Moge de beste overtuigen, een onderzoek naar de klassieke ...

(Confirmatio) Jouw ballingschap wordt stilzwijgend goedgekeurd door de senaat (20)
De equites en voornaamste burgers willen je ook weg hebben (21)
Jij zult niet uit jezelf je ineens beter gaan gedragen (22-23)
Je bent nog steeds bezig een staatsgreep te plegen (24)
Je bent altijd al een crimineel geweest (25-26)
Refutatio: Het is niet in mijn eigen belang dat Catilina in ballingschap zou gaan, maar in
dat van de republiek (27-29)
Wanneer slechts Catilina verbannen zou worden, zou niet al het kwaad weg
zijn genomen. Ook zijn vrienden moeten de stad verlaten (30-31)
Cicero’s argumenten zijn niet puur zakelijk, maar appelleren ook aan gevoelens van angst en
hevige verontwaardiging. Het argument dat Catilina het op de staat gemunt heeft, wekt bij de
toehoorders bijvoorbeeld veel angst op. Op een dergelijke manier vervlecht Cicero het
‘zakelijke’ karakter van argumenten met pathos. Bovendien komt Cicero ook erg deskundig
over, omdat hij zijn publiek als eerste informeert over de samenzwering en hij lijkt ook veel
over de persoon Catilina te weten. Dat draagt bij aan een positief ethos. Daarnaast brengt hij
het ethos van Catilina ook schade toe, waardoor zijn eigen ethos er beter bij afsteekt. Cicero
gebruikt dus ook in de inhoud al middelen die mee kunnen helpen om het publiek te
overtuigen.
Verwoording
Om de verwoording goed te kunnen analyseren, maak ik gebruik van de stijldeugden waaraan
een degelijke klassieke redevoering moet voldoen: correctheid, duidelijkheid,
aantrekkelijkheid en passendheid. Wanneer deze vier delen apart geanalyseerd zijn, kunnen
we de kenmerken van de verwoording van Cicero’s redevoeringen benoemen.
Correctheid
Allereerst moet een goed betoog correct gespeld en uitgesproken zijn. Aangezien Cicero niet
meer onder ons is, moet ik mij beperken tot de schriftelijke versie van zijn redevoering. Daar
heb ik geen fouten in taalgebruik of stijl kunnen vinden. In theorie zou Cicero dus zeker aan
de eis van correctheid voldoen. Of hij zijn betoog uiteindelijk ook foutloos heeft
voorgedragen is natuurlijk maar de vraag… Er zijn bronnen die beweren dat Cicero de tekst
van zijn voordrachten pas later opschreef –beter gezegd: liet opschrijven- en daarom ook veel
aanpassingen in zijn tekst kon aanbrengen, waardoor het veel indrukwekkender leek dan het
zou zijn geweest. 9 Het aanpassen had niet alleen invloed op de correctheid, maar veel meer op
de aantrekkelijkheid van het betoog.
Duidelijkheid
De Eerste Catilinarische redevoering werd gehouden voor de senaat. Senatoren zijn over het
algemeen vrij goed op de hoogte van wat er speelt in de republiek. Zij wisten echter nog niet
dat Catilina plannen had om een staatsgreep te plegen. Zij hadden daar in ieder geval nog
geen tastbaar bewijs van. Cicero had dat wel en legt dit voor aan hen. Het publiek had al
behoorlijk wat voorkennis van de situatie en het was dus ook niet zo moeilijk voor Cicero om
zijn toehoorders te laten begrijpen wat hij bedoelde. Inhoudelijk was de Oratio in Catilinam
dus erg duidelijk.
9 Everitt, A., Het Rome van Cicero, p. 39
19