Moge de beste overtuigen, een onderzoek naar de klassieke ...

verwoording zowel tekst-intern als tekst-extern passend is. Allereerst moet de formulering
passen in de context –tekst-interne passendheid. Het afwisselen van informele en zakelijke
formuleringen in dezelfde passage is uit den boze. Er is sprake van tekst-externe passendheid,
wanneer de stijl goed aansluit op het betooggenre, het publiek en het deel van het betoog. Zo
is het bij een uiterst delicate kwestie van belang dat de redenaar niet te duidelijk is –zoals al
eerder is vermeld. Een spreker die veel grappen maakt bij een grafrede, wordt meestal ook
niet erg gewaardeerd.
De leer van de stijlsoorten onderscheidt drie niveaus van stijl in een betoog: de lage stijl, de
middenstijl en de hoge stijl. De lage stijl bevat weinig tot geen stijlfiguren en is daarom zeer
geschikt om te informeren. Het publiek zal namelijk niet meegevoerd worden door de
aantrekkelijke stijl en kan zich daarom volledig concentreren op de feitelijke boodschap van
de spreker. De lage stijl is erg geschikt voor de narratio en de argumentatio. De middenstijl
bevat al wat meer stijlfiguren, hetzij van een gematigde aard. Deze stijl is aantrekkelijk voor
het publiek dat door deze stijl vermaakt wordt. Deze stijl is voornamelijk terug te vinden in
het exordium en de digressio, maar soms ook in de narratio. Het gebruik van veel
meeslepende stijlfiguren karakteriseert de hoge stijl. Dit stijlniveau is niet alleen zeer
aantrekkelijk, maar werkt ook emotionerend. We vinden deze stijl dan ook terug in het
exordium, maar voornamelijk in de peroratio.
Nadat de redenaar de inhoud van zijn betoog gevonden, geordend en verwoord had, moest hij
de tekst uit het hoofd leren om deze uiteindelijk te kunnen voordragen. De voordracht is
laatste taak van de redenaar. In de klassieke Oudheid was een van de grootste uitdagingen
voor een spreker om met zijn stem een groot aantal toehoorders te bereiken. Bovendien zijn
klank en ritme ook erg belangrijk. Net als dichters, wijken de redenaars af van de normale
woordvolgorde ter wille daarvan, maar zij zorgen er wel voor dat zij niet dezelfde metra als
die dichters gebruiken. Moderne redenaars hebben het in dat opzicht veel gemakkelijker,
aangezien aan hen technische hulpmiddelen zoals microfoons ter beschikking staan. De
klassieke retorici besteedden veel tijd aan het geven van adviezen voor de presentatie. Deze
adviezen hadden niet alleen betrekking op het stemgebruik, maar ook op lichaamstaal. Van
vingerstanden tot wenkbrauwstanden en de beweging van de voeten: alle lichaamsdelen
kwamen hierbij aan de orde.
Ook de voordracht moet zo goed mogelijk aan de vier deugden correctheid, duidelijkheid,
aantrekkelijkheid en passendheid voldoen. Correctheid houdt nu in dat de spreker een
standaarduitspraak –dus zonder accent- moet hebben en wat betreft lichaamstaal moet hij zich
beschaafd gedragen. Duidelijkheid bereikt een spreker door een goede articulatie, voldoende
volume, een goed te volgen tempo en correct geplaatste klemtonen. De redenaar kan zijn
relaas ondersteunen met gebaren om de boodschap duidelijk(er) te maken. De voordracht is
aantrekkelijk, wanneer de spreker in tempo en toon afwisselt, oogcontact met het publiek
heeft, of er simpelweg goed uitziet. Daarnaast moet de voordracht ook passend zijn. Het moet
passen bij de rhetor zelf, bij het publiek en de gelegenheid. Wanneer een voordracht daaraan
voldoet, is deze extern passend. Een voordracht is intern passend wanneer stemgebruik en
houding in overeenstemming zijn met de passages die worden uitgesproken.
Nu hebben we een goed beeld van de klassieke retorica van de inventio tot en met de actio.
We hebben nu genoeg kennis om de twee rhetores erbij te gaan halen en hun werk onder de
loep te nemen.
12