Hoge rantsoenefficiëntie: veel extra rendement - boerentaal.nl

28
M ANAGEMENT
Lage melkprijzen en
hoge voerkosten
drukken het saldo in
de melkveehouderij.
Een beter resultaat
is mogelijk met een
hogere rantsoenefficiëntie,
veel melk
uit goed ruwvoer en
een lage veevervanging.
‘Bij wisseling van
kuilen zie je vaak
flinke schommelingen
in rantsoenefficiëntie.’
Hoge rantsoenefficiëntie:
veel extra rendement
Financieel-economisch adviseurs voorspelden
al in mei 2012 dat het rendement
van melkveehouders sterk onder
druk zou komen. De melkprijs is laag en
voer blijft onverminderd duur. Als de prijzen
van grondstoffen, bijproducten, ruw- en krachtvoer
stijgen, lopen de voerkosten op. Dan kijken
veehouders weer kritisch naar hun kostprijs
en stellen alles in het werk om hun koeien
efficiënter melk te laten produceren. “Maar eigenlijk
is scherp boeren altijd belangrijk voor
het rendement van melkveebedrijven. Er is veel
geld te verdienen met het optimaliseren van
het ruwvoermanagement en een lage veevervanging”,
stelt John Bruin van Hendrix UTD.
“Ook een efficiënte omzetting van voer naar
melk levert veel euro’s op. Melkveehouders
met intensieve melkveebedrijven die voer moeten
kopen, zijn daar al volop mee bezig. Veehouders
die voldoende grond hebben zijn vaak
minder gemotiveerd om de rantsoenefficiëntie
te verhogen, maar ook op deze bedrijven kan
het veel extra rendement opleveren.”
Een hoge rantsoenefficiëntie draagt bij aan
een hogere melkproductie per koe, waardoor
minder koeien nodig zijn om het quotum vol te
melken. Met name voor intensieve bedrijven is
dat belangrijk voor een hoge fosfaat- en stikstofefficiëntie.
Hendrix UTD rekende in 1998 voor het
eerst de rantsoenefficiëntie uit op bedrijven
waar dat mogelijk was. Een belangrijke voorwaarde
daarvoor is het kunnen wegen van alle
producten die in het melkveerantsoen gaan. Met
de introductie van voermengwagens en voerrobots
met weeginstallaties kunnen veehouders
meer zicht krijgen op het daadwerkelijk opgenomen
rantsoen. Tenminste, als veehouders hun
voermengwagen of voerrobot nauwkeurig laden
Boerderij MELKVEE 100 PLUS oktober 2012

en restvoer terugwegen via de voermengwagen,
of dit handmatig in de voercomputer invoeren.
Want een berekend rantsoen is nog geen geladen
en gevreten rantsoen.
Fokken op rantsoenefficiëntie
Het kengetal rantsoenefficiëntie, ook wel voerefficiëntie
genoemd, lijkt op het al veel langer
gebruikte kengetal voerconversie in de varkens-
en pluimveehouderij (het aantal kilo’s voer dat
nodig is per kilo groei). Het getal rantsoenefficiëntie
geeft voor melkvee weer hoeveel liters
meetmelk een koe of een melkgevende koppel
produceert per opgenomen kilo droge stof van
het totale rantsoen. Deze efficiëntie varieert
tussen bedrijven van 1,1 tot 1,7.
Ook de verschillen in voerbenutting tussen
koeien zijn groot. Volgens het Animal Breeding
and Genomics Centre in Wageningen is de geschatte
erfelijkheidsgraad van rantsoenefficiëntie
0,30. Oftewel: 30 procent van de variatie tussen
dieren is te verklaren door genetische aanleg.
Melkproductie heeft een vergelijkbare erfelijkheidsgraad,
en jarenlang fokken op melkgift lever-
Boerderij MELKVEE 100 PLUS oktober 2012
Rantsoenefficiëntie 0,2 omhoog bespaart €38.000
Hendrix UTD berekende
dat een bedrijf met 200
melkgevende koeien (9.000
kilo in 305 dagen) door verbetering
van de rantsoenefficiëntie
van 1,3 naar 1,5
jaarlijks €38.000 bespaart.
Uitgangspunten zijn kosten
voor ruwvoer- en bijproducten
van €0,12 per kilo droge
stof en krachtvoerkosten
van €25 per 100 kilo.
Het aandeel krachtvoer is
30 procent, ruwvoer 70
procent. De overige rantsoenkosten
(mineralen) zijn
€0,25 per koe per dag.
De totale voerkostenbesparing
van €38.000
(€297.000 min €259.000)
komt per koe neer op €95
voordeel per 0,1 punt rantsoenefficiëntie-verbetering.
13 hectare minder
Onderstaande berekening
toont dat bij een 0,2 punt
betere rantsoenefficiëntie
voor dezelfde melkproductie
bovendien 13 hectare
minder ruwvoer nodig is.
Beginsituatie: jaarrond
200 koeien aan de melk
(224 totaal aanwezig) bij
Efficiënt rantsoen, lage voerkosten
totale voerkosten melkgevende koeien afgezet tegen
rantsoenefficiëntie* (200 melkgevende koeien)
480
430
380
330
280
230
296
259
180
130
0
voerkosten melkgevende koeien, x €1.000
0,9 1 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6
rantsoenefficiëntie (kg melk/kg droge stof melkgevende koeien)
*) rantsoenefficiëntie = aantal liters meetmelk geproduceerd per opgenomen
kilo droge stof uit het totale rantsoen; bron: Hendrix UTD
de al veel vooruitgang op. Fokken op koeien met
een hoge rantsoenefficiëntie kan dus ook. De
verschillen in efficiëntie tussen koeien komen
voort uit verschillen in voervertering, of de efficiëntie
van benutting van het verteerde voer, of
beide. De intensieve veehouderij fokt al jaren met
succes op lage voerconversie; in de melkveehouderij
staat fokken op een efficiënte omzetting van
voer naar melk nog in de kinderschoenen.
Als een koppel gemiddeld 30 liter melk per
dag produceert, is een rantsoenefficiëntie van
1,4-1,6 goed. Hoe hoger het rantsoenefficiëntie-getal,
hoe beter koeien voer omzetten in
melk. Maar het kengetal is wel gebonden aan
een maximum: het is niet de bedoeling dat een
koe lichaamsreserves gaat gebruiken om melk
te maken. Bij veel krachtvoer in het rantsoen
stijgt de rantsoenefficiëntie automatisch, want
krachtvoer heeft een veel hogere energie- en
eiwitdichtheid per kilo dan ruwvoer. “Maar als
het melken van de laatste liters té veel krachtvoer
kost, is dat niet meer rendabel. Ook neemt
dan het risico toe dat koeien te veel conditie
verliezen, en dat vergroot weer de kans op zie-
1,3 rantsoenefficiëntie:
● In 365 dagen produceert
één koe 10.770 kilo melk
(= 9.000 kilo in 305 dagen).
● 10.770 kilo melk per 1,3
punt rantsoenefficiëntie =
8.285 kilo droge stof (ds)
voer per koe per jaar.
● Bij 30 procent krachtvoer
= 2.485 kilo ds × 200
= 497.000 kg ds = 565 ton
krachtvoer nodig.
● 70 procent ruwvoer =
5.800 kilo ds x 200 =
1.160.000 kilo ds ruwvoer
voor melkgevende koeien.
Rantsoenefficiëntieverbetering
1,3 naar 1,5:
● 10.770 kilo melk / 1,5
rantsoenefficiëntie = 7.180
kilo droge stof × 70 procent
= 5.025 kilo ds ruwvoer/koe/jaar
nodig x 200 =
1.005.000 kilo ds ruwvoer
voor melkgevende koeien.
● Dan is winst in ruwvoer
1.160.000 min 1.005.000
kilo ds ruwvoer = 155.000
kilo ds = 13 hectare ruwvoer
(bij 70 procent gras,
30 procent mais).
ke koeien en problemen met de vruchtbaarheid”,
stelt Bruin.
Veel voerfabrikanten nemen de rantsoenefficiëntie
mee in rantsoenberekeningen. Ook
Agrifirm doet dat op basis van de berekende
rantsoenen. “Dat is nog geen gevreten rantsoen,
dus wat minder nauwkeurig, maar het
geeft wel een indicatie of het rantsoen goed is
samengesteld en of het voer efficiënt wordt
omgezet in melk”, zegt Leo Tjoonk. Ook kan
een lage rantsoenefficiëntie een signaal zijn
voor diergezondheidsproblemen, zoals bijvoorbeeld
een BVD-besmetting in de veestapel.
M eer melk uit voer
Sec sturen op rantsoenefficiëntie is lastig, want
als deze laag is kan een veehouder niet direct
zien waar dat aan ligt. Verdere analyse van het
bedrijf is nodig om de oorzaken te achterhalen.
Het is wel zinvol om maatregelen te nemen
die het management verbeteren, want volgens
Hendrix UTD kan een 0,2 hogere rantsoenefficiëntie
bij een koppel van 200 melkgevende
koeien €38.000 opleveren (zie Rantsoeneffi- →
29

M ANAGEMENT
ciëntie 0,2 omhoog bespaart €38.000 ).
Wat in elk geval de rantsoenefficiëntie gunstig
beïnvloedt, is het melken van oudere, hoogproductieve
koeien. Per liter melk hebben deze naar
verhouding minder onderhoudsvoer nodig dan
jonge, laagproductieve dieren die nog groeien.
Gezonde en vruchtbare koeien zijn ook
belangrijk, want zieke dieren gebruiken een deel
van het voer voor de afweer, en een lange tussenkalftijd
kost wel voer maar levert geen melkdagen
op. Een hoog koecomfort, beperking van
hittestress en optimale voeding van met name
droge en verse koeien dragen bij aan een efficiënte
omzetting van voer naar melk. Smakelijke,
nauwkeurig uitgebalanceerde en goed gemengde
rantsoenen met voldoende structuur zorgen
voor een goede penswerking en vertering.
‘Efficiënter voeren scheelt €18.750 per jaar’
Melkveebedrijf Loohuis-Hagedoorn
verbeterde de rantsoenefficiëntie
van 1,22 naar 1,41 kilo melk per
kilo droge stof. Dat verhoogt het
rendement met €18.750 per jaar.
Meer melk uit het rantsoen halen tegen lagere
voerkosten, door verhoging van de rantsoenefficiëntie.
Dat was de belofte van Hendrix UTDdealer
AgriCombi Oost aan melkveehouders
Jeroen en Esther Loohuis. “Dat is uitgekomen.
De rantsoenefficiëntie is in 14 maanden van
1,22 kilo melk per kilo droge stof gestegen
naar 1,41”, zegt Jeroen Loohuis. Samen met zijn
vrouw Esther runt hij het Twentse veebedrijf.
De stijging van de rantsoenefficiëntie met 0,19
punt levert volgens rekenwerk van adviseur Henk
Maalderink per koe jaarlijks €150 extra op, dankzij
lagere voerkosten per liter melk en meer melk
per koe. Bedrijfsbreed is dat €18.750.
Met 40.000 liter melk per hectare is dit bedrijf
intensief. “We kopen 34 hectare mais via
een loonwerker. Die voert ook onze koeien,
om een hoge arbeidsproductiviteit te realiseren.
Omdat we voer moeten kopen,
zijn we erg gemotiveerd om de voerkosten
te verlagen en de rantsoenefficiëntie
te verbeteren. We
PROFIEL
Bedrijf: Jeroen Loohuis (41) en
Esther Hagedoorn (40), Geesteren
(Ov.); 125 koeien, 80 stuks jongvee.
35 ha (32 ha gras). Strategie:
Door efficiënter voeren
een gunstiger rendement
draaien.
“Bij wisselingen van kuil zie je vaak flinke
schommelingen in de rantsoenefficiëntie. Daaraan
zie je meteen dat de ruwvoerkwaliteit veel
invloed heeft op de omzetting van een rantsoen
naar melk”, zegt Tjoonk. “Veel melk halen
uit kwalitatief goed ruwvoer verbetert altijd de
resultaten; ook op bedrijven die door het toegepaste
voersysteem het basisrantsoen niet
kunnen wegen en niet weten wat de rantsoenefficiëntie
is. Aan melk- en voerprijzen verander
je weinig, maar veehouders kunnen wel sturen
op hoeveel ruwvoer ze van een hectare halen
en wat de kwaliteit van hun kuilen is.”
Ook is een betere benutting van krachtvoer
mogelijk door het toepassen van Dynamisch
Voeren. Circa 700 melkhouders in ons land passen
dit voersysteem toe, waarbij de individuele
Meer rantsoenefficiëntie verbetert het rendement sterk. Foto’s: Ronald Hissink
zien nu ook dat het veel rendement oplevert.”
Verse koeien starten rustig
Op het bedrijf komt de loonwerker zes keer per
week de koeien voeren met een zelfrijdende
voermengwagen. Het gemengde rantsoen
bestaat uit 73 procent mais en 27 procent
graskuil, aangevuld met tarwegistconcentraat
(8 kilo/koe/dag),
perspulp (3,6 kilo/koe/dag) en een
bedrijfsspecifiek eiwitrijk mineralenmengsel.
Via drie krachtvoerboxen
krijgen de koeien twee
krachtvoersoorten; daarvan kunnen
ze in totaal maximaal 7 kilo per
dag opnemen.
Voor een efficiënter
rantsoen is
onder meer de ruwvoer-krachtvoerverhouding
aangepast. “De krachtvoergift bij verse koeien is
4 kilo per dag verlaagd en oudmelkte koeien
krijgen iets meer. Zo stijgt de productie na afkalven
minder hard, maar ze is persistenter en blijft
hoger in de tweede helft van de lactatie. Dit levert
uiteindelijk meer melk per koe op.” Verder
is de mais droger en grover gehakseld dan voorheen.
Zo heeft het rantsoen meer structuur, en is
het minder snel. “Dat verbetert blijkbaar ook de
vertering en voerbenutting.”
Dankzij een hoge rantsoenefficiëntie kan de
maatschap erg scherp voeren. De krachtvoerkosten
daalden van €4,80 in 2010 naar €4,30
per 100 kilo meetmelk in 2011. De totale voerkosten
(inclusief bijproducten en gekocht en
eigen ruwvoer) bedroegen in 2011 slechts
€11,13 per 100 kilo meetmelk.
30 Boerderij MELKVEE 100 PLUS oktober 2012

Moderne voermengwagens met weeginrichting
geven inzicht in de daadwerkelijk door
de koeien opgenomen hoeveelheid voer. Foto:
Ronald Hissink
krachtvoergift per koe dagelijks wordt vastgesteld
aan de hand van de melkproductie, melkopbrengst
en krachtvoerkosten. Agrifirm en
ForFarmers werken met dit systeem. “Koeien
die krachtvoer goed omzetten in melk krijgen
meer krachtvoer, en koeien die dat niet doen
minder. Dat levert melkveehouders een besparing
van ongeveer €60 aan krachtvoerkosten
per koe op zonder melk in te leveren”, zegt
Tjoonk. “De meeste kilo’s melk tegen de minste
krachtvoerkosten produceren een goede voerstrategie,
zeker nu de melkprijs daalt en de
grondstofprijzen stijgen.”
Veevervanging
V erlagen van de veevervanging door preventieve
gezondheidszorg en juiste voeding is ook
een maatregel die financiële voordelen oplevert,
heeft Bruin becijferd. Als de veevervanging
op het bedrijf met de 200 melkgevende koeien
(zie Rantsoenefficiëntie 0,2 omhoog bespaart
€38.000) daalt van 30 naar 25 procent, kan de
jongveeopfok met 5 procent omlaag; daardoor
is 5,5 hectare minder grasland nodig. Op een
veestapel met 224 koeien en 30 procent vervanging
zijn 67 kalveren en 67 pinken nodig.
Voor deze 134 dieren is 342.400 kilo droge stof
(ds) ruwvoer (134 × 7 kilo ds/dier × 365 dagen)
nodig en dat betekent 33 hectare grasland.
Bij 25 procent veevervanging zijn 112 dieren
nodig, dat scheelt 22 dieren en 56.200 kilo droge
stof ruwvoer, oftewel zo’n 5,5 hectare grasland.
“Deze grond kan een veehouder dan benutten
voor bijvoorbeeld het aanhouden van
tien extra vaarzen, die hij nu goed kan verkopen.
Daarmee gaat – naast de kostenbesparing
op jongveeopfok – ook nog eens de post om-
Boerderij MELKVEE 100 PLUS oktober 2012
Bij afnemende marges op melkproductie kunnen veehouders hun
management verbeteren om efficiënter te melken. Adviezen.
Tips om efficiënt te melken
Zorg voor een hoge rantsoenefficiëntie
door het
rantsoen te optimaliseren
en ruw- en krachtvoer beter
te benutten. Dat kan
voor krachtvoer bijvoorbeeld
met het voersysteem
Dynamisch Voeren.
● Benut de grond maximaal
door goed ruwvoermanagement;
dat geeft
meer droge stof per hectare.
Op extensieve bedrijven
kun je grond en najaarsgras
dan benutten
voor opfok van vaarzen.
Op intensieve bedrijven is
dan minder aankoop van
voer nodig.
● Denk aan tijdige graslandvernieuwing,
dat kan
1,5 tot 2 ton extra droge
stof per hectare opleveren.
Meer opbrengst is ook
mogelijk door nauwkeuriger
te bemesten, de juiste
raskeuze voor gras en mais
en met verbetering van de
bodemvruchtbaarheid
zet en aanwas omhoog, en dat verbetert het
rendement aanzienlijk”, aldus Bruin.
Agrifirm besteedt ook veel aandacht aan een
goede jongveeopfok, met als doel lagere opfokkosten
per 100 kilo melk en een langere levensduur
van melkvee. Tjoonk: “We zetten in elke
leeftijdsfase specifieke rantsoenen in voor een
goede pensontwikkeling en een hoge groei, zodat
de dieren op 24 maanden kunnen afkalven.
Dat levert meer melk op, en de koeien gaan bij
een goede jeugdontwikkeling langer mee.”
Tjoonk vindt dat het financieel nogal wat
uitmaakt of koeien drie of vier lactaties meegaan:
“Een vaars heeft aan opfok toch ongeveer
€1.400 gekost. Of je dat deelt door 30.000 of
40.000 kilo levensproductie, maakt een verschil
van 1,2 cent aan opfokkosten per liter melk.
Dan tel ik nog niet de hogere rantsoenefficiëntie
van oudere koeien mee.”
Bij krappe marges op melkveebedrijven is
het zaak om eerst de kosten goed in beeld te
brengen. Uit de financiële boekhoudingen van
(compost, bekalken, groenbemesters,
organische
mest).
● Verbeter de kwaliteit van
het ruwvoer door op de
juiste momenten gras te
maaien en mais te oogsten
en te zorgen voor een
goed in- en uitkuilmanagement
(voorkom broei).
● Bereken of melk leasen
nog wel uit kan. Bij lage
melkprijzen en hoge voerprijzen
kan het financieel
beter uitpakken om geen
extra melk te leasen.
● Stoot bij lagere saldo’s
en quotumoverschrijding
het minst renderende vee
af als het in de bedrijfsstrategie
past, ook al omdat de
vleesprijzen nu gunstig zijn.
● Verhoog de gezondheidsstatus
van de veestapel. Alleen
gezonde koeien produceren
efficiënt melk. Dat
kan onder meer door met
vaccinaties vrij te worden
van dierziektes als BVD,
IBR en leptospirose. Ook
goed op de behoefte voeren,
met name bij koeien
rond afkalven en verse
koeien, zorgt voor gezonde
en productieve dieren.
● Houd niet meer jongvee
aan dan nodig voor vervanging
van de veestapel.
Dat is zeker effectief op intensieve
melkveebedrijven
(te weinig ruwvoer en
mestafzetprobleem).
● Verhoog de gemiddelde
leeftijd van de veestapel,
want oudere koeien produceren
efficiënter melk
dan vaarzen.
● Verhoog de productieve
levensduur van uw koeien
door goede voeding, voldoende
vers water, huisvesting
en verzorging. Als
koeien wat minder melk
produceren en daardoor
beter in conditie blijven en
één lactatie meer meegaan,
levert dat veel extra rendement
op.
Bij kuilwisselingen schommelt de rantsoenefficiëntie
vaak sterk. Foto: Jan Willem Schouten
bedrijven blijkt elk jaar weer dat de verschillen
in kostprijs per liter melk tussen bedrijven
groot zijn. Daar valt nog veel te winnen, en dat
begint bij scherper voeren en boeren. Dat is
mogelijk, want het jaar 2009 liet zien dat als de
nood hoog is, veehouders daadwerkelijk meer
melk uit eigen ruwvoer produceren.
Janet Beekman
31