff A. Measuring blood pressure in pregnancy and pre-eclampsia.
In: Lyall F, Belfort M, eds. Pre-eclampsia. Etiology and clinical practice. Cambridge:
Cambridge University Press; 2007. p. 258-275.
Sibai BM. Pitfalls in diagnosis and management of preeclampsia. Am J Obstet Gynecol
1988;159(1):1-5. n
Wat is MRNN?
Het Midwifery Research Network Netherlands (MRNN)
bemiddelt tussen verloskundige praktijken en onderzoekers
bij de uitvoering van wetenschappelijk onderzoek.
Het MRNN biedt via research midwives ondersteuning
aan praktijken bij deelname aan onderzoek. Praktijken
kunnen beter beslissen aan welk onderzoek ze meedoen.
Onderzoekers kunnen via MRNN makkelijker verloskundige
praktijken bij onderzoek betrekken.
Meer informatie: www.mrnn.nl. n
KNOV
Let op !
Herregistratie wet BIG
voor verloskundigen
het intakegesprek voor begeleidingstraject
startassessment is mogelijk vanaf
1 februari 2012.
Met ingang van 1 januari 2014 moeten alle verloskundigen,
die zijn afgestudeerd vóór 1 januari 2009, zich laten
herregistreren in het kader van de wet BIG.
Verloskundigen, die werkzaam zijn in de praktijk en tussen
2009 en 2014 minimaal 2080 uur hebben gewerkt, met
een maximale onderbreking van twee jaar, kunnen zich
zondermeer laten herregistreren en hebben geen
aanvullende scholing of certificering nodig.
Verloskundigen, die zich willen herregistreren en niet
voldoen aan de werkervaringseis van minimaal 2080 uur,
kunnen door middel van een startassessment en zo nodig
aanvullende scholing voldoen aan de competenties van
het kerndomein verloskunde.
In de procedure zijn door de Samenwerkende Opleidingen
Verloskunde (SOV) de stappen tot en met het startassessment
ondergebracht bij de Verloskunde Academie
Rotterdam. Hier kunt u informatie opvragen, vindt de
intake plaats en wordt u ondersteund in uw voorbereiding
voor het startassessment.
Om deel te nemen aan het begeleidingsprogramma ter
voorbereiding op het startassessment kunt u zich vanaf
nu aanmelden voor een intakegesprek.
De gesprekken vinden plaats vanaf 1 februari 2012.
Voor informatie kunt u contact opnemen met:
Annemarie Lodder MSc, Verloskunde Academie Rotterdam;
lodan@hr.nl; 010-7038232
aanmelding
Aanmelding voor het intakegesprek uitsluitend via de
mail: lodan@hr.nl. Vermeld hierin uw naam, adres,
telefoonnummer en BIG registratienummer. U wordt
vervolgens gebeld voor een afspraak.
TvV februari 2012 • KNOV 17

Judith Ruijs
18
TvV februari 2012 • KNOV
KNOV
KNOV-Praktijkaccreditatie: continu
werken aan kwaliteit
Verloskundigenpraktijken kunnen sinds 2009
een keurmerk halen voor hun praktijkvoering
en klanttevredenheid: de KNOV-praktijkaccreditatie.
Met dit keurmerk maken verloskundigenpraktijken
zichtbaar dat zij voldoen
aan de eisen die de beroepsgroep stelt en
continu werken aan kwaliteitsverbeteringen in
de praktijk. Landelijk doen inmiddels twintig
praktijken mee. reos heeft Geboortecentrum
Wonderwereld hoofddorp begeleid bij het
behalen van de KNOV praktijkaccreditatie.
Wat heeft het keurmerk deze verloskundigen
opgeleverd?
Reos geeft vorm en inhoud aan ondersteuning
van de eerstelijnszorg. Reos stelt zich tot doel de
kwaliteit, continuïteit en samenwerking van de
beroepsbeoefenaren in de eerste lijn te versterken.
Deze ondersteuningsorganisatie is actief in de
regio’s Amstelland, Haarlemmermeer, Midden-
Holland en Zuid-Holland Noord.
Op een herfstachtige maandagmiddag heb ik een
interview met Margo Linssen, verloskundige en maatschapslid
en Ilja van Leeuwen, manager van Geboortecentrum
Wonderwereld in hun prachtig verbouwde praktijk in
Hoofddorp. In 2010 is deze praktijk gestart met KNOVpraktijkaccreditatie.
De verloskundigen willen met dit
keurmerk laten zien dat zij werken volgens de meest
recente inzichten en een klantvriendelijke praktijk zijn.
Verbeteringen
De afgelopen maanden heeft het Geboortecentrum diverse
verbeteringen opgepakt. In de oude situatie bleek
bijvoorbeeld dat cliënten in de wachtkamer gespreksflarden
konden horen uit de spreekkamers en de echokamer.
Ook konden zij gesprekken volgen aan de balie met de
assistentes. De maatschap koos daarom om het pand
grondig te verbouwen. Hierbij is expliciet aan de aannemer
duidelijk gemaakt dat cliënten na de verbouwing
geen geluiden meer mogen horen uit de spreek- en
echokamers. De verbouwing is dit voorjaar afgerond.
Judith Ruijs, adviseur Reos en KNOV-praktijkconsulent
Een nieuwe indeling, massieve deuren, muurisolatie en
speciaal glas zorgen voor een geluidsarme praktijk. Ook
voor de assistentes is een aparte ruimte gerealiseerd,
waar cliënten een gesprek kunnen voeren waarbij de
privacy gewaarborgd blijft. Verder is er een apart pand voor
het kraambureau en de lactatiekundige van Geboortecentrum
Wonderwereld. Ook biedt dit pand een cursusruimte
waar verschillende zwangerschapscursussen
worden gegeven.
Een ander verbeterpunt dat het Geboortecentrum heeft
aangepakt, is de voorlichting aan zwangere vrouwen. In
de praktijk blijkt dat te veel voorlichting op één moment
onvoldoende beklijft bij aankomende ouders. Nu spreiden
zij de voorlichting over de zwangerschap en de bevalling.
De verloskundigen hebben vaste momenten afgesproken
voor specifieke informatie. Aan ieder dossier is een kaart
gehecht waarop de verloskundigen aangeven welke
informatie zij wanneer hebben gegeven. Veel informatie
over de praktijk is ook terug te lezen op een flatscreen in
de wachtkamer. Deze “wachtverzachter” herhaalt
praktische informatie over de praktijk en de zwangerschap.
Verder heeft de praktijk vaste afspraken gemaakt over het
schrijven van het kwaliteitsjaarverslag, een verplicht
onderdeel van de accreditatie.
© Aad van Vliet, Utrecht

aanrader
Margo en Ilja raden andere verloskundigenpraktijken de
KNOV-praktijkaccreditatie aan. “Het houdt je als verloskundige
scherp” zegt Margo Linssen. “Het schrijven van
een verbeterplan dwingt je om gestructureerd na te
denken over een verbetering die je als praktijk wilt
doorvoeren”. Ook tijdens het uitvoeren van een plan ga
je regelmatig na of je nog op de juiste koers zit. Verder
ontwikkel je een sensor voor punten die nog beter
kunnen.” Voor sommige verloskundigenpraktijken kan de
gedachte aan KNOV-praktijkaccreditatie het gevoel geven
dat het onbereikbaar is. “Dat is niet nodig” stelt Ilja “de
meeste verloskundigenpraktijken voldoen aan de
minimale eisen en je krijgt de ruimte om verbeteringen
op te pakken bij eisen waaraan je (nog) niet voldoet”.
Het is het niet per se nodig om grote en ingrijpende
verbeterplannen op te stellen, zoals een verbouwing.
Het belangrijkste is dat een praktijk haalbare en realistische
plannen opstelt, die uitvoerbaar zijn. Daar helpt de KNOVpraktijkconsulent
bij.
Margo en Ilja hebben niet het idee dat zwangere vrouwen
specifiek afgaan op het keurmerk. “De meeste vrouwen
kiezen voor het Geboortecentrum, omdat zij goede
verhalen horen van vrouwen die bij ons bevallen zijn”
aldus Margo. “Het keurmerk KNOV-praktijkaccreditatie is
vooral een bevestiging voor onszelf dat we goede kwaliteit
leveren en borgen in onze praktijkvoering en handelen”.
KNOV
Begeleiding KNOV-praktijkconsulent
De KNOV-praktijkconsulent begeleidt verloskundigenpraktijken
bij het behalen van het keurmerk KNOV-
Praktijkaccreditatie. Het opstellen van verbeterplannen en
advies bij het uitvoeren van verbeteringen is bij hen in
goede handen. Wilt u meer weten over KNOV-praktijkaccreditatie,
bezoek dan de websites
www.praktijkaccreditering.nl en www.knov.nl.
Voor informatie over KNOV-Praktijkaccreditatie kunt u
ook contact opnemen met de KNOV, Wilma van Driel:
wvandriel@knov.nl. n
Wonderwereld,
van links naar rechts, bovenste rij: José, Michelle, Elvira en Margo;
van links naar rechts, onderste rij: Marette, Kirsten, Ilona en Barbara
© Aad van Vliet, Utrecht
© Aad van Vliet, Utrecht
TvV februari 2012 • KNOV 19

20
TvV februari 2012 • KNOV
KNOV
Healthy Pregnancy 4 All
Relinde van der Stouwe
het Erasmus Mc heeft het programma ‘Klaar
voor een Kind’ ontwikkeld. hiermee wordt
getracht de ongewenste zwangerschapuitkomsten
in rotterdam terug te dringen [1] .
het ministerie van VWs heeft aan het Erasmus
Mc subsidie toegekend om dit programma
landelijk verder te ontwikkelen in gemeenten
met een hoge perinatale sterfte. de KNOV
adviseert verloskundigen in deelnemende
gemeenten het project te integreren in al
bestaande regionale initiatieven
Landelijk programma
Onder de naam Health Pregnancy 4 All is op 23 november
jl. het landelijke, driejarige project gestart en hebben
de volgende veertien gemeenten zich door deelname
gecommitteerd: Amsterdam, Almere, Den Haag, Schiedam,
Utrecht, Nijmegen, Tilburg, Heerlen, Enschede, de stad
Groningen met de Groningse gemeenten Appingedam,
Delfzijl, Menterwolde en Pekela.
Het doel van het project is voorlichting en kennisontwikkeling
bij hoogrisicogroepen door deskundigheidsbevordering
en samenwerking van professionals in de
verloskundige keten.
Er wordt geëxperimenteerd met preventieve zorg voor de
zwangerschap, het bereiken van hoogrisicogroepen en
vernieuwde risicoselectie voor en tijdens de zwangerschap.
Preconceptie
Voor het bereiken van de doelgroepen worden Voorlichters
Perinatale Gezondheid opgeleid. Zij zullen voorlichting
gaan geven over het belang van een gezonde leefstijl
voor een gezonde zwangerschap. In Rotterdam zijn de
voorlichters vrouwen met diverse culturele achtergrond
die in twee talen voorlichting kunnen geven (een variant
op Voorlichter Eigen Taal en Cultuur). De voorlichters
benaderen vrouwen in hun eigen netwerk. In hun
voorlichting geven zij onder andere bekendheid aan het
bestaan van kinderwensspreekuur bij de verloskundige. In
het landelijk project wordt lokaal bekeken hoe invulling
aan de functie van de Voorlichters Perinatale Gezondheid
gegeven kan worden. In de deelnemende gemeenten
zullen vrouwen op allerlei manieren (onder andere via de
lokale media) gewezen op de mogelijkheid van een
kinderwensspreekuur. Voor de duur van het project is er
Relinde van der Stouwe is lid van de redactie
een tarief voor het preconceptiezorgconsult afgesproken en
kunnen verloskundigen dit gratis aanbieden. Een zwangere
en haar partner vullen voordat ze naar het kinderwensconsult
komen Zwangerwijzer in. De risicofactoren die uit
Zwangerwijzer naar voren komen worden automatisch
gekoppeld aan de Preconceptiewijzer. Vervolgens krijgt de
verloskundige uit de Preconceptiewijzer automatisch
protocollen met aanwijzingen voor beleid.
r4U
De tweede poot van het project is de invoering van een
nieuw screeningsinstrument tijdens de zwangerschap: R4U.
Dit staat voor Rotterdam Reproductive Risk Reduction
methodiek. Het is een instrument waarin - naast de
medische risico’s - ook risico’s van psychosociale aard zijn
opgenomen. Met het risico-instrument worden zorgpaden
uitgezet, die zowel sociale als medische interventies
bevatten.
advies bij deelname
De preconceptiewijzer en R4U zijn uitgetest in enkele
verloskundige praktijken in Rotterdam.
Bij de ontwikkeling van deze twee instrumenten zijn
zowel de KNOV als eerstelijns verloskundigen niet of
onvoldoende betrokken geweest. De KNOV is niet op de
hoogte van de inhoud van deze instrumenten en heeft
niet kunnen vaststellen of de instrumenten ontwikkeld
zijn conform de VIL. Inmiddels heeft de KNOV alle
betrokken verloskundige praktijken in een brief geadviseerd
om de introductie van de instrumenten af te stemmen
met de kring, het VSV of het consortium. Zij raadt aan
om de instrumenten inhoudelijk door te nemen en deze
naast eventuele andere regionale initiatieven te leggen.
Zorg dat de instrumenten
zodanig worden gebruikt
dat het in lijn is met het
beleid in de regio.
Voor de regionale
invulling kunnen
verloskundigen
overwegen ondersteuning
te vragen
bij de ROS in hun
omgeving. n
[1] zie ook
www.klaarvooreenkind.nl

Gemiddeld worden er zo’n 200 vragen per
maand gesteld aan onze helpdesk. in deze
rubriek wordt iedere keer een interessante,
veelgestelde, opmerkelijke of ingewikkelde
vraag behandeld.
Vraag
Ik sta ingeschreven bij de Kamer van Koophandel (KvK)
en krijg nu veel ongewenste reclame toegestuurd. Hoe
kan dit? En kan ik er wat aan doen?
antwoord
Verplicht inschrijven in Handelsregister Kamer van
Koophandel
Op 1 juli 2008 is de nieuwe Handelsregisterwet in
werking getreden. Daarmee zijn álle ondernemingen en
rechtspersonen in Nederland wettelijk verplicht zich in te
schrijven in het Handelsregister van de Kamer van
Koophandel. Ook verloskundige ondernemers, zelfstandig
waarnemers met een VAR-verklaring en verloskundigen
met een eigen praktijk, zijn verplicht zich te registreren in
het Handelsregister. Voor een verloskundige in loondienst
is deze regeling niet van toepassing.
Voor de inschrijving van een onderneming moet u altijd
langskomen bij de Kamer van Koophandel. Neem in ieder
geval een geldig legitimatiebewijs mee. Vraag bij de
inschrijving direct een uittreksel aan als bewijs. De Belastingdienst,
de bank en leveranciers vragen hier regelmatig om.
Gegevens niet voor mailings en marketingacties
gebruiken
Adressen en andere gegevens van ondernemingen moeten
volgens de wet geregistreerd staan in het Handelsregister.
Omdat het Handelsregister een openbaar register is, zijn
deze gegevens zichtbaar voor iedereen. Ze kunnen dus
gebruikt worden voor mailings en andere marketingacties,
maar ook voor Google Maps. Wilt u dat niet?
Activeer dan de non-mailing indicator.
Non-mailing indicator
U kunt nu vooraf bij de opgave voor het Handelsregister
aangeven dat de gegevens niet door derden voor direct
marketing doeleinden dienen te worden gebruikt. Dit
noemt de KvK de non-mailing indicator. Het is een
kwestie van een hokje aanvinken.
KNOV
Vraag van de maand
Gegevens KvK gebruikt voor direct marketing doeleinden
helpdesk@knov.nl
Als u reeds staat ingeschreven bij de KvK en u wilt alsnog
de non-mailing indicator activeren, dan kunt u dit
aanvragen per e-mail of brief bij uw eigen KvK. Vermeld
hierbij uw KvK-nummer.
Zodra de KvK de indicator voor u heeft geactiveerd en
afnemers van adresbestanden dit hebben verwerkt,
ontvangt u geen mailings meer. Uw gegevens zijn nog
wel zichtbaar in het Handelsregister, maar de KvK
verstrekt ze niet meer aan partijen die de gegevens willen
gebruiken voor direct mail activiteiten. n
Bijsluiter 105/148,5:Opmaak 1 18-11-11 13:12 Pagina 1
(Productinformatie bij advertentie op pag. 14)
Productinformatie RheDQuin ®
Samenstelling en farmaceutische vorm: Oplossing voor injectie voor intramusculair
gebruik. Bevat: Het product bevat 100-180 gram eiwit per liter. De
eiwitfractie bestaat uit ten minste 90% immunoglobuline G (IgG), geringe
hoeveelheden immunoglobuline A (IgA) en immunoglobuline M (IgM) en sporen
van andere plasma-eiwitten. RheDQuin ® bestaat uit een eiwitfractie verkregen uit
menselijk plasma met een hoge titer aan rhesus (D)-antistoffen. RheDQuin wordt
geleverd in afvullingen van 1000 IE (ten minste 400 IE humaan anti-D immunoglobuline
per ml) en 375 IE (ten minste 150 IE humaan anti-D immunoglobuline
per ml). Het product wordt steriel en pyrogeenvrij geleverd. Indicaties: RheDQuin
is bestemd ter preventie van immunisatie tegen het rhesus (D)-antigeen bij rhesus
(D)-negatieve vrouwen tijdens zwangerschap en postpartum. Daarnaast is
RheDQuin bestemd ter preventie van immunisatie tegen het rhesus (D)-antigeen
bij meisjes en vrouwen jonger dan 45 jaar na rhesus (D)-positieve bloed- of
trombocytentransfusie, orgaan- of weefseltransplantatie van een rhesus (D)positieve
donor. Contra-indicaties: Bekende intolerantie voor het product of andere
producten met vergelijkbare samenstelling van de homologe immunoglobulinen.
Dit geldt ook voor patiënten met selectieve IgA-deficiëntie bij wie anti-IgAantistoffen
aangetoond zijn. Bijwerkingen: Pijn en gevoeligheid op de injectieplaats
kunnen worden waargenomen; dit kan worden verminderd door de grotere
doseringen over verschillende toedieningsplaatsen te verdelen. In zeldzame
gevallen ontstaan koorts en/of exantheem. Zelden zijn misselijkheid, braken,
hypotensie, tachycardie en overgevoeligheidsreacties of anafylactische reacties met
inbegrip van shock gerapporteerd. Speciale waarschuwingen en voorzorgen: niet
intraveneus toedienen. Bij patiënten die bij eerder gebruik van bloed(producten)
een atypische reactie vertoonden, kan een anafylactische reactie optreden. Deze
en bovengenoemde IgA-deficiëntie patiënten bij voorkeur niet behandelen met
bloedproducten. Als om dringende reden hiervan moet worden afgeweken, dan
alleen toedienen onder nauwkeurige klinische controle. RheDQuin moet na
de bevalling toegediend worden aan de moeder, niet aan het kind. Ondanks voorzorgen
om bloedoverdraagbare infectieuze agentia in zowel het uitgangsmateriaal
(plasma) als in het eindproduct te elimineren, kan het risco op infectie niet geheel
uitgesloten worden. Verpakking: flacon à 1000 IE ml (ten minste 400 IE humaan
anti-D immunoglobuline per ml), flacon à 375 IE (ten minste 150 IE humaan
anti-D immunoglobuline per ml). Afleverstatus: U.R. In het register ingeschreven
onder RVG 16928 (375 IE) RVG 16929 (1000 IE). Datering: April 2010.
Sanquin Bloedvoorziening
Plesmanlaan 125
1066 CX Amsterdam, Nederland
www.rhesusprik.nl
www.sanquin.nl
TvV februari 2012 • KNOV 21

Het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis is een groot interconfessioneel ziekenhuis in Amsterdam-West. Wij bieden onze patiënten
naast topklinische zorg een zo breed mogelijk aanbod van gespecialiseerde zorg. Veiligheid en vriendelijkheid richting patiënten
staan daarbij hoog in ons vaandel. Wetenschappelijk onderzoek en opleiding zijn belangrijke pijlers van ons beleid. Als Teaching
Hospital zijn wij aangesloten bij de Samenwerkende Topklinische opleidingsZiekenhuizen (STZ). Voor medewerkers kenmerkt het
Sint Lucas Andreas Ziekenhuis zich door een prettige werksfeer, samen werking en professionaliteit.
Voor de aansturing van het team klinisch verloskundigen zijn wij
binnen de bedrijfseenheid Gynaecologie/Verloskunde op zoek naar
een gedreven (m/v)
Teamleider Verloskunde
Bedrijfseenheid De verloskunde is een onderdeel van de bedrijfseenheid
Gynaecologie/Verloskunde. De tweedelijnsbevallingen vinden plaats op de
recent gemoderniseerde verloskamers (6 in totaal). In 2011 hebben hier
2345 bevallingen plaatsgevonden. De eerstelijnsbevallingen vinden plaats
in het Beval Centrum West, welke grenst aan het verloskamercomplex. De
verloskunde is één van de speerpunten van het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis
en de verloskunde zal in de komende jaren verder groeien. Dit zal
leiden tot uitbreiding van de verloskamers, de polikliniek verloskunde en
de personele formatie.
Binnen de bedrijfseenheid wordt er gewerkt met een enthousiast, dy namisch,
professioneel multidisciplinair team bestaande o.a. uit O&G verpleegkundigen,
doktersassistenten, echoscopisten, klinisch verlos kundigen,
verloskundigen in opleiding, arts-assistenten in opleiding en niet in opleiding
en gynaecologen.
Kwaliteit van zorg, optimale dienstverlening bieden aan de patiënten,
opleiding en ontwikkeling van medewerkers en de wetenschap staan
hoog in het vaandel.
Functie-inhoud De teamleider geeft leiding aan 15 FTE klinisch verloskundigen.
Hij/zij is verantwoordelijk voor het uitvoeren en bewaken van
operationeel afdelings, - en personeelsbeleid. Tevens coördineert hij/zij
de patiëntenzorg en bewaakt en bevordert de kwaliteit van zorg.
Functie-eisen Wij vragen een BIG geregistreerde verloskundige met een
managementopleiding op HBO-niveau. Ruime en brede praktijkervaring
in de eerste en tweede lijn is een pre. Open staan voor en meedenken
over de landelijke ontwikkelingen in de verloskunde en dit kunnen vertalen
naar de praktijk is een vereiste. Daarnaast is de teamleider in staat om een
team klinisch verloskundigen te motiveren, is probleemoplossend gericht
wat capaciteitsplanning betreft en heeft een groot verantwoordelijkheidsgevoel.
Arbeidsvoorwaarden Het betreft in eerste instantie een aanstelling
voor bepaalde tijd, voor de duur van één jaar, met de uitdrukkelijke
intentie dit te verlengen. Het betreft een dienstverband voor 32-36 uur
per week. De CAO Ziekenhuizen is van toepassing. Het maximale bruto
salaris op fulltime basis per maand bedraagt € 4.273,-.
Informatie Nadere inlichtingen worden u gaarne verstrekt door
dr. S. Scherjon (gynaecoloog), dr. R. Maas (medisch manager) en
mevrouw L.R. van der Weide (organisatorisch manager), te bereiken via
het secretariaat Gynaecologie/Verloskunde, telefoon (020) 5108 400 of
(020) 5108 401. Voor meer informatie kunt u ook naar de website van
het ziekenhuis: www.slaz.nl.
Sollicitatie U kunt uw schriftelijke sollicitatie tot 9 maart a.s. sturen
naar het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis, t.a.v. de heer J. de Hollander
(personeelsfunctionaris), postbus 9243, 1006 AE Amsterdam of per
e-mail personeel&organisatie.sollicitatie@slaz.nl.
www.slaz.nl

Eind november 2011 werden, tijdens een
drukbezocht symposium in Lunteren, de
bevindingen uit de eerste landelijke perinatale
audit gepresenteerd. Er is positief nieuws:
de perinatale sterfte in Nederland neemt af,
de inzet en betrokkenheid van de deelnemers
aan de audit zijn groot en uit de lokale audits
komen concrete aanwijzingen voor
verbeteringen.
a terme sterfte
Vanaf januari 2010 zijn de meeste verloskundige samenwerkingsverbanden
in Nederland gestart met de perinatale
audit. Het doel van deze audit is meer inzicht krijgen in
de omstandigheden waarbij sterfte rond de geboorte
optreedt. In het Perinataal Audit Registratie Systeem
(PARS) worden de resultaten uit deze audits vastgelegd.
Het gaat hier om geanonimiseerde gegevens van
betrokken zorgverleners, over de omstandigheden waarin
de sterfte optrad, de doodsoorzaak, mogelijke relatie tussen
sterfte en de geïdentificeerde substandaard factoren, aanbevelingen
enz. Dit registratiesysteem vormt de basis voor
het eerste rapport van de perinatale audit Nederland
(PAN) dat zich richt op de sterfte van aterme kinderen in
2010. De meeste kinderen worden namelijk tussen 37 en
42 zwangerschapsweken geboren en hun overlevingskansen
zijn zeer hoog (99,7%). Niettemin betreft een
kwart van alle perinatale sterftegevallen in Nederland
aterme kinderen. Dat vraagt om meer uitleg, zo stelt het
PAN-rapport.
Daarnaast is de zorg voor aterme kinderen, meer dan bij
vroeggeboren kinderen, multidisciplinair en dus bij uitstek
geschikt om te bespreken in de perinatale audit waar alle
betrokken zorgverleners in de keten samen naar de casus
kijken.
dalend sterftecijfer
De perinatale sterfte daalt in Nederland. In 2001 stierven
12,2 per 1000 kinderen na 22 weken zwangerschapsduur;
in 2008 9,4 per 1000. Ook het aantal aterme
sterftegevallen neemt af: van 651 kinderen in 2001
(3,8 per 1000) naar 367 in 2010 (2,3 per 1000).
THEMA
Resultaten uit de eerste landelijke
perinatale audit
Relinde van der Stouwe
Relinde van der Stouwe is redacteur van dit tijdschrift
Van de aterme geboren, maar overleden kinderen zijn in
2010 de zorggegevens van 90% (n=324) vastgelegd. De
andere 10% betrof kinderen met ernstige aangeboren
afwijkingen. Deze groep werd niet besproken in de audit
omdat de relatie tussen zorgverlening en sterfte hier geen
rol zou spelen.
In de eerste lijn stierven 68 van de 324 aterme overleden
kinderen (21%). Dit betekent dat de verloskundige de
verantwoordelijke zorgverlener was ten tijde van de
sterfte in de zwangerschap, dan wel aan het begin van de
baring. In de tweede en derde lijn stierven 227 kinderen
aterme(70%).In de overige 9 % van de gevallen was de
verantwoordelijke zorgverlener onbekend.
In de eerste lijn vindt bijna 30% van de sterfte plaats vóór
aanvang van de baring, 30% tijdens de baring en 40%
tijdens de eerste 28 dagen post partum. In de tweede en
derde lijn ligt deze verhouding anders: 68% antenaal, 9%
durante partu en 22% in de eerste 28 dagen post partum.
Oorzaken
In de perinatale audit wordt de Tulip classificatie gebruikt
om de onderliggende oorzaak van het ziektebeeld
waaraan het kind is overleden vast te stellen(zie kader).
Bij ruim een derde van de overleden kinderen is er sprake
van placentabedpathologie en navelstrengcomplicaties.
Bijna 20% heeft aangeboren afwijkingen. En bij 34% is
de oorzaak onbekend. In de helft van deze gevallen blijft
de oorzaak onbekend ondanks volledig onderzoek. In de
andere helft ontbreekt er belangrijke informatie. Zo wordt
in 26% van alle gevallen van perinatale sterfte de placenta
niet nader onderzocht en wordt bij 64% van de overleden
kinderen geen obductie verricht. Terwijl autopsie belangrijke
informatie en zelfs een geheel andere diagnose op
kan leveren. De klinisch psycholoog Keirse bracht in zijn
voordracht naar voren dat zorgverleners het lastig vinden
om obductie te bespreken met de ouders van het overleden
kind. Toch blijken veel ouders het belang van het onderzoek
wel degelijk in te zien.
Voor het vaststellen van de doodsoorzaak is de betrokkenheid
van de patholoog bij de audit van groot belang.
Patholoog Peter Nikkels maakte duidelijk dat goed
pathologisch onderzoek van het overleden kind of de
placenta niet mogelijk is zonder bepaalde informatie over
TvV februari 2012 • KNOV 23

24
TvV februari 2012 • KNOV
THEMA
de omstandigheden waaronder het kind gestorven is. Op
de PAN-website kunnen zorgverleners aanvraagformulieren
vinden die zij moeten gebruiken in geval van obductie en
onderzoek van de placenta.
doodsoorzaken classificeren
In de perinatale audit worden drie verschillende
classificaties gebruikt om vast te stellen waaraan
het kind is overleden.
1. Met de Wigglesworth classificatie wordt een
indeling naar zwangerschapsduur en het moment
van overlijden: antepartum, intrapartum,
neonataal < 24 uur, neontaal ≥ 24 uur -7 dagen,
neonataal 8-28 dagen.
2. De gemodificeerde ReCoDe onderscheidt
verschillende klinische condities die mogelijk
hebben bijgedragen aan de sterfte. Er worden
10 hoofdgroepen van condities gehanteerd:
foetaal, neonataal, navelstreng, placenta,
vruchtwater, uterus, moeder, intrapartum,
trauma en onbepaald.
3. De Tulip classificatie richt zich op de waaromvraag.
Er wordt teruggeredeneerd wat de
onderliggende oorzaak van het ziektebeeld
is waaraan het kind is overleden. Deze classificatiemethode
is door de Nederlandse gynaecoloog
(in opleiding) Korteweg ontwikkeld
en uitgetest. Er zijn zes hoofdcategorieën:
aangeboren afwijking, placenta, prematuriteit,
infectie, anders, en onbekend. Voor de Tulip
classificatie is vrijwel altijd onderzoek van de
placenta nodig. Het insturen van de placenta
bij elke perinatale sterfte is dan ook één van de
aanbevelingen uit het PAN-rapport.
substandaard factoren
Niet alle zorggegevens van aterme kinderen zijn vastgelegd,
niet alle kinderen zijn besproken tijdens de audit
en van kinderen die wel besproken zijn, zijn niet altijd de
gegevens ingevoerd in het PARS. Dit is mogelijk te wijten
aan onervarenheid met de audit, alsook tijdgebrek. Van
de 359 overleden kinderen zijn 312 casus besproken
tijdens de audit en daarvan zijn van 222 gevallen
gegevens vastgelegd in het PARS.
Bij ruim een derde van de casus wordt geen substandaard
factor vastgesteld; bij de helft van de casus (n=116)
worden één of meerdere factoren geconstateerd. In 10%
van de 222 sterftegevallen, hebben de substandaard
factoren een waarschijnlijke of zeer waarschijnlijke relatie
met de sterfte. In bijna alle gevallen zijn meer dan één
zorgverlener bij de substandaard factor(en) betrokken.
Er bestaat nog geen systeem hoe de diverse substandaard
factoren gerubriceerd kunnen worden. In het PAN-rapport
wordt een grof onderscheid gemaakt tussen het afwijken
van richtlijnen in de tweede lijn (23% van alle substandaard
factoren) en het afwijken van standaarden in de eerste
lijn (14%) enerzijds en anderzijds het afwijken van de
gangbare zorg (42%) en anders (21%). Voor beide
categorieën geldt dat het om een groot aantal verschillende
factoren gaat, van het ontbreken van diagnostische
verwijzing bij verdenking op negatieve dyscongruentie tot
het niet functioneren van een noodbel.
De 186 aanbevelingen die de auditgroepen hebben gedaan
betreffen de organisatie van de zorg (35%), richtlijnen,
protocollen/gangbare zorg (27%), communicatie (12%),
documentatie (11%) en scholing (8%).
Een grote lijn?
Het is lastig om in de veelheid van factoren en aanbevelingen
een lijn te zien. Algemene uitspraken over wat er
verkeerd gaat en wat anders moet, zijn dan ook niet te
doen. Bij de 23 casus waarin de auditgroep een waarschijnlijk
of zeer waarschijnlijk verband tussen de
gevonden substandaard factoren en de sterfte zag, vallen
wel een aantal gemeenschappelijke elementen op. De
beoordeling van en beleid rond het CTG speelt in vijf
sterftegevallen een belangrijke rol. Vier casus hebben
betrekking op het niet verschijnen van de zwangere op
het spreekuur en het uitblijven van actie van de zorgverleners
daarop. Gebrekkige communicatie en documentatie
domineren vier sterftegevallen. Het omgaan met de
klacht [cursief]minder leven voelen [cursief]staat in drie
casus centraal, en groeiretardatie in twee gevallen. De
redactiecommissie die de totstandkoming van het
PAN-rapport begeleidt, formuleert op basis hiervan een
aantal aanbevelingen voor het landelijk beleid:
- het ontwikkelen van een richtlijn beoordelen en
beschrijven CTG
- een multidisciplinaire richtlijn minder leven voelen en
het ontwikkelen van een patiëntenfolder
- een multidisciplinaire richtlijn opsporen van en handelen
bij groeivertraging
- vervolgacties bij niet verschijnen op afspraken
- samenwerking bij acute verwijzingen vanuit thuis
Proces en uitkomst
De perinatale audit is bij uitstek bedoeld voor het
evalueren van het zorgproces op de werkvloer met de
zorgverleners onder wier verantwoordelijkheid de sterfte
optreedt. Dichtbij de kern is alle informatie te halen. Hoe
de analyse verloopt van wat er gebeurd is, welke
substandaard factoren geïdentificeerd worden en welke
verbeterpunten geformuleerd worden, is afhankelijk van

het groepsproces. Het benoemen van substandaard factoren
en aanbevelingen vraagt oefening en tijd. In een kwart
van de 212 benoemde substandaard factoren wordt geen
aanbeveling gegeven. Daarnaast blijft het op dit moment
soms onduidelijk of een bepaalde factor geen rol speelde
in de casus of dat het niet aan de orde kon komen. De
PAN houdt er dan ook rekening mee dat meer ervaring
met de audit de uitkomsten in de toekomst zullen
beïnvloeden.
In meerdere voordrachten werd tijdens het symposium de
rol van de voorzitter benadrukt bij het bewaken van de
veiligheid en het goed verloop van het auditproces. Een
goede voorzitter of juist het ontbreken daarvan, beïnvloedt
de uitkomsten van het proces. Dat geldt ook voor de
voorbereiding van de audit. Het opstellen van het
chronologisch verslag vraagt veel tijd van een kleine
groep mensen. Tijd en mankracht zijn belangrijke
randvoorwaarden voor een goede voorbereiding van de
audit en deze zouden op de één of andere manier
gewaarborgd moeten worden. De PAN zelf werkt aan het
gebruiksvriendelijker maken van het registratiesysteem.
Toekomst
Het PAN-rapport doet een aantal aanbevelingen om het
auditproces te optimaliseren en te waarborgen. Een
belangrijke constatering betreft het oppakken van de
geformuleerde verbeteracties. Hoe zorg je ervoor dat
deze uitgewerkt en opgevolgd worden? Daarvoor is
coördinatie nodig en kunnen leidinggevenden, kwaliteitsfunctionarissen
in ziekenhuizen en ROS’en een rol spelen,
aldus de PAN.
Voor de audits in 2012 streeft de PAN naar meer volledigheid
in het aantal besproken casus en in de verzamelde
informatie. De focus blijft voorlopig op de aterme sterfte
liggen. Op basis van de ervaringen tot nu toe, zijn aanvullende
vragen ontwikkeld rond vier thema’s: 24/7 beschikbaarheid,
transportproblemen, interventie (te afwachtend
beleid) en groeivertraging. Aan zorgverleners die bij
perinatale sterfte in 2012 gegevens invullen in het PARS zal
extra informatie over deze onderwerpen worden gevraagd. n
THEMA
3e landelijke
conferentie
pre- en neonatale
screeningen
Pre- en neonatale screeningen stellen (aanstaande)
ouders voor vele, soms moeilijke,
keuzes. dit geldt ook voor de betrokken
professionals. Kennis met elkaar delen over
keuzegedrag van (aanstaande) ouders is
belangrijk. hoe komen keuzes tot stand?
hoe weegt de individuele ouder zijn of haar
belang en dat van het kind? Wat is de rol van
de professional en het informatiemateriaal
daarbij? Maar ook, hoe maken we keuzes voor
het wel of niet invoeren van innovaties in de
screening? in welke mate zijn burgers daarbij
betrokken?
deze vragen en enkele andere actuele thema’s
staan centraal tijdens de derde landelijke
conferentie pre- en neonatale screeningen.
De conferentie vindt plaats op dinsdag 17 april 2012 van
10.00 – 17.00 uur in Conferentiecentrum Zonheuvel,
Amersfoortseweg 98 in Doorn. Er is een plenair programma
en u heeft de mogelijkheid twee workshops bij te wonen.
U kunt zich nu al inschrijven via fd8.formdesk.com/rivm2/
aanmeldformulier-pns-congres-2012
Op www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/P/PNS_
Conferentie_2012 staat meer informatie over het
programma en de workshops. Deelname is gratis, het
aantal beschikbare plaatsen per doelgroep is beperkt.
Meer informatie: www.rivm.nl n
Bij het ter perse gaan
van dit tijdschrift
was de exacte locatie nog niet bekend.
Raadpleeg de website van
White Ribbon Nederland,
www.whiteribbon.nl
TvV februari 2012 • KNOV 25

26
TvV februari 2012 • KNOV
THEMA
Perinatale audit in Nederland:
Wat vindt de zorgverlener er zelf van?
Birgit van der Goes
Verloskundige Birgit van der Goes ondersteunt
als implementatiemedewerker de perinatale
audits in negen ziekenhuizen in de regio
amsterdam. Zij beschrijft haar ervaringen en
die van zorgverleners met de perinatale audit.
regioteams
Sinds het verschijnen van de Peristat-rapporten in 2003
en 2008 is er veel commotie ontstaan over het verloskundig
systeem in Nederland. Om inzicht te krijgen in de
omstandigheden waaronder perinatale sterfte optreedt is
men vanaf januari 2010 in de meeste verloskundige
samenwerkingsverbanden in Nederland gestart met
perinatale audits. Dit wordt gedaan volgens de methodiek
zoals ontwikkeld in het ´IMPACT´ project [Van Diem et al.,
2011], verder uitgewerkt door de stichting Perinatale
Audit Nederland. Rondom de tien perinatologische centra
zijn regioteams gevormd die bestaan uit vertegenwoordigers
van alle beroepsgroepen (huisartsen, verloskundigen,
gynaecologen, kinderartsen, klinisch genetici en
pathologen) uit de eerste, tweede en derde lijn. Ieder
regioteam wordt versterkt met implementatiemedewerkers.
Regioteams coördineren de auditwerkzaamheden in hun
regio, stimuleren verloskundige samenwerkingsverbanden
(VSV’s) om audits te organiseren en actief aan de slag te
gaan met de aanbevelingen die uit de audits voortvloeiden.
Proef
Ter voorbereiding op de eerste ‘echte’ audit binnen een
VSV is er overal een introductiepresentatie gegeven door
het regioteam en een proefcasus behandeld. De bedoeling
van een audit is om substandaardfactoren en
aandachtspunten te identificeren en binnen het VSV
acties in te zetten om de geleverde zorg te verbeteren.
Het uiteindelijke oordeel of er sprake was van substandaard
zorg kan alleen door beroepsgenoten uitgesproken
worden. Betrokken zorgverleners worden dus blootgesteld
aan op- en aanmerkingen van collega’s over de door hen
geleverde zorg. Het behoeft geen betoog dat dit heel
Birgit van der Goes is onderzoeksverloskundige en werkt onder
andere als researchmedewerker voor het verloskundig en
gynaecologisch consortium in het AMC en als implementatiemedewerker
voor de perinatale audit in de regio Amsterdam.
confronterend kan zijn. Tijdens de presentatie werd dan
ook uitgebreid stilgestaan bij het gevoel van veiligheid dat
betrokkenen, maar ook andere aanwezigen, zouden
moeten ervaren tijdens een audit. Een veilige omgeving
wordt ondere andere gecreëerd door bij aanvang van
iedere bijeenkomst de regels aan de orde te stellen. Een
daarvan is dat alles wat besproken wordt vertrouwelijk is
en binnenskamers blijft. Alle uitgereikte informatie over
de casus wordt aan het einde van de bijeenkomst weer
ingeleverd en vernietigd.
Ervaringen met audits
Het meeste onderzoek dat gedaan is naar het oordeel van
zorgverleners over perinatale audit is gebaseerd op zogenaamde
externe, criterion-based audits. Wat wil zeggen dat
de audit is gedaan door niet betrokken zorgverleners op
basis van vooraf gestelde criteria. Perinatale sterfte audits
worden al sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw in landen
om ons heen uitgevoerd [Bergsjo, Bakketeig, & Langhoff-
Roos, 2003]. Ook in ons land zijn er verschillende audits
geweest [Eskes et al., 2007; Alderliesten et al., 2008;
Vredevoogd, Wolleswinkel-van den Bosch JH, Amelink-
Verburg, Verloove-Vanhorick, & Mackenbach, 2001; De Reu,
Nijhuis, Oosterbaan, & Eskes, 2000; De Reu P et al., 2009]
Wat is er bekend over de ervaringen van de zorgverleners?
Vredevoogd et al. [2001] deden onderzoek naar met name
de relatie tussen perinatale sterfte en tekortkomingen in
de zorg. In dit onderzoek bestond het audit panel uit drie
niet betrokken zorgverleners (externe audit) en werden
de uitkomsten omwille van de anonimiteit alleen op
geaggregeerd niveau gepresenteerd. Terugkoppeling van
een deel van deze auditresultaten naar een deel van de
zorgverleners (interne audit) was het onderwerp van een
onderzoek dat in 2003 verscheen [Amelink-Verburg, Van
Roelofsen, Wolleswinkel-van den Bosch JH, & Verloove-
Vanhorick, 2003]. Zorgverleners ontvingen de casus
voorafgaand aan de audit met daarbij het oordeel van het
auditpanel. Zij kregen de kans om te reflecteren op de
gang van zaken rondom de casus en het bleek voor het
begrip van het ontstaan van substandaardfactoren
belangrijk te zijn om met name sociale achtergrondinformatie
van de cliënt te hebben. De behandelde casus in dit
onderzoek speelden zich allemaal vijf tot zes jaar voorafgaand
aan de interne audit af. Toch bleken emoties nog

vaak hoog te zitten. In dit onderzoek vonden de deelnemers
aan de interne audit het bijna allemaal (20 van
de 23) belangrijk dat de casus al beoordeeld waren door
panelleden die niet in de eigen regio werkten, volgens
van te voren gestelde criteria. Alle zorgverleners bij de
interne audit waren vooraf op de hoogte van dit oordeel.
Zij vonden het nooit een probleem als zijzelf bij de interne
audit als betrokken zorgverlener niet anoniem waren. De
conclusie van dit onderzoek was dat zorgverleners perinatale
audit niet als bedreigend ervaren maar juist motiverend
voor het kwaliteitsdenken.
Onderzoek naar de haalbaarheid van een nationale audit
door De Reu [De Reu P et al., 2009] liet zien dat de leden
van een auditgroep de audit beoordeelden als zeer
instructief en zelfs noodzakelijk voor het opsporen van
zwaktes in de zorg verleend aan zwangeren. In het
‘IMPACT’ project [Van Diem et al., 2011] waarin zorgverleners
bij de evaluatie van de audit konden aangeven welk aspect
van de audit zij het meest gewaardeerd hadden, scoorden het
multidisciplinaire karakter (13%), de veilige sfeer (13%) en
het samen bespreken van een casus (21%) het hoogst.
“En dan denk ik: o ja, dat soort dingen spelen ook
allemaal, daar heb ik natuurlijk helemaal geen last van
en niets mee te maken... Daar moet je toch allemaal
maar aan denken als je daar thuis zit. En dat kweekt
wel sympathie… Dan denk ik ja, wat een rotsituatie.”
(citaat van gynaecoloog)
Anne Marije Wiersma is verloskundige op het Friese
platteland. Voor haar masterstudie verloskunde aan de
UvA onderzocht ze de ervaringen van deelnemers aan de
perinatale audit. Op het symposium over de landelijke
perinatale audit in Lunteren presenteerde zij de bevindingen
uit het kwalitatieve deel van haar onderzoek.
Ze interviewde twaalf zorgverleners uit verschillende
beroepsgroepen; de professionals werken in Friesland,
Overijssel, Gelderland, Noord-Holland en Brabant. De
ondervraagde deelnemers tonen grote betrokkenheid
bij het fenomeen perinatale audit. Ze zijn enthousiast
over het effect van de perinatale audit op de samenwerking
tussen de beroepsgroepen. Men krijgt meer
inzicht in elkaars werkwijze en omstandigheden en
daardoor meer begrip voor elkaar. Er komen concrete
verbeteringen uit voort – alhoewel niet alle verbeteracties
in daden worden omgezet. Het tempo waarmee
veranderingen worden doorgevoerd zou hoger kunnen
volgens de deel nemers aan het onderzoek. Ook werd
THEMA
de sfeer
Bij de perinatale audit zoals we die sinds 2010 binnen de
VSV’s uitvoeren, wordt de casus pas tijdens de audit voor
de eerste keer beoordeeld. Het oordeel komt tot stand
nadat alle aanwezigen (en dat kan oplopen tot meer dan
40) de mogelijkheid hebben gekregen vragen te stellen
over de gang van zaken rondom de casus. Het is een
interne audit: betrokken zorgverleners zijn aanwezig en
worden nadrukkelijk uitgenodigd toelichting te geven op
het hoe en waarom van hun handelen. De vorm van de
audit is open: de criteria waaraan getoetst wordt liggen
niet vast. De betrokken zorgverlener kan er voor kiezen
anoniem te blijven, in de praktijk gebeurt dat echter
zelden. In onze regio is het streven om alle casus die
tijdens een audit behandeld worden van te voren te
bespreken met de betrokken zorgverleners. Tijdens zo’n
voorbespreking ontstaat in grote lijnen al een idee over
de substandaardfactoren. Zorgverleners kunnen zich daar
op voorbereiden. Toch blijkt dat er tijdens de audit
regelmatig factoren gevonden worden die tijdens de
voorbespreking niet naar voren zijn gekomen. Dat kan
Van de redactie: kwalitatief onderzoek naar ervaringen van deelnemers aan de perinatale audit
opgemerkt dat er in verhouding nog erg veel aandacht
besteed wordt aan de analyse. Dit gaat ten koste van
het werken aan verbeterpunten. ‘De audit is nu veel
te verklaringsgericht en niet voldoende veranderingsgericht’,
zegt een van de geïnterviewden.
Het succes van de audit wordt vaak toegeschreven aan
de methodiek en de regels van veiligheid. Hoewel de
meeste deelnemers inmiddels de methodiek goed kennen,
heeft de voorzitter een grote rol in het bewaken ervan.
Door de dynamiek in de groep domineerd een opvatting
of visie soms erg de discussie. Daarnaast is het soms
lastig om niet teveel te blijven hangen in bepaalde
details. De methodiek helpt de deelnemers om terug te
gaan naar de essentie van de casus, maar zonder een
goede voorzitter kunnen de auditgroepen dat niet zelf.
De geïnterviewden geven aan dat de onafhankelijkheid
en de professionele expertise van de voorzitter belangrijke
voorwaarden zijn om de audit goed te laten verlopen.
De voorzitter speelt ook een rol in het waarborgen van
de veiligheid. Het blijkt dat de anonimiteit van de
betrokken zorgverleners bij de casus moeilijk te
realiseren is. Juist daarom is een veilige sfeer belangrijk.
’Ja, de audit draait natuurlijk bij de gratie dat we open
en eerlijk tegen elkaar zijn en dat die sfeer een beetje
veilig is, want anders hoef je het niet te doen.’(citaat
van een eerstelijns verloskundige).
TvV februari 2012 • KNOV 27

28
TvV februari 2012 • KNOV
THEMA
voor betrokken zorgverleners confronterend zijn, zeker als
dit wordt opgeteld bij het feit dat emoties rondom een
nog vrij recente casus (maximaal één jaar) vaak nog hoog
zitten. Het is dan heel afhankelijk van de sfeer die er in
het samenwerkingsverband heerst of de betrokkenen en
anderen zich vrij voelen om datgene te zeggen wat zij
ook echt bedoelen. De rol van de voorzitter (in onze regio
een lid van het regioteam, niet werkzaam in het ziekenhuis
waar de audit plaatsvindt) is dan essentieel: veiligheid
creëren voor alle aanwezigen.
Pas vrij recent ontwikkelde het landelijk bureau van de
Perinatale Audit Nederland (PAN) een evaluatieformulier
waarin de deelnemers aan de audit kunnen aangeven
wat zij van de sessie vonden. Er kan onder andere
gescoord worden op sfeer, nut en inbreng. In onze regio
delen we deze formulieren uit na afloop van een bijeenkomst.
Het is nog te vroeg om hiervan resultaten te laten
zien. Een indruk kan ik echter wel geven: over het algemeen
krijgen betrokkenen van alle echelons voldoende ruimte
om hun zaken in te brengen. Er wordt meestal goed
geluisterd naar elkaar en er komt inzicht in elkaars
overwegingen over de gegeven zorg. Richtlijnen van alle
beroepsorganisaties worden gebruikt om de geleverde
zorg te toetsen. We kunnen er echter niet omheen dat de
sfeer die er heerst binnen een VSV ook afhankelijk is van
factoren die los staan van de audit. Hoe groot de invloed
van die sfeer is op het inzicht geven in het eigen, mogelijke
professionele falen, kan ik niet zeggen. Een nulmeting
zou interessant geweest zijn, maar is niet gedaan. Mijn
indruk is dat het meedoen aan de audits de echelons
dichter bij elkaar brengt. Wel wordt het organiseren van
de audit nu in veel VSV’s voornamelijk door de tweede
lijn gedaan. De eerste lijn zou deze taak nog beter op
moeten pakken. Kwaliteit van zorg is immers de verantwoordelijkheid
van de hele zorgketen rondom de zwangere.
Tot slot
De perinatale audit heeft in verloskundig Nederland in
korte tijd zijn plaats veroverd. Samen met andere
disciplines kritisch kijken naar eigen handelen wordt als
motiverend ervaren voor het denken over kwaliteit van
zorg. Een veilige sfeer is daarbij een voorwaarde. Hoewel
niet vanzelfsprekend blijkt deze in de meeste gevallen
gelukkig wel aanwezig te zijn. De voorzitter heeft daarin
een belangrijke rol.
De audit geeft ons inzicht in omstandigheden waaronder
perinatale sterfte optreedt en mogelijke handvatten om
de zorg te verbeteren. Bovendien is het een goed
instrument om de samenwerking tussen en binnen de
echelons te verbeteren. Audit alleen kan echter nooit de
basis zijn voor aanpassingen in de zorg omdat slechts
wordt gekeken naar casus met een slechte uitkomst.
Onderzoek blijft noodzakelijk.
referenties
Alderliesten ME. Stronks K. Bonsel GJ. Smit BJ. Van Campen MM. Van Lith JM et al.
(2008). Design and evaluation of a regional perinatal audit. Eur.J.Obstet.Gynecol.
Reprod.Biol., 137, 141-145.
Amelink-Verburg MP. Roelofsen JM. Wolleswinkel-van den Bosch JH & Verloove-
Vanhorick SP. (2003). [Evaluation and validation of a perinatal death audit by means of
feedback to the caregivers]. Ned.Tijdschr.Geneeskd., 147, 2333-2337.
Bergsjo P. Bakketeig LS & Langhoff-Roos J. (2003). The development of perinatal audit:
20 years’ experience. Acta Obstet.Gynecol.Scand., 82, 780-788.
De Reu P. Eskes M. Oosterbaan H. Smits L. Merkus H et al. (2009). The Dutch Perinatal
Audit Project: a feasibility study for nationwide perinatal audit in the Netherlands. Acta
Obstet.Gynecol.Scand., 88, 1201-1208.
De Reu P. Nijhuis JG. Oosterbaan HP & Eskes TK. (2000). Perinatal audit on avoidable
mortality in a Dutch rural region: a retrospective study. Eur.J.Obstet.Gynecol.Reprod.
Biol., 88, 65-69.
Eskes M. Van Diem MT. Brouwers H. Slagter-Roukema T. Merkus H. (2007). Perinatale
sterfte en tekortkomingen in de zorg: de eerste resultaten van landelijke perinatale
audit beschouwd. Ned.Tijdschrift voor Obstetrie en Gynaecologie, 120, 19-26.
Van Diem MT. Bergman KA. Bouman K. Stant DA. Timmer A. et al. (2011). [Perinatal
audit in the North of the Netherlands: the first 2 years]. Ned.Tijdschr.Geneeskd., 155,
A2892.
Vredevoogd CB. Wolleswinkel-van den Bosch JH. Amelink-Verburg MP. Verloove-Vanhorick
SP & Mackenbach JP. (2001). [Perinatal mortality assessed: results of a regional
audit]. Ned.Tijdschr.Geneeskd., 145, 482-487. n
Het PWD maakt digitale
gegevensuitwisseling mogelijk
Met het PWD (Perinataal Webbased Dossier) stuurt u
straks gegevens vanuit uw eigen softwaresysteem naar
centrale registraties, zoals PRN. Daarnaast kunt u in de
toekomst deze gegevens ook elektronisch uitwisselen met
andere zorgverleners. Het gaat daarbij om de uitwisseling
van zowel basale cliënt gegevens, als van zorginhoudelijke
en medische informatie. De eerste fase van het project
om tot gegevensuitwisseling bij ‘de acute overdracht’ te
komen, is klaar voor implementatie. Hierdoor zijn de
gegevens straks bij een acute overdracht direct beschikbaar
voor andere zorgverleners en kunnen zij sneller en beter
zorg verlenen als tijd een belangrijke factor is.
al 210 praktijken doen mee. Uw praktijk ook?
Op dit moment hebben zich al meer dan 210 verloskundigen
praktijken aangemeld om mee te doen aan de
1e fase van het PWD-project. Is uw praktijk al aangemeld?
hoe kunt u uw praktijk aanmelden?
U kunt uw praktijk (kosteloos) aanmelden door een mail
te sturen naar pwd@knov.nl. Na aanmelding neemt het
PWD-team contact met u op en geeft begeleiding bij de
stappen die gezet moeten worden.
Meer weten: http://leden.knov.nl/leden/
30Werken_aan_kwaliteit/PWD/ n

Perinatale audit en PAN
Relinde van der Stouwe
in de stichting Perinatale audit Nederland
(PaN) werken vertegenwoordigers van de
beroepsgroepen samen die direct betrokken
zijn bij de perinatale audit. de stichting is het
levende bewijs dat de verschillende beroepsgroepen
constructief kunnen samenwerken.
in de aanloop naar de eerste landelijke audit is
er op alle niveaus veel werk verzet: de zorgverleners
in de Verloskundige samenwerkingsverbanden
(VsV’s), de regioteams die hen
ondersteunen en het landelijke bureau dat
coördineert en stuurt. dit artikel licht de
organisatie van de PaN toe.
drie niveaus
De audit vindt op lokaal, regionaal en landelijk niveau
plaats. Tijdens de lokale audit evalueren de betrokken
zorgverleners alle sterftegevallen binnen hun samenwerkingsverband.
Dit biedt mogelijkheden om het
plaatselijke beleid, bijvoorbeeld lokale samenwerkingsafspraken,
aan te passen. Bij een regionale audit, die
georganiseerd wordt vanuit de tien perinatologische
centra in het land, staat de verbetering van complexe
ketens centraal. Hier worden vooral bijzondere cases
besproken. De landelijke audit richt zich op een specifiek
thema, bijvoorbeeld binnen specifieke groepen of bij
specifieke ziektebeelden. Bij de eerste landelijke audit was
het thema de aterme sterfte. Een panel van deskundige
zorgverleners, de zogenoemde redactiecommissie, vat de
bevindingen van de lokale auditgroepen samen en formuleert
de daaruit voortkomende aanbevelingen. Deze audit leidt
vooral tot aanbevelingen voor landelijk beleid, zoals aanpassingen
van richtlijnen, scholing of preventieve maatregelen.
Landelijk bureau PaN
Het bestuur van de stichting bestaat uit vertegenwoordigers
van verloskundigen (in de persoon van verloskundige
dr. Paul de Reu), gynaecologen, huisartsen, kinderartsen
en pathologen. Daarnaast zijn er drie commissies die het
bestuur adviseren over respectievelijk de classificatie van
de doodsoorzaken, de kwaliteit van de audit en de
registratie van gegevens. Ook in deze commissies zijn de
vijf beroepsgroepen aanwezig. Marieke Hermus, Hennie
Wijnen en Greta Rijninks-van Driel nemen namens de
verloskundigen deel aan deze drie commissies.
Relinde van der Stouwe is redacteur van dit tijdschrift
THEMA
Van links naar rechts Hens Brouwers,
Fenneke van Swigchum-Wuite, Jan Jaap Erwich
Het landelijke bureau van de stichting is gevestigd in de
Domus Medica in Utrecht. Het bureau heeft de landelijke
coördinatie, zorgt dat instrumenten en trainingen
ontwikkeld worden, beheert de webbased applicaties
voor het invoeren van gegevens over sterfte (PRN-Audit)
en voor het chronologische verslag, beheert PARS
(Perinatale Audit Registratie Systeem), bereidt de landelijke
audit voor, rapporteert en formuleert beleidsaanbevelingen
aan de beroepsgroepen en VWS.
Directeur Fenneke van Swigchum staat aan het hoofd van
het team van zeven vrouwen. Zij heeft communicatiewetenschappen
gestudeerd en is directeur geweest van
het Geboortecentrum Amsterdam, het Kraambureau en
het Erfocentrum. Het team bestaat verder uit verloskundige
Adja Waelput, gynaecoloog (n.p.) Martine Eskes,
trainer en implementatiebegeleider Wineke Bremmer en
vier medewerkers die hen ondersteunen: Irene Dokter,
Ans van Loenen, Alice Lamain en Lucie van der Veer
Het landelijk bureau beheert de website van de PAN:
www.perinataleaudit.nl. Naast het vinden van informatie
over de audit en trainingen kunnen zorgverleners
inloggen op besloten pagina’s met meer informatie over
de voorbereiding van de audit. Via de site is ook in te
loggen op de webbased invoerapplicaties voor PRN-Audit
en PARS. Ideeën voor verbeteringen die al zijn uitgevoerd
of nog zouden kunnen worden uitgevoerd kunnen ook
aangeleverd worden via info@perinataleaudit.nl, o.v.v.
‘Goed Idee’. Zij kunnen dan ook een plek op de website
krijgen, waar ze anderen kunnen inspireren.
regioteams
Rondom de tien perinatologische centra zijn regioteams
TvV februari 2012 • KNOV 29

30
TvV februari 2012 • KNOV
THEMA
gevormd. Zij ondersteunen de VSV’s bij de uitvoering van
de lokale audits. In het regioteam zijn ook weer alle
betrokken beroepsgroepen vertegenwoordigd. Het team
heeft een voorzitter, vicevoorzitter en een implementatiemedewerker.
De (vice)voorzitters zitten de auditbijeenkomsten
voor. Zij hebben een belangrijke rol in het op
een uniforme en veilige wijze uitvoeren van het proces.
De implementatiemedewerker fungeert als de vraagbaak
en klankbord voor de zorgverleners die de audit opzetten.
Hij of zij stimuleert dat de audit er komt, denkt mee in de
voorbereiding van de audit, beantwoordt inhoudelijke en
praktische vragen, enzovoort. Vaak is de implementatiemedewerker
ook verbonden aan het onderzoeksconsortium
(zie ook het artikel van Birgit van der Goes op
pagina 26 ev. van dit nummer). Het regioteam organiseert
tevens de regionale audit. De voorzitters en implementatiemedewerkers
van de verschillende regioteams komen
regelmatig bij elkaar voor de onderlinge afstemming, het
signaleren van knelpunten en het uitwisselen van ‘best
practices’.
De acht medewerkers van het landelijke bureau van de
PAN: vooral de zorgverleners in het VSV maken de perinatale
audit tot een succes. Op de foto van links naar rechts:
Irene Dokter, Adja Waelput, Martine Eskes (in het rood),
Fenneke van Swigchum (bovenaan), Wineke Bremmer en
Lucie van der Veer. Op de foto ontbreken: Ans van Loenen
en Alice Lamain.
Trainingen
Het landelijke bureau en de regioteams bieden ook
trainingen aan over verschillende facetten van de audit
zoals het chronologisch verslag, de doodsoorzakenclassificatie
en het voorzitten.
In eerste instantie werden de trainingen in een van de
perinatologische centra gegeven maar steeds vaker in de
Domus in Utrecht. Op de website www.perinataleaudit.nl
vindt u meer informatie. n
Geboren als een zucht, v
Relinde van der Stouwe en Wil van Veen
‘Geboren als een zucht, verdwenen als een schaduw’ was
de titel van de presentatie van Manu Keirse tijdens het
congres over de landelijke perinatale audit. De Belgische
klinisch psycholoog vroeg aandacht voor de enorme impact
van het verlies van een kind tijdens de zwangerschap of
geboorte. Keirse promoveerde in 1989 aan de universiteit
van Leiden op een onderzoek naar de eerste opvang bij
perinatale sterfte. Zijn werk markeert een omslag in het
omgaan met de dood van een kind. De impact van het verlies
van een kind tijdens de zwangerschap of geboorte is enorm.
In het verleden werd het verdriet vaak in eenzaamheid
geleden. De omgeving zweeg, uit onhandigheid of machteloosheid.
Maar ouders blijven het verlies hun hele leven bij
zich dragen. Ze komen er niet van los. Het zogenaamde
loslaten, zodat je je weer op de toekomst kan richten, is
volgens Keirse een misplaatst idee. Het gaat erom de
herinneringen anders vast te houden. Het maken van foto’s,
een voetafdruk, het meenemen van het kindje naar huis
en afscheid nemen met familie en vrienden zijn allemaal
belangrijke middelen bij het kunnen dragen van het verdriet.
Inmiddels is hiervoor bij zorgverleners aandacht ontstaan;
zij zijn ook vaak degene die ouders dit aanreiken.
Make a Memory
Stichting Make a Memory [1] maakt foto’s voor familie van ernstig
zieke, stervende of overleden baby’s vanaf 24 weken zwangerschap
en kinderen tot en met 16 jaar. De fotografie kan plaatsvinden
in het ziekenhuis maar ook op andere locaties, zoals de
thuisomgeving. Dankzij de ideële doelstelling van de stichting
wordt deze fotografie voor de ouders kosteloos uitgevoerd.
Begrafeniskistjes
Brigitte Coremans [2] studeerde af aan de Dutch Design Academy
in Eindhoven. Als eindwerkstuk maakte zij zes begrafeniskistjes
voor te vroeg geboren kinderen tot 24 weken zwangerschap.
Coremans richt zich juist op deze groep, omdat elk kind ouder
dan 24 weken een officiële begrafenis en registratie krijgt.
Ouders van overleden kinderen jonger dan 24 weken voelen zich
vaak tekort gedaan, ‘het lijkt alsof er niets was…’ Met haar
begrafeniskistjes wil Coremans tegemoet komen aan de wensen
van ouders, want zo zegt zij: ‘Elke ouder heeft het recht om deel
te nemen aan een open rouwproces’.

verdwenen als een schaduw
BETWEEN
BIRTH AND DEATH
RITUALS OF PREGNANCY LOSS IN THE NETHERLANDS
JANNEKE PEELEN
Geboren afscheid
THEMA
Rituelen helpen om een overleden baby
een plek in het gezin te geven
rituelen om afscheid te nemen van doodgeboren kinderen markeren het
bestaan van die kinderen. herdenkingsrituelen geven zo’n kindje een plek
in het gezin. Om te onderstrepen dat je als vader of moeder rouwt, is het
herdenken van belang, zo stelt ook antropoloog janneke Peelen [3] in haar
proefschrift waarmee zij op 20 januari jl. promoveerde aan de radboud
Universiteit. het overleden InleIdIng kind maakt tegenwoordig blijvend deel uit van
het gezin.
Uit onderzoek van de stichting Lieve Engeltjes is
gebleken dat er een tekort is aan duidelijke en
praktische informatie over de eerste week na de
geboorte van een overleden kind. Veel hulpverleners
zijn onvoldoende bekend met de
mogelijk heden die de wetgeving biedt en het
creëren van herinneringen. Er is sinds een paar
jaar een kraamdossier, speciaal voor de eerste
week post partum [5] . diverse kraamcentra,
Wij willen u condoleren met het verlies van uw kindje. Een moeilijke periode is voor u aangebroken.
U heeft, samen met uw familie en vrienden, een groot verlies te verwerken terwijl u
zich deze periode heel anders had voorgesteld.
Het centrale probleem van deze studie bevat de ambivalente positie van zwangerschap in de menselijke levensloop. Verlies in
de zwangerschap gaat zowel overhet begin als het einde van het leven. Mensen zijn verward over wat daadwerkelijk is
verloren: een persoon, een pre-persoon, iets dat niet volledig mens was of toch wel, een geest of helemaal niets?
De laatste drie decennia laten veel verandering zien in de omgang met verlies in de zwangerschap. De mogelijkheden om
openlijk, voor een steeds groter publiek, emoties na verlies in de zwangerschap en de herinneringen aan een voortijdig
Dit kraamdossier is daarbij een hulpmiddel.
gestorven kind te uiten, zijn toegenomen.
Er is een enorme vermeerdering van monumenten voor doodgeboren kinderen alsook het aantal funeraire producten dat
speciaal voor overleden baby’s is ontwikkeld. Dit betekent echter niet dat deze nieuwe omgang met het verlies in de
zwangerschap vanzelfsprekend is geworden. Sommige mensen denken nog steeds dat er geen noodzaak is om de dood
van een baby te gedenken.
De kraamverzorgende doet er alles aan om u zo goed mogelijk te steunen in dit proces, uw
vragen te beantwoorden en tegemoet te komen aan uw wensen. Goed overleg met uw
kraamverzorgende is daarom van groot belang.
De kraamverzorgende richt haar zorg op de verzorging van u. Zij kan een bijdrage leveren
aan het goede verloop van deze moeilijke periode, door te luisteren en daar waar gewenst
tips te geven die u kunnen helpen bij het verwerken van uw verlies. Ook heeft zij aandacht
voor de andere gezinsleden, familie en vrienden en verricht zij huishoudelijke taken.
Inhoudsopgave
Dit kraamdossier vormt voor de kraamverzorgende een leidraad bij haar werkzaamheden.
Voor u wordt de geboden zorg door dit kraamdossier toetsbaar en controleerbaar.
Na de kraamzorg periode blijft dit zorgdossier in uw bezit en kan het mogelijk
dienen als hulpmiddel bij het verwerken van uw verlies.
• Taken van de kraamverzorgende pag. 2
• Kraamtechnische controles en adviezen over de lichamelijke
situatie van de kraamvrouw pag. 3
• Rapportage: bevallingsverslag pag. 6
• Rapportage: dag 1 t/m 8 pag. 7
• Omgaan met het verlies van uw kindje pag. 16
• Omgaan met het verlies van een broertje of zusje pag. 17
• Wetgeving pag. 18
• Meer informatie pag. 19
• Websites / adressen pag. 20
verloskundigen en een uitvaartverzorger hebben hun kennis en ervaringen gebundeld. in het dossier
wordt aandacht besteed aan wetgeving en de mogelijkheden van begraven en cremeren. het bevat
een beschrijving van de controles van de kraamvrouw, de verzorging van het overleden kind, maar ook
de omgang met eventuele andere kinderen in het gezin. het bevat een extra boekje, speciaal voor de
broertjes en zusjes van het overleden kindje.
Het kraamdossier is gemakkelijk in het gebruik voor zowel hulpverleners als ouders. Juist omdat de confrontatie met het
overlijden van een kind tijdens de zwangerschap of net er na veelal onverwacht is, heeft men vaak geen idee van de
mogelijkheden. Na de geboorte is er weinig tijd voor het nemen van beslissingen. Belangrijk is dus dat men als hulpverlener
op de hoogte is van de mogelijkheden, zodat de juiste beslissingen genomen kunnen worden. Als verloskundige hoop je
altijd zo weinig mogelijk overlijdens van kinderen mee te maken. Maar als je er mee te maken krijgt, is het heel belangrijk
om cliënten zo goed mogelijk te begeleiden. Het kraamdossier kan de verloskundige en de ouders daarbij helpen.
Inleiding
TvV februari 2012 • KNOV 31

32
TvV februari 2012 • KNOV
THEMA
Toestoppen net als thuis
Mari Jonker-Snijders, oprichtster van het bedrijf Sterrenkindje [4] , ontving in
november 2011 de Yarden-Stimulans ter waarde van vijf duizend euro. De
Yarden Vereniging en de vakjury waren van mening dat Sterrenkindje een
professionele en integere bijdrage levert aan een waardig afscheid van doodgeboren
baby’s en (te vroeg geboren) baby’s die kort na de geboorte overlijden.
Sterrenkindje maakt afscheidswiegjes en sterrendekentjes voor doodgeboren
baby’s en (te vroeg geboren) baby’s die kort na de geboorte overlijden. De
wiegjes zijn van natuurlijke materialen gemaakt en vervaardigd met de gedachte
dat het kindje door ouders kan worden ‘toegestopt’, net als thuis zou zijn
gebeurd. De producten van Sterrenkindje geven ouders de mogelijkheid om op
een persoonlijke en waardige manier afscheid te kunnen nemen van hun kindje.
Lieve-engeltjes
Bij het overlijden worden ouders bijgestaan door verschillende hulpverleners.
Artsen, verloskundigen en verpleegkundige helpen de ouders de eerste uren na
de bevalling. De kraamverzorgende steunt de ouders in de eerste dagen na de
bevalling, ook al is er geen levend kind om te verzorgen. De uitvaartverzorger
helpt de ouders het definitieve afscheid naar eigen behoefte in te vullen en
probeert deze moeilijke dag zo draaglijk mogelijk te maken.
Maar dan…, de tijd verstrijkt. Gevoelens zijn niet altijd in woorden uit te drukken,
maar zijn wel aanwezig. Het gemis is groot, het verdriet wordt niet minder. De
omgeving gaat door, verwacht eigenlijk dat ouders dat ook doen. Juist dat is iets
dat niet zomaar lukt. Het leven is niet meer zoals het was voordat hun kindje
overleed. Dit is een van de dingen die lotgenoten begrijpen, zij hebben hetzelfde
meegemaakt.
Lieve Engeltjes is een Nederlandstalige contactgroep voor mensen die te maken
hebben met het verlies van een kind. Dit kan een kind zijn dat tijdens de
zwangerschap of geboorte is overleden, of nog enkele uren, dagen, maanden of
jaren heeft geleefd. Door maillijsten biedt Lieve Engeltjes lotgenoten de mogelijkheid
om met elkaar in contact te komen. Mensen die herkenning, erkenning en
steun kunnen bieden en deze warme deken van troost om hen heen kunnen
laten vallen. Op deze manier kunnen ouders het verlies van hun kind deel laten
worden van hun leven.
Alle ouders van een overleden kind zouden we graag de mogelijkheid bieden om
het lotgenotencontact te laten ervaren. [6] n
[1] zie www.makeamemory.nl
[2] www.brigittecoremans.com; zie ook: www.kinderkistjes.nl
en www.kindermandjes.nl
[3] Janneke Peelen via j.peelen@maw.ru.nl
[4] Sterrenkindje, 06 1470 1737; info@sterrenkindje.nl;
www.sterrenkindje.nl
[5] Het kraamdossier is door ziekenhuizen, verloskundigen
en kraamcentra te bestellen via info@artemisbv.nl.
[6] Stichting Lieve Engeltjes, Postbus 945, 3900 AX
Veenendaal; 06 305 79 407; info@lieve-engeltjes.nl.
Wilt u ons werk steunen? U kunt u gift overmaken
op ING: 870 13 76 t.n.v. Stichting Lieve Engeltjes te
Veenendaal. De Stichting is door de belastingdienst
beoordeeld als ANBI
Voor meer informatie zie ook de rubriek Media vanaf
pag. 65 ev.

Website Kennispoort lanceert discussieplatform
De website van Kennispoort Verloskunde is uitgebreid met de
mogelijkheid om discussies te starten in vooraf gedefi nieerde
groepen. Een ideale toevoeging voor werkgroepen, projectgroepen
en dergelijke, die in een afgeschermde omgeving gedachten willen
uitwisselen over een gezamenlijk thema. U kunt de functie ook
gebruiken om een vraag uit te zetten over een verloskundig
onderwerp dat u professioneel bezighoudt.
Het aanmaken van een nieuwe groep kan op de profi elen­pagina
van Kennispoort Verloskunde. De aanvrager is tevens de beheerder
van de groep en kan mensen toevoegen of verwijderen. Het is al
langer mogelijk om te reageren op artikelen en onderzoeken op
de website. Voor vragen over deze functies kunt u mailen naar
redactie@kennispoortverloskunde.nl.
Lange termijn effecten van prematuriteit
Nieuwsbrief / februari 2012 / Jaargang 8
Crump C, Sundquist K, Sundquist J et al. Gestational age at birth and mortality in young adulthood. JAMA. 2011; 306: 1233-1240
Preterme geboorte komt steeds
vaker voor. De effecten op korte en
middellange termijn zijn bekend. In dit
artikel wordt onderzoek beschreven naar
de associatie tussen zwangerschapsduur
bij de geboorte en sterfte tot op jong
volwassen leeftijd. Het studiecohort
bestond uit Zweedse eenlingen, geboren
tussen 1973 en 1979 (N=674.820), die
op één­jarige leeftijd nog in leven waren.
27.979 van de kinderen werd preterm
geboren. Het hele cohort is gevolgd tot
2008, dus tot een leeftijd van 29­36 jaar.
Bevalling: topsport?
De conditie van zwangere vrouwen
wordt mogelijk minder doordat steeds
meer vrouwen een zittend beroep
hebben en tijdens de zwangerschap
minder bewegen. Een gebrek aan
conditie zou kunnen leiden tot relatief
grotere cardiovasculaire belasting
tijdens de baring en verminderd
uithoudingsvermogen van de moeder
bij het persen. In het onderzoek is bij
30 gezonde zwangere vrouwen de
reservecapaciteit van de hartfrequentie
gemeten (maximale hartfrequentie
minus frequentie in rust) en gerelateerd
aan fysieke activiteit in het derde
De prevalentie van vroeggeboorte
in Zweden gedurende de onderzoeksperiode
was 5,0%. Er werd
een toename van de sterfte op jongvolwassen
leeftijd (18­36 jaar) gevonden
naarmate de zwanger schapsduur korter
was geweest. Ook een zwangerschapsduur
van 34­36 weken bij de geboorte
gaf nog een verhoogde kans op overlijden
(HR: 1.31; 1.13­1.50). De associatie was
onafhankelijk van intra­uteriene groei en
andere perinatale en socio­economische
factoren.
trimester. Het onderzoek werd
uitgevoerd in een universitaire kliniek
in Geneve.
De gemiddelde rustfrequentie was
64 ±6 slagen per minuut. Tijdens
het persen hadden alle vrouwen een
forse toename van de frequentie:
tot gemiddeld 157 ±21 slagen per
minuut. Dit betekende een matige
tot zware fysieke inspanning, vergelijkbaar
met die bij fi etsen of hardlopen.
20% van de vrouwen kwamen hiermee
uit op meer dan 90% van hun reserve
frequentie, bij de helft van de vrouwen
Eenzelfde effect van prematuriteit
werd gezien op overlijden in de leeftijd
van 1­5 jaar; er was geen effect op overlijden
in de leeftijd van 6­17 jaar. Het effect
was even groot bij mannen als bij
vrouwen. Als belangrijke oorzaken voor
de toename van de sterfte werden
gevonden: congenitale afwijkingen
(vooral hartafwijkingen), respiratoire,
endocriene en cardio vasculaire aandoeningen.
Er werd geen associatie
gevonden met sterfte door neurologische
problemen, kanker of ongevallen.
Söhnchen N, Melzer K, Martinez de Tejada B et al. Maternal heart rate changes during labour. EJOG. 2011; 158:173-178
was dit meer dan 70%. Vrouwen die
fysiek minder actief waren in het
derde trimester bereikten een hoger
percentage van de reserve frequentie
van de hartslag dan vrouwen die meer
actief waren geweest.
De auteurs concluderen dat het
cardiovasculaire risico tijdens de
uitdrijving voor fysiek minder actieve
vrouwen mogelijk verhoogd is. Voor
gezonde vrouwen is het aan te bevelen
tijdens de zwangerschap fysiek
actief te blijven, zodat ze voldoende
cardiovasculaire reserve hebben voor
de fysieke inspanning van de baring.
33

34
www.kennispoortverloskunde.nl
Zorgverleners vinden screening op middelengebruik
lastiger dan zwangeren
Seib CA, Daglish M, Heath R et al. Screening for alcohol and drug use in pregnancy. Midwifery 2011, doi:10.1016/j.midw.2011.08.003
Deze studie onderzocht in 2009 de
bruikbaarheid en precisie van een
zelf­rapportage screeningslijst voor
gebruik van alcohol, tabak en drugs
tijdens de zwangerschap, de korte
versie (drie vragen) van een WHO­lijst
Nederlandse onderzoekers vergeleken
de prevalentie van posttraumatische
stressstoornis (PTSS) na eerstelijns
bevallingen met de prevalentie bij
tweede­ en derdelijns bevallingen.
Daarnaast onderzochten zij de risicofactoren
voor het ontwikkelen van
posttraumatische stresssymptomen.
Deze retrospectieve studie vond plaats in
twee perifere ziekenhuizen (Apeldoorn,
Breda), een academisch ziekenhuis
(Groningen) en vier verloskundige
praktijken in deze plaatsen. De onderzoekers
vroegen 907 vrouwen die in juli,
augustus of september 2007 bevielen
om twee tot zes maanden na de
geboorte eenmaal een vragenlijst in
te vullen. PTSS werd gemeten met de
Traumatic Event Scale­B (TES­B), met
zeventien vragen over de zes criteria
voor PTSS volgens de Diagnostic and
Statistical Manual of Mental Disorders,
vierde editie (DSM­IV). Vrouwen die aan
(tien vragen). In een polikliniek van
een groot Australisch ziekenhuis
vulden 32 zwangeren een uitgebreide
vragenlijst over middelengebruik in.
Zij hadden namelijk bij aanvang van de
zwangerschapscontroles op de korte
screeningslijst aangegegven alcohol of
andere drugs te gebruiken. Daarnaast
analyseerden de onderzoekers de
gegevens uit de medische dossiers
van 349 zwangeren.
De sensitiviteit om gebruikende
personen te identifi ceren was 86%
voor alcohol, 91% voor roken en 67%
voor drugs. De positief voorspellende
waarde was ook hoog: de proportie
van mensen met een positieve test
die ook daadwerkelijk gebruikten
was 100% voor alcohol, 100% voor
roken en 92% voor drugs. Slechts
vijf van de 32 zwangeren vonden
screening onprettig. Opmerkelijk was
Posttraumatische stressstoornis na één op de honderd
bevallingen
Stramrood CA, Paarlberg KM, Huis In ‘t Veld EM et al. Posttraumatic stress following childbirth in homelike- and hospital settings.
J Psychosom Obstet Gynaecol 2011;32:88-97
alle DSM­IV criteria voldeden, hadden
PTSS. Voor de analyses van risicofactoren
gebruikte men de TES­B
totaalscore.
dat de zorgverleners veel incomplete
medische dossiers leverden: 39%
voor alcohol, 32% roken en 93%
drugs. Zij screenden 25% van de
349 zwangeren niet of onvoldoende.
Uit de geringe screening door zorgverleners,
ondanks de acceptatie
van screening door de deelnemers,
concludeerden de onderzoekers dat
zorgverleners moeite lijken te hebben
met screening op middelengebruik.
Om de screening te verbeteren is
verder onderzoek nodig bij zorgverleners
naar belemmerende en bevorderende
factoren, en gerichte educatie
en training voor verloskundigen.
De onderzoekers zien hen als sleutelfi
guren in preventie en vroege
inter ventie bij middelengebruik in
de zwangerschap.
De prevalentie van PTSS na de geboorte
was 1,2% (5/428 vrouwen, respons
47%), hoger dan de prevalentie van
0,37% in de Nederlandse bevolking.
Van de vrouwen ervoer 9,1% (39/428)
de bevalling als traumatisch, waaronder
de vijf vrouwen met PTSS.
Risicofactoren voor posttraumatische
stresssymptomen waren een ongeplande
keizersnede, hoge intensiteit
van baringspijn, en een gering gevoel
van coherentie: coping vaardigheden
om stressoren te begrijpen, hanteren
en betekenis te geven. Verschillen
in symptomen tussen de echelons
ver dwenen na correctie voor complicaties
en interventies, rekening
houdend met de –per defi nitie­
ongecompliceerde eerstelijns bevallingen.
Prospectief longitudinaal
onderzoek is nodig naar het verloop
van PTSS, screening van kwetsbare
vrouwen en preventieve interventies.

Roken, aangeboren afwijkingen,
en voorlichting
Hackshaw A, Rodeck C, Boniface S. Maternal smoking in pregnancy and birth defects:
a systematic review on 173 687 malformed cases and 11.7 million controls. Human
Reproduction Updates 2011;17:589-604
Filion K, Abenhaim H, Mottillo S et al. The effect of smoking cessation counselling in pregnant
women: a meta-analysis of randomised controlled trials. BJOG 2011;118:1422-1428
Nog steeds roken veel zwangere
vrouwen, wat kan leiden tot perinatale
sterfte, vroeggeboorte of laag
geboortegewicht. We bespreken hier
twee interessante nieuwe studies.
De eerste grootschalige review naar
het effect van roken op aangeboren
afwijkingen is een meta­analyse van
172 artikelen over 101 gerandomiseerde
gecontroleerde studies (RCT’s) met in
totaal 173.687 cases en 11.674.332
controles. Signifi cant positieve verbanden
met roken werden gevonden voor:
hartvaatdefecten, musculoskeletale
defecten, verkorte ledematen, teveel of
te weinig vingers of tenen, klompvoet,
craniosynostose (vergroeing schedelnaden),
gezichtsdefecten, oogdefecten,
orofaciale spleten, gastro­intestinale
defecten, gastroschisis, anus imperforatus,
hernia en niet­ingedaalde testes.
Signifi cant negatieve verbanden werden
gevonden tussen roken en hypospadie
en huiddefecten. Dit waren waarschijnlijk
meestal causale verbanden. Volgens
de onderzoekers zouden de geboortedefecten
die een positief verband
hadden met roken van de moeder
moeten worden opgenomen in voorlichtingsmateriaal.
Dit is belangrijk
om meer vrouwen, en vooral jongere
vrouwen en vrouwen uit lager sociaaleconomische
klassen, te stimuleren
om te stoppen met roken voor of tijdens
de zwangerschap.
Een andere meta­analyse van acht
RCT’s (n=3.290 vrouwen) onderzocht
het effect van counselling op het
stoppen met roken van zwangeren.
De uitkomstmaat was biochemisch
gevalideerde abstinentie zes maanden
na de stopdatum. Slechts weinig
vrouwen bereikten dit: 4­24% van de
vrouwen met counselling versus 2­21%
van de controle vrouwen, waarbij het
verschil in abstinentie tussen de
counselling­ en controlegroep maximaal
4% was.
De beperkte beschikbare gegevens uit
deze studies waren voldoende om een
groot effect van counselling uit te sluiten
(OR: 1.08; 0.84­1.40). Verschillen in
effect tussen verschillende counsellingsmethoden
werden niet gevonden,
maar mogelijk waren hier te weinig
data voor. De onderzoekers bevelen
meer onderzoek aan naar alternatieve
behandelmethoden, zoals farmacologische
therapieën.
www.kennispoortverloskunde.nl
Antibiotica in
relatie tot SGA
Santos F, Sheehy O, Perreault S et al.
Exposure to anti-infective drugs during
pregnancy and the risk of small-forgestational-age
newborns: a case–control
study. BJOG 2011; 11: i-ii, 1283-1409
Maternale infecties blijken positief
geassocieerd met een suboptimale
placentadoorbloeding en dysfunctie
van de vascularisatie. Als zodanig
vormen ze een bedreiging voor het
ontstaan van een kind wat small for
gestational age (SGA) is. De vraag
van deze studie is of het gebruik
van antibiotica, ter bestrijding van
de maternale infecties, zelf niet
zorgt voor het optreden van een
SGA­kind. Het onderzoek in Quebec
(Canada) werd gedaan met behulp
van het Qubec Pregnancy Register,
waarbij 63.338 vrouwen aan de
inclusiecriteria voldeden: leeftijd
15­45 jaar, verzekerd zijn en een
eenling zwangerschap. De
preva lentie van SGA was 13%
(n=8.192). SGA werd gedefi nieerd
als een kind < p10, gecorrigeerd
voor zwangerschapsduur en
geslacht.
Het gebruik van antibiotica in het
tweede en derde trimester was in
de casusgroep 20,1 % en in de
controlegroep 18,4%. Als je alle
soorten gegeven antibiotica bij
elkaar nam bleek er geen
associatie te bestaan voor het
optreden van SGA tussen de
cases en de controles (OR: 0.97;
0.91­1.04).
Zowel sulfanamides als penicilline
bleken een signifi cant verhoogd
risico te geven op SGA en met
name trimetroprin (OR: 1.61;
1.16­2.23). Het gebruik van
antibiotica ter bestrijding van
een urineweginfectie bleek een
signifi cant lager risico te geven
op SGA en met name amoxicilline
en nitrofuradantine (OR: 0.80;
0.66­0.98).
Conclusie is dat met name
trimetroprin een verboogde kans
geeft op het optreden van SGA bij
toediening in het tweede/ derde
trimester van de zwangerschap.
35

36
Sociaal-economische
ongelijkheid bij
aangeboren afwijkingen
Smith L, Budd L, Field D et al.
Socioeconomic inequalities in outcome of
pregnancy and neonatal mortality associated
with congenital anomalies: population based
study. BMJ 2011;343:d4306
Onderzoekers bestudeerden het
effect van variatie in zwangerschapsafbrekingen
voor aangeboren
afwijkingen op daaraan gerelateerde
neonatale sterfte. Zij analyseerden
retrospectief alle geregistreerde
gevallen tussen 1998 en 2007 in
Engeland van negen geselecteerde
aangeboren afwijkingen met slechte
prognoses. In deze periode werden
1.579 foetussen met een aangeboren
afwijking geregistreerd. Daarbij was
er geen verschil in prevalentie tussen
de meest en minst achtergestelde
buurten (90 e
percentiel). De meeste afwijkingen
(86%) werden vóór de geboorte
gedetecteerd.
Zelfs na jaren onderzoek blijft preeclampsie
(PE) een moeilijk te
voorspellen zwangerschapscomplicatie.
Onderzoekers van het VUmc in
Amsterdam hebben onderzocht of
de eerste trimester concentratie van
de placenta groeifactor (PIGF) en
pregnancy­associated protein­A
(PAPP­A) als screenings markers te
gebruiken zijn voor een vroeg
optredende PE en intra uteriene
groeiretardatie (IUGR). Voor het
onderzoek werden tussen januari 2006
en december 2008 23 vrouwen met
vroege PE (

Eind november vorig jaar werden in Engeland
de resultaten gepresenteerd van de Birthplace
study, een groot opgezette studie naar de
uitkomsten van de zwangerschap in relatie tot
de geplande plaats van bevalling [Birthplace in
England collaborative group 2011]. de studie
kreeg veel aandacht; ook in het Tijdschrift voor
Verloskundigen en op de KNOV website [jans s,
2011]. Vooral de resultaten van de prospectieve
cohortstudie werden besproken. de Birthplace
onderzoekers voerden echter nog drie andere
studies uit: een inventarisatie van de beschikbare
verloskundige zorg in Engeland (de zgn.
Mapping study); een kosteneffectiviteitsstudie
en een kwalitatieve studie.
de zorg in kaart
De Mapping study is uitgevoerd om inzicht te krijgen in
hoe de verloskundige zorg in Engeland is georganiseerd
en waar het aanbod van zorg uit bestaat; door wie en
waar wordt zorg aan zwangeren gegeven?
Uit de studie blijkt een grote verscheidenheid in het
verloskundig zorgaanbod in Engeland. Hoewel het aantal
geboortecentra in Engeland is gestegen, bevallen de
meeste vrouwen (95%) in zogenaamde obstetric units
(OU). Een kwart van deze obstetrische afdelingen doet
meer dan 4000 bevalling per jaar!
Het aantal midwifery led units is wel gestegen tussen
2007 en 2010 maar deze verloskundige centra zijn nog
lang niet in alle regio’s beschikbaar. Ook tussen de verloskundige
geboortecentra zijn veel verschillen: er wordt
onderscheid gemaakt tussen Alongside Midwifery-led
Units (AMU) en Free standing Midwifery Units (FMU).
Het verschil tussen al deze organisatievormen zit voornamelijk
in twee dingen: wie is er verantwoordelijk voor
de gegeven zorg en waar is de afdeling gesitueerd?
In een OU hebben de gynaecologen de eindverantwoordelijkheid
voor de zorg aan zowel hoog- als laag-risico
zwangeren. Een team van artsen en verloskundigen
verleent er de zorg en OU’s zijn altijd gelegen in het
ziekenhuis. In AMU’s en FMU’s zijn de verloskundigen
eindverantwoordelijk voor de gegeven zorg aan laagrisico
zwangeren; een AMU is gesitueerd in het ziekenhuis in de
buurt van de OU en heeft daarom gemakkelijk toegang tot
tweedelijns zorg; een FMU is gesitueerd buiten het
ziekenhuisterrein. Bij verwijzing moet de zwangere vrouw
per auto of per ambulance vervoerd worden naar een OU.
ONDERWIJS
Birthplace: meer dan een cohort studie
Suze Jans is lid van de redactie
Er is altijd veel discussie geweest of een geboortecentrum
de vorm van een AMU of een FMU zou moeten hebben.
Ook in Nederland wordt deze discussie gevoerd. Vooral
het verplaatsen van de zwangere bij complicaties, wordt
naar voren gebracht als een bezwaar bij FMU’s. Birthplace
laat zien dat er geen verschil is in perinatale uitkomsten
tussen een AMU en een FMU. Vrouwen die in een AMU
of een FMU bevielen ondergingen minder interventies
vergeleken met vrouwen die in een OU bevielen. Uiteraard
is het verschil in de profielen, van de vrouwen die in een
geboortecentrum of op een obstetrische afdeling
bevielen, gecorrigeerd.
Ondanks dat de resultaten goed zijn in de AMU’s en
FMU’s blijven deze, als gevolg van sluiting, maar beperkt
beschikbaar. Birthplace laat wel zien dat het aantal AMU’s
en FMU’s steeg in de periode van de dataverzameling.
Echter tijdens de presentatie van de studieresultaten in
Londen [zie TvV dec. 2011] meldde de afvaardiging van
de Royal College of Midwives (RCM) dat veel AMU’s en
FMU’s in 2011 zijn gesloten. Volgens Birthplace bevalt
3% van de vrouwen in Engeland thuis.
Wat de Mappingstudy vooral laat zien, is dat het overgrote
deel van de zwangeren in Engeland geen volledige
keuze heeft in de plek van bevalling; simpelweg omdat
niet alle vier de vormen overal beschikbaar zijn.
Thuis is goedkoper
Birthplace onderzocht wat de kosten en de kosteneffectiviteit
zijn van zorg naar geplande plaats van bevalling.
De zorg van meer dan 62.000 vrouwen werd meegenomen
in de analyses. Niet verassend bleek dat de kosten per
bevalling het hoogst waren in de OU’s (rond de € 2000,-)
en het laagst bij de thuisbevalling (rond de € 1300,-). De
AMU’s en de FMU’s zaten hier tussenin (rond de € 1700,-).
Alle kosten met betrekking tot de bevalling zijn hierin
meegenomen: personeelskosten, kosten van interventies
(ook bij een thuisbevalling met overdracht), verblijfskosten
etc. Kosten op lange termijn zijn niet meegenomen.
Een kosteneffectiviteitsanalyse kijkt niet alleen naar de
kosten van de zorg, maar ook naar wat de kosten
opbrengen, met andere woorden: krijg je waar voor je
geld? Bijvoorbeeld als er meer geld wordt uitgegeven aan
de zorg, worden dan de uitkomsten van die zorg beter?
Uit deze studie blijkt dat, voor zowel de maternale als de
neonatale uitkomsten, de thuisbevalling het meest
kosteneffectief is. Hoewel de neonatale uitkomsten voor
vrouwen, die hun eerste kind thuis kregen, iets minder
goed waren, geldt dit ook voor deze groep.
Er waren grote verschillen in de karakteristieken van de
TvV februari 2012 • KNOV 37

38
TvV februari 2012 • KNOV
ONDERWIJS
vrouwen die thuis, in een AMU / FMU of een OU bevielen.
Maar ook na correctie van confounders bleven de
uitkomsten gelijk.
Kwalitatieve analyse
De onderzoekers van Birthplace voerden ook een
kwalitatieve studie uit, waarin zij zowel hulpverleners als
gebruikers van de zorg interviewden en observeerden.
Daarnaast analyseerden zij een verscheidenheid aan
documenten. Het doel was hierdoor een idee te krijgen
hoe de verschillende zorggroepen in Engeland (zogenaamde
Health Trusts) een goede kwaliteit van zorg
bereiken. Welke elementen in de zorg hebben het
belangrijkste effect op kwaliteit en veiligheid? Ook wilden
de onderzoekers weten welke indruk zorgverleners en
cliënten hadden van de toegang tot zorg en de keuzemogelijkheden
die zwangeren tot hun beschikking hebben.
De studie liet onder andere zien dat niet alle vrouwen
weten dat ze überhaupt een keuze hebben voor de plaats
van bevalling. Vrouwen maken zich zorgen over de
afstanden die zij moeten afleggen, vooral ook op het
platteland, waardoor zij het gevoel hebben niet echt een
keuze te hebben. Daarnaast spelen de plaatselijke
bevalcultuur en de zorgaanbieder een rol in het nemen
van beslissingen rondom de plaats van bevalling en het
vooruitzicht van een overdracht durante partu.
Vroeg contact aan huis tijdens de baring bleek in deze studie
een aangewezen kans voor een nauwkeurige klinische
beoordeling van de barende en het ondersteunen van de
vrouw bij het nemen van een geïnformeerde beslissing
over de plaats van bevalling.
De inzet van de verloskundigen in de wijk was echter
een van de grootste uitdagingen van de managers van
zorggroepen omdat hier het aantal verloskundigen dat
nodig is om adequate zorg te verlenen hoger is dan nu
aanwezig. Een tekort aan bedden en de juiste inzet van
personeel vertroebelen de visie op geboortezorg waardoor
de samenwerking tussen de verschillende disciplines
in de knel komt te zitten. De zorggroepen verschillen
onderling substantieel in hoeverre zij de thuisbevalling
en de FMU’s ondersteunen.
Door de aanwezigheid van een op fysiologie en laag risico
gericht geboortecentrum bij of in het ziekenhuis – een
AMU – wordt vaak het verschil in visie op de geboortezorg
duidelijk. Dit kan voor verwarring zorgen rondom de
professionele verantwoordelijkheden van verschillende
zorgverleners. De afdelingen, waar sterk leiderschap van
zowel de verloskundigen als van de gynaecologen wordt
getoond, waarbij beide beroepsgroepen respect hebben
voor elkaars expertise, zijn volgens deze studie de sleutels
tot goed functionerende afdelingen.
Alle onderzochte zorggroepen lieten zien dat zij zich
inzetten om de toegang tot de zorg te verbeteren voor
speciale groepen, zoals gehandicapten, vrouwen die de
Engelse taal niet machtig zijn en vrouwen uit lagere
sociale klassen. Maar er bestaat veel verschil in de
kwaliteit van informatie en hoe diensten beschikbaar
worden gemaakt.
Vertaling naar beleid
Wat betekenen deze uitkomsten uit de Birthplacestudy
voor beleidsmakers? In principe is het geven van geboortezorg
aan huis of in een AMU of FMU kostenbesparend,
iets wat in deze economisch moeilijke tijden aantrekkelijk
zou moeten zijn. Maar zoals gezegd ervaren de RCMvertegenwoordigers
het tegenovergestelde: FMU’s en AMU’s
worden juist gesloten omwille van gebrek aan personeel.
In deze geboortesettingen is het aantal verloskundigen
dat nodig is per bevalling of zorgeenheid hoger, omdat
deze zorg meer georganiseerd is. Er moet daarom goed
worden nagedacht over verschillende personeelsmodellen
omdat zwangeren dit type zorg juist wel wensen.
Zorggroepen moeten zowel bij verloskundigen alsook bij
gynaecologen sterk leiderschap te stimuleren. Sterk
leiderschap in beide partijen komt namelijk de kwaliteit
van de zorg ten goede.
De afstand tot het ziekenhuis is een bron van grote zorg.
De Birthplace onderzoekers doen aanbevelingen om door
middel van audit- en reviewprocessen de zorg, waar
mogelijk, te verbeteren. Goede samenwerking met de
ambulancediensten is daarbij essentieel.
Hoewel de zorg in Nederland anders is georganiseerd, is
deze informatie uit de Birthplace study erg nuttig. De
geboortezorg in Nederland verandert in hoog tempo. Het
zou daarom goed zijn om af en toe stil te staan bij en te
luisteren naar de ervaringen van anderen, zodat wij niet in
dezelfde valkuilen stappen, maar leren die te vermijden.
De rapportage van de verschillende studies is gratis te
downloaden via de website: www.npeu.ox.ac.uk/
birthplace (alleen in het Engels) n
Geslaagden in
Maastricht
Noortje Bressers
Noortje Bruens
Anne Degen
Lieke Dijstelbloem
Ramona Jafari
Lieke Peeters
Pleun Ruijs
Marleen van Rijn
Elke Smink
Carlijn Siteur
Frouke Verhagen
Rachelle van der Wagt

de academie Verloskunde amsterdam-Groningen,
de Verloskunde academie rotterdam en
de academie Verloskunde Maastricht houden
actuele verloskundige ontwikkelingen bij en
integreren nieuwe kennis en inzichten in hun
opleidingsactiviteiten. in deze rubriek brengen
zij gezamenlijk elke maand een actueel
onderwerp onder de aandacht. deze keer: de
groeiende aantrekkingskracht van Kennispoort
Verloskunde.
Ruim zes jaar geleden is Kennispoort Verloskunde van start
gegaan. Dit initiatief van de drie opleidingen voor verloskunde
had als belangrijkste doel om informatie over lopend
onderzoek bij elkaar te brengen en laagdrempelig, via een
website, ter beschikking te stellen aan alle professionals
binnen de verloskundige zorg. Op die manier willen de
opleidingen ook het kennisdelen tussen de diverse instellingen
bevorderen en een brug slaan tussen wetenschap en
praktijk. Hoofdredacteur Paul Heere vertelt waar Kennispoort
Verloskunde op dit moment staat.
aardig compleet
“Wij begonnen met een stevige ambitie,” zo steekt
Heere van wal. “Wij wilden namelijk het meest complete
overzicht van het verloskundig onderzoek in Nederland
bieden en dat via een digitale bibliotheek op internet
beschikbaar stellen. We zijn nu zes jaar verder en ik moet
constateren dat we die ambitie niet alleen verwezenlijkt
hebben, maar dat we ons veel breder hebben ontwikkeld.
We begonnen met een overzicht van rapporten, scripties,
proefschriften en richtlijnen. Daar zijn de artikelen,
full-text, uit het Tijdschrift voor Verloskundigen en het
Nederlands Tijdschrift voor Obstetrie en Gynaecologie
bijgekomen. Ook maken we sinds 2007 een jaarlijks
overzicht van al het lopende onderzoek op het gebied
ONDERWIJS
Onderzoekers en praktijk ontmoeten
elkaar bij Kennispoort Verloskunde
Van internetbibliotheek tot volwaardig kennis-, ontmoetings- en
discussieplatform
Nic van Son en Els Koelewijn
Nic van Son is freelance tekstschrijver, Els Koelewijn is verbonden
aan de Academie voor Verloskunde in Maastricht
van de verloskunde, de zogenaamde jaarindex. Kortom,
we hebben inmiddels een aardig compleet overzicht van
het Nederlandse onderzoek en alle Nederlandstalige
publicaties die daaruit voortkomen. De volledige teksten
zijn te vinden in onze database, gratis en voor iedereen
toegankelijk. Het enige wat je hoeft te doen is je registreren.”
Paul Heere: Kennispoort heeft een stevige ambitie
Ontwikkelingen
Kennispoort Verloskunde probeert professionals in de
verloskunde ook op andere manieren te stimuleren tot
interactie en kennisdeling. Zo biedt de site een vrijwel
compleet overzicht van alle cursussen en congressen op
verloskundig gebied en is er een vacaturebank waarin
instellingen hun vacatures voor onderzoekend en
onderwijzend personeel kunnen plaatsen. Van recentere
© Erik Speckmann, Weesp
TvV februari 2012 • KNOV 39

40
TvV februari 2012 • KNOV
ONDERWIJS
datum is de mogelijkheid om gebruikersprofielen te
tonen à la LinkedIn en deel te nemen aan discussies (zie
kader Discussieer mee!). Veel aandacht besteedt de
redactie van Kennispoort ook aan de nieuwsbrief, die
10 keer per jaar uitkomt. Heere: “Wij scannen voor de
lezers maandelijks een groot aantal binnen- en buitenlandse
vakbladen, waarbij we aanvullend zijn op de
publicaties in het Tijdschrift voor Verloskundigen en het
Tijdschrift voor Obstetrie en Gynaecologie. We maken
Kennispoort Verloskunde en MrNN
• AVAG
• VAR
• AVM
MrNN-coördinatie
• Evelien Spelten
• Marianne Nieuwenhuijze
• Esteriek de Miranda
• Hanneke Torij
• AMC
• TNO
• Nivel
Midwifery consortium
in wording
Voorzitter van de initiatiefgroep:
Gea Vermeulen
Netwerk academische
Praktijken
MrNN research Midwives
• Henny Wijnen + Irene Korstjens (AVM)
• Hanneke Tees + Marieke Ordelmans (VAA)
• Marianne van den Hof Boering + Mirjam van Lohuizen (VAG)
• Leonie Welling (VAR)
Midwifery consortium
in wording
Voorzitter van de initiatiefgroep:
Gea Vermeulen
samenvattingen van opvallende berichten en onderzoeksresultaten
en plaatsen die met links in de nieuwsbrief.
De ene keer gaat het over tandheelkundig onderzoek bij
zwangere vrouwen, de andere keer over psychosociale
zorg, ICT in de verloskunde of ethische kwesties.”
Groot bereik
Kennispoort Verloskunde mag zich verheugen in groeiende
belangstelling. Heere: “Het is duidelijk dat de Kennispoort
De opleidingen zijn op diverse fronten zeer actief bezig met het stimuleren van onderzoek. Kennispoort
Verloskunde is vooral bedoeld als plek om kennis beschikbaar te stellen en met elkaar in discussie te
gaan over het belang van de resultaten uit onderzoek. Maar Kennispoort houdt zich niet zelf met
onderzoek bezig. Daarvoor zijn het Midwifery Consortium en het Midwifery Research Netwerk
Nederland (MRNN) in het leven geroepen. Het MRNN bereidt zich momenteel voor op een pilot studie
en ondersteunt in dat kader de ‘INDEX-studie’. Informatie hierover is te vinden op de nieuwe website
www.mrnn.nl.
Onderzoeksagenda

in een behoefte voorziet. In het eerste jaar telden wij een
paar honderd geregistreerde gebruikers, inmiddels zijn
dat er 3.350. Er zijn ongeveer 4.000 professionals in de
verloskunde werkzaam, dus ons bereik is groot. Om in te
spelen op de behoefte die breed leeft om kennis te delen
en elkaar te ontmoeten, zijn we op een gegeven moment
ook begonnen met het organiseren van jaarlijkse congressen.
En ook daar neemt de belangstelling toe. Op het vorige
congres, eind 2009, werden zo’n 25 posters gepresenteerd
over lopend onderzoek, voor het congres in februari 2012
hebben we ruim 50 aanmeldingen gekregen. Dat tekent
het gegroeide belang van het verloskundig onderzoek, dat in
de laatste jaren gelukkig een hoge vlucht heeft genomen.”
Open voor iedereen
De naam Kennispoort is destijds gekozen om duidelijk te
maken dat het platform toegang biedt tot kennis, tot een
ontmoetingsplaats waar mensen kennis kunnen halen en
brengen, en met elkaar in discussie kunnen gaan. “De
Kennispoort was bedoeld om het gevoel voor en het
belang van onderzoek onder verloskundigen te stimuleren,”
zegt Heere. “Evidence-based midwifery kwam op, we
waren aan het zoeken hoe we onderzoek en praktijk bij
elkaar konden brengen. Inmiddels is daar veel in veranderd.
De nieuwe generatie verloskundigen is meer bezig met
onderzoek, het is geïntegreerd in hun denken. Vierdejaars
studenten schrijven zich ook gewoon in voor het congres,
die willen daar bij zijn. Vanuit Kennispoort Verloskunde zijn
we nu ook meer bezig om een platform voor en door de
hele verloskundige keten te worden. Niet alleen maar de
verloskundigen en gynaecologen, maar ook psychiaters,
kinderartsen, haptonomen. De poort staat open voor
iedereen, dat was de gedachte destijds. Mooi is het dan
om te zien dat er ook steeds meer mensen door die poort
komen.”
Enkele feiten en cijfers
Kennispoort Verloskunde ging van start in 2006. Het
initiatief kwam van de drie opleidingen in Nederland en
wordt actief ondersteund door de KNOV. Iedereen kan de
site bezoeken, maar wil je meedoen aan discussies of de
database met onderzoeksgegevens raadplegen, dan moet
je je eerst registreren. Het eerste jaar registreerden zich
enkele honderden gebruikers, inmiddels staat de teller op
ruim 3.300. De website wordt in toenemende mate
bezocht. In 2009 werden 13.247 unieke bezoekers geteld
die samen ruim 85.000 pagina’s bekeken. Over heel 2011
waren die aantallen gegroeid tot respectievelijk 25.207 en
ruim 110.000. Ruim een derde van de bezoekers keert
regelmatig terug op de site en verblijft daar dan 3 minuten
en 3 seconden, een behoorlijke tijd die aangeeft dat de
site serieus gebruikt wordt. Zo’n 12% van de bezoekers
klikt door vanaf de nieuwsbrief, 10% komt via andere
[kader1][skop]
discussieer mee!
ONDERWIJS
De redactie van Kennispoort Verloskunde
kreeg regelmatig de vraag of ze een discussiemogelijkheid
op het platform kon creëren. Sinds
kort is er daarom de mogelijkheid om mee te
doen aan discussies. Je kunt als geregistreerde
gebruiker reageren op stellingen of zelf een
open discussie starten waar iedereen aan mee
kan doen. Maar je kunt ook een besloten
discussiegroep samenstellen van geregistreerde
Kennispoort-gebruikers en daarmee rond
een specifiek onderwerp discussiëren: Verloskundige
kringen die over nieuwe richtlijnen of
onderzoeken willen discussiëren, onderzoekers
die elkaar benaderen om samen te werken,
studenten van verschillende opleidingen die
willen sparren over inhoudelijke thema’s.
In principe is alles mogelijk. De redactie van
Kennispoort helpt geïnteresseerden graag om
groepen op te starten.
verwijzigen, 22% typt direct www.kennispoortverloskunde.nl
in, en 56% komt op de site terecht via een
zoekterm op Google. De meest gebruikte zoektermen op
Google zijn al een paar jaar dezelfde: fundusexpressie,
afnavelen en minder leven voelen. n
Afgestudeerd Master
Links op de foto staat Birgit van Zwicht, samen met Brigitte
Tebbe. Op maandag 16 januari 2012 studeerden zij af als master
aan de verloskundige masteropleiding AMC/UvA. Birgit schreef
een eindwerkstuk over ‘De verwachtingen en ervaringen van het
kraambed van vrouwen in Nederland’ en Brigitte schreef over
‘Vierdimensionale Klachtenlijst, een eerstelijns instrument voor
het opsporen van psychische klachten’. n
TvV februari 2012 • KNOV 41

Suze Jans
Medische spiegels in de
Op 13 januari jl. promoveerde gynaecoloog in opleiding
Thomas van den Akker op het proefschrift Medical
mirrors: maternal care in a Malawian district.
Van den Akker werkte jarenlang als tropenarts in het
district ziekenhuis van Thyolo in het zuiden van Malawi.
Hij stelde zich de opdracht om de maternale sterfte in het
Thyolo district terug te dringen. Met Jos van Roosmalen
als docent en mentor mondde dit project uiteindelijk uit
in een proefschrift.
Malawi is een straatarm land in het zuidoosten van Afrika
met zo’n 13 miljoen inwoners. Meer dan de helft van de
bevolking moet rondkomen van minder dan 1 dollar per
dag en 40% van de vrouwen kan niet lezen of schrijven.
Hoewel het neonatale sterftecijfer dalende is, sterven nog
altijd 27 per duizend pasgeborenen. Maternale sterfte is
een van de zaken die van den Akker onderzocht. Met
behulp van de zogenaamde ‘Sisterhood method’, waarbij
deelnemers vragen beantwoorden over moedersterfte in
hun familie, stelde hij vast dat het maternale sterfte cijfer
in twintig jaar gestegen was van 409 naar 558 per
100.000 geboortes.
Naast maternale sterfte onderzocht van den Akker de
mogelijkheid en effectiviteit van obstetrische audit in het
Thyolo district, deed hij een maternale morbiditeitsanalyse
en keek hij naar de invloed van HIV-infectie op de
maternale gezondheid en zorg.
Invoering van audit op het niveau van een individuele
gezondheidsinstelling zorgde in dit onderzoeksproject
voor een aanmerkelijke daling van de maternale sterfte.
Casusonderzoek liet zien dat een verhoogd risico op een
fluxus post partum onder andere veroorzaakt werd door
onnodig uitgevoerde sectio’s. Infectieonderzoek toonde aan
dat de invloed van niet-obstetrische infecties op maternale
sterfte groter was dan de invloed van obstetrische infecties.
Na behandeling met anti-retrovirale middelen bleek de
maternale overlijdenskans van HIV positieve moeders
even groot te zijn als die van HIV negatieve moeders.
Een van de kritieken binnen de ontwikkelingshulp is dat
de toegenomen aandacht voor de zorg rondom HIV ten
koste gaat van andere gezondheidsdoelen zoals die rond
ONDERWIJS
verloskundige zorg
Audit in Afrika: Onderzoek naar maternale sterfte in Malawi
Suze Jans is lid van de redactie
This book tells the medical story of pregnant women in Thyolo
District, Malawi. Due to the global economic inequality, women in
this district have only limited access to professional medical services.
Obstetric care is delivered within a poorly equipped health system
and often of low quality. This thesis, however, brings into light a
spark of hope that local interventions can improve maternal health
outcomes despite resource limitations. Neither these discouraging
limitations, nor fragile positive results such as those described in
this book, should lead us to become passive. The fight against
maternal and perinatal mortality and morbidity is a fight that must
continue to be fought. It is not a useless effort.
Medical mirrors: maternal care in a Malawian district Thomas van den Akker
- Safe Motherhood -
Medical mirrors: maternal care in a Malawian district
Thomas van den Akker
om moeder en kind zorg. Van den Akker liet zien dat goed
geïntegreerde HIV zorg samen kan gaan met de zorg voor
moeder en kind en gunstige effecten kan hebben.
Maar, zo eindigt hij zijn proefschrift, uiteindelijk is zijn
epidemiologische benadering onvoldoende om het lot van
vrouwen fundamenteel te verbeteren. Adequate zorg is een
mensenrecht en het ter verantwoording roepen van politieke
en bestuurlijke leiders door vrouwen zelf noodzakelijk.
Het proefschrift van Thomas van den Akker is te
downloaden via de Universiteitsbibliotheek van de Vrije
Universiteit: http://dare.ubvu.vu.nl/handle/1871/32377 n
TvV februari 2012 • KNOV 43
Uitno
voor het bij
de openbare verde
het p
Medical m
maternal
a Malawian
vrijdag 13 janua
om 13
in de aula
Vrije Univ
De Boelelaan
te Amst
Paranim
Jogchum Belt
j.j.beltman@lum
06 14808
Marielle Bemelm
mariellebemelmans@hotmail.c
Thomas van den Akk
Kerkstraat 164
1017GS Amsterdam
thomas_vd_akker@hotmail.com
06 41468841

Sint Maarten
Medical Center:
een ambitieus
ziekenhuis in het
Caribische gebied
Sint Maarten Medical Center
(SMMC) is een ambitieuze en
groeiende ziekenhuisorganisatie
op Sint Maarten.
Met meer dan 200 medewerkers,
14 medisch
specialisten en een capaciteit
van 76 bedden, streven wij
continu naar het bieden van
veilige, hooggekwalificeerde
zorg. SMMC verzorgt primair
de bevolking van Sint Maarten,
Sint Eustatius en Saba. De
populatie bestaat uit circa
60.000 mensen en
vertegenwoordigt een
smeltkroes van meer dan 100
verschillende nationaliteiten
naast de aanwezige toeristen
(waaronder meer dan 1
miljoen cruiseschiptoeristen
per jaar). Ons strategisch plan
is erop gericht om SMMC te
ontwikkelen tot een
vooraanstaand medisch
instituut in het Caribische
gebied. De volgende stap in
ons plan is het realiseren van
een uitbreidingsproject dat
onder meer bestaat uit een
nieuw Operatiekamercomplex,
een nieuwe Spoedeisende
Hulp afdeling, een Medium
Care Unit en een nieuwe
Intensive Care Unit.
St. Maarten Medical Center
Wij willen onze organisatie op korte termijn versterken met twee:
(V/M)
Wat wij jou bieden
Je werkt in een dynamisch team met een formatie van drie
gynaecologen en twee klinisch verloskundigen en biedt samen met de
eerstelijnszorg een compleet pakket aan obstetrisch/gynaecologische
zorg. De afdeling Obstetrie/Gynaecologie heeft 18 bedden en verzorgt
gemiddeld 550 bevallingen per jaar. Je werkt fulltime voor een periode
van minimaal 2 jaar met mogelijkheid tot aanstelling voor onbepaalde
tijd. Als je beschikbaar bent voor een kortere periode nodigen wij je ook
uit om te reageren. Naast een aantrekkelijk salaris maken reiskostenvergoeding
en verhuiskostenvergoeding onderdeel uit van het arbeidsvoorwaardenpakket.
Wie wij zoeken
Ben je (klinisch) verloskundige, spreekt het je aan om in het Caribische
gebied te werken en wil je bijdragen aan verbetering en verdere
modernisering van het zorgaanbod in het SMMC? Dan zijn wij op zoek
naar jou! De voertaal in ons ziekenhuis is Engels. Beheersing van de
Franse en/of Spaanse taal is een pré.
Informatie en sollicitatie
Bent je enthousiast geworden? Neem dan contact op voor meer
informatie met Bonnie Dekker, Assistant Director, via 06–51969506 of
b.dekker@sxmmc.org of neem contact op met Juliëtte Hassell, HR/
Communications Manager via +(1-721) 543 1111 ext. 2501 of
j.hassell@sxmmc.org.
Je schriftelijke sollicitatie (CV +
motivatie) kunt je richten aan Sint
Maarten Medical Center
t.a.v. Juliëtte Hassell, HR/
Communications Manager via
email j.hassell@sxmmc.org.
Voor een volledige lijst
van onze vacatures bezoek
www.sxmmc.org
Welgelegen road 30 - unit 1 | Cay Hill
St. Maarten DWI |T: +(1-721) 543 1111
F: +(1-721) 543 0116

Twitter in de nacht
Drie verloskundigen over hoe zij Twitter gebruiken
Erik Weijers
door Twitter blijven professionals op een
laagdrempelige manier op de hoogte van
elkaars bezigheden. het aantal gebruikers van
Twitter in Nederland steeg met 60 procent in
2011. Er zijn nu ongeveer 1.25 miljoen Nederlanders
die regelmatig in 140 tekens van
gedachten wisselen. Onder die gebruikers zitten
natuurlijk ook verloskundigen. Niet iedereen is
even actief maar de drie verloskundigen in dit
artikel zijn ware Twitterkoninginnen!
Diana Koster
@VrouwencoachDK,
600 volgers:
‘Positief nieuws over
verloskunde’
Diana Koster is verloskundige, moeder van twee kinderen
en vrouwencoach. Tot voor kort werkte zij deeltijd in
dienst van een Haags ziekenhuis. Nu werkt zij als
waarneemster. “Ik zou niet zonder verloskunde kunnen.
3 tweets van @vrouwencoachDK
Maar ik moet dat op een lager pitje zetten. Meer en meer
ben ik bezig met het coachen van vrouwen en het geven
van lezingen en trainingen over de toegevoegde waarde
van coaching tijdens zwangerschap en na de bevalling. Ik
zie Twitter als een medium waarin ik mijn vak op een
positieve manier voor het voetlicht kan brengen. Verlos-
Erik Weijers is freelance tekstschrijver (@erikweijers, 190 volgers)
INNOVATIEF
kunde komt helaas vaak negatief in het nieuws. Als ik
positieve of interessante berichten over verloskunde in de
media zie, tweet ik die meteen door. Zo houden we
elkaar op de hoogte. Als ik bijvoorbeeld een goede
bevalling heb begeleid, tweet ik hierover. Ik vraag
natuurlijk altijd eerst toestemming aan de ouders. Zij
stemmen eigenlijk altijd in, zijn vaak zelfs trots. Mijn
eerste tweet? Dat was een jaar of twee geleden.
In het begin vond ik het nog wel eens lastig om maar
140 tekens te gebruiken. Daar wende ik snel aan. Voor
persoonlijk contact vind ik Twitter ook heel geschikt. Ik
gaf laatst een workshop baringspijn vanuit neurowetenschappelijk
perspectief. Met een paar deelnemers heb ik
via Twitter vooraf overlegd over de inhoud. Ik wilde
nagaan of zij het wel praktisch zouden vinden om in
kleine groepjes te werken. Of zij ook getwitterd hebben
tijdens de workshop? Nee, daar was het te intensief voor.
Anderzijds vind ik het wel fijn om via Twitter een congres
op afstand te volgen. Ik volg tweets van collega’s die wel
aanwezig zijn en ben zo op de hoogte van relevante
ontwikkelingen. Dat is de kracht van Twitter: je hoort van
dingen die buiten je vertrouwde kleine kringetje vallen.
Iemand pikt bijvoorbeeld een bericht op Medisch Contact
op en zo hoor ik daar weer van. Of ik trots ben op mijn
Wat werkt #EMDR toch prachtig bij ‘t verwerken van een#traumatische #bevalling Cliënte beschrijft t
alsof een deken v haar schouders glijdt
Cannabisgebruik v partner is belangrijkste #determinant voor gebruik #zwangere Dus#verloskundigen;
Vraag voortaan ook n drugs gebruik partner
Mooie 1e trainingsdag bij #VUamsterdam #ITON Tijdens workshop oefenen in kleine groepjes nuttig
en ‘veilig’ vlgs positive evaluaties :-)
600 volgers? Het gaat vanzelf. Voor een verloskundige is
dit aantal volgers trouwens wel uitzonderlijk. In september,
bij het KNOV-congres, vroeg spreker Marco Derksen
hoeveel verloskundigen actief waren op Twitter. Dat was
ongeveer een kwart van de aanwezigen. Ik bleek –wat
betreft het aantal volgers - de ‘Twitter-koningin’. Ik hoop
dat door dit artikel meer verloskundigen gaan twitteren
en dat we met elkaar zorgen voor een positieve buzz over
TvV februari 2012 • KNOV 45

46
TvV februari 2012 • KNOV
INNOVATIEF
verloskunde. Het is geweldig als mensen reageren op wat
je te melden hebt over je vak. En soms, als ik bezig ben in
de nachtdienst, tweet ik om te kijken welke collega’s ook
met een partus bezig zijn. Dat geeft een gevoel van
verbondenheid. Ook dat kunnen we als verloskundigen
onderling goed gebruiken.”
Michelle
ten Berge
@vroedvrouwelijk,
420 volgers:
‘Geen saaie tweets’
Michelle ten Berge is moeder van een zoon van drie en
verloskundige bij Vroedvrouwen in Verbinding in Amsterdam.
“Ik kan me mijn eerste tweet nog herinneren. Die
was zoiets als: ‘Twitteren is het nieuwe breien’. Ik had
3 tweets van @vroedvrouwelijk
namelijk even niets te doen tijdens een lange nachtelijke
bevalling. De zwangere zat lekker in bad. Sinds kort had
ik een internetabonnement op mijn telefoon. Ik dacht: ik
ga dat Twitter eens uitzoeken. Sindsdien gebruik ik het
vooral voor werkgerelateerde berichtjes. Ik zie Facebook
als een feestje met vrienden en kennissen en Twitter als
de dorpspomp. Bij de dorpspomp wissel je nieuws uit,
maar geen persoonlijke dingen. Wat ik bijvoorbeeld niet
op Twitter zou plaatsen, is wat ik ga eten vandaag. Wat ik
wel plaats, zijn berichten over hoe ik in mijn vak sta. Als
iemand verwijst naar een inspirerend artikel, retweet ik
dat. Laatst kwam ik een artikel tegen over orgasmic birth.
In de tweet die ik erover plaatste, probeerde ik een
discussie op gang te brengen met een gynaecoloog die
veel twittert. Hij reageerde deze keer niet – ik krijg van
gynaecologen minder vaak een reactie dan van collegaverloskundigen
- maar ik vind het leuk om dat soort
discussies uit te lokken. Ik vind het ook prima als anderen
mij ergens op aanspreken. Zo vroeg een vrouw me via
Twitter of ik voor mijn tweets over bevallingen wel
toestemming gevraagd had aan mijn cliënten. Dat zette
me aan het denken en sindsdien plaats ik bijna geen
berichten meer over bevallingen. Hoewel ik natuurlijk
nooit namen noemde, vind ik nu dat ik ook voor anonieme
berichten toestemming zou moeten vragen. Dat
zou dan een formeel onderdeel van de intake moeten
worden en dat gaat me te ver. Twitteren onder de
noemer van een verloskundigenpraktijk lijkt me lastig.
Wat ik namelijk goed vind aan Twitter, is dat het persoonlijk
en prikkelend is. Zou ik op praktijkniveau gaan
twitteren, dan vrees ik dat het snel saaie, ‘politiek
correcte’ berichten worden; omdat iedereen het erover
eens moet zijn. Gevaar van Twitter is dat je al snel alleen
maar op zenden staat. Dat zie je vaak bij organisaties en
bedrijven: ze sturen er alleen maar nieuwsberichten uit,
of reclame voor zichzelf. Terwijl Twitter juist zo’n goed
medium is om te lezen wat anderen bezighoudt of voor
interactie. Momenteel heb ik nog weinig zwangeren die
me volgen. Voor de toekomst lijkt het me echter ook een
goed medium om op de hoogte te blijven van praktische
zaken. Een zwangere die dan ziet dat ik net thuis ben na
een lange nacht, zal waarschijnlijk nog even wachten
voordat ze me belt met een vraag die niet dringend is.”
Ontroerd door dappere wakkere student die ziet hoe ziek het huidige systeem rondom zws en geboorte is.
“rituele kindermishandeling moet dus gewoon mogen?
RT @jeugdgezondheid: ‘Jongensbesnijdenis ontmoedigen zinloos’ http://bit.ly/vkxHNe”
Baby’s laten huilen om ze in slaap te ‘trainen’ is echt slecht!!! http://bit.ly/v3yCIv
Ellen Plaschek
@VroedvrouwEllen,
250 volgers:
‘Voorzichtiger
geworden met wat
ik deel’
Ellen Plaschek, moeder van drie kinderen, ‘van wie er
twee ook twitteren’, is één van de twaalf verloskundigen
van de praktijk Puurvroedvrouwen in Arnhem-Zuid. “Ik
ben de enige van mijn praktijk die twittert. Ik doe het op
eigen titel. Als we namens de praktijk zouden twitteren,
zouden we daar goede afspraken over moeten maken.
De meeste collega’s hebben echter niet zoveel met
Twitter. Mijn man twitterde actief en zo kwam ik op het
idee om het ook eens te proberen. In de loop van de tijd
ben ik wat voorzichtiger geworden met wat ik online
deel. Nieuws verspreidt zich soms sneller dan je denkt.

Stel, je werkt in een klein dorp. Als je tweet over ‘een
gezond meisje geboren’, dan kan de zus van de zwangere
wel raden om wie het gaat. Terwijl ze het goede nieuws
waarschijnlijk liever van haar eigen zus hoort. Dat neemt
niet weg dat ik, met toestemming van cliënten, dingen
tweet over bevallingen. Ik begeleidde bijvoorbeeld een
3 tweets van @VroedvrouwEllen
Ongekend! Weer een nacht geslapen. #stiltevoordestorm
Nederlandse vrouw die getrouwd was met een Antilliaanse
man. De bevalling was exact op de uitgerekende
datum. De vrouw grapte: ‘De eerste Antilliaan die op tijd
komt’. Met toestemming van het stel heb ik dat getwitterd.
Los van dit soort grapjes, zet ik Twitter ook in voor
serieuze dingen. Als de thuisbevalling in de actualiteit is,
tweet ik daarover. Wanneer gynaecologen met fysiologische
wetenswaardigheden komen, vind ik dit vaak interessant
om te lezen en door te geven. De KNOV volg ik ook. En,
niet te vergeten; ik verspreid nieuws over mijn eigen project
in Gambia, waar ik een ziekenhuis steun. Ik heb het idee
dat Twitter daarnaast ook gebruikt kan worden voor
contact met cliënten. Nog meer dan met e-mail, kun je
INNOVATIEF
via twitter razendsnel communiceren. Er zijn op Twitter
plannen ontstaan om in samenwerking met het Rijnstate
ziekenhuis en gynaecoloog Francis Hartog een gezamenlijk
twitterspreekuur op te zetten. Rijnstate heeft al
ervaring met diverse twitterspreekuren.“
@DrWeigertNL leuk dat jullie me volgen! Ben net op zoek naar 5 zeepdispensers voor mijn project in Gambia!
Mogen gebruikt zijn.
Mijn dienst score; Nacht goed slapen. 1 ochtend met dochter op eerste hulp. 9 visites 1 mevrouw met gebroken vliezen.
Resultaat; Moe.
Wist u dat…
Het Tijdschrift voor Verloskundigen sinds
enkele maanden actief is op Facebook?
Uw tijdschrift wil niet achterblijven in het gebruik en
toepassen van de nieuwe media. Eind 2011 startte de
redactie daarom een Facebookpagina. Zo’n pagina biedt
kansen om nieuws, maar ook filmpjes, foto’s en actuele
wetenswaardigheden op het gebied van de verloskunde
snel met u te delen. Het interactieve karakter van
Facebook geeft ook de mogelijkheid tot discussie
waardoor u kunt lezen en zien wat uw collega’s in het
verloskundig speelveld zoal bezighoudt. Diverse verloskundige
praktijken houden pagina’s op Facebook bij. Na
twee maanden hebben we ruim 750 Facebookvrienden:
Beyoncé
@Beyoncé is het adres van
Beyoncé zelf. Ze heeft nog
nooit een twitterbericht
verstuurd, maar wel
2,5 miljoen volgers!
Misschien hebt u de tweet van de Amerikaanse actrice Joan Rivers
ook gezien?
Joan_Rivers: “Beyoncé said that she delivered her baby naturally,
wich for her meant no windmachine or backupdancers.” n
voornamelijk verloskundigen, maar ook veel studenten en
collega’s uit de verloskundige keten zoals gynaecologen,
kraamverzorgenden en doula’s. Er ontstaan ook leuke
internationale contacten: onze Vlaamse collega’s hebben
ons inmiddels ook gevonden.
Wilt u ook vrienden worden van het TvV?
Kijk dan op www.facebook.com en zoek op
‘Tijdschrift voor Verloskundigen’. n
TvV februari 2012 • KNOV 47

48
TvV februari 2012 • KNOV
INNOVATIEF
CenteringPregnancy, een nieuwe
inspirerende vorm van verloskundige
zorg!
Inger Aalhuizen en Marlies Rijnders
Uit onderzoek in de Verenigde Staten, Engeland, Zweden
en Australië blijkt dat verloskundige groepszorg in de
zwangerschap volgens de methode van Centering-
Pregnancy vergeleken met de standaard individuele zorg,
effectief is vooral bij vrouwen met een lage sociaal
economische status, allochtone vrouwen en zwangere
tieners. Het verlaagt de kans op vroeggeboorte en laag
geboortewicht. Het verhoogt de kans op het geven van
borstvoeding, kennis van zwangerschap en ouderschap
en de tevredenheid met de zorg.
CenteringPregnancy integreert de prenatale controles met
drie extra componenten: zelfmanagement, ontwikkeling
van kennis bij zwangeren en groepsondersteuning. Acht
tot twaalf vrouwen met dezelfde zwangerschapsduur
ontmoeten elkaar, krijgen een grotere rol in hun eigen
zorgproces zoals zelf bloeddrukmeten, wegen en hun
eigen dossier bijhouden. Zij leren gezondheidsvaardigheden,
participeren in gefaciliteerde discussies waardoor
interactief leren wordt gestimuleerd. Daarbij ontwikkelen
de vrouwen een ondersteunend netwerk met andere
groepsleden. Elke groep zwangeren komt tien keer bij elkaar
volgens een vast prenataal schema onder begeleiding van
een verloskundige en een assistent (dit kan de praktijkassistente
zijn, een kraamverzorgster, een doula enzovoort).
De groepsbijeenkomsten duren twee uur.
Door de langere interactietijd tussen de zorgverlener en
de zwangere kunnen zowel klinische-, psychische-,
sociale- en gedragsfactoren meer uitgediept worden in de
groep. De cliënt staat centraal, de vraag achter de vraag
komt door groepsdynamiek naar boven en de zorgverlener
leert de cliënt beter kennen. Daarnaast biedt groepszorg
de zwangere de mogelijkheid tot het vormen van
vriendschappen, netwerken en ondersteuningsstructuren
die juist zwangeren in achterstandssituaties het meest
ontberen. In plaats van de cliënt te informeren zal de
verloskundige de rol van discussieleider op zich moeten
nemen waarbij zij stimuleert dat vraag, raad en oplossingen
uit de groepsdynamiek van zwangeren komen.
TNO is partner van CenteringPregnancy in de USA en
heeft CenteringPregnancy naar Nederland gehaald. De
CenteringPregnancy is zorg die een bijdrage levert aan betere
zwangerschapsuitkomsten en die de gezondheidsvaardigheden
van vrouwen verhoogt.
KNOV wil samen met TNO CenteringPregnancy geschikt
maken voor de verloskundige zorg in Nederland, zowel
voor eerste als tweedelijns verloskunde. In nauwe samenwerking
met drie verloskundigen praktijken in Nederland is
een belangrijke eerste stap gezet. De inhoud van de
bijeenkomsten is aangepast aan de Nederlandse situatie en
de verloskundigen en hun assistenten hebben een gedegen
training ondergaan. Verloskundigen praktijken ‘De Bakermat’
in Wageningen, ‘Aan ’t IJ’ en ‘Vida’ in Amsterdam zijn
als eerste praktijken gestart met CenteringPregnancy.
Daarnaast heeft het consortium Noordelijk Zuid-Holland
CenteringPregnancy als projectidee genomen voor de
ZonMw aanvraag Zwangerschap en Geboorte en hebben
de KNOV en TNO subsidie aangevraagd bij het Nuts-
Ohrafonds voor verdere implementatie. Kortom u zult in
de toekomst hier nog heel veel van horen!
In het Tijdschrift voor Verloskundigen van april 2012 zult u
uitgebreider worden geïnformeerd over deze inspirerende
vorm van zorg.
Meer weten: www.tno.nl/centeringpregnancy,
www.verloskundigenwageningen.nl of www.centeringhealtcare.org
of neem contact op met Marlies.Rijnders@tno.nl
of Inger Aalhuizen van de KNOV, iaalhuizen@knov.nl n

© Ton van de Coevering
Onweer
PRAKTIJK
Het is broeierig heet als ik ‘s avonds de dienst in ga. De weersvoorspellingen
beloven dan ook niet veel goeds; flinke onweersbuien. “Hopelijk zal het niet te
erg tekeer gaan” denk ik nog. Dan gaat de diensttelefoon. Het is Mohammed;
Semira, zwanger van haar tweede kindje, heeft weeën.
Een minuut of tien later sta ik in de slaapkamer van de familie. Semira vangt net
een wee op. “Hoi, het gaat goed hè” zeg ik, “maar wat een nacht om te
bevallen”. Semira knikt en lacht. “Je hebt helemaal gelijk” zegt ze, “maar deze
weeën verdwijnen echt niet meer!” Na het toucheren bevestig ik elk woord van
Semira; deze baby wordt vannacht geboren!
Wanneer de kraamverzorger een uurtje later arriveert, heeft Semira een nette
zeven centimeter. Het vruchtwater is mooi
helder. Het duurt dan ook niet lang of Semira
mag gaan persen.
Maar dan valt de tot nu toe zo vlotte bevalling
plotseling stil. Semira krijgt nauwelijks persdrang.
“Dit klopt niet” denk ik. Het kindje lijkt ook
niks dieper te komen. “Gelukkig hebben we
prima cortonen” denk ik nog. Ik besluit het
nog heel even aan te zien.
Helaas verandert er niet veel in de minuten
erna. Net wanneer ik besluit Semira te vertellen
dat we beter naar het ziekenhuis kunnen gaan
hoor ik een daling in de hartslag van het kindje.
Niet dramatisch en gelukkig met herstel. “Semira zou je nog een keer met alle
kracht kunnen persen?!” roep ik “Het zou fijn zijn als je kindje hier thuis geboren
zou kunnen worden.” Ik zie dat Semira haar best doet, maar het levert geen enkel
resultaat op. Als ik de doptone er weer op zet zijn de cortonen slecht, heel slecht.
Dan gaat het snel; ambulance en collega worden in een paar luttele seconde
gebeld. Mohammed schrikt, ziet mijn bezorgde blik. Gelukkig hoor ik mijn
collega enkele minuten later binnenstappen. “Slechte cortonen, geen enkele
vordering, matige weeën, waarschijnlijk groot kind, ambulance is gebeld,
dwarsbed, epi, expressie, ritgen!” roep ik.
In een roes werken we samen. Semira perst of haar leven ervan afhangt. Een
minuut of zes later wordt het hoofdje geboren, maar het kindje zit vast, muurvast.
Vlug wordt Semira omgedraaid. Dan wordt het doodstil in de kamer. Het lijkt een
eeuwigheid te duren maar plots voel ik het armpje, beweeg het naar voren en
voel beweging komen in het kindje. Ik hoor de opluchting om mij heen. Deze
vreugde duurt maar heel kort; een groot jongetje wordt levenloos geboren. In
een flits haal ik een strakke omstrengeling van zijn nek. Wanneer ik me omdraai
zie ik mijn collega al met de zuurstof klaarstaan.
Hoe lang ik heb beademd weet ik niet meer, maar ineens was het daar, uit het
niets, een hele diepe ademteug en twee kleine oogjes die open gingen! “Het
gaat echt goed met hem!” hoor ik mijn collega zeggen. Ik wist het, ik zag het,
maar ik was de woorden kwijt.
Als ik opkijk, zie ik in de ravage twee ambulancebroeders binnenstappen. Terwijl
ik buiten in alle hevigheid de onweersbui hoor losbarsten, pak ik het krijsende
jongetje op en geef hem aan Semira, die met een verbijsterde blik en uitgestrekte
armen haar zoon aanpakt. n
Beppie Benschop
TvV februari 2012 • KNOV 49

50
TvV februari 2012 • KNOV
PRAKTIJK
© Nicole Romijn Fotografie

Op de website stond dat ik op Westerkade 24
moest zijn. Zo heet ook de praktijk. Er staan
daar wat fietsen voor de deur, aan de overkant
van de kade is voldoende parkeergelegenheid.
Van hier uit zie ik een oud pand met twee
verdiepingen en een verlaagde zolderverdieping
onder een geknikt dak. Leuk pand, maar toch
ben ik niet helemaal overtuigd dat dit het juiste
adres is; op de gevel staat namelijk in steen
gehouwen en daarom nogal nadrukkelijk:
rUNd-, KaLfs-, LaMs- EN VarKENssLaGErij.
Gelukkig wordt snel duidelijk dat ik toch echt op Westerkade
24 moet zijn. Tirza – één van de vijf verloskundigen
die hier werkzaam zijn –zegt: “Tja die slagerij... Het pand
staat op de monumentenlijst, dus de gevel blijft de
gevel.” Op het raam van de oorspronkelijke etalage van
de slagerij staat inderdaad dat het hier om een verloskundige
praktijk gaat, maar – het moet gezegd – dat is
nu niet de tekst die het eerste opvalt…
Aan de Westerkade 24 in Utrecht werken vijf verloskundigen
in wisselende diensten: Petra Blokker, Claartje Hart,
Jet Janssen, Tirza Janssen, en Ans Noten. De praktijkassistente
is Erlijne Fischer.
de praktijk
Petra Blokker en Ans Noten kochten vijf jaar geleden dit
pand dat zij al langer gezamenlijk huurden. De verhuurder
wilde het verkopen en de verloskundigen wilde met de
praktijk op dit adres blijven. Gelukkig is de koop geslaagd
en zijn de verloskundigen zeker van hun stekkie. Er is nog
wel een bovenhuurder. Ze hopen dat die eens vertrekt,
want dat biedt dan mogelijkheden tot uitbreiding.
Natuurlijk ging er aan de koop wel wat discussie vooraf.
Het pand met z’n vijven kopen, leek geen optie. Stel dat
iemand weg wil, dan moet die uitgekocht worden, dat kost
geld. Met twee kopers verklein je dat risico met meer dan de
helft. Petra en Ans werkten al heel lang samen en durfden
dit samen wel aan,dus was dit een logische constructie.
Het is knus, maar klein op Westerkade 24. Tirza: “We
houden allemaal spreekuur in deze onderzoekskamer, het
is de enige die we hebben. Dat vraagt om een zorgvuldige
planning, maar het heeft ook voordelen: we hebben alles
binnen handbereik: een computer, de telefoon, enzo-
PRAKTIJK
De werkplek van …
Ans, Claartje, Jet, Petra, Tirza: Westerkade 24 te Utrecht
Wil van Veen
voort. Het past allemaal precies en de ruimte wordt
optimaal benut.” Tijdens het gesprek met Tirza, want zij
heeft nu de onderzoekskamer tot haar beschikking,
komen bijkomende voordelen van de kleine behuizing
aan de orde. ‘Als een cliënt tussentijds belt en het is
verstandig om haar te zien, dan kan ik vaak niet hier
terecht, omdat er spreekuur is van een van de collega’s.
Ik ga dan dus maar op huisbezoek. Zo zie ik direct de
woon- en leefomgeving van de cliënt.”
Tirza Janssen is de opleiding verloskunde gaan doen toen zij al
moeder was. ‘Ik wilde als dertienjarige al verloskundige worden,
maar toen ik klaar was met school, werd ik uitgeloot. In de
tussentijd ging ik wat anders doen, stichtte een gezin maar toen
de jongste vier was geworden, ben ik weer gaan studeren en nu
ben ik verloskundige. Ik heb een geweldig vak, maar wat ik
evenzeer ben gaan waarderen, zijn alle dingen er omheen:
de kring, het VSV, alle ontwikkelingen die gaande zijn, die
verscheidenheid… Ik geniet met volle teugen…’
De praktijk maakt sinds mei 2011 gebruik van Onatal
online. “Heerlijk is dat, want we kunnen nu overal
inloggen, ook thuis, tijdens de achterwacht bijvoorbeeld.
Degene die dienst heeft neemt de iPad mee naar de
cliënt. Alle informatie is daarmee binnen handbereik.
Helaas is het nog niet zo dat alle gegevens gemakkelijk
en snel bij een overdracht digitaal kunnen worden
doorgegeven. Het programma is ook nog wat traag. Wij
streven ernaar om straks allemaal een iPad te hebben en
daar standaard mee te werken.”
Op de praktijk worden ook echo’s gemaakt. Het apparaat
staat als het niet gebruikt wordt in de kast; voor een
huiselijke, minder technische uitstraling. Tijdens het
© Nicole Romijn Fotografie
TvV februari 2012 • KNOV 51

52
TvV februari 2012 • KNOV
PRAKTIJK
echo-onderzoek kan de cliënt meekijken op een extra
beeldscherm dat ter hoogte van het voeteneind aan het
plafond is gemonteerd.
de cliënten
De praktijk telt 420 tot 430 zorgeenheden. Het landelijk
gemiddelde van overdracht naar de tweede lijn wordt bij
de praktijk op de Westerkade niet overstegen. Onder de
cliënten bevinden zich relatief veel oudere primen tussen
de 32-37 jaar, veelal hoogopgeleid. In percentages:
30-34 jaar 48, 64%, 35_39 jaar 17,37% (bron: LVR 2010).
“We laten bij deze groep vrouwen wat sneller groeiecho’s
maken; wij zijn wat voorzichtiger, maar dat zijn de
zwangeren in deze groep ook met als gevolg veel
poliklinische bevallingen. Vanaf april 2012 hebben we
een eigen geboortehuis, een prima oplossing voor deze
doelgroep.” In percentages: van alle vrouwen die bij de
Westerkade bevallen, bevalt 47,9% thuis. Daarvan zijn
35,2% primen en 54,1% multen.
Die multen gedragen zich gemiddeld: deze groep doet
meer aan thuis bevallen, maar dat is ook niet anders dan
elders. “Als ik erover nadenk, zijn we wel erg doorsnee.”
Toch heeft Tirza nog een aandachtspunt: “Ik weet ook
niet of het anders is in andere praktijken, maar wat me
opvalt, is het aantal vrouwen met een of andere vorm van
psychische problematiek. Mogelijk is het tijd-eigen, maar
ik kan me dit van vroeger niet herinneren.”
de samenwerking
De Westerkade 24 is een hechte en stabiele maatschap.
‘Ik ben de laatste die er bij is gekomen en dat is alweer
acht jaar geleden. Ans, Claartje en ik hebben hier indertijd
stage gelopen en na onze opleiding zijn we hier meteen
ingeschoven. We komen veelvuldig bij elkaar over de
vloer, vanwege de overdracht, maar ook daarbuiten. We
voelen ons bijna meer familie dan collega’s. De praktijk
dragen we echt met ons vijven en daardoor hebben we
heel veel contact, ook buiten het werk om.
Met de andere praktijken in onze kring hebben we
meegedaan met Slagkracht. Daar is het idee ontstaan om
een coöperatie te vormen. Ik zit in het bestuur en we zijn
allemaal erg druk met statuten, een jaarplan, het
aannemen van een betaalde directeur en zo. Een van
onze belangrijkste doelstellingen is om als beroepsgroep
goed zichtbaar te worden, ons te positioneren en om
samen sterk te staan.
“We hebben een heel goed samenwerkingsverband met
het Diaconessenhuis dat midden in ons werkgebied ligt.
Claartje Hart van onze praktijk is secretaris van het VSV.
Met elkaar, en met een aantal andere verloskundige en
de gynaecologen, zijn we een ‘in-zwangachtig’ project
gestart waarin we, onder andere tijdens een maandelijks
overleg, casuïstiek en zo nodig een behandeltraject met
elkaar bespreken. Nieuw is ook dat vorige week – voor
het eerst - dr. Nico Schuitemaker, gynaecoloog van het
Diaconessenhuis, hier op de praktijk is gekomen om een
gezamenlijk spreekuur te houden, speciaal voor cliënten
met een BD-indicatie. Dit was echt een laagdrempelig
gebeuren, een service voor de cliënten. We moeten het
© Nicole Romijn Fotografie

nog evalueren, maar ik hoop dat we hier mee door zullen
gaan. Hij was in ieder geval enthousiast en wij ook.
We staan aan het begin van een intensieve samenwerking,
waarin wij kunnen doen waar we goed in zijn:
laagdrempelige goede zorg, dicht bij huis en de gynaecoloog
voor de zwangere die intensievere controles nodig
heeft. Hij is een samenwerking die door alle partijen
gewenst wordt.”
Reeks
Dit artikel is het eerste uit een reeks van tien
over verloskundigen praktijken. Verschillen in
huisvesting, organisatie, in- en externe samenwerking
komen hier aan de orde.
Volgende maand: Zwolle!
Denk je dat je hier een goed verhaal hebt: bel
Wil van Veen 06 53359153.
Het geboortehuis
In het Diaconessenhuis zal vanaf april het geboortehuis zijn
gevestigd. Het is een initiatief van tien samenwerkende
verloskundige praktijken in samenwerking met STBN en
bedoeld om vrouwen een extra keuze voor de bevalplek te
bieden. Zij kunnen straks met hun eigen verloskundige in
een huiselijke sfeer in het ziekenhuis bevallen. n
U.E4.071
Kamer 4
Kamer 3
Kantoor
Kamer 2
Kamer 1
Personeelsruimte
Badkamer 4
Wand sauzen
Visual op wand
D
PRAKTIJK
Badkamer 3
Visual op wand
C
Behang
Visual op wand
B
Visual op wand
A
Behang
Toilet
Opslag
Opslag
Opslag
Badkamer
2
Badkamer
1
Toilet
Visual op wand
E
Nieuwe wand
+ deur!
Visual op wand
E
Let op,bestaande
schuifdeuren
weggehaald
lw
Logo op entree_F
© Nicole Romijn Fotografie
U.E4.002
U.E4.054
Spoelruimte
Keuken
U.E4.001
TvV februari 2012 • KNOV 53
lw

Verloskundige pr aktijk E rmelo
Odéje Aardema Stationsstraat 141-25
Attie van Herwijnen 3851 NE Ermelo
Edith Sijmons tel: 06 – 51 46 30 92
www.verloskundigepraktijkermelo.nl
Op zoek naar een baan in de zomer?
Ermelo ligt aan de rand van de Veluwe én aan de rand
van het Veluwemeer. Dus ook tijdens een rustige dienst
is er genoeg te beleven!
Wij zoeken:
een enthousiaste verloskundige om bij ons te komen
waarnemen
• Voor de zomerperiode van 7 juli - 19 augustus 2012
• Voor gemiddeld 5 dagen per week
Wij bieden:
• een gezellige dorpspraktijk met ongeveer 260 inschrijvingen
/ jaar
• een eigen praktijkruimte
• een eigen echo-apparaat
• een goede samenwerking met de 1e en 2e lijn
• een volledig geautomatiseerde praktijk (Onatal)
Ook als je deze zomer afstudeert, is je reactie van harte
welkom.
Voor meer informatie kun je ons bellen op:
06 – 51 46 30 92
Heb je interesse, stuur dan je reactie naar:
info@verloskundigepraktijkermelo.nl of bel ons op
bovenstaand nummer.
Waarneming gezocht:
Marie-Hélène van
Embé verloskundigen
in Zoetermeer is op
zoek naar waarneming.
Voor (in ieder geval)
een periode van
6 maanden.
Startdatum: het liefst zo snel mogelijk.
Onze praktijk heeft 5 verloskundigen, een
echoscopiste en een praktijkassistente.
Ong. 400 ZE per jaar. Gemêleerde cliëntenpopulatie.
Zolderetage beschikbaar tijdens de diensten
(evt. inclusief diner tegen een kleine vergoeding).
En…. 1x per maand met 2 personen gratis lekker
skiën of snowboarden incl. materiaal bij
Dus ben je op zoek naar waarneming? ……
aan ons en neem contact met mij op!
Marie-Hélène Vollema:
06-25012755 of lene1970@live.nl
Verloskundige Maatschap Lammenschans
Leiden e.o.
Zoekt per 1 juni 2012 een nieuwe maat, wegens vertrek van
een van ons.
Wij bieden:
• Vier andere collega’s
• Een gezellige stadspraktijk met een gemêleerde
cliëntenpopulatie
• Eigen praktijkruimte in een kleinschalig gezondheidscentrum
• Volledig geautomatiseerd met Orfeus online
• Goede samenwerking met de eerste en tweede lijn en
eerstelijns echocentrum
• Een rooster waarin onder andere kraamvisites en diensten
zijn gescheiden
Kom jij ons team versterken?
Carla Belonje
Karin Fuite
Vusalja Huseynova
Kim Remmelink
Gea Reussing
Dienke van Steinvoorn
Esther Verboom
Verloskundige praktijk Nop/Lemsterland zoekt per
mei 2012 een enthousiaste verloskundige (fulltime).
Wij bieden:
• Een zelfstandige en uitdagende functie in een plezierig
team van 7 verloskundigen en 3 praktijkassistentes.
• Een grote praktijk met 521 zorggevallen, waaronder
veel thuispartus en een achterwacht die visites doet.
• Een praktijkruimte met het Echo- en Regionaal
Screeningscentrum NOP en hebben daarnaast
een goede samenwerking met de 1e en 2e lijn.
Sleutelwoorden:
Cliënt gerichte zorg, betrokkenheid en flexibiliteit.
Trees van het Kaar
Barbara Lapperre
Viola Vlogtman
Susanne Kruijf
Annabelle Iken
Wij zijn op zoek naar:
• Een leuke, enthousiaste collega, die ons team wil komen
versterken
• BIG geregistreerd en ingeschreven in kwaliteitsregister
Kijk voor een uitgebreide impressie op onze website
www.verloskundige-leiden.nl.
Ben je geïnteresseerd?
Neem dan contact met ons op voor 1 april 2012.
Verloskundige Maatschap Lammenschans
Bloemistenlaan 45A, 2313BB Leiden
Telefoon: 071-5144071
Heb je er zin in? Kijk naar ons bedrijfsfilmpje op onze
website www.verloskundigepraktijknoplemsterland.nl.
Voor meer informatie over de functie kun je bellen met:
Gea Reussing 06-10472104 / Kim Remmelink 06-2053654.
Jouw reactie ontvangen wij graag voor 10 maart a.s.
Je kunt deze sturen naar geareussing@wanadoo.nl
of Kon. Julianastraat 41C, 8302 CD Emmeloord.
Tel: 0527-614136
www.verloskundigepraktijknoplemsterland.nl

Wat is je motivatie om verloskundige te worden?
De diversiteit van het beroep sprak me heel erg aan,
bovendien is het een dankbaar beroep. Ik wilde graag
wat medisch doen, maar wilde daarin wel mijn eigen
beslissingen kunnen nemen, dus de zelfstandigheid van
het vak verloskunde was ook belangrijk voor mij.
Welk onderdeel van het vak boeit jou het
meest?
Dat is toch wel de partus, het begeleiden van mensen
tijdens de bevalling. De blijdschap, maar ook de spanning
die daar bij hoort, vind ik geweldig. Vooral in het begin
van je studie is de bevalling het leukst, maar eigenlijk vind
ik alles superleuk!
Waar zag je je eerste bevalling en welke
indruk had die op jou?
Mijn eerste bevalling zag ik in Enschede, waar ik woon;
nog vóór ik begon met de opleiding. Mijn buurvrouw is
namelijk verloskundige en ik mocht een keer met haar
meelopen. Het was eigenlijk een vreselijke bevalling, want
het was in het ziekenhuis en het kindje kwam heel blauw
ter wereld en moest worden gereanimeerd. Maar dat heeft
me niet ontmoedigd. Het gaf me nog meer motivatie om
verloskundige te worden, omdat ik zag hoe je er voor
mensen kunt zijn en dat je echt een verschil kunt maken.
Wat is je favoriete vak op de opleiding?
De verloskundige vaardigheden, want die komen het
dichtst in de buurt van wat je eigenlijk wilt doen. Dit vak
kregen we vooral tijdens het begin van de opleiding. Nu
in het derde en vierde jaar krijgt het binnenschoolse
onderwijs een andere invulling en zijn de stages favoriet.
Waar zou je tijdens de opleiding meer aandacht
aan willen besteden?
Ik vind eigenlijk dat de opleiding wel goed in elkaar zit,
vooral wat betreft de leerstof. Het is heel volledig. Wel
zou ik wat meer aandacht en begeleiding gehad willen
hebben in het goed vormgeven van je portfolio. Hiermee
moet je uiteindelijk aantonen dat je er klaar voor bent.
PRAKTIJK
Vijf minuten interview met
Anique Welmerink, zij is 21 jaar en 4e jaars student aan de VAR
Waar verheug je je op als je straks zelfstandig
gaat werken?
Dat ik niet meer op mijn vingers gekeken wordt. Ik mag
straks mijn eigen visie en beleid vormen zoals ik denk dat
het zou moeten. Niet meer werken op basis van de visie
van mijn begeleiders.
Waar zie je het meest tegen op?
Ik zie toch wel een beetje op tegen de crisismomenten.
Misschien ga je wel wat meemaken dat je niet tijdens je
stages hebt meegekregen. Maar ik maak me ook zorgen
over het mogelijk verdwijnen van de thuisbevalling. Dat
zou toch wel doodzonde zijn. Hoewel, ik denk niet dat
die helemaal zal gaan verdwijnen, de thuisbevalling zal
altijd blijven bestaan. Hopelijk kunnen we in de toekomst
meer aandacht besteden aan pijnbestrijding in de
thuissituatie, want dat is volgens mij toch wel een van de
redenen dat veel mensen naar het ziekenhuis gaan.
hoe ziet je ideale werkplek eruit?
Ik wil heel graag in een plattelandspraktijk werken met
drie of vier collega’s. Hopelijk bevind mijn toekomstige
werkplek zich ergens in het oosten van het land in een
dorp. Op het platteland is de sfeer vaak persoonlijker en
doe je meer thuisbevallingen. Ik zou graag echt vraaggericht
willen werken. Dus als bijvoorbeeld een zwangere
tijdens de eerste controle over de bevalling wil praten,
dan moet dat kunnen. En natuurlijk vind ik het belangrijk
om leuke collega’s te hebben! n
TvV februari 2012 • KNOV 55

56
TvV februari 2012 • KNOV
PRAKTIJK
Ach, vroeger…
Columns uit de oude doos,
verhalen over vroeger, geschreven
door Imke Rosink, oud-vroedvrouw.
Ingekort door de redactie.
Prima en Prachtig
De gynaecoloog had haar in zijn wijsheid een medische indicatie gegeven voor
haar volgende bevalling. Bij haar eerste kind wist ze de verloskamer niet te halen,
maar beviel ergens op de stoep. Dat is niet de beste plek en zoiets geeft een
hoop gedoe.
Ik hoorde haar verhaal aan en in mijn wijsheid raadde ik haar aan thuis te
bevallen, want een medische indicatie geeft geen garantie dat je de verloskamer
wel zal halen: ze liet zich graag overtuigen.
David, een Amerikaanse gynaecoloog in opleiding, viel in Nederland van de ene
in de andere verloskundige verbazing. Na een tijdje Wilhelmina Gasthuis was hij
helemaal in de gloria toen hij een week in onze praktijk mocht meelopen. Die
kraamvisites thuis! Die fysiologische instelling van ons vroedvrouwen! Zijn twee
woorden Nederlands, prima en prachtig met een vette Amerikaanse ahrr, strooide
hij gul rond om zijn enthousiasme te betuigen.
Nu nog een keer een thuisbevalling meemaken… Nee, hij zou het niet durven
om zelf dan een kind aan te pakken. Nee zeg, stel je voor! Doodeng!
En zo viel op een goede dag alles op zijn plek. Het telefoontje:’Ik weet het niet
hoor, maar misschien voel ik wel wat in mijn buik, maar ik kan het ook helemaal
Mijn verzekeringen zijn op orde!
Dankzij de speciale arbeidsongeschiktheidsverzekering voor verloskundigen.
Een zeer concurrerende premie voor leden van de KNOV.
De voordelen van deze speciale arbeidsongeschiktheidsverzekering zijn o.a.: - Beroepsarbeidsongeschiktheid
- Gratis ongevallendekking
- Extra aanvangskorting
- Gunstige zwangerschapsregeling
- Premiekorting in pakket met andere verzekeringen
- Verhogen zonder medische verklaring
- Premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid
- Mede tot stand gekomen door uw beroepsvereniging
Frisia Verzekeringen
Javastraat 1a
2585AA Den Haag
T. 070 342 01 50
F. 070 362 54 94
E. info@frisiaverzekeringen.nl
Frisia Verzekeringen is uitvoerder mantelcontract KNOV
Vraag nu een offerte aan via onze website www.frisiaverzekeringen.nl

© Henk van Ruitenbeek
PRAKTIJK
mis hebben.’ David gebeld, hij zou een fiets lenen en meteen komen. Ik ging ook
op een holletje weg.
Er heerste rust in huis, de opgewonden commentaarstem van de tv niet meegerekend.
De aanstaande vader kwam stralend zeggen dat dit thuisbevallen hem
wel beviel, hij kon nu de voetbalwedstrijd op tv zien in plaats van stressig in de
auto zitten en in het ziekenhuis rond te hangen. Samen kozen we babykleertjes
uit, maar daarna wilde ze liever even op bed gaan liggen. Mijn tempo om alles
klaar te leggen ging meteen een aantal versnellingen hoger; partusset en twee
paar steriele handschoenen lagen direct klaar. Het ging snel, erg snel, maar we
waren mooi op tijd.
‘David, kun jij even de cortonen tellen?’
Dat kon hij wel en ik hoorde zijn sonore stem zeggen dat de hartslag van het
kind prima en prachtig was.
‘David, ik ben nog even met het kruikje bezig, help jij haar even haar onderbroek
uit te trekken.’
Ik hoorde aan haar ademhaling dat het persen begon, maar bleef zelf - met
opzet - heel erg bezig met dat kruikje en wat warme doeken.
‘Ik kom zo hoor David, maar mocht je haartjes zien wil je dan alvast handschoenen
aantrekken om me te assisteren?’ David vond het prima om een helpende
hand te bieden.
Haartjes werden zichtbaar. Ik zag het niet, maar hoorde het aan de steeds
hogere toon van Davids mantra prima en prachtig. Het werd tijd om me om te
draaien en mee te kijken. David kon niet anders dan het kind aanpakken en hij
deed dat prima. Ik kan wel zeggen: hij deed het prachtig!
Er was een kindeke geboren en vreugde alom.
Vader zat net in de rust van de voetbalwedstrijd op tv en kwam even kijken. Ja,
geweldig mooi vond-ie het, maar toen de tweede helft begon, verdween hij weer.
David was euforisch. Een thuisbevalling! Hij had het kind aangepakt! Die mensen
hier vonden het maar gewoon dat ze thuis even een kind kregen! Nou, hij vond
het véél meer dan alleen maar prachtig.
Het werd tijd om op te stappen en ik zag David zwierig stoep op en stoep af op
zijn geleende fiets de straat uitgaan. n
Imke Rosink
TvV februari 2012 • KNOV 57

OP ZOEK NAAR EEN VASTE RELATIE?
Na jaren van solistisch werken heb ik de intentie om mijn
praktijk met een enthousiaste collega te delen.
IK ZOEK EEN COLLEGA MET DE VOLGENDE EIGENSCHAPPEN:
• Betrokkenheid naar de cliënten en goede sociale vaardigheden
• Initiatiefrijk, punctueel en nauwgezet, kunnen denken in
mogelijkheden
• Geen negen tot vijf mentaliteit
• De verloskundige zorg in al zijn facetten een warm hart toedragen
• Ondernemen en innoveren als kans en niet als bedreiging ervaren
• Vaardig met de computer
WAT HEB IK TE BIEDEN:
• Per direct een full-time plek binnen de praktijk, met de mogelijkheid
om te associëren (andere werkvormen zijn bespreekbaar).
• Een goed georganiseerde kleinschalige praktijk (ongeveer
260 zorgeenheden), waarbij ruimte is voor persoonlijke
ontplooiing en innovatie
• KNOV-geaccrediteerde praktijk (eerste in Noord-Holland)
• Participatie in diverse netwerken en innovatieve projecten
• Volledig geautomatiseerd met Onatal, eigen praktijkpand en
assistente
INTERESSE?
Schriftelijke reacties voorzien van CV kunnen gestuurd worden naar:
Verloskundige praktijk Haarlem-Noord
T.a.v. D. Ottens, Tesselschadeplein 8, 2026 SV Haarlem,
of naar d.ottens@verloskundigepraktijkhaarlem-noord.nl
Voor meer informatie is het mogelijk om contact op te nemen
met Dieuwke Ottens, tel nr: 023-5511895/06-12024397.
Uiteraard is informatie over de praktijk te vinden op de website:
www.verloskundigepraktijkhaarlem-noord.nl
Vraag uw gratis
samples aan
voor de praktijk via
info@salus.nl
laag HB gehalte?
MOE?
Natural healthcare since 1916
Ook verkrijgbaar
in tabletvorm! tabletvorm!
Ben jij die nieuwe energieke collega
waar we naar op zoek zijn?
Wat kunnen we je bieden?
plattelandspraktijk in de West-Alblasserwaard
150 zorgeenheden
Vanaf juni 2012 voor 2-3 dagen/week
Eigen praktijkpand met daarin ook onze
Geboortewinkel Ik & Uk
Eigen echo-apparaat (bevoegdheid is gewenst)
Iedere vorm van samenwerking is bespreekbaar!
Interesse? Mail naar: info@mijnverloskundige.nl
of bel: 06-22063520 (graag binnen 2 weken)
Floradix ® helpt je er zo weer bovenop!
Al vele generaties word Floradix geadviseerd aan vrouwen
die moe zijn o.a rond de zwangerschap. Tijdens deze periode
is het namelijk belangrijk om het lichaam van extra ijzer te
voorzien.
IJzer is onmisbaar en houdt je energiek, actief en fit tijdens
de zwangerschap en geeft een goede ondersteu ning aan de
ontwikkeling van de baby.
Maar ook om snel te herstellen na een bevalling met veel
bloedverlies of bij borstvoeding, wordt vaak geadviseerd om
Floradix te gebruiken. Een baby consumeert immers veel
ijzer voor een goede ontwikkeling van het lichaam.
De kruiden in Floradix ondersteunen een regelmatige stoelgang
wat prettig is bij inname van een ijzersupplement.
Floradix ® Floradix kruiden ijzer-elixir
• voor, tijdens en na de zwangerschap
• herstellenden na ziekte of ingreep
• tijdens de menstruatieperiode
• voor iedereen die de hele dag energie wil behouden
floradix.nl
kruiden ijzer-elixir
voor meer energie
adv floradix KNOV.indd 1 4/07/2011 11:11:41

Erna Kerkhof
In deze nieuwe rubriek van het Tijdschrift voor Verloskundigen
willen we u kennis laten maken met onze
buitenlandse collega’s en het werk dat ze doen in Europa.
Goed beschouwd is Nederland eigenlijk maar een klein
landje in die hele grote wereld. Dat is niet iets om ons
voor te schamen, maar waarom zouden we binnen die
beperkte grenzen blijven als er ook in het buitenland
kennis en kunde te halen is?
Wat betreft de verloskunde hoeven we ons zeker niet te
schamen. We weten allemaal dat we in Nederland een
opmerkelijk en kwalitatief goed verloskundig systeem
hebben. Een systeem dat we willen ‘doorontwikkelen’.
Overal in den lande is men bezig om met de cliënt
centraal en met behoud van oude waarden, wensen en
gewoontes het systeem te fine tunen, te verbeteren, naar
nieuwe mogelijkheden tot samenwerking te kijken en de
zorg te optimaliseren.
Het is goed om contact te hebben en te onderhouden
met onze collega’s van buiten de grenzen. Een van de
manieren waarop we dat doen is door te participeren
binnen de EMA.
Een keer per jaar ontmoeten de afgevaardigden uit de
verschillende landen elkaar tijdens de algemene ledenvergadering
van de EMA: ieder jaar op een andere locatie
binnen Europa. Het bestuur van de EMA komt een aantal
keren per jaar onder leiding van haar president bijeen.
Momenteel is Mervi Jokinen, een verloskundige werkzaam
in Engeland, de voorzitter van de EMA.
INTERNATIONAAL
Wat je van ver haalt, is misschien
wel lekker
Erna Kerkhof is verloskundige, bestuurslid van de KNOV en
Nederlandse afgevaardigde bij de EMA.
European Midwives association (EMa)
De EMA is een non-profit en non-gouvernementele
organisatie van verloskundigen, verloskundige
organisaties en verenigingen uit de lidstaten van
de Europese Unie (EU), de Europese Economische
Ruimte en de kandidaat-lidstaten.
De EMA biedt de Europese verloskundigen de
gelegenheid elkaar te ontmoeten en te spreken over
de verloskunde en de gezondheid van vrouwen.
Zij vertegenwoordigt de Europese verloskundigen
door aanwezig te zijn bij relevante bijeenkomsten
binnen de EU en door het geven van de nodige
input rondom verloskunde en gezondheidsbeleid.
De EMA bevordert de kwaliteit van de verlos kundige
zorg door het vaststellen van minimum normen voor
verloskundeonderwijs en praktijkvoering binnen de
EU. De EMA dringt er bij alle lidstaten op aan om de
rol en de positie van de verloskundige in en rondom
de geboortezorg te erkennen.
De EMA gaat uit van de definitie van de verloskundige
van de International Confederation of Midwives en de
International Federation of Gynaecology and Obstetrics.
Als afgevaardigden van de KNOV vertegenwoordigen
Franka Cadee en Erna Kerkhof de Nederlandse
verloskundigen. Zij bezoeken de algemene ledenvergadering
en werken mee aan de uitwerking van
gemaakte plannen. De KNOV voert het secretariaat
van de EMA.
inspiratie
Tijdens de bijeenkomsten die we met elkaar hebben,
wisselen we informatie uit, inspireren elkaar, bespreken
we onderzoeksuitkomsten. We vergelijken de verschillende
manieren van werken en opleiden en we overleggen
over hoe het misschien beter zou kunnen.
Zo is er in de afgelopen jaren door de EMA een onderzoek
uitgevoerd naar de manier waarop de prenatale
zorg in de verschillende landen is gereguleerd en
georganiseerd. Wie doet wat en wanneer? Wat is de
positie van de verloskundige in de lidstaten? Wat is de rol
van de huisarts (indien in het systeem aanwezig), de
gynaecoloog, de verpleegkundige en ga zo maar door.
TvV februari 2012 • KNOV 59

60
INTERNATIONAAL
Hierover is een position paper geschreven dat te vinden is
op de website van de EMA.
U kunt zich voorstellen dat er genoeg stof tot praten en
plannenmakerij is ook buiten de formele vergadering. Net
als tijdens de bijeenkomsten van de KNOV, is het tijdens
de algemene ledenvergadering van de EMA altijd een
drukte van belang. We houden van ons vak en willen dat
graag met elkaar delen.
Wat ons binnen de EU bindt is de ‘Directive 2005/36/EC’.
Hierin staan de Europese afspraken over opleiding en
praktijkvoering. Deze afspraken zijn nodig, omdat we in
Europa vrij de grenzen mogen passeren. Dit geldt voor
personen en goederen, maar ook voor professionals. Dat
wil zeggen: een verloskundige uit een een andere
Première Route 2015
In Lelystad vindt op 4 maart a.s. om 14.30 uur in het
Agora Theater de première plaats van Route 2015,
een achtdelinge docureeks van de cineast Marijn Poels.
Het thema vormen de Millenniumdoelen. Hij trok het
TvV februari 2012 • KNOV
Europese lidstaat kan in principe zonder belemmering in
Nederland aan het werk.
Nieuwe rubriek
Het Tijdschrift voor Verloskundigen laat u de komende
maanden kennis maken met uw Europese collega’s.
Iedere maand zal een Europees land worden belicht om
te laten zien hoe verloskundigen werken en hoe zij in dat
land zijn georganiseerd. Laten we er voor zorgen dat we
maximaal van elkaars kennis en expertise gebruik maken
en dat we elkaar weten te vinden. Ter lering en vermaak
verwijs ik u graag naar de website van de EMA, waar u
ook de position papers en de Directive kunt vinden:
www.europeanmidwives.eu n
afgelopen jaar de wereld over, op zoek naar de grootste
werelduitdagingen op sociaal gebied. Wie geïnteresseerd is
kan voor € 5,- een kaartje kopen op www.agora-lelystad.nl
of via de site van de filmmaker:www.marijnpoels.com n

Hoe bevalt Europa?
Verloskunde in de Europese Unie
België
in België gebruikt men de term ‘vroedvrouw’
in plaats van ‘verloskundige’ en bevallen heet
daar ‘arbeid’. in Wallonië, het franssprekende
deel van België, spreken ze over ‘sage-femme’.
Belangenbehartiging
De Belgische vroedvrouwen zijn georganiseerd in de
Belgian Midwives Association (BMA). De BMA is samengesteld
uit verschillende vroedvrouworganisaties die er in
Vlaanderen en Wallonië bestaan.
De BMA heeft als doel de belangen van de Belgische
vroedvrouw te behartigen, het specifieke karakter van de
vroedvrouwelijke zorg conform de visie in het beroepsprofiel
in de maatschappij te bewaken en te bevorderen,
het medisch karakter van het beroep te beveiligen, actief
bij te dragen aan de kwaliteit van de opleiding en het
bevorderen van wetenschappelijk onderzoek binnen het
vakgebied.
Over het algemeen voelt de Belgische vroedvrouw zich
gesteund door de BMA, maar ze beseft wel dat er nog
veel werk aan de winkel is. In België bestaat een grote
verscheidenheid in autonomie en de manier waarop
vroedvrouwen praktiseren en of ze al dan niet ruimte
hebben om de verschillende aspecten van hun beroep uit
te oefenen. Hierdoor lijkt de samenstelling van de leden
van de beroepsorganisatie op een kleurige lappendeken
en is het niet altijd eenvoudig om allebelangen te
verenigen en te integreren.
Organisatie van verloskundige zorg
Het overgrote deel van de Belgische zwangeren gaat
rechtstreeks naar de gynaecoloog en bevalt in het ziekenhuis.
De zorg vindt plaats in de tweede lijn; dit is de geaccepteerde
norm in België waardoor vrouwen beperkte keuzes hebben
ten aanzien van de plaats van de bevalling. De meeste
Belgische vrouwen bevallen dan ook in het ziekenhuis.
Wel is het zo dat vroedvrouwen steeds meer prenatale
consulten doen binnen de ziekenhuizen. Dit verruimt het
informatieaanbod aan vrouwen tijdens hun zwangerschap.
Sinds 2007 stellen zorgverzekeraars eisen aan de kwaliteit
Dit artikel is geschreven door de redactie van het TvV met behulp
van: Marlene Reyns, Serena Debonnet, Joeri Vermeulen, Lieve
Huybrechts en Anne Niset. Allen zijn lid van de Belgian Midwives
Association (BMA)
INTERNATIONAAL
Het Tijdschrift voor Verloskundigen
kijkt over de grenzen heen. U leest
regelmatig verhalen over moedersterfte en
verloskundige zorg in Afrika of over de
verloskunde in Canada, maar hoe werken
onze collega’s in de ons omringende landen?
Hoe zijn ze georganiseerd? Hebben vrouwen
in de landen van de Europese Unie keuzes ten
aanzien van hun bevalling? De redactie van
het TvV neemt contact op met buitenlandse
collega’s en zusterorganisaties van de KNOV
in Europa en laat hun maandelijks vertellen
over de verloskunde en verloskundige zorg
in hun eigen land. Met andere woorden: hoe
bevalt Europa?
van de prenatale voorlichting. Dit betekent dat een eerste
controle minstens zestig minuten en een vervolgcontrole
minstens dertig minuten duurt. Dit voorkomt ook dat
vroedvrouwen, die in het ziekenhuis werken onder te
grote tijdsdruk staan.
De Belgische vroedvrouw wordt in Europa dikwijls gezien
als de uitvoerende obstetrische verpleegkundige. Niets is
echter minder waar! Vroedvrouwen in België zijn in veel
gevallen de ‘advocaten’ van de gezinnen en komen op
voor de wensen van moeder en kind. Met hun begeleiding
doen de vroedvrouwen hun uiterste best het proces zo
min mogelijk te medicaliseren. Het aantal medische
interventies zijn de laatste jaren in Vlaanderen licht gedaald.
Kraamzorg
Ook in België zijn speciaal opgeleide kraamverzorgenden
beschikbaar. De kraamverzorgende heeft voornamelijk
huishoudelijke taken en zorgt voor de andere kinderen in
het gezin. De vroedvrouw neemt de medische begeleiding
voor haar rekening. Er bestaan verschillende erkende
centra voor kraamzorg.
Zelfstandige vroedvrouwen
In België werkt een klein aantal vroedvrouwen zelfstandig.
Zij geven uitgebreide prenatale, natale en postnatale zorg
TvV februari 2012 • KNOV 61

62
INTERNATIONAAL
met veel psychosociale aandacht. Indien gewenst blijft de
vroedvrouw ook na de kraamperiode bereikbaar voor
advies en eventueel extra zorg tot het eerste jaar na de
bevalling. Een zelfstandige vroedvrouw die fulltime werkt
zal gemiddeld zo’n vier tot vijf bevallingen per maand
begeleiden, inclusief de prenatale en postnatale zorg.
Niet alle ziekenhuizen verlenen een zelfstandige vroedvrouw
toegang, zodat een cliënt die poliklinisch wil
bevallen met haar eigen vroedvrouw soms grote afstanden
moeten afleggen (met alle fileleed van dien). De ziekenhuizen
die hun deur openzetten voor de zelfstandige
vroedvrouw hebben hier goede ervaringen mee.
De zorg van vroedvrouwen is vrij toegankelijk en wordt
vergoed door de zorgverzekering. Dit is echter nog niet
erg bekend bij de Belgische vrouwen.
Thuisbevalling
Volgens de collega’s bij de BMA bevalt ongeveer 1,2%
van de vrouwen in België thuis (op basis van cijfers uit
2006). Ook de Belgische thuisbevalling werd na het
verschijnen van het Peristatrapport zwaar op de proef
gesteld. Volgens de gynaecologen in de Belgische kranten
was het Nederlandse systeem van thuisbevallen mede
debet aan de cijfers waardoor er een negatief beeld
ontstond. Volgens de Belgische vroedvrouwen staan de
gynaecologen op dit ogenblik niet achter de thuisbevalling.
Mogelijk is dit ook te wijten aan de basisopleiding en
stageplaatsen van de gynaecologen in België: fysiologie
wordt vaak vergeten. Sommige jonge gynaecologen
hebben nog nooit een bevalling gezien in een andere
houding dan de rugligging of zonder epidurale anesthesie.
Volgens de EMA survey van 2011 (zie het introductieartikel
van Erna Kerkhof hiervoor) is België één van de
weinige Europese landen waar gynaecologen de meeste
fysiologische bevallingen leiden (naast Griekenland,
Slowakije en Lithouwen).
samenwerking
Er is veel diversiteit in de beroepsuitoefening, afhankelijk
van de regio waar de vroedvrouw werkt waardoor er ook
een grote verscheidenheid is in de samenwerking met
andere beroepsgroepen zoals gynaecologen, huisartsen
en wijkverpleegkundigen. Er worden momenteel stappen
gezet tot een meer respectvolle samenwerking, maar dit
is niet altijd eenvoudig. Veel heeft te maken met de visie
over werken: de medisch technische benadering waarin
de zorg verlener alle verantwoordelijkheid draagt en bepaalt
hoe de zorg verloopt of de humanistisch-holistische benadering
waarin de vrouw een evenwaardige partner is en mede
verantwoordelijk voor haar zorg. Deze twee visies blijken
soms moeilijk verenigbaar en zorgen voor spanningen.
Een structurele samenwerking met gynaecologen is in
België nog niet gerealiseerd en de autonomie van de
TvV februari 2012 • KNOV
vroedvrouw wordt weinig gerespecteerd. De gynaecologen
wensen continu controle te houden over de taken van de
vroedvrouwen. Zeker binnen de ziekenhuisstructuur
bestaat een duidelijke hiërarchie. Huisartsen zijn weinig
verloskundig actief.
de toekomst
Er zijn momenteel gesprekken gaande over de toegang
tot het ziekenhuis voor zelfstandige vroedvrouwen. Een
landelijk model van ‘midwifery led care’ bestaat nog niet
in België, maar daar dromen de Belgische vroedvrouwen
wel van! Er bestaan wel enkele initiatieven die verder
moeten worden uitgewerkt. Het voorschrijven van
medicatie is in ontwikkeling, evenals een opleiding tot
echoscopist. Door de huidige politieke situatie in België
liggen veel dossiers te wachten op goedkeuring.
Meer informatie: BMA: www.belgianmidwives.be;
Vlaamse Organisatie van Vroedvrouwen: www.vlov.be;
Waalse Organisatie voor vroedvrouwen:
www.sage-femme.be
Volgende maand: Portugal n
Gelre Verloskundig Centrum Apeldoorn is
een eerste lijns verloskundige praktijk, met
een zeer gedreven en enthousiast verloskundig
team. Wij hebben veel aandacht en
tijd voor onze cliënten.
Binnenkort openen wij de deuren van een
prachtig geboortecentrum. Hier kan de zwangere
bevallen in een zeer huiselijke omgeving,
onder het dak van het ziekenhuis. Daarom zijn
wij per direct op zoek naar een
EERSTE LIJNS VERLOSKUNDIGE
Wil jij ons team komen versterken?
Of heb je vragen …..
Bel 055-5811930 of mail naar
g.van.der.haar@gelre.nl

10e Marikenloop
Loop mee tegen moedersterfte!
Op zondag 20 mei a.s. vindt in Nijmegen voor de 10e
keer de Marikenloop plaats. Een lustrummoment! Evenals
voorgaande jaren willen we weer vanuit het twin to
twinproject in dit kader een sponsorloop organiseren voor
de stichting ‘Midwives for Mothers’, die het twinningproject
mede financieel ondersteunt. Vorig jaar is er ruim
€ 8000 bij elkaar gelopen!
foto marikenloop
In het Tijdschrift van maart a.s. vind je meer informatie
over de sponsorloop. Voor nu is belangrijk dat jij als je
mee wilt lopen, je je zo spoedig mogelijk inschrijft. De
afstanden waarvoor jij je kunt opgeven zijn 5 of 10
kilometer. Omdat het een jubileumjaar is, wordt er dit jaar
geen inschrijfgeld gevraagd waardoor het aantal loopsters
snel oploopt.
Je kunt je opgeven via: www.marikenloop.nl n
Raar!
We keken elkaar aan en zeiden: ‘wat raar!’
Er kwamen in december en januari bijna
geen reacties op de oproep om bij te dragen
aan de kas van M4M. M4M, of Midwives for
Mothers, is immers een door u in het
leven geroepen stichting. Je zou dan
mogen verwachten dat u die steunt. Viel
dat even tegen!
Totdat iemand ons er opmerkzaam op
maakte dat het helemaal niet zo raar was,
want je kon op het formulier geen bedrag
invullen, het formulier deugde niet! Nou
ja, hoe kan dat nu, het formulier kwam
van de bank.
Blijkbaar is er met knippen en plakken, toevoegen van
het logo en andere handelingen iets misgegaan en
hebben we dat met ons allen niet gezien. Gewoon er
over heen gekeken. Lekker slim, zeg!
tas verloskundige.
is eerder geplaatst.
Opdracht periodieke overboeking
INTERNATIONAAL
Verlostas voor
Tanzania
In september plaatste de redactie, op verzoek van Jan en
Margot Noteborn een oproep. Zij waren op zoek naar
een (gebruikte) uitrusting voor een verloskundige in
Tanzania. Intussen is de uitrusting in Tanzania aangekomen.
Jan en Margot kregen veel reacties. Gaarne
willen zij de gevers langs deze weg bedanken.
De redactie n
Naam
Adres
Woonplaats
Rekeningnummer
Nieuwe PO Vervallen PO Wijziging
Bedrag Gewoon vast
Eerste uitvoeringsdatum (dd/mm/jj)
Frequentie week / maand / jaar
Omschrijving Donatie
Rekeningnummer begunstigde 60.66.03.123
Naam begunstigde Stichting midwives4mothers
Woonplaats begunstigde Utrecht
Handtekening cliënt U kunt deze kaart inleveren bij uw bank!
Bijgaand nog een keer het formulier met het verzoek
om over uw hart te strijken en in uw beurs te tasten.
Want M4M wil graag doen waar u het voor hebt
opgericht. Geef met uw warme vroedvrouwen hart! n
TvV februari 2012 • KNOV 63

64
TvV februari 2012 • KNOV
FORUM
Franse verloskundigen hebben het
moeilijk
Zoals jullie waarschijnlijk wel bekend is, is thuis bevallen
in Frankrijk een zeer ongebruikelijke aangelegenheid en
binnenkort waarschijnlijk een onmogelijke ervaring voor
in Frankrijk wonende vrouwen.
Ik ben een Nederlandse moeder die in Frankrijk thuis is
bevallen in het bijzijn van een Franse verloskundige, een
zeer kundige en betrokken vrouw. Sinds deze ervaring,
span ik me in om in Frankrijk meer begrip te krijgen voor
thuisbevallingen en ben ik een actief lid van een regionale
verloskundigenvereniging.
Op dit moment liggen de Franse zelfstandige verloskundigen
die thuisbevallingen begeleiden bijzonder zwaar onder
vuur, hoofdzakelijk door druk van verschillende lobbygroepen.
Als er nu niks gebeurt, wordt er zeer binnenkort
niet meer thuis bevallen in Frankrijk en bestaat er hier
geen eerstelijns verloskunde meer!
Mijn dochter is zwanger. Het is haar eerste. In het begin
een en al onzekerheid. Kan ik me ook wel voorstellen.
Lezen en horen over zwangerschap is heel wat anders
dan zelf zwanger zijn. Net zoiets als lezen over de smaak
van een sinaasappel. Maar goed, ze groeide snel in haar
zwangerschap. En als ze iets wilde weten, was er altijd de
verloskundige die haar onzekerheid wegnam; of de
gynaecoloog nog maar eens inschakelde, voor weer een
echo. Over precies vier weken is ze uitgerekend. Tot nu
toe verloopt alles goed en wel. Zoals vrijwel altijd hier in
Nederland! Intussen gaan mijn gedachten naar andere
kanten van de wereld. Zoveel vrouwen zijn zwanger,
De afgelopen jaren zijn veel zelfstandige verloskundigen
die thuisbevallingen begeleiden tot stoppen gedwongen en
lopen er op dit moment meerdere rechtszaken betreffende
de onmogelijk te verkrijgen beroepsverzekeringen.
Nederlandse verloskundigen, jullie aanmoedigingen zijn
van groot belang : het kringetje moet niet steeds kleiner
worden in Europa! Help jullie Franse collega’s door informatie
en contacten uit te wisselen met elkaar.
Graag zou ik kennis willen maken met verloskundigen in
Nederland die zich betrokken voelen bij dit thema.
Met vriendelijke groet,
Eefke Gemmeke,
eefke_gemmeke@yahoo.fr
Meer info: sfna.com (vereniging van zelfstandige
verloskundigen in de regio Oost-Frankrijk) n
Niet helpen? Dan maar geven!
zoveel kinderen worden geboren. Maar
die kunnen niet allemaal rekenen op de
zorg van een verloskundige of een
specialist. Daar valt nog heel wat te verbeteren. Zoveel
lijden, zoveel onrecht dat je nog steeds ziet. Ik kan daar
boos om worden. Toen ik 16 was, had ik al hoogoplopende
discussies over de onrechtvaardige verdeling
in de wereld. Nu ben ik niet meer zo boos, op de een of
andere manier heb ik er kennelijk mee leren leven. Nu
geef ik. Ik help niet, maar ik geef. Mijn kleine bijdrage
draagt er hopelijk aan bij, dat anderen wél kunnen
helpen. M4M: ga door! n
Auteurs en kwaliteitsregister
Verloskundige auteurs verdienen punten voor het
kwaliteitsregister als zij publiceren in het Tijdschrift voor
Verloskundigen. Dat is niet alom bekend.
Indien u publiceert als eerste auteur kent het register u
8 punten toe. U dient hiertoe een kopie van het artikel of
een kopie van de titellijst in uw dossier te bewaren.
Schrijft u een boekrecensie voor dit tijdschrift dan levert
u dat 4 uur op. Dat geldt ook voor beschreven casuïstiek.
Zowel de recensie als de casus dient u in uw dossier te
bewaren. n

Nieuwe media
Isabella-een gelukkig afscheid
Met liefdevolle tederheid schrijft Dora Rovers in haar boek Isabella-een gelukkig
afscheid over haar doodgeboren dochtertje. Ze vertelt niet alleen over ellende en
verdriet maar, hoe gek het in eerste instantie ook klinkt, over de toename van
levensvreugde.
Dora Rovers werkt vijf jaar als Midden-Oosten correspondent in Israël en de
Arabische wereld als zij besluit bij haar Nederlandse vriend en zijn twee zoons te
komen wonen. Tot groot geluk van het gezin kondigt zich al snel een dochtertje
en zusje aan. Na negen stralende maanden van zwangerschap blijkt het baby’tje,
verdrietig genoeg, overleden.
In plaats van het volgen van het nieuws en het interpreteren van de wereldgebeurtenissen
schrijft Dora Rovers nu over haar eigen kwetsbaarheid. Haar
afstandelijke houding als journalist laat zij varen om haar innerlijk te verkennen,
met behoud van de bij het vak horende nieuwsgierigheid en diepgang.
Isabella-een gelukkig afscheid is een persoonlijk en tegelijkertijd universeel
verhaal over de passie voor leven en de omgang met de dood. Om haar heen
merkt Dora Rovers dat veel mensen angst hebben voor het levenseinde, terwijl
het een fase is waar we onherroepelijk allemaal naartoe gaan.
Het boek reikt een hand naar vrouwen met eenzelfde ervaring. Ontzet maar ook
dankbaar schrijft Dora Rovers over dit ingrijpende proces in haar leven. Het
overlijden van haar dochtertje, iets dat alom als zwart wordt ervaren, kan zij
uiteindelijk beschouwen als een verdrietige maar ook als een geluk brengende
gebeurtenis in haar leven. n
Titel : Misschien was je vandaag wel geboren
Auteurs : Yvonne Gebbe, David Rozemeyer
ISBN : 978-90-89102-18-8
Prijs : e 24,95
BERICHTEN
Titel : Isabella-een gelukkig
afscheid
Auteur : Dora Rovers
Isbn : 978 90 6030 705 2
Prijs : e 16,-
Misschien was je vandaag wel geboren
Misschien was je vandaag wel geboren vertelt het aangrijpende
verhaal van een jong stel, Yvonne Gebbe en David Rozemeyer, dat er
bij de 20-weken echo achter komt dat hun kindje een ernstige
afwijking heeft. Ze besluiten de zwangerschap te beëindigen. Samen
ervaren ze dit ieder op hun eigen manier. Yvonne door dagboeken bij
te houden en David als fotograaf, beeldend. Later vormde dat samen
dit boek. Een prachtig document over het rouw- en verwerkingsproces
van een van de laatste taboes: de keuze om bij een afwijkende uitslag
de zwangerschap te laten afbreken.
Yvonne en David laten zien hoe zo iets heftigs tegelijkertijd zo mooi
kan zijn. Wat het met je doet als je zwangerschap opeens anders
verloopt. Als je voor een keuze komt te staan. Wat het met je doet als
je je kind verliest. n
TvV februari 2012 • KNOV 65

66
TvV februari 2012 • KNOV
BERICHTEN
Website huisartsengenetica
www.huisartsengenetica.nl is een
handige website voor huisartsen én
verlos kundigen over erfelijke
ziekten. Je kunt er informatie vinden
over complexe aandoeningen zoals
familiare hypercholesterolemie en
psychiatrische aan doeningen, over
hoe je stambomen tekent, er is
casuïstiek maar ook informatie over
communicatie en ethiek ontbreken
niet. De website valt op door haar
volledigheid; je kan doorklikken naar
relevante richtlijnen en informatieve
websites voor patiënten. n
Naslagwerk ‘Geneesmiddelen,
zwangerschap en borstvoeding’
nu online beschikbaar
Het naslagwerk Geneesmiddelen, zwangerschap en borstvoeding is
nu ook online in te zien via de website van Lareb onder het thema
Zwangerschap. Dit naslagwerk wordt samengesteld door Lareb en
uitgegeven in samenwerking met Stichting Health Base. In beknopte
teksten leest u samenvattingen van wat er in de literatuur bekend is
over de mogelijke effecten van geneesmiddelen op de zwangerschap
en tijdens de borstvoeding. Indien mogelijk wordt vermeld
welke geneesmiddelen de voorkeur hebben in de zwangerschap en
tijdens de borstvoeding.
Zoekfunctie om snel medicijnen te vinden
Heel handig is de online zoekfunctie of een medicijn wel of niet veilig
is tijdens zwangerschap en borstvoeding. Kies eerst voor informatie
over borstvoeding of over zwangerschap. Vervolgens typt u de naam
in van het betreffende medicijn. Met één druk op de knop verschijnt
de door u gewenste informatie. LET OP: de tekst van het gedrukte
naslagwerk kan verschillen van de online tekst. De online versie is het
meest actueel. n

Monitor Fertiliteitszorg
Freya, de patiëntenvereniging voor
mensen met vruchtbaarheidsproblemen,
heeft een Monitor
Fertiliteitszorg ontwikkeld. Via
www.freya.nl kunnen mensen op
basis van voor hen belangrijke
criteria een keuze maken voor het
ziekenhuis waar zij behandeld willen
worden. Het gaat om criteria zoals
wachttijd tot eerste consult, het
aantal behandelingen en het type
behandeling, de aanwezigheid van
psychosociale ondersteuning
enzovoort. Daarbij kent Freya ook
Pluimen toe aan klinieken die
voldoen aan de kwaliteitseisen die
de vereniging heeft opgesteld.
Tevens wordt vermeld welk cijfer het
ziekenhuis scoort bij de Freya Awards
enquête, het tweejaarlijkse onderzoek
naar de patiënttevredenheid dat Freya
verricht onder de diverse fertiliteitsafdelingen
binnen Nederland.
www.freya.nl n
Partogram applicatie
BERICHTEN
Verloskundige Simone Valk en gynaecoloog Paul Reuwer hebben een
applicatie (app) ontwikkeld voor iPhone en iPad waarmee u de
voortgang van de bevalling kan monitoren in een partogram.
Met deze app registreert u de mate van ontsluiting, de status van de
vliezen en de aanwezigheid van reflectoire persdrang. Naast de
grafiek is er ruimte voor notities. Na het noteren van de bevindingen
geeft de app aan wanneer de volgende controle plaats moet vinden
en wat eventueel aanbevolen maatregelen zijn. Die aanbevolen
maatregelen beperken zich tot breken van vliezen, overdracht en
oxytocine. Het van houding veranderen of catheteriseren bij stagnatie
bij 9 cm ontbreken bijvoorbeeld. De app is ontwikkeld op basis van
preventive support of labour en is niet in lijn met de KNOV-standaard
‘Niet-vorderende ontsluiting’. Zoals bekend kent preventive support
bijvoorbeeld geen latente fase. Een vrouw is in partu of niet. Zo geeft
de app aan dat je bij 2 cm ontsluiting na een uur weer moet toucheren.
Het bijzondere is wel, dat als u de aanwijzingen negeert en
gewoon het KNOV-beleid volgt, de app laat zien dat spontane
baringen zonder oxytocine heel goed mogelijk zijn. De kracht van de
app zit dan ook in het partogram. Met één blik krijgt u inzicht in
voortgang van de ontsluiting, de app houdt u bij de les en is tevens
een compacte registratie. Wat Onatal en Orpheus niet kunnen, kan
deze app wel: het digitaal bijhouden van een partogram. De app is
dan ook een mooie aanvulling op de registratie in Onatal en Orpheus.
De app heeft handige functies, zoals een weeëntimer en u kunt het
partogram doorsturen als pdf-file naar een e-mailadres. De app is
primair ontwikkeld voor professionals maar wordt ook aangeboden
aan ‘consumenten’. De applicatie is de eerste zes maanden gratis,
daarna betaalt u eenmalig €19,99. n
TvV februari 2012 • KNOV 67

68
NEXT
TvV februari 2012 • KNOV
BERICHTEN
Voor geweld in huiselijke kring:
1 loket met 1 telefoonnummer
Het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport
(VWS) liet in december 2011 weten dat de Steunpunten
Huiselijk Geweld en de Advies- en Meldpunten Kindermishandeling
één loket gaan vormen met één landelijk
telefoonnummer. Met één loket wordt het eenvoudiger
voor slachtoffers, omstanders en professionals om een
signaal te melden en om advies of hulp te vragen.
Elk signaal dat verkeerd of te laat binnenkomt, is er één
te veel. De kans daarop wordt met deze nauwe samenwerking
verder verkleind. Dat schreef staatssecretaris
Veldhuijzen van Zanten (VWS) in december jl. aan de
Tweede Kamer in de brief ‘Aanpak van geweld in
afhankelijkheidsrelaties’.
Slachtoffers van geweld in huiselijke kring hebben steun
nodig omdat de afhankelijkheid die zij voelen ten
opzichte van de geweldpleger zo diep geworteld is dat zij
zich daar moeilijk aan kunnen onttrekken. De eigen
kracht van slachtoffers van geweld in huiselijke kring
wordt daarom versterkt door hun positie vast te leggen in
de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Staatssecretaris
Veldhuijzen van Zanten wil de Wmo hierop
aanpassen. Gemeenten moeten straks (vanaf 2015) aan
slachtoffers een passend arrangement bieden van hulp,
ondersteuning en bescherming, afhankelijk van de vraag
en de behoefte van het slachtoffer.
Staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten trekt voor de
aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties de
komende jaren meer geld uit. Het budget loopt op van
22 miljoen euro in 2012 tot meer dan 34 miljoen euro in
2014. Wanneer het nieuwe telefoonnummer precies
beschikbaar komt is nog niet bekend.
www.rijksoverheid.nl
Verloskundigen gebruiken
rituelen om hun boodschap
over te brengen
Als een reactie op het gemedicaliseerde geboorteproces
gebruiken verloskundigen rituelen om de boodschap over
te brengen dat een zwangere vrouw het beste weet wat
goed voor haar is. Dit is een van de conclusies van
verloskundige en onderzoeker medische antropologie
Melissa Cheyney (VS). Zij observeerde meer dan 400
thuisbevallingen en deed daarnaast 50 diepte-interviews
met verloskundigen en hun cliënten. “We weten dat
verloskundigen op bepaalde gebieden betere uitkomsten
behalen bij vrouwen met een laag risico in vergelijking
met de ziekenhuizen”, zo zegt zij. “Maar ik wilde graag
onderzoeken wat de rol van rituelen is bij het behalen van
deze uitkomsten.”
Volgens het onderzoek van Cheyney doen verloskundigen
veelal dezelfde controles als gynaecologen, maar verloskundigen
betrekken bijvoorbeeld vaak het gehele gezin
bij de prenatale controles zoals het laten palperen van de
buik door de partners. Dit meedoen maakt het uitvoeren
van controles tot een groter ritueel. Moeder en kind
werden tijdens de partus net zo goed gecontroleerd bij de
verloskundige als bij de gynaecoloog. Verloskundigen
kozen er echter voor om reanimatiemateriaal zoals
zuurstof, wel beschikbaar, maar uit het zicht van de
moeder te houden om geen nadruk te hoeven leggen op
het medisch-technische aspect van de partus.
“Het verschil zit niet zo zeer in wat ze doen maar hoe ze
het doen”, zegt Cheyney.
Ook het woordgebruik en het creëren van mantra’s is
anders. Verloskundigen gebruiken termen zoals ‘laat het
maar gebeuren’ en ‘laat de weeën hun werk doen’. De
vrouwen vertelden in de interviews dat zij het gevoel
hadden zelf iets te kunnen doen in plaats van maar
passief te liggen wachten op de dingen die gingen
komen. De verloskundigen zeiden veelal dat zij slechts
bewakers waren van de fysiologie en dat vrouwen zelf
capabel zijn om te bevallen.
Volgens Cheyney heeft onder andere het verschil in
rituelen er toe geleid dat er zo’n gat is ontstaan tussen
degenen die ziekenhuisbevallingen begeleiden en
degenen die thuis bevallingen doen. Ieder is overtuigd
van zijn gelijk, terwijl ze elkaars manier van werken nooit
echt zien. “Het is gemakkelijk een gebied wat je nog
nooit bezocht hebt te bekritiseren”, zo zegt zij.
De studie is gepubliceerd in het Medical Anthropology
Quarterly en is online beschikbaar.
Bron: Oregon State University www.oregonstate.edu n

Congres en Cursus
BERICHTEN
Deze rubriek Congres en Cursus verandert als gevolg van het feit dat de KNOV nu een elektronisch
aanmeld systeem voor cursussen heeft. Aanbieders plaatsen voortaan hun congressen en cursussen direct
op de website. U moet dus in de eerste plaats daar zijn voor uitgebreide informatie. Deze rubriek zal
gebruikt worden om bepaalde congressen en cursussen die er aan komen accent te geven.
Cursuskalender Academie Verloskunde Maastricht 2012
Verloskundigen/verloskundig actieve huisartsen
3-02;14-02; 6-03; Kennispoort Utrecht
3+24-04 Stagewerkbegeleiding Eindhoven
1-03 Kindermishandeling: hoe zorgvuldig te bespreken Eindhoven l Op locatie mogelijk
8-03 Scholingsdag voor stagebegeleiders Utrecht
15+29-03 Kinderwensspreekuur: verloskundigen geven preconceptiezorg Eindhoven l Op locatie mogelijk
22-03 Scholingsdag voor stagebegeleiders Nijmegen
27-03 Hechten van een episiotomie of ruptuur Maastricht
12+26-04; 14-05 Evidence Based Medicine voor ‘dummies’ Utrecht l Op locatie mogelijk
19-04 Scholingsdag voor stagebegeleiders Eindhoven
10-05 Stuurgroepadvies: huisbezoek en continue begeleiding Nijmegen l Op locatie mogelijk
15+31-05 Strategisch positioneren Eindhoven l Op locatie mogelijk
22-05; 5-06 Stuurgroepadvies: de verloskundige als casemanager Eindhoven l Op locatie mogelijk
1-06 AVM- Symposium Thuisbevalling in Nederland Maastricht
8-08 Refereerdag Maastricht
14-06 Intracutaan hechten Eindhoven l Op locatie mogelijk
Start in overleg Post-HBO: Assesment en scholing herregistratie Wet BIG Disteance learning
Start in overleg MIO digitaal Praktijkassistentes Disteance learning
Praktijkassistentes
19-01 Scholingsdag: Pijn en bloedverlies Nijmegen l Op locatie mogelijk
9-02 Pijn en bloedverlies, eerste helft, kinderziektes Eindhoven l Op locatie mogelijk
1-03 Scholingsdag: Diagnostiek tijdens de zwangerschap en veel
voorkomende zwangerschapscomplicaties.
Utrecht l Op locatie mogelijk
1-11 Echoscopisten Scholingsdag: klacht of kwaal? Utrecht l Op locatie mogelijk
Echoscopisten
6+20-03, 3+17-04
9-05,19-06,11-09 Post-HBO Basisopleiding echoscopie Maastricht
Najaar 2012 Post-HBO Basisopleiding echoscopie Maastricht
Master en postmastercursisten
30-01 (start) Public Health in Midwifery Distance Learning
10-04 (start) Empowering midwives for the autonomous profession Distance Learning
De vermelding ‘op locatie mogelijk’ bij de beschrijvingen van de cursussen geeft aan, dat we deze cursussen ook op een
locatie naar uw voorkeur kunnen verzorgen.
Meer informatie: www.av-m.nl
TvV februari 2012 • KNOV 69

70
TvV februari 2012 • KNOV
BERICHTEN
Cursuskalender CAVE
caVE Basiscursus op 7 februari, 5 maart, 16 en
24 april, 8 en 15 mei, 4 en 25 juni.
CAVE cursus voor gevorderden 31 januari, 14 februari,
6 maart, 17 en 25 april, 14 mei, 5 en 26 juni.
Elke cursus telt voor 10,5 uur mee in het Kwaliteitsregister.
De prijs voor deelname aan een cursus bedraagt 335,-.
De cursusplaats is Eindhoven.
Meer informatie: Medsim, www.medsim.nl
Geschenken van de Moeder
Voor verloskundigen die graag met natuurlijke
genezing werken
In 1998 zijn er proeven gedaan met vruchtwater, lac
humanum feminine en lac humanum masculine,
folliculinum, placenta, oxytocine, navelstreng, vernix en
menstruatiebloed.
Je maakt kennis met deze middelen, met nieuwe behandelwijzen
en de beschrijving van hun gebruik. Deze workshop
leert je de werking en het gebruik van een fantastische
verzameling door jou zelfgemaakte geneesmiddelen op
homeopathische basis.
Deze remedies zijn werkzaam bij:
• Emotionele en fysiek traumatische ervaringen;
• Herstel van onderdrukte herinneringen;
• Herstel van gevoel van eigenwaarde;
• Om ons te verbinden met onze universele vitaliteit en
ons te helpen onze unieke identiteit te herinneren;
• Ons weer in contact te brengen met onze doelen.
Tijdens deze workshop leer je over de ontwikkelingsfases,
tijdens, voor en na de zwangerschap. Zowel op het
gebied van de fysiek, psychologisch, spiritueel en sociaal.
Alize Timmermans is onze cursusleidster. Zij heeft
behandelingen onderzocht en ontwikkeld rond dit thema,
samen met collega’s van over de hele wereld. De workshop
is in het Nederlands met kleine aanvullingen in het
Engels van Dr. Clare Willocks, consultant obstetrician UK.
Op 31 maart en 1 april 2012 van 10.00 – 17.00 uur in
het Hahnemann Institute, Jan van Nassaustraat 111,
Den Haag. Op loopafstand van het Centraal Station Den
Haag. Kosten: € 120,- (€ 75,- voor 1 dag). Je kunt alleen
dag 2 volgen als je ook aanwezig bent geweest bij dag 1.
Meer info: jolien@jolienbolhuis.nl (NL), clarew@onetel.
com (UK), www.hahnemanninstituut.nl n
Personalia
Geboren
Juul, dochter van Marrit en Koen Adema, Harddraversweg 17,
8501 CH Joure
Fiene, dochter van Anoeska en Ruud Barten-van Vliet, Esdoornstraat
12, 4651 KN Steenbergen
Suze, dochter van Dokie de Bont en Lex Biemond, Milligersteeg 13,
8045 PA Zwolle
Tuur Raven, zoon van Karianne Brummelkamp en Anne Nieuwenhuijs,
Emmy Andriessestraat 124, 1087 ML Amsterdam
Pleun, dochter van Sanne Jansen en Vincent Boone,
Hengelose Esstraat 40, 7556 EC Hengelo
Zoë, dochter van Gerard Jansen, Saskia van Leendert en
Mireille Ligterink, Van den Havestraat 91, 6521 JR Nijmegen
Rover, zoon van Meike Leurink en Bart Graaff, Conradstraat 132f,
1018 NM Amsterdam
Julianne, dochter van Corianne en Jan Willem van Meerten,
Hindelaan 69, 6741 RD Lunteren
Izzy Gaia, dochter van Rhea Rijnders en Dennis Verheul,
Belgiëplein 83, 1066 RC Amsterdam
Annika, dochter van Margriet en Martin van Schelven,
O.L.V. ter Duinenlaan 133, 4641 HD Ossendrecht
SECTOR NOORDOOST NEDERLAND
Nieuwe leden (m.i.v. 01-01-2012)
Mw. T. van den Akker, Munnekeholm 3A2, 9711 JA Groningen – Asp
Mw. M. van den Berg, Sneeuwbesstraat 9, 6744 PW Ederveen - Asp
Mw. D.R. Congiu, Parallelweg 49, 9717 KS Groningen – Asp
Mw. L. de Haan, Fossenstraat 9, 3862 AZ Nijkerk – Asp
Mw. M. Heenck, Dijkstraat 10d, 8701 KB Bolsward – VID-zhs
Mw. A. Hermans, Prof. Rankestraat 50a, 9713 GG Groningen – Asp
Mw. I. Hollema, Bommegaerde 126, 9244 AL Beesterzwaag – Asp
Mw. M. van der Linden, Lagestraat 48, 6606 KC Niftrik – Asp
Mw. E. van der Meij, Van Baerlestraat 10, 2221 HD Katwijk – Asp
Mw. N.N.S. Polgar, Rembrandtweg 111, 1181 GG Amstelveen – Asp
Beëindiging lidmaatschap (per 01-01-2012)
Mw. L. de Boer, Marke Haarle 1, 7603 GG Almelo – WN
Mw. D. Brinkerink, Junobaan 24, 8802 BN Franeker – VID-zhs
Mw. D. Devliegere, Schermer 6, 3825 KB Amersfoort – VID-zhs
Mw. J. Haveman, Van Limborchstraat 7, 7521 DS Enschede – Asp
Mw. J. Kippers, Aquamarijnstraat 749, 9743 PT Groningen – Asp
Mw. M. Lieman, Prof. Lindeboomlaan 71, 3853 GJ Ermelo – Asp
Mw. E. Mane, Vindicatstraat 23a, 9741 CK Groningen – VID-zhs
Mw. S. Peeters Weem, Aurelia 5, 7559 EC Hengelo – BL
Mw. E. Ruijs, Lekstraat 44, 7333 LE Apeldoorn – BL
Mw. P.W. Slootweg-Sinke, Chabothof 4, 3862 ZG Nijkerk – VID-ep
Mw. M. de Wildt, Stationsweg 17, 9951 BA Winsum – BL
Mw. M. Wolters, Lugtigheidstraat 14, 7462 RW Rijssen – Asp
Beëindiging lidmaatschap (per 01-07-2012)
Mw. M. van Doesburg-Euser, De Bryde 17, 7077 AX Netterden – VID-zhs

Mw. S. Immink-Duijker, Steenarend 46, 3435 GW Nieuwegein – BL
Mw. H. Veldhorst, Hummeloseweg 19, 6998 AC Laag-Keppel – VID-zhs
Mw. L. Verbeek-Arends, Hoofdstraat 74, 6671 CG Zetten – VV-s
SECTOR NOORDWEST NEDERLAND
Nieuwe leden (m.i.v. 01-01-2012)
Mw. A. Ammerlaan, Gentiaan 60, 2631 VC Nootdorp – Asp
Mw. S. Beckers, Hogendijk 5, 1506 AC Zaandam – Asp
Mw. S. Bouwmeester, Amsterdamsevaart 88d, 2032 EE Haarlem – WN
Mw. M.A.P. van Dok, Ottho Heldingstraat 82, 1066 XW Amsterdam – Asp
Mw. I. Eijke, Haarlemmerweg 207 II, 1051 LE Amsterdam – Asp
Mw. L.W. Fransen, 2e Jan vd Heijdenstraat 92-2, 1074 XZ
Amsterdam - WN
Mw. G.J.A. de Groot-vd Wolf, Veldzoom 2, 2811 BL Reeuwijk – WN
Mw. D. Khayame, 1e Haarlemmerhouttuinen, 1013 GL Amsterdam – Asp
Mw. E. van der Meer, 2e Oosterparkstraat 326, 1092 BV Amsterdam – Asp
Mw. V. Mestrom, Berlagelaan 3h, 2033 XS Haarlem – Asp
Mw. A. van Middelkoop, Nic. Stellingwerg 31, 4254 ET Sleeuwijk – Asp
Mw. M. Philippi, Heulweg 60, 2295 KH Kwintsheul - Asp
Mw. M. Putters, Heijsterbachstraat 18, 3312 JK Dordrecht – Asp
Mw. D. Roeleveld, Paletsingel 58, 2718 NT Zoetermeer – Asp
Mw. M. van Schieveen, Heeswijk 86, 3417 GS Montfoort – Asp
Mw. J.M. Visser, Balistraat 123b, 1094 JH Amsterdam – VID-zhs
Mw. A. Walker, Newtonstraat 95-2, 1098 HC Amsterdam - Asp
Beëindiging lidmaatschap (per 01-01-2012)
Mw. K. Bakker, Stalhouderij 1, 1741 EV Schagen VID-zhs
Mw. R. Bertz, van Vollenhovenplein 105, 2313 EE Leiden – Asp
Mw. E.G.C. van Duin, 15 Rue d’en Bas, 77515 LA Celle Sur Morin,
Frankrijk – BTL
Mw. M. Hekker, 23 Sidmouth Road, Leyton, E105QZ Londen,
Engeland – BL
Mw. N.J. Mencke, Gasthuislaan 118, 2013 TD Haarlem – WN
Mw. G.R. Munneke-Wiersma, Bongerd 201 8212 BL Lelystad – BL
Beëindiging lidmaatschap (per 01-07-2012)
Mw. H.J. Aardema, Julianalaan 10, 2051 JR Overveen – BL
SECTOR ZUID NEDERLAND
Nieuwe leden (m.i.v. 01-01-2012)
Mw. K. van Broeckhuijsen, Kortekade 99A2 , 3062 GP Rotterdam - Asp
Mw. C. Cats, Schouwenbank 22a, 4301 ZT Zierikzee – Asp
Mw. T. Hoet, Meerssenerweg 247 B18 , 6224 AG Maastricht - Asp
Mw. J. Jonkers, Dijkschrijversland 28, 5311 GV Gameren – Asp
Mw. M. het Lam, Putselaan 214 C3 , 3073 JM Rotterdam – Asp
Mw. L. Leyba, Nieuwenhove 2a, 6002 XG Weert – Asp
Mw. A. Nouws, Klein-Zundertseweg 10, 4881 BG Zundert – Asp
Mw. A. van Otten, Hoefblad 74, 5684 JS Best – Asp
Mw. L. Petri, Bloemenweg 1, 6221 TS Maastricht – Asp
Mw. A. Pouwels, H.R. Holststraat 12, 6004 SN Weert – Asp
Mw. F. Rutzerveld, Op het Bergske 19, 6373 XD Landgraaf - Asp
Mw. M. Willems, Esdoornhof 19, 6581 NK Malden - Asp
[vet]Beëindiging lidmaatschap (per 01-01-2012) [vet]
Mw. S. van den Acker, Bergstraat 7, 5581 BL Waalre – WN
Mw. A.C.R. Scheifler, Piet Heinstaat 32, 5612 GB Eindhoven – WN
BERICHTEN
Mw. A.C.E.M. Brom, St. Francisusstraat 31, B-3920 Lommel,
België – VV-s
Mw. M.W.P. van der Donk, Klaroenlaan 5, 5402 PA Uden – VID-zhs
Mw. D. Gideonse, Van Citterstraat 33, 4333 KT Middelburg – BL
Mw. A.W.T.M. Janszen, Demertstraat 55, 6227 AN Maastricht – Asp
Mw. L. Klop-Brak, Titanium 42, 3162 ZD Hoorn – VV-m
Mw. T.P.E. Pütz, Rosastraat 15, 6151 CA Munstergeleen – Asp
Mw. N. Roelofs, IJburglaan 586, 1087 BT Amsterdam – VID-ep
Mw. A. Malk, Berghei 56, 5508 VD Veldhoven – VV-d
Mw. M. Schippers-van Mourik, President Wilsonweg 24, 3069 AP
Rotterdam – VV-m
Mw. J.N. Vermeij-Loggers, Wagenschuur 16, 3262 CK Oud
Beijerland – SL
Mw. J.T.D. Lamers-Verschuren, Kempensbos 27, 5845 AN St.
Anthonis – WN
Mw. E.M. Zuurman, Kiekendief 2, 5508 KT Veldhoven – BL
Beëindiging lidmaatschap (per 01-07-2012)
Mw. B. van Houten-Quak, Sicilliëpad 7, 5632 TX Eindhoven – VID-zhs
Mw. H. Munten, Eekhoornstraat 14, 5854 J Bergen – VID-zhs
Afkortingen
VID – verloskundige in dienstverband; VID-ep – verloskundige in dienstverband in eigen
praktijk; VID-g – verloskundige in dienstverband in gezondheidscentrum; VID-zhs –
verloskundige in dienstverband in ziekenhuis; VV – vrijgevestigde verloskundige; VV-m
– vrijgevestigde verloskundige in maatschap; WN – waarneemster; Asp – Aspirant lid;
BL – buitengewoon lid; BTL – buitenlands lid; SL – senior lid; L – erelid
Verloskundig actieve huisarts
Jan Henk Oldenziel overleden
Op 10 januari jl. overleed Jan Henk Oldenziel (59 jaar) ten
gevolge van een auto-ongeluk. Jan Henk was ruim dertig jaar
een zeer gewaardeerde en graag geziene huisarts in Zuidhorn,
in het uiterste noorden van het land. Naast dat hij verloskundig
actief was in zijn eigen praktijk, was hij zeer betrokken bij de
richtlijnontwikkeling van het Nederlands Huisartsen Genootschap
(NHG) en vanuit die positie werkte hij regelmatig samen met de
KNOV.
Met zijn nuchtere Groningse instelling en kennis van zaken was
hij een zeer gewaardeerd lid van diverse werkgroepen. Zijn
samenwerking met de KNOV betrof vooral de totstandkoming
van de LESA’s; hij was lid van de werkgroep herziening anemie
standaard van de KNOV en de werkgroepen behorende bij de
NHG standaardzwangerschap en kraambed waar ook de KNOV
actief bij betrokken was.
Het was hem nooit te veel moeite om vanuit het hoge noorden
even voor een vergadering naar Utrecht of zelfs Amsterdam te
komen. Wij zullen zijn humor en markante persoonlijkheid
missen en wensen zijn familie veel sterkte. n
Suze Jans en Mieke Beentjes
TvV februari 2012 • KNOV 71

Helpt u
ons helpen?
Moeders voor Moeders heeft een missie. Wij willen stellen met vruchtbaarheidsproblemen
helpen. Daarvoor zamelen wij urine in van vroegzwangere vrouwen. Uit deze urine wint
Moeders voor Moeders het hCG-hormoon. Dit hormoon wordt gebruikt om geneesmiddelen
te maken voor vruchtbaarheidsbehandelingen.
Minder baby’s
Er worden steeds minder baby’s geboren in Nederland. Dat weet u als geen ander.
Dit betekent ook minder deelneemsters aan Moeders voor Moeders. U weet als eerste
wanneer een vrouw zwanger is. Het ideale moment om vroegzwangere vrouw(en) te
attenderen op Moeders voor Moeders. Kunnen we op u rekenen?
Geluk delen
Iedere nieuwe deelneemster aan Moeders voor Moeders is belangrijk. We hebben ze
allemaal hard nodig. Zeker nu!
Moeders voor Moeders maakt deel uit van MSD.