Moge de beste overtuigen, een onderzoek naar de klassieke ...

Het schema van Hermagoras laat zien hoe een klassieke strafrede over het algemeen was
opgebouwd. Het was dus geen voorschrift waaraan redenaars zich moesten houden, maar
slechts een analyse van de meest toegepaste strategie van dispositio. Er waren natuurlijk ook
variaties op deze indeling: een advocaat kan bijvoorbeeld de narratio en de confirmatio laten
vervallen, omdat de aanklager het verhaal al heeft verteld en de aangeklaagde bovendien
slechts het ongelijk van de andere partij hoeft aan te tonen; daarom is een eigen confirmatio
ook overbodig.
Ook bij andere situaties vind je variaties op de strafrechtelijke indeling van het betoog. In
gelegenheidsredes lopen de narratio en argumentatio door elkaar heen. De spreker beschrijft
typerende voorvallen om zijn stelling te beargumenteren. In een politieke toespraak kan de
spreker bijvoorbeeld de narratio weglaten, want deze is niet genoodzaakt om een
uiteenzetting van een misdrijf te geven. De redenaar moet soms echter wel wat informatieve
passages toevoegen aan zijn betoog. Wanneer hij bijvoorbeeld pleit voor een verandering van
het beleid, moet hij het oude beleid beschrijven en zijn eigen voorstel uiteenzetten. Verder
dienen de emoties die in de peroratio van de strafrede worden opgeroepen, te worden
vervangen door ‘politieke emoties’, zoals vaderlandsliefde, maar ook bezorgdheid als het
voorstel tot beleidsverandering niet wordt aangenomen.
Nadat de spreker zijn inhoud geordend heeft, moet hij zijn gedachten nog verwoorden. De
manier waarop hij zijn argumenten onder woorden brengt, kan veel invloed hebben. Een
spreker die de juiste keuzes maakt in het verwoorden, kan succesvoller zijn dan een ander die
retorisch veel minder sterk is. Cicero zelf was er van overtuigd dat hij zijn succes als redenaar
meer aan zijn stijl dan aan zijn argumentatie te danken had. In principe kan ieder mens met
een gezond stel hersens wel een goede inhoud vinden en deze ordenen. Bij de verwoording
daarvan komt echter iets anders kijken: talent. De klassieke retorici zagen de elocutio dan ook
als het eigenlijke gebied van de retorica. De verwoording valt uiteen in twee delen: de leer
van de stijldeugden en de leer van de stijlsoorten.
De leer van de vier stijldeugden omvat vier eisen die aan de verwoording van een betoog
kunnen worden gesteld om het betoog zo effectief mogelijk te maken. Deze stijldeugden zijn
correctheid, duidelijkheid, aantrekkelijkheid en passendheid. Ten eerste moet een rede
taalkundig in orde zijn. Als dat immers niet zo is, doet dat afbreuk aan het ethos van de
spreker.
Ten tweede moet het publiek het betoog kunnen begrijpen om uiteindelijk overtuigd te
kunnen worden. Onduidelijkheid kan men vermijden door niet al te lange zinnen of
tangconstructies te gebruiken en door het gebruik van ‘moeilijke’ woorden te beperken.
Duidelijkheid is in een redevoering dus erg belangrijk, behalve als de boodschap erg gevoelig
ligt. Dan is het beter dat de redenaar niet al te duidelijk is.
Ten derde moet een redenaar ervoor zorgen dat de rede aantrekkelijk is voor het publiek om
naar te luisteren. Hij moet zijn gehoor blijven boeien. Een aantrekkelijke stijl helpt mee om de
aandacht vast te houden. Door beeldspraak en stijlfiguren te gebruiken kan de spreker het
publiek meevoeren en overtuigen. Hij moet er slechts op letten dat de vorm de inhoud blijft
volgen. Bij een kleine zaak passen bijvoorbeeld geen uitbundige stijlfiguren, maar wanneer
het landsbelang op het spel staat, zijn deze uitingen juist wel op hun plaats.
Naast het correct, duidelijk en aantrekkelijk formuleren van het betoog, moet de redenaar er
ook voor zorgen dat de rede passend verwoord is. Daarbij moet hij ervoor zorgen dat de
11