Moge de beste overtuigen, een onderzoek naar de klassieke ...

De casus: Cicero
De kenmerken van Cicero’s redevoeringen en zijn toepassing van de klassieke ‘regels’
Om iets over de kenmerken van Cicero’s redevoeringen te kunnen zeggen, moeten we
eigenlijk met een voorbeeld werken. Ik heb Cicero’s Oratio in Catilinam I gekozen als
materiaal om mijn retorische analyse op los te laten, omdat deze redevoering één van Cicero’s
meer politieke toespraken is en zodoende makkelijker vergeleken kan worden met Obama’s
redevoeringen die immers ook politiek getint zijn. Bovendien heeft Cicero deze redevoering
gehouden op het hoogtepunt van zijn politieke carrière. Dit zal later bovendien een
omslagpunt in zijn leven blijken.
De Oratio in Catilinam I van Cicero moeten we plaatsen in het jaar van zijn consulschap.
Voor Cicero moest dit zijn triomfjaar worden: 63 v. Chr. Bij de verkiezingen was zijn
belangrijkste opponent Lucius Sergius Catilina. Deze werd er echter van verdacht dat hij met
revolutionaire plannen rond zou lopen. Deze smet op Catilina kwam Cicero natuurlijk goed
uit en hij maakte daar in zijn verkiezingscampagne ook handig gebruik van. Zelfs toen hij
uiteindelijk het consulaat bereikt had, liet hij geen mogelijkheid onbenut om Catilina zwart te
maken, toen deze zich voor het volgende jaar opnieuw kandidaat had gesteld voor het
consulaat. ‘Gelukkig’ kreeg Cicero bewijs in handen dat Catilina inderdaad een staatsgreep
wilde plegen en hem wilde doden. Hij confronteerde Catilina met de bewijzen in een rede tot
de senaat: de Oratio in Catilinam.
Op 8 november roept Cicero de senaat bijeen in de tempel van Jupiter Stator op de Palatijn.
Deze tempel was namelijk door zijn hoge ligging beter te beveiligen dan de curia op het lager
gelegen Forum Romanum. Ook Catilina komt naar de vergadering en nietsvermoedend neemt
hij plaats op een bank. Dan verlaten de senatoren naast hem hun zitplaatsen. Catilina zit nu
alleen op de bank en Cicero neemt het woord om te beginnen aan zijn eerste Oratio in
Catilinam.
De Oratio in Catilinam behoort niet zozeer tot de gebruikelijke typen redevoeringen. Het is
immers geen pleidooi voor de rechtbank of een gelegenheidsrede. Deze redevoering is een
zogenaamde oratio invectiva, een redevoering die tot doel heeft een persoon of zaak met alle
mogelijke middelen publiekelijk naar beneden te halen. Cicero’s Oratio in Catilinam heeft
echter zeker ook een politiek tintje. Catilina was immers zijn rivaal in de verkiezingen
geweest en dus wilde Cicero hem ‘onschadelijk maken’. Cicero schildert Catilina dan ook af
als de grootste staatsvijand die de republiek ooit gekend heeft en hoopt op deze manier ook op
goedkeuring voor het ter dood laten brengen van Catilina, zonder dat daar enige vorm van
proces aan voorafgaat.
Op de volgende pagina’s laat ik de tekst van het exordium en caput 18 in het Latijn en in
vertaling zien. Met kleuren heb ik bovendien een aantal opvallende stijlfiguren in de tekst
aangegeven. Daarna ga ik verder met de beantwoording van de deelvraag.
13