Moge de beste overtuigen, een onderzoek naar de klassieke ...

Zware tijden
De historische context van het optreden van Cicero en Obama
Om de redevoeringen van Cicero en Obama beter te kunnen begrijpen, is het belangrijk om te
weten in welke tijd ze leefden en wat er op dat moment speelde in het land. Pas als je een
duidelijk beeld hebt van de historische situatie, kun je de uitspraken van de retoren begrijpen.
Zoals uitspraken van (bekende) mensen uit hun verband worden gerukt in de bladen van de
boulevardpers, zo worden ook redevoeringen uit hun context gerukt, wanneer ze worden
gelezen door iemand die geen enkele kennis heeft van de geschiedenis. Daarom is het
belangrijk dat we ons eerst verdiepen in de historische context.
Cicero
Marcus Tullius Cicero leefde in de eerste eeuw voor Christus (106 tot 43). Deze eeuw is
misschien wel de roerigste eeuw geweest die Rome ooit gekend heeft. In die tijd was Rome
het centrum van de Republiek, die zich uitstrekte van het Iberisch Schiereiland tot de westkust
van het hedendaagse Turkije. Rome was hét politieke en juridische aanspreekpunt. Als,
bijvoorbeeld, een inwoner van de provincie Asia de gouverneur van zijn provincie wilde
aanklagen, moest hij daarom helemaal naar Rome reizen.
Het grootste probleem van de Romeinse Republiek lag echter niet in haar omvang, maar in
haar eigen bestuurlijke systeem. De meeste instellingen die nodig waren om een staat naar
behoren te kunnen besturen ontbraken of waren niet voldoende sterk. Zo was er geen
permanent ambtenarenkorps. Zelfs de twee consuls waren maar een jaar aan de macht, waarin
zij elkaar om de maand als hoogste magistraat afwisselden. Slechts enkele functionarissen bij
de schatkist hadden wél een vaste baan. Politici werden geacht hun eigen mensen steeds mee
te nemen, wanneer ze in een functie kwamen of weer vertrokken om een provincie te gaan
besturen. Bovendien was er geen politiemacht en omdat het ook aan gewapende soldaten niet
toegestaan was de stad binnen te komen, kon de overheid moeilijk de openbare orde
handhaven. Daartoe moest zij vaak zelf een van de knokploegen die de stad onveilig maakten,
inhuren.
Het belangrijkste bestuursorgaan was uiteindelijk de senaat. In principe had de senaat slechts
een adviesgevende functie, maar, omdat het het enige orgaan met een bestendig karakter was,
was de feitelijke invloed van de senaat op het beleid behoorlijk groot. Het aantal senatoren
was variabel: tijdens Cicero’s jeugd waren er ‘slechts’ 300 senatoren, tegenover de 900 leden
die een halve eeuw later onder Caesars bewind de banken van de senaat vulden. De senaat
was van oudsher een vrij conservatieve instelling. Heel vroeger hadden alleen de allerrijksten
tijd en geld genoeg om de akker, die bewerkt werd door hun slaven, te verruilen voor de
politieke arena. De meeste senatoren in de eerste eeuw voor Christus stamden nog steeds af
van een rijke familie. Deze aristocraten, die zichzelf optimates noemden, hadden de
belangrijkste ambten in handen, wat op veel weerstand botste van de populares. Deze groep
in de senaat kwam op voor de belangen van het volk -het plebs. Sommige rijke plebejische
families werden na verloop van tijd tot de adelstand toegelaten, maar dat gebeurde zelden.
Wat nog minder vaak gebeurde, was dat een homo novus –een ‘nieuwe man’, iemand die niet
de juiste adellijke afkomst had, zoals Cicero – kon doordringen tot in de hoogste regionen van
de politieke wereld.
Hoewel de Romeinse Republiek een rechtsstaat was, waren er geen openbare aanklagers en de
rechters waren gekozen politici. Strafrechtelijke zaken werden meestal door professionele
advocaten gevoerd. Deze advocaten kregen officieel niet betaald, maar vaak konden ze wel
5