Profielwerkstuk - Geschiedenis van Vlaardingen

Profielwerkstuk Geschiedenis
T. Schrieks en M.R.W. de Heer
Lentiz Groen van Prinsterer Lyceum
Klas V6B
De Gouden Eeuw van
Docent: Mevrouw C.A. Laan
Datum: 22 februari 2013
Vlaardingen
Vlaardingen in de 11 e eeuw
1

Inhoud
Inleiding 4
1. Dirk III en het begin van Vlaardingen 6
2. Boze bisschoppen en kwade kooplieden 9
3. De Slag bij Vlaardingen 11
3.1 Thietmar van Merseburg 12
3.2 Alpertus van Metz 15
3.3 Bisschopskroniek van Kamerijk 19
3.4 Betrouwbaarheid van de verslagen 21
3.5 Dijken of sloten, Babberspolder of Vettenoordse polder? 24
4. Opbloei, wc-moord, ondergang 26
Conclusie 29
Samenvatting 30
Literatuurlijst 31
3

Inleiding
De elfde eeuw wordt ook wel de Gouden Eeuw van Vlaardingen genoemd. In deze periode
woonde de graaf van het huidige Holland in Vlaardingen en deze stad was één van de
belangrijkste steden van het land. Maar hoe kwam dit alles tot stand? Dat gaan wij in dit
profielwerkstuk behandelen.
Een belangrijke gebeurtenis in deze periode was de Slag bij Vlaardingen. Deze slag heeft veel
invloed gehad op de stad. Wij wilden hier meer over te weten komen en daarom hebben we de
volgende hoofdvraag bedacht: Waarom vond er in de elfde eeuw een Slag bij Vlaardingen
plaats en wat waren de gevolgen hiervan?
Deze hoofdvraag kan beantwoord worden met de volgende deelvragen:
- Waarom werd er een hof gesticht in Vlaardingen?
- Wie was Dirk III?
- Wat waren de oorzaken van de Slag bij Vlaardingen?
- Hoe verliep de Slag bij Vlaardingen volgens verschillende bronnen?
- Wat waren de gevolgen van de Slag bij Vlaardingen?
- Waarom wordt Dirk III grondlegger van Holland genoemd?
- Wat was de rol van Vlaardingen bij het ontstaan van Holland?
- Hoe kon het dat Vlaardingen haar grote invloed in Holland verloor?
Onze verwachting is dat de Slag bij Vlaardingen plaatsvond, omdat de in Vlaardingen
woonachtige Dirk III een conflict had met de Duitse keizer. Als gevolg van de slag, die door
Vlaardingen werd gewonnen, verwachten wij dat Vlaardingen zich ontwikkelde tot de
belangrijkste stad in het graafschap Holland. Dit kon Dirk III bereiken doordat hij meer
macht kreeg.
In het eerste hoofdstuk, geschreven door Matthias, zullen de eerste twee deelvragen
beantwoord worden. De derde deelvraag over de oorzaken van de slag, komt aan bod in
hoofdstuk twee. Dit hoofdstuk is geschreven door Teun. In het grootste hoofdstuk uit dit
profielwerkstuk wordt de Slag bij Vlaardingen beschreven aan de hand van verschillende
bronnen. Hiervoor hebben wij drie middeleeuwse verslagen gebruikt die te vinden zijn in het
boek Ad Flaridingun van Kees Nieuwenhuijsen en Tim de Ridder. Dit hoofdstuk hebben wij
4

samen geschreven. De laatste vier deelvragen worden in het laatste hoofdstuk, geschreven
door Teun, behandeld.
Wij hopen dat u na het lezen van ons profielwerkstuk meer te weten bent gekomen over
Vlaardingen in de elfde eeuw.
5

Hoofdstuk 1
Dirk III en het begin van Vlaardingen
Dirk III werd geboren rond het jaar 981, als zoon van graaf Arnulf. Om de geschiedenis van
Dirk III beter te begrijpen, gaan we eerst dieper in op de geschiedenis van zijn vader.
Graaf Arnulf werd geboren in Gent in 951.Vandaar zijn bijnaam, Arnulf van Gent. Arnulf was
de graaf van het West-Friese graafschap, dat later het graafschap Holland werd. Hij regeerde
dus ook over het gebied waar nu Vlaardingen ligt. Zijn graafschap hoorde in de elfde eeuw bij
het Duitse Rijk, dat officieel het Heilige Roomse Rijk heette. Het Duitse Rijk omvatte
Nederland, het grootste deel van België, Luxemburg, Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk en
het noorden van Italië. Hiernaast bezat hij ook goederen en belangen in Vlaanderen.
Graaf Arnulf moet dus een man met veel aanzien zijn geweest. Maar zijn aanzien werd niet
door iedereen geaccepteerd, zo blijkt uit de gebeurtenis
die tot Arnulfs dood leidde. In 993 trok Arnulf ten strijde
om de opstand te kop in te drukken. Deze opstandelingen
waren volgens verslagen uit die tijd vooral ‘woeste
Friezen’, waar West-Friezen mee bedoeld werden.
Er is nog meer informatie bekend over deze gebeurtenis.
De 13e-eeuwse dichter Melis Stoke heeft in zijn werken
vermeld dat de strijd in het West-Friese Winkel heeft
plaatsgevonden. Er wordt echter getwijfeld over de
juistheid van deze informatie. Het lijkt waarschijnlijker
dat de opstand van 993 rond Katwijk heeft plaatsgevonden, maar ook dat is onzeker. Wat wel
zeker is, is dat Arnulf bij zijn poging de opstandelingen te laten gehoorzamen, om het leven
kwam. Arnulf werd dus ongeveer 42 jaar. Hij liet drie kinderen achter. Nu komt Dirk III dus
in beeld.
Dirk III was de oudste zoon van de in 993 gesneuvelde Arnulf. Het leek dus logisch dat hij het
recht had om zijn vader op te volgen als graaf. Maar toen Arnulf in 993 stierf, was Dirk nog te
jong om zelf de zware taak op zich te nemen, hij was namelijk nog geen 12 jaar. Vanaf die
leeftijd was men in die tijd meerderjarig. Omdat Dirk dat dus nog niet was, nam zijn moeder,
6
Afb. 1: Graaf Dirk III

Liutgarde genaamd, voor een tijd de taak van regeren op zich.
Ook toen Dirk wel oud genoeg was, schoot zijn moeder hem soms te hulp. Eén van haar
ingrepen vinden we terug in het jaar 1005. Het was een jaar waarin grote delen van West-
Europa werden geteisterd door hongersnood en andere ellende. Het was dan ook niet
verwonderlijk dat de onvrede bij het volk weer toenam, ook in het graafschap van Dirk III. Er
zou weer een opstand uitbreken, net als in 993 gebeurde.
Liutgarde moet angstig geweest zijn, want zij schakelde de hulp in van haar zwager, Hendrik
II, de keizer van Duitsland. Rond de lente trok de keizer met een oorlogsvloot vanuit Utrecht
naar Frisia, het toenmalig Hollands kustgebied. Hendrik II had hetzelfde doel als Arnulf
twaalf jaar daarvoor had: de opstandelingen terugdringen. Over de opstand van 1005 is verder
weinig bekend. Zo is het bijvoorbeeld onduidelijk waar hij heeft plaatsgevonden. Het kan
zowel in het huidige Noord-Holland zijn gebeurd, als in het huidige Zuid-Holland.
Nadat Dirk III oud genoeg was om zelf de touwtjes in handen te nemen in het graafschap, trok
hij zich, volgens een buitenlandse bron uit die tijd, al snel terug in het Merwedegebied. Hij
deed dit omdat hij zijn
onderdanen in de rest van het
graafschap voor geen cent
meer vertrouwde.
Waarschijnlijk heeft dit te
maken met de opstand van
993.
Nu komen we dus bij de vraag
waarom er een hof werd
gesticht in Vlaardingen, dat in
het Merwedegebied lag. Het
was namelijk Dirk III die een
burcht liet bouwen in deze
stad. Er zijn twee verschillende
theorieën over de bouw van
deze burcht bekend 1 .
Volgens de eerste theorie vond de bouw kort voor 1005 plaats. 1005 was het jaar, waar zoals
1 Graven van Holland, D.E.H. de Boer en E.H.P. Cordfunke (pagina 29-31).
7
Afb. 2: Detailkaart Vlaardingen en omstreken 1018

gezegd, een opstand in het graafschap Holland uitbrak. Volgens deze theorie was de bouw
van de burcht in het Merwedegebied dan ook de aanleiding voor het uitbreken van de opstand.
De bevolking (de Friezen) werd uit het gebied gezet en dit was, naast de hongersnood en
verdere onvrede, een reden om in opstand te komen.
De andere theorie stelt dat de bouw kort na 1005 plaatsvond. Dirk III liet de burcht bouwen
om zich te verdedigen tegen de opstandige Friezen.
Uiteindelijk wist Dirk III orde op zaken te stellen. Volgens Alpertus van Metz lukte het de
rovers (daar wordt Dirk III mee bedoeld) om de Friezen te onderwerpen. Het land werd zo
onderverdeeld, dat iedereen een kavel ter ontginning kreeg, die verbouwd kon worden. Later
bleek dat de ontginningen plaatsvonden in gebieden die helemaal niet in het bezit waren van
Dirk III, maar toebehoorden aan de bisschop van Utrecht.
Kortom, Dirk III werd na de dood van zijn vader Arnulf in 993 graaf van West-Frisia. Omdat
hij nog jong was werd hij in de eerste jaren geholpen door zijn moeder. Rond 1005 heeft hij
een burcht laten bouwen in Vlaardingen. Wij denken dat hij dit heeft gedaan om zichzelf te
beschermen tegen de opstandige Friezen. Later zou hij ook nog in conflict komen met de
Duitse keizer en de grondlegger van het graafschap Holland genoemd worden. Daar zullen we
later in dit verslag dieper op in gaan.
8

Afb. 4: Graaf Dirk III houdt voorbijgaande handelsschepen
van Tielse kooplieden aan. (Tekening van John Rabou, in
opdracht van de gemeente Vlaardingen)
Hoofdstuk 2
Boze bisschoppen en kwade kooplieden
In 1018 regeerde keizer Hendrik III over het Duitse Rijk. Hij leende zijn rijk aan leenmannen,
die voor het dagelijks bestuur zorgden. Het noordwestelijke deel van het keizerrijk heette
Neder-Lotharingen (gele deel op kaart) en werd
bestuurd door hertog Godfried van Verdun. Dit
hertogdom was weer onderverdeeld in bisdommen.
Het noordwestelijke deel van het hertogdom, waar
Vlaardingen in lag heette Frisia. Frisia bestond uit het
kustgebied van Vlaanderen tot aan de Deense grens.
Dit gebied hoorde bij het bisdom Utrecht, van
bisschop Adalbold. Bisschop Adalbold had graaf
Dirk III als taak gegeven om de westkust te
verdedigen. Het graafschap van Dirk bestond uit de
huidige provincies Zuid- en Noord-Holland, dit gebied
9
Afb. 3: Neder-Lotharingen en het verdere Duitse Rijk
heette toen West-Frisia. De machtsbasis van Graaf Dirk III lag in Vlaardingen.
Vlaardingen lag op een strategische plaats langs de rivier de Merwede. Dit was de
handelsroute van Tiel naar Engeland. Door de strategische ligging kon Graaf Dirk III de
schepen dwingen om veel geld te betalen als ze
er langs wilden. Hierdoor liepen de Tielse
kooplieden inkomsten mis. De Tielse
kooplieden waren hier niet blij mee en klaagden
erover bij de keizer. Ze zeiden dat ze door de
plundering van hun schepen de belasting aan de
keizer niet konden betalen.
Het geld dat schepen aan Dirk III moesten
betalen, mag geen tol genoemd worden. In de
oorspronkelijke bronnen wordt alleen gesproken
over hoge schattingen. Het verschil is, dat het recht

om tol te heffen alleen door de keizer kon worden verleend. De keizer stelde dan een
tolpercentage vast. Dirk III had geen toestemming van de keizer en er was ook geen vast
percentage. Dit was vervelend voor de schippers, want zo wisten ze niet waar ze aan toe
waren. In sommige bronnen wordt ook gesproken over rovers. De mannen zouden de schepen
gewoon kapen en leegroven.
Daarnaast had graaf Dirk III het Merwederwoud onrechtmatig ingenomen. Vrije boeren
hadden zich in dit gebied gevestigd en Dirk inde belasting bij deze boeren. Deze boeren
hadden zich daar niet mogen vestigen en Dirk mocht daar al helemaal geen belasting innen,
want het was niet zijn gebied. De bisschoppen van Utrecht, Luik, Trier en Keulen hadden alle
vier belangen in dit gebied. Deze bisschoppen klaagden dus ook bij de keizer.
Het lastigvallen van schepen, het onrechtmatig innemen van land en daar ook belasting heffen
en de klachten van de Tielse kooplui en de bisschoppen, waren voor de keizer genoeg redenen
om een strafexpeditie tegen graaf Dirk III te beginnen. Deze strafexpeditie zou later bekend
staan als de Slag bij Vlaardingen.
10

Hoofdstuk 3
De Slag bij Vlaardingen
Hier volgen drie verschillende verslagen van de Slag bij Vlaardingen. Deze verslagen zijn
afkomstig uit de werken van Thietmar van Merseburg, Alpertus van Metz en de
bisschopskroniek van Kamerijk. Ze zijn vertaald, uit het Latijn, in het boek Ad Flaridingun 2
en deze vertaling hebben wij gebruikt. We hebben de teksten zo aangepast, dat het in voor ons
begrijpelijke taal is geschreven, maar zodat de essentie wel hetzelfde is gebleven.
We hebben voor deze drie bronnen gekozen, omdat het de oudst bekende verslagen van de
Slag bij Vlaardingen zijn. Ze zijn onafhankelijk van elkaar geschreven en niet gebaseerd op
een andere bron, maar op verslagen van ooggetuigen. Na de samenvattingen volgt er een
beoordeling van de betrouwbaarheid en een paragraaf waarin we onze eigen visie op de slag
uiteengezet hebben.
2 Tim de Ridder en Kees Nieuwenhuijsen (pagina 21-49).
11

3.1 Thietmar van Merseburg
Thietmar van Merseburg werd geboren op 25 juli 975 als derde zoon van graaf Siegfried en
Afb. 6: Bisschop Thietmar van Merseburg
gravin Kunigunde van Walbeck. In 1009 werd hij
bisschop van Merseburg in Duitsland.
Omdat Thietmar van adel was, had hij veel contact
met andere mensen uit de hogere kringen. Hij was
persoonlijk bevriend met keizer Hendrik II.
Zijn bekendste werk is het Chronicon, dit is een
indrukwekkend verslag over de politieke en
kerkelijke zaken in het Duitse rijk vanaf het eind van de negende eeuw tot 1018. Op
het eind van zijn kroniek beschrijft hij de Slag bij Vlaardingen. Waarschijnlijk is hij er niet
persoonlijk bij geweest, want er zijn hier geen aanwijzingen voor. Het is aannemelijk dat hij
de informatie voor zijn verslag heeft gekregen van strijders die wel persoonlijk bij de slag
aanwezig waren. Omdat hij eind 1018 stierf, moet hij de informatie kort na de strijd hebben
opgeschreven.
Hier volgt een samenvatting van deze bron over de Slag bij Vlaardingen:
In 1005 was er een opstand in het graafschap van Dirk III. Dirks moeder, Liutgarde,
schakelde de hulp in van Hendrik II, die toen nog geen keizer maar koning was, om de
Afb.7: Kroniek van Thietmar van Merseburg
12
opstand te stoppen en de rust in het
graafschap terug te brengen.
Op dinsdag 29 juli 1018 viel bisschop
Adelbold van Utrecht Dirk III aan. Hij
werd ondersteund door hertog Godfried van
Lotharingen en kreeg hulp van andere
bondgenoten en vrienden.
Dirk is de neef van onze keizerin en hij
heeft bisschop Adelbold door het doden
van zijn krijgers nogal eens schade
toegebracht. Op een eiland kwam het
bijeengeroepen leger tezamen. Dit leger,
dat snel voor de strijd uitgerust was,
onderging zelf de dood waarmee het de

vijand bedreigde. Want van alle kanten kwamen de Friezen en de mannen van Dirk III uit een
hinderlaag tevoorschijn en zij omsingelden het Duitse leger. Het is verschrikkelijk om te
zeggen: door het zwaard en het water werd het leven van de soldaten van het Duitse leger
beëindigd, zonder dat de tegenstanders verliezen leden.
Bisschop Adelbold ontkwam ternauwernood in een boot, hertog Godfried werd echter pas na
de omsingeling van de vijand gered. Volgens betrouwbare getuigen zijn er in de slag meer
dan drie legioenen gedood. Graaf Dirk III had geen sterk leger. Dit blijkt uit het feit dat hij de
vijandige zeerovers niet uit zijn gebied kon houden. Toch heeft dit leger het keizerlijke leger
verslagen.
Graaf Godfried (niet hertog Godfried) en de voortreffelijke ridder Johannes behoren ook tot
de omgekomenen. Het vaderland zal deze wapenbroeders nooit vergeten. Ze waren edel en
beroemd en hebben gestreden voor het vaderland en zijn nu door een ongelukkig lot getroffen.
Hun lichaam boet nu voor onze zonden. Maar ik hoop dat hun ziel vreugde zal hebben, door
zo’n ernstig lijden gezuiverd.
Om deze zaak goed te begrijpen moet u ook de oorzaken weten. De ongelukszalige graaf Dirk
III was de vazal van bisschop Adelbold van Utrecht. De graaf had een groot gebied in het
Merwedewoud. De bewoners van deze streek klaagden bij de keizer in Nijmegen dat hun
gebied onrechtmatig van hen was afgenomen door Dirk III. Daarom gaf de keizer aan
bisschop Adelbold het bevel om de gebouwen in het gebied in brand te steken en het daarna
aan de klagers terug te geven. De afschuwelijke jongeling Dirk III, die zelf ook in Nijmegen
aanwezig was, slaagde er niet in om de keizer op andere gedachten te brengen. Daarom vroeg
hij verlof om weg te gaan en hij beloofde dat hij het plan van de keizer zou verhinderen.
Niet lang daarna begon de slag. Dirk III heeft deze niet gewonnen omdat hij en zijn leger het
verdienden, maar door onze misdaden en zonden. Het verlies is een toorn des hemels.
Dit onoverkomelijke en vreselijke leed was al van te voren aangekondigd. Een zwerm vogels
had zich hier verzameld en ze verscheurden elkaar met hun klauwen. Ze namen dezelfde
plaats in als die waar de mannen later sneuvelden.
De verwensing die de heilige David over de berg Gilboa had uitgesproken 3 , spreek ik ook uit
over dit eiland.
3 Deze tekst komt uit 2 Samuel 1:21.”Bergen van Gilboa, draag geen dauw meer, duld geen regen op je
hooggelegen velden: daar ligt het heldenschild, vertrapt, het schild van Saul, vergeten en verwaarloosd.”
13

De vreselijke gebeurtenissen van de slag werden snel vergeten omdat, met hulp van hertog
Godfried, bisschop Adelbold zich met zijn vijand Dirk III verzoende. Dit gebeurde niet uit
vrije wil, maar het was noodzakelijk dat er voor het gebied weer een machtige verdediger
kwam.
14

3.2 Alpertus van Metz
Alpertus, een monnik uit Metz (een
plaats in het noordoosten van Frankrijk,
vlakbij de grens van België en
Duitsland) schreef het grootste verslag
over de Slag bij Vlaardingen. Er is
echter weinig bekend over de monnik
zelf. Vermoedelijk werd hij geboren in
Midden-Nederland als kind uit een
belangrijke familie. Hij zou na 995 naar
Metz zijn vertrokken en na 1015 weer
zijn teruggekeerd richting zijn
geboorteplaats. Zijn boek, genaamd De
diversitate temporum, is een
gedetailleerd verslag over
gebeurtenissen die zich afspeelden in het
Nederlandse riviergebied aan het begin
van de elfde eeuw. Aan het eind van zijn
boek wordt de Slag bij Vlaardingen
beschreven. Alpertus schrijft in detail
15
Afb.8: De diversitate temporum, Alpertus van Metz
over de aanleiding tot de strafexpeditie en het verloop van de strijd bij Vlaardingen in 1018.
In zijn verslag kiest hij partij voor de keizer en bisschop Adelbold en is hij dus tegen graaf
Dirk III. Laatstgenoemde wordt niet eens bij naam genoemd, Alpertus noemt hem namelijk
‘rover’. Ondanks zijn partijdigheid verdoezelt Alpertus niet dat het keizerlijke leger werd
verslagen.
Hier volgt een samenvatting van deze bron over de Slag bij Vlaardingen:
Op 6 april, in de paasweek, vond er een zonsverduistering plaats. Het jaar daarna is er aan de
hemel een komeet verschenen met een bijzonder lange staart en een bleke kleur. Op dit teken
volgden vele oorlogen en is er bij veel veldslagen veel bloed vergoten.
Maar voor de verschijning van deze komeet brak er al een oorlog uit in de buurt van de
zeekust. De oorzaak van deze oorlog was als volgt: een groep Friezen verliet hun woongebied

en vestigde zich in het Merwedewoud. Ze sloten zich aan bij rovers 4 en gezamenlijk brachten
zij grote schade toe aan de kooplieden. Later hebben de rovers hen onderworpen en het land
zo onder de Friezen verdeeld zodat iedereen een kavel ter ontginning kreeg. De rovers hebben
hun opgedragen de kavels te bebouwen en belasting te betalen. Zo kwam het dat de Tielse
kooplieden, die toch al altijd veel klagen, meerdere malen bij de keizer kwamen met het
verzoek om hen tegen het onrecht te beschermen. Als de keizer dit niet zou doen, konden zij
niet naar Engeland gaan om handel te drijven en konden de Engelsen evenmin op Tiel
handelen. Het gevolg daarvan zou zijn dat ze niet meer de volledige belasting aan de keizer
konden betalen. Over de Tielenaren gesproken: ze zijn oneerlijk en liegen altijd. Overspel
beschouwen ze niet als een misdaad en feestdagen zien zij als een ritueel van dronkenschap.
De keizer wilde de handelswegen weer toegankelijk maken en liet daarom bisschop Adelbold
en hertog Godfried bij zich komen. Hij droeg hen op om tegen de Friezen op te trekken, om
hen te verdrijven uit de woonplaatsen die ze onrechtmatig hadden ingenomen, en om de
rovers te verjagen. Nadat de hertog en de bisschop de bevelen hadden gehoord, brachten zij
een geweldig leger op de been. Ze haalden de meest sterke en ervaren krijgers erbij. Deze
krijgers hadden hun hele leven te paard gestreden, maar waren niet gewend aan het reizen op
een schip. Toen ze zich verzameld hadden, scheepten ze het hele leger in en voeren naar de
plaats waar de troepenmachten van de Friezen zich bevonden. Zodra de Friezen van
verkenners hoorden over de aankomst van het keizerlijke leger, vluchtten ze naar de burchten
van de rovers in Vlaardingen.
De onzen (het keizerlijke leger) waren bij hoogwater met de gehele vloot aangekomen bij
Vlaardingen. Toen de ridders daar aan land gingen, heeft de hertog het hele leger bevolen om
aan land te gaan. Een paar moesten achterblijven om de schepen naar diep water terug te
brengen, zodat ze niet aan de grond zouden raken bij eb. Zodra de Friezen zagen dat het
keizerlijke leger hun richting opkwam, en ze geen hulp meer verwachtten van de mensen in
de burcht, omdat ook zij omsingeld waren door zo’n grote massa, kozen ze ervoor om zich te
verzamelen op hoger gelegen plaatsen en daar af te wachten welk krijgsplan de vijanden
zouden uitvoeren. De Friezen hadden één groot voordeel: op de vlaktes hadden zij dijken
aangelegd die ze normaal gesproken gebruikten om het water tegen te houden. Maar ze
konden hiermee nu ook de vijand de weg versperren. De hertog zag hoe moeilijk het was om
de dijken met zijn leger over te steken. Daarom beval hij de vaandeldragers terug te keren en
met een omtrekkende beweging om de dijken heen te lopen en zich op een vlak terrein op te
4 Hiermee worden Dirk III en zijn mannen bedoeld
16

stellen, zodat ze de aanval van de Friezen makkelijker zouden kunnen opvangen. Toen het
leger van de hertog de terugtocht was begonnen, schreeuwde in de achterhoede een ellendige
schurk, een verwant van de rovers, plotseling dat de hertog in de voorhoede de strijd ontvlucht
was nadat hij door de Friezen in het nauw gedreven was. De schurk schreeuwde dat ieder voor
zich maar moest zien zijn leven te redden. Dit valse gerucht verspreidde zich door het leger
waardoor iedereen op de vlucht sloeg. Ze waren zo in paniek geraakt dat ze zich, zonder dat
iemand hen op de hielen zat, hals over kop in de rivier stortten. Vertrouwend op hun krachten
wilden velen naar de schepen zwemmen. Toen ze die met z’n allen vastgepakt hadden en met
inspanning van al hun kracht er probeerden in te klimmen, konden de schepen het gewicht
niet meer aan en zonken. Velen zijn ook om een andere reden nog omgekomen: als iemand
zijn vriend zag verdrinken en hem probeerde te helpen, klampten velen zich aan hem vast en
trokken ze de schepen omlaag. Zo zijn allen tegelijkertijd verdronken. Enkelen die dat zagen
en het verdrinkingsgevaar vreesden, roeiden snel weg met de overgebleven schepen. Het
gebeurt vaak dat mensen bang zijn en anderen laten verdrinken zonder te hulp te schieten.
De rovers in de burcht begonnen, toen ze zagen dat ons leger wegvluchtte, met gebaren en
geroep de Friezen duidelijk te maken dat het leger op de vlucht was geslagen. De hertog bleef
echter, op het zien van de massale vlucht, met zijn troepen verbijsterd stilstaan. Zelfs de
dappersten, die een leeuwenhart hadden, waren van angst zo verlamd dat ze zich niet meer
konden bewegen. En het gebeurde, misschien was het een straf van God: de Friezen snelden
toe en maakten de
soldaten van de hertog,
die daar als versteend
stonden, af. Niet één
van de soldaten vocht
terug. Na hen gedood
te hebben, haastten de
Friezen zich naar de
oever, en met
werpspiesen
Afb. 9: Dirk III neemt Godfried gevangen. (Tekening van John Rabou, in opdracht van de gemeente Vlaardingen)
doorboorden ze velen die door het water kropen. Anderen omsingelden hertog Godfried, toen
ze zagen dat hij alleen stond. Maar deze was moedig en verzette zich dapper. Hij weerde de
op hem afgeslingerde speren af. Eén man doodde hij, en door hem te doden durfden de
anderen hem nauwelijks meer aan te vallen. Intussen stormden de rovers, die zich al
17

verheugden over de overwinning, plotseling de vesting uit. Ze reden naar de plaats waar de
hertog door de menigte werd omsingeld. Ze herkenden hem en op het moment dat zijn
toestand vrijwel hulpeloos was, redden ze hem en voerden hem met enkele gevangenen naar
de burcht. Daar vielen de rovers aan de voeten van de hertog. Ze smeekten hem om genade en
om bij de keizer en bisschop Adelbold voor wat ze gedaan hadden te bemiddelen. De hertog
zei dat hij alleen zou doen wat ze van hem vroegen, als ze hem en de overige overlevenden
ongedeerd zouden laten vertrekken. Graaf Dirk III wilde dit alleen doen als de hertog zou
zweren dat hij hun niet zou straffen voor hun daden. De hertog stemde hiermee in en werd
vrijgelaten. De krijgsgevangenen werden echter tot de afgesproken dag vastgehouden.
18

3.3 Bisschopskroniek van Kamerijk
De bisschopskronieken van Kamerijk beschrijven de handelingen van de bisschoppen van
Kamerijk (Cambrai) uit Noord-Frankrijk vanaf circa 500 (de oorsprong van het bisdom) tot
het jaar 1167. Het is eigenlijk een serie van biografieën van achtereenvolgende bisschoppen.
Het eerste deel van de bisschopskroniek loopt tot het jaar 1024 en werd opgesteld in 1024 en
1025. Dit werd waarschijnlijk gedaan door een Kamerijkse kanunnik. Het bevat onder meer
de Slag bij Vlaardingen in 1018. De slag was voor Kamerijk van belang omdat het bisdom
manschappen leverde om tegen Dirk III te vechten. Het is opmerkelijk dat deze bijdrage wel
is af te leiden uit het verslag van Thietmar van Merseburg, maar niet in de eigen
bisschopskroniek wordt vermeld. De bisschopskroniek geeft echter wel andere
bijzonderheden over de aanleiding en het verloop van de slag, die niet in de iets oudere
verslagen van Thietmar en Alpertus van Metz zijn te lezen.
Hier volgt een samenvatting van deze bron over de Slag bij Vlaardingen:
Er was een plaats, die door bossen en moerassen
haast onbewoonbaar was en van de bewoners de
naam Merwede kreeg. Op deze plaats komen de
Maas en de rivier de Waal samen.
Vroeger woonde daar niemand, behalve jagers en
vissers. Het was gemeenschappelijk bezit van de
bisschoppen van Trier en van Keulen, maar ook van
verschillende abten, bedoeld voor visserij en jacht.
Dirk, zoon van Arnulf van Gent – die een deel van
het koninkrijk van de Friezen in bezit had – had
zich ongetwijfeld hierheen teruggetrokken omdat
hij de Friezen wantrouwde vanwege de dood van
zijn vader die zij hadden vermoord. In dit gebied
bouwde Dirk III een stad en hij zei dat het hele
gebied zijn bezit was en dat hij de daarlangs varende
handelaren tot zeer zware schatting kon dwingen. Toen kondigde keizer Hendrik af dat hij
een leger bijeen zou brengen, aangespoord door de opwinding en op dringend advies van
vooral bisschop Adelbold van Utrecht, die het grootste deel van het betreffende gebied bezat.
Het leger bestond uit manschappen van hertog Godfried, maar ook van de bisschoppen van
19
Afb. 10: De Onze Lieve Vrouwe kerk in Maastricht. Hier
was de crypte die volgens de bisschopskroniek instortte.

Keulen, Luik en Utrecht. Toen zij vervolgens in opdracht van de keizer vertrokken, deed zich
tijdens het vertrek een voorteken voor dat erg belangrijk is om te vertellen.
Bisschop Balderik had in de stad Maastricht in het klooster van de heilige Maria een crypte
aan laten leggen, waarboven al een altaar was gebouwd. Toen hij op de dag van vertrek na een
gebed weggegaan was, werd heel de crypte vernield omdat het altaar instortte. Velen zagen
hier een slecht voorteken in. De slechte voortekenen kwamen al snel uit, want bisschop
Balderik, die zelf ook aan de strafexpeditie deelnam, werd door ziekte getroffen en bleef
achter in het dorpje dat Herenwaarde heette. Hij zou later hier sterven.
De anderen gingen verder en deden een aanval op Dirk III en de weinige Friezen die hij bij
zich had, waarbij ze zonder enige twijfel dachten dat ze zouden winnen. Want wie zou eraan
twijfelen dat zo’n groot en dapper leger het sterkste was? Vooral omdat het superieur was in
krijgskunde en militaire discipline en werd gesteund door de sympathie van de keizer. Maar
toen ze in de strijd verwikkeld raakten, barstte plotseling iemand, door duivelse inblazing
bezield, uit in het volgende geschreeuw: ‘Vlucht! Vlucht!’
Hierdoor in paniek gebracht, sloegen de Lotharingers, we weten niet door welk geheim besluit
van God, op de vlucht. Hoe groot en ellendig het bloedbad was dat onder hen werd
aangericht, hoeft nu niet verteld te worden. En niet zozeer door het vijandelijk zwaard, maar
door angst en paniek, kwamen ze in groten getale om terwijl ze naar de schepen vluchtten.
Een duizendtal heeft zelfs tweemaal tienduizend verjaagd.
Hertog Godfried was door het slechte verloop van de oorlog juist feller geworden. Hoewel hij
van alle kanten omsingeld werd, ging hij, terwijl zijn makkers vluchtten, alleen de strijd aan
omdat hij vluchten als een schande beschouwde. Toen hij degene op wie hij afstormde had
gedood, werd hij vanuit een hinderlaag ingesloten en toch, gewond, gevangen genomen.
Omdat Dirk echter bang was een zo’n groot man gevangen te houden, stond hij hem toe te
vertrekken om voor Dirk bij de keizer vergiffenis af te kopen.
20

3.4 Betrouwbaarheid van de verslagen
In hoeverre zijn de verslagen van Thietmar, Alpertus en de kroniek van Kamerijk
betrouwbaar te noemen?
Wat met zekerheid gezegd kan worden is dat deze drie bronnen de drie oudste zijn die de Slag
bij Vlaardingen beschrijven. De drie bronnen komen respectievelijk uit 1018, 1021-1024 en
1024-1025. Doordat ze vlak na de Slag bij Vlaardingen zijn geschreven, is het aannemelijk
dat de schrijvers er betrouwbare informatie over geven. Op dit punt is het verslag van
Thietmar dus het betrouwbaarst te noemen.
Geen van de drie schrijvers is zelf bij de slag aanwezig geweest. De informatie over de
gebeurtenis hebben ze dus niet uit de eerste hand.
Thietmar van Merseburg stierf eind 1018, dus hij heeft de informatie kort na de strijd
opgeschreven. Het is aannemelijk dat hij de informatie heeft ontvangen van de strijders die
zelf aanwezig waren. We weten dat Thietmar van adellijke afkomst was en hij was
persoonlijk bevriend met keizer Hendrik. Het is dus niet verrassend dat Thietmar in zijn
verslag sterk de kant van de keizer kiest en zijn haat tegen Dirk III uit. Dit blijkt onder andere
uit de volgende citaten: “De afschuwelijke jongeling Dirk III…” ; “Het is verschrikkelijk om
te zeggen: door het zwaard en het water werd het leven van de soldaten van het Duitse leger
beëindigd, zonder dat de tegenstanders verliezen leden.” ; “Graaf Dirk III had geen
ordentelijk leger omdat hij de zeerovers niet uit zijn gebied kon houden.”
Het verslag van Alpertus van Metz is verreweg het meest gedetailleerd van de drie.
Hij kiest onbeschaamd partij voor de keizer en de bisschop. Hij noemt Dirk III niet eens bij
naam, maar noemt hem ‘rover’. Dit zegt al genoeg over hoe hij dacht over de graaf.
Het verslag lijkt betrouwbaar te zijn, omdat Alpertus dichtbij het vuur zat. Hij heeft zijn
verslag kort na de slag opgetekend toen hij zelf in het bisdom van Utrecht verbleef. Het is
daarom aannemelijk dat hij overlevenden en ooggetuigen van de slag persoonlijk heeft
gesproken. Ook het feit dat Alpertus de zaken niet mooier maakt dan ze daadwerkelijk waren,
pleit voor zijn betrouwbaarheid.
Zoals gezegd werd het verslag van de strijd bij Vlaardingen uit de bisschopskroniek van
Kamerijk opgesteld in 1024 en 1025. Van de drie bronnen is deze dus de jongste. De schrijver
van de kroniek lijkt minder partijdig te zijn dan Thietmar en Alpertus. Maar ook hij stond aan
de kant van de Duitse keizer, want het bisdom van Kamerijk had manschappen gestuurd voor
21

zijn leger. De bisschopskroniek bevat enkele bijzonderheden die niet in het verslag van
Thietmar en Alpertus zijn te lezen.
“Een duizendtal heeft zelfs tweemaal tienduizend verjaagd.” Dit citaat is een deel uit het
Bijbelboek Deuteronomium, maar geeft geen waarheidsgetrouw beeld van het aantal strijders
in Vlaardingen.
Het is vaak zo dat in middeleeuwse bronnen liever moralistische beschouwingen worden
gegeven in plaats van feitelijk materiaal. Het citaat uit de bisschopskroniek is daar dus een
goed voorbeeld van. Bruikbare kwantitatieve informatie uit de Middeleeuwse bronnen is
zelden te vinden. Het was de gewoonte om de grootte van legers, afstanden en tijdsperiodes te
omschrijven zonder exacte cijfers te noemen. “Nadat de hertog en de bisschop de bevelen
hadden gehoord, brachten zij een geweldig leger op de been.” ; “Niet lang daarna begon de
slag.”
Bijbelse en godsdienstige zaken spelen vaak een rol in de verslagen. Thietmar haalt een tekst
uit 2 Samuel aan door te zeggen: “De verwensing die de heilige David over de berg Gilboa
had uitgesproken, spreek ik ook uit over dit eiland.”
Ook is er vaak sprake van voortekenen van God die gebeurtenissen verklaren, zoals het
verlies van het keizerlijke leger.
Afb. 11: De relaties tussen de bronnen
Ondanks de partijdigheid van de drie schrijvers, kun je aan de hand van de bronnen een goed
beeld van het verloop van de strijd krijgen. Ze zijn alle drie onafhankelijk van elkaar
geschreven, zoals in bovenstaande afbeelding te zien is. Omdat de schrijvers niks van elkaar
over hebben genomen, zijn de gebeurtenissen, die in de verschillende verslagen bijna
hetzelfde worden beschreven, vrijwel zeker zo gebeurt.
22

We komen dus tot de conclusie dat, ondanks de partijdigheid en de moralistische
beschouwingen van de schrijvers, de bronnen redelijk betrouwbaar zijn. Vooral de
gebeurtenissen die hetzelfde worden beschreven in alle drie de bronnen, kunnen voor waar
aangenomen worden.
23

3.5 Dijken of sloten, Babberspolder of Vettenoordse polder?
Aan hand van de betrouwbaarheidsanalyse uit paragraaf 3.4 zullen we nu onze eigen visie op
de slag uiteenzetten.
We gaan ervan uit dat de slag plaatsvond op 29 juli 1018. Uit alle drie de bronnen blijkt dat
Graaf Dirk III onrechtmatig schattingen inde bij schepen en dat hierover werd geklaagd bij de
keizer door Tielse kooplieden. Ook waren er verschillende bisschoppen die vonden dat de
graaf hun gebied onrechtmatig had ingenomen. Om deze redenen organiseerde de keizer een
strafexpeditie onder leiding van hertog Godfried van Lotharingen en bisschop Adelbold van
Utrecht.
De precieze plaats van de strijd is niet uit de bronnen op te maken. Er zijn verschillende
theorieën hierover. De oudste gedachten gaan uit naar Dordrecht. Er is ook een beschrijving
van C. Hoek 5 dat de slag niet in Vlaardingen maar daar in de buurt heeft plaatsgevonden. De
plaatsen die hij noemt zijn Maassluis en Maasland. Wij zijn het eens met T. de Ridder, die
wel denkt dat de slag bij Vlaardingen was.
In ons interview met hem vertelde hij dat (volgens hem) de burcht van Dirk III zich op een
kruising van de rivieren de Vlaarding, de Oude Maas en de Merwede bevond, omdat dit de
meest strategische locatie zou zijn. We spreken dan over de plek waar we nu de Grote Kerk
en de (oude) Markt vinden. Volgens onder andere Alpertus van Metz heeft de slag
plaatsgevonden in de buurt van deze burcht. De Ridder denkt dat de strijd zich heeft
afgespeeld rond de Vettenoordse polder. Daar stroomde de Oude Maas en dat moet dan ook
de plaats zijn waar het keizerlijke leger aan wal is gekomen.
R. de Graaf stelt in zijn boek Oorlog om Holland 6 dat niet de Vettenoordse polder, maar de
Babberspolder de locatie van de strijd was. In dit geval zou het leger van de Duitse keizer niet
via de Oude Maas maar via de Merwede aan land gekomen moeten zijn. Alpertus van Metz
schrijft over een lager gelegen stuk land ten opzicht van de burcht. Als je dit stuk tekst bekijkt
is er voor beide theorieën iets te zeggen.
Alpertus van Metz schrijft in zijn Diversitate Temporum: “Una res erat illis magno usui,
quod campum omnem fossis praefoderant…” Dit betekent: Eén ding was hun (de Friezen) tot
groot voordeel, rond de gehele vlakte hadden zij dijken of sloten aangelegd.
5 Oorlog om Holland, R. de Graaf (pagina 101).
6 (pagina 98-103).
24

Het probleem is dat het woord fossis in het Latijn twee betekenissen heeft. Het kan vertaald
worden met dijken of met sloten. Hierdoor zijn er verschillend theorieën 7 ontstaan. In 1973
schreef C. Hoek dat de betekenis ‘sloten’ moest zijn. Onder andere R. de Graaf kwam in de
jaren ’90 met de bewering dat het vertaald moest worden met dijken. Later hebben T. de
Ridder en Heinsbroek echter overtuigend aangetoond dat het ‘sloten’ moet zijn. Onder andere
omdat het woord praefoderant ‘voorgraven’ betekent. De sloten waren niet rondom de vlakte
gegraven, maar voor de vlakte, dus aan één kant.
Ook schrijft Alpertus dat het leger deze ‘fossa’ niet kon oversteken. Dit is nog een reden om
te denken dat dit een sloot moet zijn geweest, want een sloot is moeilijker over te steken dan
een dijk. Er zijn aanwijzingen gevonden dat deze waterpartij zich bevond ter hoogte van de
huidige Zomerstraat en deze straat ligt aan de kant van de Vettenoordse polder. Dus kunnen
we concluderen dat de slag zich heeft afgespeeld rond de Vettenoordse polder en niet in de
Babberspolder.
Om deze waterpartij te passeren moest het keizerlijk leger een omtrekkende beweging maken.
Hierbij ontstond echter veel onrust omdat een handlanger van graaf Dirk III in de achterhoede
riep dat hertog Godfried was gesneuveld. Op dat moment sloeg het leger op de vlucht en
konden de Friezen toeslaan en hun vijand in de pan hakken.
Hertog Godfried, die in werkelijkheid dus niet gesneuveld was, werd van alle kant omsingeld
door de Friezen. Het lukte Graaf Dirk III om de hertog van de Friezen te redden en hem
gevangen te nemen. Dit was voor Dirk maar goed ook, want als hij de hertog gedood zou
hebben zou hij pas echt een groot probleem hebben.
Dirk III liet de hertog al weer snel vrijuit gaan omdat hij bang was zo’n belangrijk man vast te
houden. Maar hiervoor moest hertog Godfried wel beloven om hen niet te straffen en om voor
hen vergiffenis te vragen bij de keizer.
7 Gevonden in Ad Flaridingun, Tim de Ridder, Kees Nieuwenhuijsen (pagina 38) en Oorlog om Holland, Ronald
de Graaf (pagina 100).
25

Hoofdstuk 4
Opbloei, wc-moord, ondergang
De Slag bij Vlaardingen wordt vaak beschouwd als het begin van het graafschap Holland.
Dirk III toonde hiermee aan dat hij zich niet de wet hoefde te laten
voorschrijven door de keizer van Duitsland, maar dat hij zelf de macht had in
zijn gebied. Ook doordat hij hertog Godfried gevangen had genomen kon hij
eisen stellen, waardoor hij meer zelfstandigheid kreeg. Daarom staat onder
het standbeeld van Dirk III bij het stadhuis van Vlaardingen: ‘Grondlegger
van Hollands zelfstandigheid’.
In ieder geval kon Graaf Dirk III na de slag een tijd lang zijn gang gaan. De
rust keerde terug in het West-Friese graafschap en Vlaardingen kon zich
ontwikkelen tot de belangrijkste stad van het graafschap. Tot in 1046: toen
stuurde de Duitse keizer opnieuw een strafexpeditie naar Vlaardingen. Deze
keer, omdat Dirk IV, de zoon van Dirk III, zich schuldig zou hebben
gemaakt aan zeeroof, net als zijn vader had gedaan. Dirk IV werd verslagen en de keizerlijke
oorlogsvloot nam Vlaardingen in. Dirk IV moest zich onderwerpen aan de keizer en zich
houden aan de afspraken die zij hadden gemaakt.
Dirk IV hield zich niet aan die afspraken, want in 1047 plunderde hij de bisdommen Luik en
Utrecht, die aan zijn land grensden. Dit leidde, in datzelfde jaar, tot een nieuwe keizerlijke
strafexpeditie die net als in 1018 uitliep op een mislukking.
In de Kroniek van Reichenau staat het volgende daarover geschreven: ‘De keizer voer met zijn
leger naar Vlaardingen, maar kon daar weinig uitrichten, omdat het waterrijke gebied een
belemmering vormde, en toen hij zich terugtrok, omdat zijn tegenstanders hem op lichte
bootjes, zoals zeerovers dat doen, achtervolgden en steeds de laatste aanvielen en doodden,
heeft hij in zijn leger behoorlijke verliezen geleden.’
In 1049 vond er opnieuw een strafexpeditie plaats, dit keer werd Dirk IV wel verslagen en hij
werd vermoord.
Na de dood van Dirk IV gaat het minder met Vlaardingen en het graafschap Holland. Dirk IV
werd opgevolgd door zijn broer Floris I, maar de keizer en de bisschop van Utrecht hadden
26
Afb. 12: Standbeeld Dirk III, bij het
stadshuis van Vlaardingen
(op de zijkant staat: ‘Grondlegger van
Hollands zelfstandigheid’)

het voor het zeggen in dit
gebied. Vermoedelijk had Floris
I zich gevestigd in Leiden.
Het Hollandse gravenhuis raakte
in ernstige moeilijkheden toen
Floris I in 1063 overleed. Zijn
zoon Dirk V was nog te jong om
Floris I op te volgen. De vrouw
van Floris I, Gertrude,
hertrouwde met Robrecht de
Fries, de zoon van graaf
Boudewijn V van Vlaanderen.
Keizer Hendrik IV greep de
dood van graaf Floris I aan om
het West-Friese graafschap nog
verder aan te pakken. Hij gaf de Echternachse kerken, die door graaf Dirk III in bezit waren
genomen, terug aan Echternach. En hij gaf het gebied Westflinge (het huidige Noord-
Holland) en het gebied langs de Oude Rijn aan de Utrechtse bisschop. In eerste instantie
mochten Dirk V en Robert de Fries wel het gebied Maasland bij Vlaardingen houden. Maar in
1071 heeft hertog Godfried met de Bult, met hulp van bisschop Willem van Utrecht,
Robrecht de Fries, Gertrude en haar zoon Dirk V uit Vlaardingen verdreven. Vermoedelijk
vestigden de hertog en de bisschop zich in een burcht bij IJsselmonde.
Dirk V wilde, toen hij wat ouder geworden was, zijn graafschap terug. Hij kreeg hulp van
Robrecht de Fries die inmiddels graaf van Vlaanderen was geworden. Het eerste wat moest
Afb. 14: Cartoon van de wc-moord
27
Afb. 13: Stamboom graven West-Frisia
gebeuren was afrekenen met de
machtige hertog Godfried met de
Bult. De moord op Godfried in
1076 wordt ook wel de wc-moord
genoemd. Toen Godfried op de wc
zat, werd, door een handlanger van
Robrecht, een speer in zijn achterste
gestoken. Een week later overleed Godfried in Utrecht aan zijn verwondingen. Met behulp
van Robrecht de Fries verzamelde Dirk V een leger om zich heen en samen namen ze het

kasteel bij IJsselmonde in. Daarna sloopten ze dit kasteel en werden ze met een zegetocht in
hun land ontvangen. Vervolgens leefden ze 15 jaar in vrede. Deze periode is de grote
bloeiperiode van Vlaardingen. Waarschijnlijk had het graafschap toen zelfs de naam
graafschap Vlaardingen.
Afb. 15: De WC-moord. (Tekening van John Rabou, in opdracht van de gemeente Vlaardingen)
Vanuit Vlaardingen herstelden de graven hun macht in noordelijke richting en daarmee
verlegden ze hun machtsbasis naar andere streken. Dit vertaalde zich ook in een andere naam
van het graafschap. Vanaf 1101 gaat het Holland heten, door graaf Floris II zo genoemd.
Vlaardingen bleef wel tot in de dertiende eeuw een van de belangrijkste plaatsen voor de
graven. In 1273 kreeg Vlaardingen stadsrechten, maar daarna stagneerde de groei. Door
verschillende overstromingen en doordat andere Hollandse steden zich sneller ontwikkelden,
behoorde Vlaardingen aan het einde van de veertiende eeuw tot de kleinste Hollandse steden.
28

Conclusie
Aan het begin van ons verslag hebben wij de hoofdvraag als volgt geformuleerd:
Waarom vond er in de elfde eeuw een Slag bij Vlaardingen plaats en wat waren de gevolgen
hiervan?
Onze verwachting was dat de Slag bij Vlaardingen plaatsvond, omdat de in Vlaardingen
woonachtige Dirk III een conflict had met de Duitse keizer. Als gevolg van de slag, die door
Vlaardingen werd gewonnen, verwachtten wij dat Vlaardingen zich zou ontwikkelen tot de
belangrijkste stad in het graafschap Holland. En dat graaf Dirk III dit kon bereiken doordat hij
meer macht kreeg.
Uit ons onderzoek is gebleken dat de slag inderdaad bij Vlaardingen plaatsvond, namelijk in
de Vettenoordse polder.
Ook zijn wij er achtergekomen dat er meerdere oorzaken van de slag te noemen zijn. Ten
eerste hief Dirk III onrechtmatig schattingen bij schepen die langs zijn burcht vaarden. Ten
tweede had hij illegaal land van verschillende bisschoppen ingenomen. Ook hier hief hij
belastingen. Om deze redenen werd geklaagd bij de keizer. Deze organiseerde een expeditie
om Dirk III te straffen. Uit deze strafexpeditie volgde de Slag bij Vlaardingen.
Graaf Dirk III en zijn mannen wonnen deze strijd. Hierdoor keerde de rust terug in zijn West-
Friese graafschap. Door deze roemruchte overwinning wordt Dirk III ook wel de grondlegger
van het graafschap Holland genoemd.
29

Samenvatting
Graaf Dirk III heeft een hof gesticht in Vlaardingen, waar hij zich terugtrok om zich te
beschermen tegen de opstandige Friezen. Dirk III was de zoon van graaf Arnulf en na de dood
van zijn vader werd hij graaf over het West-Friese graafschap.
In Vlaardingen inde hij onrechtmatig schattingen bij schepen die van Tiel naar Engeland
voeren. Ook had hij onrechtmatig gebieden van bisschoppen ingenomen. De Tielse
kooplieden en de bisschoppen klaagden om deze redenen bij de Duitse keizer. Hieruit volgde
de Slag bij Vlaardingen.
De Slag bij Vlaardingen vond plaats in 1018 en werd gewonnen door Dirk III. We hebben dit
uitvoerig beschreven aan de hand van drie bronnen uit die tijd.
Doordat Dirk III de slag won keerde de rust terug in zijn graafschap. Vlaardingen kon
uitgroeien tot de belangrijkste stad van dit graafschap en Dirk III kreeg meer macht. Het
graafschap, dat later Holland zou gaan heten, kreeg meer zelfstandigheid en daarom wordt
Dirk III ook wel de grondlegger van Holland genoemd.
Ondanks mindere periodes bleef Vlaardingen een belangrijke stad. De absolute bloeiperiode
van Vlaardingen kwam na 1079. In deze periode werd het graafschap vernoemd naar
Vlaardingen. Rond 1100 werd Vlaardingen minder belangrijk, omdat de graven hun gebied
gingen uitbreiden naar het noorden. Pas in de dertiende eeuw ging het echt slecht met
Vlaardingen onder andere door overstromingen en de sterke groei van andere steden.
30

Literatuurlijst
· D.E.H. de Boer en E.H.P. Cordfunke, Graven van Holland, Zutphen, 2010
· Ronald de Graaf, Oorlog om Holland, Hilversum, 1996
· Kees Nieuwenhuijsen en Tim de Ridder, AD Flaridingun, Hilversum, 2012
· Groot Nieuws Bijbel, Heerenveen, 2004
· Terra Nigra 169, 2007, p. 48-59
· Terra Nigra 176, 2010, p. 32 – 50
· http://www.geschiedenisvanvlaardingen.nl/verhalen/gebeurtenissen/de-slag-bij-vlaardingen
Overzicht afkomst afbeeldingen
Afb. 1: Graven van Holland blz. 30, een historisch portret gemaakt door C. Visscher rond 1650
Afb. 2: Ad Flaridingun blz. 238, ontwerp: T. de Ridder, uitwerking: E. van der Linden, VLAK.
Afb. 3: Ad Flaridingun blz. 237
Afb. 4: Tijdschrift voor de Nederlandse archeologie, jaargang 57, juni 2008, tekening John Rabou
Afb. 5: Terra Nigra, nummer 176, 2010
Afb. 6: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tafel_1009_Bischof_Thietmar_v._Merseburg.jpg
Afb. 7: Ad Flaridingun blz. 22
Afb. 8: Ad Flaridingun blz. 32
Afb. 9: Tijdschrift voor de Nederlandse archeologie, jaargang 57, juni 2008, tekening John Rabou
Afb. 10: http://resources21.kb.nl/gvn/SFA02/SFA02_6002005_X.jpg
Afb. 11: Ad Flaridingun blz. 17
Afb. 12: Eigen foto
Afb. 13: Ad Flaridingun blz. 224
Afb. 14: http://www.keesn.nl/murder/pics_nl.htm , Henk ‘t Jong and Robert Low
Afb. 15: http://www.ad.nl/ad/nl/1038/Rotterdam/article/detail/2026286/2009/01/22/lsquo-
Vlaardingse-toiletmoord-rsquo-schittert-in-NY.dhtml
31