Toelichting - Gemeente Terneuzen

Koewacht een kapel gesticht ten behoeve van de geheel katholieke bevolking van de
grensstreek. Pas in 1912 werd op Nederlands grondgebied een R.K.-kerk gebouwd.
Overslag kent een zeer oude historie. De oudste gegevens in de archieven zouden
dateren uit de vroege middeleeuwen, van het jaar 780. Het was een welvarend dorp
van vissers en kooplieden. Op de plaats waar nu de grens loopt, stichtte men een
handelspost waar de goederen uit de schepen werden overgeladen in kleinere
vaartuigen die verder het binnenland invoeren. De goederen uit schepen die via de
Axelsche Soetevaart of het Axels Vaardeken in de richting van het Belgische
Wachtebeke naar Gent voeren werden overgeslagen met een hijskraan, zoals ook het
wapen van deze voormalige gemeente laat zien.
De plek van Zuiddorpe wordt in 1236 als parochie vermeld. Oorspronkelijk heette de
nederzetting Moere. Deze naam duidt op het veen dat gewonnen werd als brandstof en
voor de zoutwinning. De zout- en turfwinning zorgden brachten veel welvaart, maar
zorgden er ook voor dat bijna het volledige veenlandschap werd afgegraven. Later
komt ook de naam Nieuwerkerke voor. De huidige naam Zuiddorpe (Sudorp) bestaat
nog niet zo lang. De naam is ontleend aan het feit dat het dorp ten zuiden van de stad
Axel ligt. Men had in het gebied van Zuiddorpe behalve de dorpskerk ook nog een aan
St.-Anna gewijde kapel, alsook een kapel te Moere.
Op basis van al eerder gedane vuursteenvondsten uit de vroege prehistorie en de
bodemkundige situatie met een dagzomende dekzandrug kan al op voorhand gesteld
worden dat het bestemmingsplan „Koewacht-Overslag-Zaamslag‟ bijzondere
archeologische waarden herbergt. Het historische wegenpatroon en de
nederzettingsstructuur volgen het patroon van de oude dekzandrug. Daarnaast bevat de
oude kern van Zuiddorpe belangrijke resten uit de late middeleeuwen en zijn vooral
direct ten noorden van het bestemmingsplan diverse vestingwerken bewaard gebleven.
Binnen de grenzen van bestemmingsplan bevinden zich echter geen terreinen met een
vastgestelde archeologische waarde volgens de Archeologische Monumentenkaart
(AMK).
Wel bevinden zich twee AMK-terreinen grenzend aan het bestemmingsplan
„Koewacht-Overslag-Zaamslag‟, die van waarde kunnen zijn voor het
bestemmingsplan. Het betreft een terrein van hoge archeologische waarde (AMKterrein
13790) met resten van klooster Ter Hagen uit de late middeleeuwen. Het
klooster van de Cisterciënzerorde kwam tot stand door giften van de gravin van
Vlaanderen en de heren van Axel. De abdij kwam tot grote bloei en bezat in de wijde
omtrek veel landerijen en moergronden. Het klooster had in de Tachtigjarige Oorlog
veel te lijden, werd herhaaldelijke zwaar beschadigd, weer hersteld, doch uiteindelijk
dermate verwoest dat de nonnen vertrokken en het klooster tot de ondergang was
gedoemd. Het andere AMK-terrein is een terrein van hoge archeologische waarde
(AMK-terrein 11356), de Monnikenhof, de resten van het hof van de Heren van
Moere. Het kasteel werd in 1516 ingericht als mannenklooster. Wellicht werd toen het
voormalige kasteel omgevormd tot woon- en gebruiksruimten bij de boerderij.
Op basis van de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) kan gemeld
worden dat voor grote delen van het bestemmingsplan „Koewacht-Overslag-Zaamslag‟
een hoge en middelhoge verwachting geldt. Dit betekent dat de kans op het aantreffen
van archeologische resten groot tot middelgroot is (zie kaart 13).
36