WATERVAL twee

Maar is de mop niet dood?
Dat is aantoonbaar niet waar. De mop leeft en op internet zijn talloze moppensites. Het is wel zo dat de mop sociaal is gezakt,
en dat is de reden dat veel academici denken dat de mop echt dood is. Hier zie je weer dat er heel weinig grensverkeer is tussen
hoog- en lager opgeleiden.
Een tweedeling in de humor?
Ja, en lager opgeleiden hebben het gevoel: bij ons is het leuker. Iedereen wil hogerop, maar niet als het over humor gaat, dan is
dat verlangen er niet. Op de televisie zien ze een typische vertegenwoordiger van de elitehumor als Freek de Jonge, en ze stellen
vast: dat is gewoon niet leuk. Ik heb mensen in mijn onderzoek die sociaal gestegen zijn, en die gemerkt hebben dat in de kringen
waarin ze zijn beland geen prijs wordt gesteld op moppen. Die hebben soms het idee dat ze iets zijn kwijtgeraakt. Ze vinden het
een beetje saai daar. Overigens is dat klassenverschil hier veel sterker dan in de Verenigde Staten, daar is de humor meer van
iedereen.
Maar is bijvoorbeeld André van Duin niet populair bij hoog en laag?
Hij is bij de lager opgeleiden heel populair, en voor alle moppentappers die ik sprak is hij een held. Bij sommige hoger opgeleiden
is het inderdaad bon ton om te zeggen dat hij heel goed is. Maar als je vraagt: wat doet hij dan? Dan weten ze het niet, of ze
komen aan met shows van heel lang geleden.
Er zijn dus twee humorstijlen?
Hoger opgeleiden stellen prijs op een zekere ambivalentie. Het moet niet al te duidelijk zijn dat het om humor gaat, de
presentatie moet ook niet te duidelijk humoristisch zijn. Dat is ook het eerste wat lager opgeleiden in verwarring brengt bij de
humor van Jiskefet of Arjan Ederveen. En verder moet humor voor hoger opgeleiden bij voorkeur kritisch zijn, of scherp. Leuk,
maar ook een beetje onaangenaam of verwarrend. Dat is allemaal erg in tegenspraak met de meer populaire varianten. Leuk is
daar gezellig, dus bij voorkeur alleen prettig.
De moppentappers die Kuipers sprak waren vrijwel allemaal mannen. Hebben mannen meer gevoel voor humor
dan vrouwen?
Er is weinig verschil tussen mannen en vrouwen wat betreft de waardering van humor. Het grote verschil is de publieke
performance, het is een kwestie van rolverdeling. Moppen zijn een mannengenre. Het vertellen van een mop is toch een soort
machtsgreep, het is riskant want je kunt afgaan. Het is competitief gedrag en dat hoort meer bij mannen dan bij vrouwen. Dat
kun je heel goed zien op verjaardagen, de moppensituatie bij uitstek. Een man vertelt een mop, een ander voelt zich uitgedaagd
en vertelt er ook heen, en dan krijg je een soort ronde. Vrouwen winnen er niets mee om zich daarin te mengen. Het is erg om
te zeggen, maar het is nog steeds zo dat een vrouw met een goed gevoel voor humor een vrouw is die lacht om de grappen die
mannen maken. Een man met een goed gevoel voor humor is iemand die anderen aan het lachen maakt. Dat is nog steeds de
maatschappelijke definitie.
Toch kun je wel kleine verschillen zien. Vrouwen hebben een voorkeur voor speelse humor, vrolijke grappen. Dat hoort erg bij
vrouwen en het huiselijk domein. Ze zijn meer gericht op persoonlijke banden en relaties, op nabijheid, ze zijn ook meer geneigd
tot zelfspot. Bij hoger opgeleiden zijn die verschillen tussen mannen en vrouwen weer minder, de humor is daar minder
uitbundig en minder statusgericht. De humor daar is vrouwelijker, is bezig te feminiseren.
En dan is er een groot verschil tussen jong en oud. Jongeren houden veel meer van harde humor dan ouderen. Harde humor is
goed - hoe jonger je bent, des te eerder je zo'n uitspraak zult doen. Het is voor een deel een kwestie van leeftijd, maar dat
verschil weerspiegelt ook de maatschappelijke verschuivingen van de afgelopen tientallen jaren. Wat in de jaren zestig als
baanbrekend gold, zoals het toendertijd fameuze Lurelei-cabaret, dat is verschrikkelijk beschaafd als je het nu terugziet. De
maatschappelijke grenzen zijn verschoven, en de humor schuift er achteraan. Tegelijkertijd is er ook een ontwikkeling in de
humor zelf, het gaat steeds verder, zie bijvoorbeeld cabaretier Hans Teeuwen, dat wordt soms ongemakkelijk en je vraagt je af
waar dat eindigt.
Hebben Amerikanen een ander gevoel voor humor?
Er zijn flinke verschillen, veel meer dan ik dacht. Voor Amerikanen is humor een positieve morele kwaliteit, iets waarmee je kunt
laten zien dat je een goed mens bent. Ze praten in bijna religieuze termen over humor. Humor is naast God hetgeen mij staande
houdt in het leven , zei een vrouw tegen me. Het is daar ook belangrijk om grapjes te maken over jezelf, om te laten zien dat je
jezelf niet groter maakt dan een ander. Amerikanen zijn veel meer geneigd dan Nederlanders om alles in morele termen te
duiden, dat zie je ook in de kunst, de literatuur en de politiek.
Ons idee dat humor hard en onaangenaam mag zijn bestaat daar ook niet. In Nederland is er humor die doelbewust
antimoralistisch is, het idee dat het goed is om aan de moraal te wrikken. Amerikanen houden niet van exclusieve humor. En seks
ligt heel moeilijk. Een ondeugende mop over een kind in een schoolklas die het in Nederland heel goed deed (zie kader) was in
Amerika echt een probleem. Aan de andere kant gaan Amerikanen weer veel gemakkelijker om met moppen die over etnische
verschillen gaan dan Nederlanders.
Wat vinden mensen een goede mop?
Je hebt grappen die je laten lachen tegen wil en dank, die grappig zijn, ook al zijn ze een beetje fout. Veel etnische grappen
hebben dat. En mijn onderzoek heeft aangetoond dat het helpt als een mop lang is, dan krijg je de mensen mee in het verhaal -
zowel hier als in de VS. Het wordt ook leuk gevonden als er verschillende dingen door elkaar lopen. Er is die mop over een man
die - naar gelang de versie van de mop - systematisch Turken, of Surinamers, of advocaten doodrijdt. Op een dag rijdt er een
priester met hem mee. De man ziet weer een Turk, Surinamer, of advocaat, wil hem doodrijden, maar bedenkt zich, er rijdt
immers een priester mee. Op het laatste moment wijkt hij uit. Maar als hij achterom kijkt, ziet hij toch een dode op de weg
109