Moge de beste overtuigen, een onderzoek naar de klassieke ...

Conclusie
Aan het begin van dit onderzoek heb ik mezelf de vraag gesteld: “Hoe gaan Cicero en Obama
om met de regels van de klassieke retorica en in hoeverre lijken ze daarin op elkaar?” Nu alle
deelvragen zijn beantwoord, kan ik me aan de beantwoording van de hoofdvraag gaan
overgeven.
We hebben kunnen zien dat Cicero en Obama beiden politiek actief waren in een moeilijke
tijd. Beiden kregen te maken met veranderingen. Waar Cicero daartegen vocht, was Obama
juist degene die de verandering propageerde. In moeilijke tijden heeft het volk behoefte aan
leiders die lijken te weten wat de juiste weg is. Zowel in het oude Rome als in onze moderne
21 e eeuwse samenleving, werden goede sprekers ontzettend gewaardeerd en soms zelfs
geadoreerd (of juist daardoor gehaat).
De theorie van de klassieke retorica is niet zozeer een theorie met regels over wat wel en niet
is toegestaan, maar de klassieke geschriften worden wel als toonaangevend gezien op het
gebied van de welsprekendheid. Er is een standaardopbouw voor redevoeringen, maar
daarvan mag best afgeweken worden als dat de rede ten goede komt. Cicero houdt zich niet
altijd aan de standaardopbouw in zijn redevoeringen. Zijn Pro Milone is juist een voorbeeld
van hoe de standaardopbouw doorbroken wordt. Ook in de Oratio in Catilinam I wijkt hij
daarvan af door niet alle onderdelen in zijn rede op te nemen. De partitio en digressio
ontbreken, dus dat is niet geheel volgens de klassieke theorie. Bovendien werkte Cicero
gedurende zijn gehele betoog aan zijn ethos en aan het emotioneren van het publiek. Volgens
de klassieke retorica kon er alleen in het exordium en de peroratio sprake zijn van het gebruik
van pathos.
De elocutio moet aan de vier stijldeugden voldoen en dat is bij Cicero zeker het geval. Cicero
blinkt vooral uit in het aantrekkelijk verwoorden van zijn gedachten. Hij gebruikt veel
overtuigende stijlfiguren en zijn rede wordt dan ook geen moment saai. Maar ook hier geldt
dat hij over het gehele betoog heen probeert te emotioneren door middel van retorische
middelen. Volgens de leer van de stijlsoorten zou je in de narratio en de argumentatio even
gas terug moeten nemen in retorisch opzicht, maar dat doet Cicero dus niet.
Cicero gebruikt de klassieke voorschriften dus wel, maar hij gebruikt het alleen als hij daar
behoefte aan heeft. Hij heeft over bepaalde onderdelen van de retorica andere opvattingen dan
de klassieke retorici. Daarom heeft hij zelf ook boeken geschreven over zijn ideeën over de
retorica. Cicero heeft op die manier nieuwe filosofieën aan de klassieke retorica toegevoegd.
Ook Obama gebruikt de klassieke retorica als uitgangspunt, maar geeft er zijn eigen draai aan.
In zijn opbouw volgt hij min of meer de klassieke variant, maar zonder partitio en digressio,
net zoals we bij Cicero in zijn Oratio in Catilinam I hebben gezien. Zijn elocutio voldoet aan
de vier stijldeugden. De stijlfiguren die Obama gebruikt om te overtuigen zijn op strategische
punten in de redevoering ingezet. Zijn redes zijn zeer aantrekkelijk door de alliteratie,
repetitio en antitheses. Dat is wel in overeenstemming met de klassieke retorica. Als het over
de stijlsoorten gaat, geldt voor Obama hetzelfde als voor Cicero: hij houdt zich er niet zo aan
en gaan gewoon zijn eigen gang. Dat past dus niet in de lijn van de klassieke retorica.
Wat de voordracht betreft kan ik alleen iets over Obama zeggen. Ik heb Cicero immers niet
zelf kunnen zien en horen spreken. Obama past wel klassieke ‘regels’ toe tijdens het spreken.
Hij probeert bijvoorbeeld een bepaalde cadans te bereiken. Dat was in de oudheid ook een
38