Ontdekkingstocht langs de cultuurmijl - Volksuniversiteit Enschede

Evaluatie
“Ontdekkingstocht langs de cultuurmijl”
deel 2
Een cultuurparticipatieproject voor bijzondere doelgroepen mogelijk gemaakt
met een subsidie van de Gemeente Enschede
Met dank aan de VUE docenten voor hun deskundige inzet en bijdrage aan
deze evaluatie:
Hannie Kaarsmaker
Jet Broekstra
Madeleine Snuverink
Marijke Obdeijn
21 maart 2011 / Astrid Beltman / stafmedewerker VUE

Inhoud
1) De cultuurmijl dichterbij SIVE
Een groep van twintig vrouwen van SIVE met zeer diverse achtergronden en nationaliteiten
heeft kennis genomen van de begrippen kunst en cultuur en een bezoek gebracht aan
Concordia CBK. Zij hebben ook zelf ervaringen opgedaan met het maken van kunst.
2) Cursus Weblog maken
Een groep van dertien vrouwen van SIVE met zeer diverse achtergronden en nationaliteiten
heeft geleerd wat een weblog is en waarvoor je het kunt gebruiken. Vervolgens heeft de
groep een eigen “Ontdekkingstocht langs de cultuurmijl” weblog gemaakt.
3) Kaart (A5 formaat) van het Markeringspunt
Jet Broekstra heeft voor de VUE een kaart ontworpen van het project ‘Ontdekkingstocht
langs de cultuurmijl’. Het markeringspunt aan de zijgevel van het gebouw van VUE en SIVE
vormt het onderwerp van de kaart. De kaart kan worden ingezet voor promotiedoeleinden.
4) Cultuurkick
Drie groepen Jonge moeders in de leeftijd van 15 tot 23 jaar, allen single moeder van een
kindje tot 1 jaar hebben kennis genomen van de begrippen kunst en cultuur en een bezoek
gebracht aan Tetem Kunstruimte, het Rijksmuseum Twenthe en museum De TwentseWelle.
Zij hebben ook zelf ervaringen opgedaan met het maken van kunst.
5) BalanSzorg ontdekt de cultuurmijl
De bezoekers van BalanSzorg, de dagopvang voor Turkse ouderen leven zeer geïsoleerd en
spreken slecht Nederlands en juist daarom is het een uitdaging hen te betrekken bij de kunst
en cultuur in Enschede en de cultuurmijl. Zij hebben vier culturele instellingen bezocht en zelf
ervaringen opgedaan met het maken van muziek en kunst.
6) Cultuurmaatjes ontdekken de cultuurmijl
Een groep samengesteld uit deelnemers van het ‘ Taal aan Huis’ traject en het
Loodsenproject’ (Alifa) en deelnemers die via inburgering van de DCW geworven zijn hebben
vier instellingen aan de cultuurmijl bezocht en zelf ervaringen opgedaan met muziek en kunst
maken. Het betrof een groep van totaal 27 personen van 12 verschillende nationaliteiten.
2

De cultuurmijl dichterbij…
Deelnemer: “Vanaf nu kijk ik met meer interesse naar kunst en cultuur. Ik ben erachter gekomen dat
ik een beetje talent heb; kunsttalent.”
Een cursus van twee
bijeenkomsten op 10 en 17 juni
2010, bij het Centrum voor
Beeldende Kunst (CBK) aan de
Langestraat 56 te Enschede.
Doel van de cursus
deelnemers (een
Interculturele vrouwengroep
van SIVE) weten wat het CBK
doet op het gebied van
kunst en cultuur.
deelnemers krijgen meer
inzicht in de begrippen kunst
en cultuur in relatie tot hun
eigen land van herkomst.
deelnemers gaan zelf aan de
slag door het beschilderen
van een serviesstuk onder
begeleiding van een
kunstenaar.
Twintig vrouwen uit hebben
deelgenomen aan de cursus.
De cursus werd begeleid door een kunstenaar (Persheng Warzandegan) en een docent van de
Volksuniversiteit Enschede (Hannie Kaarsmaker).
In samenspraak met de stafmedewerker van de Volksuniversiteit (Astrid Beltman) en een
medewerker van het CBK (Liesbeth Leerkotte) kwam het programma tot stand.
Eerste bijeenkomst
Hannie introduceert de cursus aan de hand van een foto van een sculptuur in de openbare ruimte
van Enschede aan de Meteorenstraat. Het is van Persheng Warzandegan, de kunstenaar die ook deze
workshop zal begeleiden.
Hannie stelt de vraag: Stel je een stad voor zonder kunst en cultuur…
Zij wijst ook op de website: www.24uursmuseum.nl., waarop deze sculptuur van Persheng te zien is.
Hierop reageren een paar deelnemers. Toevallig is een deelnemer bekend met dit werk. Zij ging er als
vrijwilliger vaak naar toe met bewoners van een verzorgingshuis. Ook worden voorbeelden getoond
van andere kunstwerken.
Verder krijgen de deelnemers vragen voorgelegd waarop zij de tweede les mogen reageren,
schriftelijk of mondeling.
3

Graag uw reactie op het volgende:
1. Ik kijk naar kunst met de ogen van mijn ‘moeder’ of anders gezegd: hoe ik naar kunst kijk, hoe
ik kunst beleef wordt bepaald door mijn afkomst. Mijn familie, mijn vrienden, mijn land….
2. Met kunst is er meer balans in mijn leven. Het hoort bij mijn dagelijkse voeding.
3. Dit is mijn advies over het CBK aan vrienden, familie en bekenden.
4. Ik kom hier graag terug. Ja/nee
Persheng vervolgt deze bijeenkomst met de vraag of de
deelnemers in groepjes van 4 door het gebouw willen lopen
en een kunstwerk uitkiezen dat indruk op hen maakt.
Gekozen kunstwerken worden met de hele groep besproken
en voorzien van aanvullend commentaar van Persheng. De
keuzes zijn gevarieerd: van schilderstukken tot een sculptuur.
Net zo gevarieerd is hun begeleidend commentaar. Op deze
manier ervaren de deelnemers hoe kunst geïnterpreteerd kan
worden, welke stijlen er zijn (bijvoorbeeld surrealisme,
kubisme), de begrippen concreet en abstract, en dat kunst
ook verschillende emoties kan oproepen. Sommige gekozen
werken roepen herinneringen op uit hun land van herkomst.
4

In het tweede deel van de les gaan de deelnemers zelf aan de slag met het maken van een schets van
de afbeelding die zij gaan maken op het serviesstuk.
Persheng geeft enige mogelijkheden aan: vanuit je kennis van symbolen uit eigen land en cultuur, je
fantasie of andere herinneringen.
Na afloop heeft elke deelnemer een schets gemaakt die de tweede bijeenkomst als voorbeeld
fungeert voor het schilderen met porselein verf op een serviesstuk.
5

Tweede bijeenkomst
Liesbeth Leerkotte, medewerker van het CBK geeft extra informatie over het CBK. Sommige
deelnemers zijn thuis van gedachten veranderd wat hun schets betreft en hebben zelf nieuwe
gemaakt, waar ze meer tevreden over zijn.
Deelnemer uit China: ‘Ik houd van Bonsai bomen. Het is Japans en ik heb thuis zo’n boom.’
Irak: ‘De roos is een bloem, die in mijn land veel voorkomt. Het is mijn favoriete bloem, maar niet
makkelijk om te schilderen.’
Italië: ‘Dit is de eerste keer dat ik schilder. Ik houd van bloemen.’
Curaçao: ‘Mijn inspiratiebron is de Flamboyan; een rood bloeiende boom op Curaçao. Mijn
grootvader heeft deze boom geplant. Hij bloeit 4 keer per jaar. Dan verliest hij alle bladeren, maar
nieuwe bladeren en bloemen ontstaan weer opnieuw. Nog steeds genieten wij van deze boom.’
Mexico: ‘Ook in mijn land/cultuur zijn bloemen geliefd.’
Polen: ‘Een reiger op het dak van je huis betekent voorspoed en geluk.’
Nederland: ‘In 1983 ben ik 6 weken in Israel geweest. Deze reis heeft veel indruk op mij gemaakt.
Vandaar dat ik deze Davidsster teken met daar omheen een boom voorzien van zichtbare wortels en
de kruin die voor mij balans in het leven symboliseert.’
Polen: ‘Fruit. Als kind was ik dol op fruit. Vooral kersen, die bij ons in de boomgaard groeiden.’
Irak: ‘Uitgebloeide paardenbloemen; het doorzichtige witte bloeisel spreekt mij aan.’
Irak: ‘Palmbomen komen veel voor in mijn land. Aan deze boom groeien dadels.’
Libanon: ‘Bloemen herinneren mij aan mijn kindertijd, toen wij vaak in het weiland speelden.’
6

Reacties op de vragen uit de eerste bijeenkomst
1. Kunstbeleving…
- kunst bekijken/ beoordelen is soms
moeilijk.
- hoe ik naar kunst kijk, bepaal ik zelf.
- ik kijk naar kunst met de ogen van mijn
hart.
- mijn afkomst heeft invloed op de
manier waarop ik naar kunst kijk.
- ik heb hier mijn eigen talent voor kunst
maken ontdekt.
- mijn land, mijn gevoel komt in
Nederland.
- in mijn land is het belangrijk uitdrukking
te geven aan je leven en de
geschiedenis.
- hoe ik kijk, wordt ‘overal ter wereld’ bepaald.
2. Meer balans…
- ja.
- vanaf nu kijk ik met meer interesse naar kunst en cultuur; ik ben er achter gekomen dat ik een
beetje talent heb. (kunsttalent).
- kunst, zowel schilderen als handwerken voegen iets toe aan mijn leven.
- ik ben ontzettend tevreden, vooral in de gemeente Enschede.
- heel mooi om zelf te schilderen; het was voor mij de eerste keer.
- de natuur helpt mee om balans te vinden.
- kunst hoort niet direct bij mijn dagelijkse voeding
- kunst hoort voor 50% bij mijn dagelijkse voeding
- het geeft een fijn gevoel.
- ik heb nog nooit zo geschilderd; mooi!
3. Ik beveel het CBK aan bij mijn familie,
vrienden en bekenden…
- kom kijken!
- goede adviezen tijdens de les.
- erg leuk om aan vrienden te laten zien;
mooi en een goede activiteit.
- zegt het voort.
- is gezellig en leuk.
- mijn advies over het CBK is zeer goed.
- leerzaam, ontspannend, gezellig en
leuk.
7

Cursus Weblog maken over de ervaringen met de cultuurmijl
Doelgroep
Alle vrouwen die deelnamen aan ‘Ontdekkingstocht langs de cultuurmijl’ deel 1 en nog drie
“meegebrachte” cursisten. Totaal 13 deelneemsters van 8 verschillende nationaliteiten.
Jet Broekstra is hun docent. In samenspraak met de stafmedewerker van de VUE Astrid Beltman en
een medewerker van het SIVE, Khadija Amrani, kwam het programma tot stand.
Cursusduur
Vier bijeenkomsten op 16 , 23, 30 september en 7 oktober 2010. Elke bijeenkomst duurt 2,5 uur.
Doel van de cursus
De deelneemsters weten wat een weblog is en hoe je ervaringen hierop kunt plaatsen en
met anderen kunt delen. Vervolgens gaan zij hun eigen Weblog van ‘Ontdekkingstocht langs
de cultuurmijl’ bouwen.
De deelneemsters kunnen links plaatsen naar andere webpagina's die relevant of interessant
zijn èn het weblog laten zien aan hun familie in het land van herkomst. Zo maken ook
mensen in andere landen via de weblog van ‘Ontdekkingstocht langs de cultuurmijl’ kennis
met de cultuurmijl in Enschede. Betrokken partijen kunnen de weblog ook aan hun eigen
website linken.
De deelneemsters leveren de teksten en afbeeldingen die er op komen. Het is de bedoeling
dat ook van de andere activiteiten ervaringen op het weblog geplaatst gaan worden.
Link naar het Weblog van ‘Ontdekkingstocht langs de cultuurmijl’
http://www.vuesivecultuurmijl.blogspot.com
Alle dames: “Wij maken een team weblog omdat we met een bont gezelschap zijn en er misschien
overzeese familieleden mee willen kijken en leven met wat er hier in Enschede gebeurt
(is). In woord en beeld.”
8

Kaart met foto’s markeringspunt cultuurmijl
Jet Broekstra heeft in deel 1 samen met de groep foto’s gemaakt en deze foto’s heeft zij verwerkt tot
tien grote foto’s die onderdeel uitmaken van het markeringspunt. Deze foto’s waren het waard om
meer mee te doen. Dankzij de subsidie van de gemeente hebben VUE en SIVE nu een prachtige kaart
op A5 formaat (1000 stuks) ter promotie van . Inmiddels zijn hiervan al vele de wereld in gezonden…
Ontwerp kaart: Jet Broekstra
9

Cultuurkick - Jonge moeders ontdekken de cultuurmijl
Doelgroep
Jonge moeders in de leeftijd van 15 tot 23 jaar, allen single moeder van een kindje tot 1 jaar. Zij
krijgen hulp en begeleiding van een trajectbegeleider van Alifa in opvoedingsondersteuning,
budgetteren, assertiviteitstraining en toeleiding naar een opleiding of werk.
Docenten
Terphoes: Marijke Obdeijn, Toekomstgroep: Hannie Kaarsmaker en Laares: Madeleine Snuverink. In
samenspraak met de stafmedewerker van de VUE Astrid Beltman en een medewerkers van de
culturele instellingen kwam het programma tot stand. Voor Tetem was dat Sandra Chudoba, voor de
TwentseWelle Loes Schippers en voor het Rijksmuseum Twenthe Astrid Beltman en Martine
Zwarteveen.
De beginsituatie
Voor deze meiden is een bezoek aan culturele instellingen geen vanzelfsprekendheid. Ook zelf kunst
maken is voor hen geen vertrouwde bezigheid. Alifa heeft voor cultuurparticipatie gekozen, omdat
zij van mening is dat dit onderdeel een aanvullende bijdrage kan zijn binnen het traject dat de
meiden doorlopen: onder meer een bredere kijk op de samenleving, kennis nemen van cultuur,
ontwikkeling eigen creativiteit en wat dit in positieve zin kan betekenen voor hun verdere leven en
dat van hun kinderen.
Cursusduur
10 Jonge moeders van ‘t Terphoes: vier bijeenkomsten op dinsdagochtenden 2, 9, 16 en 23
november 2010 van 10.00 – 12.00 uur. Docent: Marijke Obdeijn.
7 jonge moeders beter bekend als de Toekomstgroep: drie bijeenkomsten op donderdag 4, 11, 18
november 2010 van 13.00 – 15.00 uur. Docent: Hannie Kaarsmaker.
11 Jonge moeder van buurthuis Het Laares: vier bijeenkomsten op vrijdagochtenden 19 en 26
november en 3 en 10 december 2010 van 10.00 – 12.00 uur. Docent: Madeleine Snuverink.
Doel cursus
Deelnemers hebben meer kennis van het begrip cultuur in de breedste zin van het woord.
Uitgangsdefinitie is die zoals die ook door UNESCO is geformuleerd.
Cultuur is alles wat door menselijk handelen is gemaakt, dus alles behalve ongerepte natuur.
De sociologische betekenis `de leefstijl van een samenleving, samengesteld uit een mix van
subculturen met hun geloven, gewoonten en gebruiken.´
Aan de leefstijl van een groep of gemeenschap ontlenen mensen hun identiteit. Voor inzicht in
leefstijl kunnen we teruggrijpen op tradities, overleveringen en het materiële culturele erfgoed.
In de klassieke, meest gebruikte definitie omvat cultuur de kunsten, het culturele erfgoed en de
media. Concreet is het doel:
Deelnemers krijgen meer inzicht in het begrip kunst als onderdeel van de cultuur.
Deelnemers leren zelf een kunstwerk te maken. Zoals een korte film en een schilderstuk.
Deelnemers hebben meer kennis en informatie over culturele instellingen in de stad en kunst in
de openbare ruimte.
Deelnemers kunnen reflecteren op hetgeen ze ervaren en gedaan hebben in deze cursus.
10

Verslag jonge moeders, ’t Terphoes en Laaresgroep
Aan de slag bij Tetem
De deelneemsters hebben een door de docent opgestelde opvattingenlijst over kunst ingevuld (doel
is om aan het eind te kijken of deze beeldvorming veranderd is). De docenten geven een korte
inleiding in de vorm van uitleg over Kunst. Wat verstaan de meiden onder Kunst? Wat verstaan ze
onder Cultuur en waarom zijn die zo nauw met elkaar verbonden? De workshop bij Tetem
Kunstruimte werd op een "active learning” manier gegeven, dat kwam op beide VUE docenten
steeds wat ongestructureerd en rommelig over, maar de groep pakte dat juist heel goed op en ging
enthousiast met elkaar aan de slag. VUE docenten hebben hun deelnemers daar dan ook uitbundig
voor gecomplimenteerd. Bij beide groepen werden de gemaakte filmpjes vol trots getoond! Het
accent ligt bij Tetem vooral op doen en ondergaan en minder op de uitwisseling daarover.
Naar het Rijksmuseum Twenthe
Begonnen bij "oude kunst " om daarna vanuit een bepaalde context abstracte kunst te bekijken. De
museumdocent had als thema "kleuren " en in die zin vertelde ze ook over de schilderijen en liet ze
de meiden ook kijken. De spanningsboog van de deelneemsters bleek op een gegeven moment op
zijn eind en het bleek lastig te zijn te blijven luisteren. Ook bij de inleiding van de workshop
"schilderen " (na de rondleiding) bleek dat ze gewoon meer zin hadden om aan de slag te gaan i.p.v.
te luisteren. Het Rijksmuseum Twenthe is voor deze groep nog iets teveel een ver van mijn bed show.
Evaluatie jonge moeders, Toekomstgroep
De werkvorm
Deelnemers werden uitgenodigd plaats te nemen op stoelen die door Hannie bewust in
kringopstelling zijn neergezet i.v.m. oogcontact en meer interactie. Na het rondje voorstellen begon
Hannie met te zeggen dat haar insteek voor deze drie dagdelen vooral die van GENIETEN is,
GENIETEN van kunst en cultuur.
Hannie laat een schilderij zien (poster formaat) gemaakt door een basisschool leerling, groep 5.
Er staan grote verschillende kleurrijke vissen op afgebeeld in helder blauw water. Hannie begin met
een stelling: “In elk mens schuilt een kunstenaar.” Kinderen op zeer jonge leeftijd maken vaak heel
kleurrijke schilderijen. In het begin zijn het kleurrijke abstracte werken, die later ook meer concreet
ingevuld worden. Kinderen mogen met hun vingers verven en naarmate de motoriek zich meer
ontwikkelt met ander materiaal. Ik wijs alvast op de komende schooltijd van hun kinderen. Dat het
leuk is om deze ontwikkeling van kinderen te volgen en hen daarbij ook positief te waarderen en te
stimuleren .Dat het wellicht een idee is om deze kunstwerken op te hangen in een wissellijst. Kortom
kunst met een kleine k. Vervolgens vraagt Hannie wat zij zich kunnen herinneren van hun eigen
schooltijd waar het gaat om creatieve vakken zoals tekenen, schilderen, kleien, timmeren, knutselen,
dansen…..Er volgt nauwelijks een reactie. De groep jonge moeders is erg afwachtend en zwijgzaam
en met hun lichaam laten een paar deelnemers merken dat ze het allemaal maar niks
vinden…Kortom bij sommigen is de weerstand van hun gezichten af te lezen. Behalve een deelnemer
die het leuk vond om te zingen, wat zij nu ook nog steeds doet. Ze zingt in een band.
Het gesprek wordt vervolgd met info over hoe de cultuur zich in ons dagelijks leven manifesteert.
Dat je met je kleding laat zien wat jouw stijl is en in hoeverre je je laat leiden door trends. Reactie
deelnemer; “Ik draag de kleding en schoenen die ik zelf leuk vind; ook wat betreft accessoires;
oorbellen, haarstijl, mak- up etc. en niet door wat toevallig in de mode is”
Hannie complimenteert haar met haar stellige, eigen visie op stijl van kleden. Verder is de groep erg
afwachtend en er is weinig respons op de gestelde vragen.
11

Aan de slag bij Tetem
Hannie introduceert Merlin en Alina, kunstenaars en begeleiders van de workshop film maken.
Merlin geeft een presentatie van een deel van zijn werk m.b.v. de beamer. Over kunst met beeld en
geluid. Heel groot op de muur geprojecteerd. Grote glasplaten die met veel lawaai op een explosieve
manier vernield worden. Bij dit onderdeel is er weinig interactie met de deelnemers. Cursisten kijken,
maar stellen geen vragen en worden hier ook niet toe aangemoedigd door de kunstnaar. Dat is
jammer.
Vervolgens mogen de jonge moeders per tweetal met een camera op stap. Ze krijgen korte camera
instructie en de opdracht is: ga iets filmen en zet daar een geluid onder.
Sommige meiden gaan naar buiten, anderen laten zich in het gebouw inspireren.
Na een kwartier worden de gemaakte samples, na een korte computerinstructie, door henzelf aan
elkaar geplakt. Aan hen om te selecteren wat zij willen laten zien.
Ze pikken de instructies snel op en aan het eind van de les worden de filmpjes aan elkaar getoond.
Elk tweetal krijgt applaus! Iedereen zegt dat zij het uiteindelijk toch leuk gevonden hebben.
Naar het Rijksmusuem Twenthe
De museumdocent stelt zich voor en vertelt het programma van die ochtend. Zij voert de
deelnemers is langs hooguit 5 landschapskunstwerken in het museum en laat hierbij de ontwikkeling
zien door de eeuwen heen. Van heel oude kunst tot moderne kunst. Zij geeft aan dat ook de oude
meesters met hun werk aan het photoshoppen waren. Het valt de deelnemers op dat er constant
een suppoost van het museum in de buurt is. Dit wordt verklaard en vervolgens volgen er vragen
over de waarde van sommige kunstwerken.
Na deze rondleiding praten we in het atelier na over wat zij gezien hebben. Even later schuift de
directeur van het museum, Lisette Pelsers aan. Zij is uitgenodigd door Astrid Beltman om kennis te
maken met deze bijzondere groep bezoekers. Lisette vraagt wat de jonge moeders van het museum
vinden. Opnieuw vertelt een deelnemer dat zij niets met kunst heeft en dat de rondleiding haar
weinig doet. Anderen kunnen wel aangeven wat zij mooi vonden. Een deelnemer ziet duidelijk het
vakmanschap van die oude meesters, anders dan die bij de moderne kunstenaars. Het blijkt opnieuw
dat de smaken verschillen. De directeur voegt toe dat zij als 15 jarige ook wars was van musea en dat
zij toen weigerde om de auto van haar ouders uit te stappen, toen die haar probeerden te verleiden
om voor de zoveelste keer ‘kunst’ te bekijken. Hierover stelde Hannie haar de vraag:
“Hoe is het dan gekomen dat u nu zo’n gepassioneerd museumdirecteur geworden bent?”
De vraag overvalt haar en ze kan er op dat moment niet echt een duidelijk antwoord op geven.
Hannie voegt hier aan toe dat dit bewijst dat je smaak in de loop der tijd kan veranderen. Dat het
bijvoorbeeld heel goed mogelijk is dat ook de kinderen van deze jonge moeders heel andere dingen
leuk gaan vinden dan zij zelf. En hoe ga je daar dan mee om? Respectvol of afwijzend?
Denk ook aan je liefde voor bepaalde muziek. Een deelnemer voegt toe dat zij thuis alleen maar
Nederlandstalige muziek draait…. Verder vertelt Lisette Pelsers nog iets over het ontstaan van het
Rijksmuseum Twenthe. Een deelnemer merkt op dat er deze ochtend zo weinig bezoekers in de zalen
waren. Kan dit museum wel uit? Het aantal bezoekers voor dit museum blijkt mee te vallen. De
toegangsprijs vinden de deelnemers behoorlijk hoog. Ze vinden het stom dat het museum maar tot
18 jaar gratis is. Het is duidelijk dat het gesprek met de directeur lang genoeg geduurd heeft en dat
het tijd wordt voor actie.
De museumdocent van de workshop schilderen geeft de opdracht: “schilder iets met een nieuwe
schildertechniek” en ze illustreert dit met een boek van een kunstenaar die deze stijl toepast in zijn
werk. Het laten vallen van verf op het doek, waardoor meer druppels en daaruit voort vloeiende
lijnen ontstaan. Deelnemers mogen ook gebruik maken van verfrolletjes. Op deze manier wil de
12

museumdocent hen een nieuwe manier van schilderen laten ervaren en ook hoe het is om meer
abstracte kunst te maken. Zij benadrukt dat ze graag wil dat de dames iets maken wat zij vooral zelf
leuk vinden.
Er heerst een goede werksfeer; deelnemers kijken ook naar elkaars werk en geven elkaar tips. De tijd
gaat snel. In een kort rondje evalueren we. De deelnemers zijn tevreden over hun werk en krijgen
ook van mij daarover een groot compliment.
Er wordt tot slot nog iets gezegd over het maken van de eindpresentatie die de Toekomstgroep over
een poosje gaat organiseren op hun eigen locatie; op welke manier je een schilderstuk van
informatie kan voorzien; wat zet je op het begeleidende bordje. Ook: waarom is dat belangrijk.
Hannie besluit met het uitdelen aan ieder van een fotokaart van een kunstwerk in de openbare
ruimte in Enschede, omdat die middag de nieuwe website van het 24uurs museum in Enschede bij
Atak wordt geopend. Het is een foto van een roodkleurig draadfiguur, dat zich aan de
Broekheurnering van Enschede bevindt: een meisje dat touwtje springt.
Hannie geeft hen ook de website: www.24uursmuseum.nl en het advies: kijk er eens op, probeer de
kunstwerken in de stad te ontdekken!
Eindconclusie van Hannie Kaarsmaker
“Qua tijd is dit een zeer korte kennismaking met kunst en cultuur geweest. Van een uitgebreide
groepsevaluatie is het helaas niet meer gekomen.
Het was voor mij even wennen om te werken met deelnemers die matig gemotiveerd waren. Het
vraagt van mij als procesbegeleider meer ‘kunst en vliegwerk’. Mijn tijd was ook beperkt om goed
contact te kunnen maken, om goed door te kunnen dringen tot de meiden omdat ik niet teveel tijd
wilde nemen van de workshops.
Ik heb ervan geleerd dat het met deze doelgroep belangrijk is om heel concreet te werk te gaan.
Om die werkvormen te kiezen die hen snel in actie brengen Gerichte vragen stellen en hen ook aan
het eind laten vaststellen welk proces bij hen heeft plaatsgevonden. Hoe op grond van doen en
ervaren de meningsvorming beïnvloed kan worden. Zelf heb ik de indruk dat er afgaand op hun
reacties wel iets in beweging is gebracht.”
De gemaakte filmpjes (Tetem) en schilderijen in de stijl van Abstract USA (Rijksmuseum Twenthe)
zijn onderdeel van de eindpresentatie van het traject dat de jonge moeders bij Alifa hebben
doorlopen. De toekomstgroep heeft de VUE- maar ook deelnemende organisaties aan Cultuurkick
uitgenodigd voor de opening van deze presentatie op donderdag 31 maart om 15.00 uur in de Rots
aan de J.J. van Deinselaan.
Jonge moederes schilderen à la Abstract USA
13

BalanSzorg ontdekt de cultuurmijl
De bezoekers van de dagopvang voor Turkse ouderen leven zeer geïsoleerd en spreken slecht
Nederlands en juist daarom is het een uitdaging hen te betrekken bij de kunst en cultuur in
Enschede en de cultuurmijl. De VUE heeft voor BalanSzorg een cursus ontwikkelt waarin de
ouderen meer kennis en inzicht krijgen van de begrippen kunst en cultuur. Niet alleen zoals zij
die nu, wonend en levend in Nederland beleven, maar ook hoe zij die vanuit Turkije hebben
meegekregen, ervaren en beleefd. De ervaringen die de ouderen tijdens de cursus opdoen is
een stimulans om meer te gaan participeren.
De Turkse vrouwen wilden allemaal graag kennis maken met de culturele instellingen aan de
mijl. Ons uitgangspunt is de uitwisseling van gevoelens en gedachten over kunst en cultuur in
relatie tot de eigen culturele achtergrond van de deelnemers. We sluiten het beste aan als we
dichtbij ieders eigen belevingswereld blijven.
Doelgroep
Acht Turkse ouderen, allen vrouwen (50+) van de dagopvang. Zij bezoeken de dagopvang van
BalanSzorg omdat zij geïsoleerd leven. Onder leiding van hun begeleidster Rabia ömur lezen zij de
krant, praten zij met elkaar en maken ze kaarten of een handwerkje. Tevens eten zij samen. Ze
worden gehaald en gebracht met een busje.
Docenten
Madeleine Snuverink, docent VUE, heeft deze groep begeleid. In samenspraak met de
stafmedewerker van de VUE Astrid Beltman en een medewerkers van de culturele instellingen kwam
het programma tot stand. Voor de Muziekschool was dat Corry Kramer, voor de TwentseWelle Loes
Schippers en voor het Rijksmuseum Twenthe Astrid Beltman en Martine Zwarteveen. Bij het CBK
waren dat Liesbeth Leerkotte en Marianne Neijhuis.
Cursusduur
Vijf bijeenkomsten van 2,5 uur op 17 en 24 november, 1, 8 en 15 december 2010.
Doel van de cursus
Door samen culturele instellingen te bezoeken verlagen we voor deze groep vrouwen de
drempel die veel culturele instellingen vaak opwerpen voor groepen voor wie
cultuurdeelname niet vanzelfsprekend is. Binnen de eigen vertrouwde groep gaan zij er op uit
om kunst en cultuur te ontdekken, kennis te maken met de mensen die in de culturele
instellingen werken en ervaren zij hoe het is om zèlf muzikaal, creatief en artistiek aan de slag
te gaan.
Het programma
Datum Waar Wat
Woensdag 17 november
09.30 – 12.00 uur
Woensdag 24 november
09.30 – 12.00 uur
Woensdag 1 december
09.30 – 12.00 uur
Woensdag 8 december
09.30 – 12.00 uur
Woensdag 15 december
09.30 – 12.00 uur
Dagopvang van BalanSzorg Introductie begrippen kunst en cultuur
en voorbereiding gezamenlijk
cultuurboek maken.
De muziekschool Twente
Rondleiding met aansluitend een
(Nationaal muziekkwartier)
workshop Djembé.
Museum de TwentseWelle Rondleiding en uitleg “Het grote verhaal
van de geschiedenis” en aansluitend
interactief het museum ontdekken.
Rijksmuseum Twenthe Rondleiding bij landschappen en
aansluitend zelf een landschap uit
Concordia Centrum voor beeldende
kunst (CBK)
herinnering schilderen op doek.
Moderne Kunstwerken bekijken en het
gezamenlijk cultuurboek af maken.
Ervaringen uitwisselen met een hapje
en een drankje.
14

VLNR Djembé docent Leah Luchtloper van de muziekschool, Rabia Ömur en haar Turkse dames van
de dagopvang van BalanSzorg
Ervaringen van de docent
De VUE heeft de ouderen van de dagopvang van BalanSzorg de mogelijkheid geboden een
cultuurparticipatieprogramma te ontwikkelen, omdat het steeds duidelijker werd , dat veel ouderen
binnen de Turkse gemeenschap symptomen van depressiviteit, eenzaamheid en ziekte vertoonden.
De vrouwen leven vaak zeer geïsoleerd. Er was een schrijnende behoefte om dit patroon te
doorbreken en het leven van deze vrouwen te verrijken.
ONTDEK DE CULTUURMIJL was uit deze behoefte geboren. Madeleine (docent VUE) was zeer
gemotiveerd om deze cursus te geven en als evaluatie/eindproduct zouden we een cultuurboek van
de opdrachten samenstellen die op de dagopvang van BalansZorg mocht blijven.
15

Woensdag 17 november - Dagopvang BalanSzorg, eerste bijeenkomst
Bij BalanSzorg druppelden de dames langzaam binnen. Madeleidine schrok van hun conditie. Velen
zagen er veel ouder uit, ongezond , te dik en slecht ter been . De leeftijd schommelde tussen de 50
tot 72 jaar.
In een voorstelronde heeft Madeleine naar namen en een summiere levenscherts gevraagd.
Het programma van de komende 4 weken werd dynamisch en enthousiast door de docent
uiteengezet . In tegenstelling tot haar verwachting reageerden de dames zeer lauw en gingen over
tot de orde van de dag n.l. hun zorgen en lichamelijke klachten delen met elkaar in het Turks.
Dit kon niet de bedoeling zijn. Snel bracht Madeleine het prachtige fotomateriaal, dat zij ter
introductie meegenomen had in stelling. Gelukkig dit trok de aandacht en Rabia begon als een gek te
tolken. Ook het groot Oosters/Arabisch cultuurboek prikkelde de herinneringen en ging vervolgens
van hand tot hand. Er ontstond een geanimeerd gesprek over de kunst, cultuur en de diverse
Arabische landen, waar deze afbeeldingen uit afkomstig waren. Het gemis van hun geboorteland
werd met ach en wee aangegeven. Hier zag Madeleine een kans een bruggetje te slaan naar actief
aan de slag. Met verve stelde ze voor een herinnering uit hun jeugd te tekenen. Ze liet de
materialen zien en gaf voorbeelden.
Dat ging bepaald niet zonder slag of stoot. Men keek elkaar aan!........ Wat moeten we
nu?.......aarzelen en tegensputteren “Ik kan niet tekenen, heb nog nooit een potlood vastgehouden,
ik heb te veel zorgen om te tekenen, te veel hoofdpijn ”, tenslotte hebben ze prachtige tekeningen
gemaakt. Deze tekeningen zijn in hun cultuurboek gekomen. Enthousiast bekeken ze elkaars
kunstwerken. I.p.v. tekenen heeft een vrouw met passie een oud Turks liefdeslied gezongen, de
andere cursisten zongen mee. Het lied werd vervolgens met gezamenlijke hulp en hilariteit
opgeschreven en vertaald (ook voor in hun cultuurboek).
In opperbeste stemming werd ter afsluiting de maaltijd gedeeld en de afspraak voor de komende
woensdag 24 november (De muziekschool Twente) herhaald. Ze zouden allemaal komen, de lethagie
was doorbroken en met een gerust hart nam Madeleine afscheid van “mijn”groep.
Woensdag 24 november - De muziekschool, tweede bijeenkomst
De afstand lopen (van Hengelosestraat overkant stadskantoor naar het Muziekkwartier) bleek voor
velen te ver. We waren te laat. Gelukkig toonde men begrip en na een kopje koffie met een koekje,
kregen we tot veler opluchting een korte eenvoudige rondleiding.
In een muzieklokaal werden we onthaald door twee conservatorium studentes. De vrouwen konden
gelukkig gaan zitten en kregen een instrument. Deze meiden hebben een geweldige djembee les
gegeven, de dames erin betrokken. Er werd met overgave getrommeld, ritmes overgenomen, eigen
initiatief genomen, gezongen en tot slot stortte een ieder, die nog een beetje ter been was zich in
een Turkse dans. De resterende vrouwen juichten en gaven het ritme aan. Het was een groot
feestelijk succes! Leuke foto’s staan in het cultuurboek.
16

Woensdag 1 december – Museum de Twense Welle, derde bijeenkomst
Alle vrouwen waren aanwezig. De verwachting was groot. Allereerst gingen we met de lift naar het
torentje. Hier konden we Roombeek overzien. De inleiding vanuit het museum (ondanks dat de VUE
dat als voorwaarde stelt) was echter te moeilijk, hetgeen een gemiste kans was. Maar de gevraagde
vrijwilliger was verhinderd. Vervolgens met de lift naar beneden om het museum te verkennen. Een
vrouw werd onwel. Madeleine heeft gauw voor haar een rolstoel gehaald. Ze bleek diabetisch te zijn.
Als groep zijn ze door het museum gegaan, alles een beetje bekeken. We besloten gezamenlijk naar
het restaurant te gaan, waar onder het genot van een kopje koffie en thee de gebeurtenis met de
vrouw die onwel werd besproken werd. Het overschaduwde een beetje het museum bezoek.
Woensdag 8 december – Het Rijksmuseum Twente, vierde bijeenkomst
Geen enkele deelneemster van de groep was ooit eerder in dit (of een ander) museum voor kunst
geweest. Bij dit bezoek hebben we ons beperkt tot de oude kunst . We begonnen bij de
Middeleeuwen, het accent lag vooral op de landschappen en stadsgezichten. De vrouwen werden
geprikkeld in hun nieuwsgierigheid en stelden allerhande vragen, vooral over de huiselijke taferelen.
Gelukkig hadden we een bevlogen rondleidster, zij gaf ook de workshop. Het museum bleek over
lichte krukjes te beschikken, die we mee mochten nemen. Flauwtes bleven gelukkig uit. De
belangstelling in de kunstwerken en interesse was groot en sloot perfect aan bij het belevingsniveau.
Met gegiechel werden de “blote” taferelen bewonderd. Na de rondleiding hebben ze ” hun eigen
landschap uit hun herinnering” geschilderd. “. Het was een groot succes.
Woensdag 15 december – Concordia Centrum voor beeldende kunst (CBK), vijfde bijeenkomst
Hier hebben de vrouwen moderne kunst bekeken. Een zeer inspirerende kunstenares liet de
vrouwen aan de hand van eigen gemaakte schablonen haar aquarellen zien. De vrouwen vonden het
prachtig. Ze zijn vervolgens zelf enthousiast aan de slag gegaan. Dit keer hadden ze geen
aanmoediging nodig. De resultaten waren prachtig. Men leende elkaar de gemaakte schablonen en
werkte eensgezind samen. De resultaten van de vier cursussen werden samengesteld in het
cultuurboek en, zoals afgesproken na de laatste bijeenkomst, meegenomen naar de dagopvang van
BalanSzorg.
De vrouwen, die aan deze cursus hebben meegedaan, zijn in staat geweest hun lethargie af te
leggen. Ook vaste begeleidster Rabia heeft sommige van haar vrouwen niet weer herkend. Zij
hebben na aanvankelijke aarzeling met stijgend enthousiasme meegedaan. Bovendien zijn zij met
cultuurgeschiedenis, tekenen, schilderen, kunst, muziek em Nederlandse/Twentse cultuurgoed en
historie in aanraking gekomen. Het begrip is ontstaan, dat onze heden daagse welvaart en cultuur
langzaam ontstond en dat het ook voor hen binnen handbereik ligt.
17

Cultuurmaatjes ontdekken de Cultuurmijl
Deelnemers:
“Ik heb geleerd om met de ogen te kijken van iemand uit een andere cultuur”.
“Zonder muziek zou het leven een zwart vierkant zijn (Kazimir Malevitsj)”.
De doelgroep
Een groep samengesteld uit deelnemers
van het ‘ Taal aan Huis’ traject en het
Loodsenproject’ en deelnemers die via
inburgering van de DCW geworven zijn.
Totaal 27 personen van 12 verschillende
nationaliteiten. Bij beide groepen zijn
vrijwilligers reeds gekoppeld aan
deelnemers van allochtone afkomst.
De vrijwilliger is het maatje voor deze
deelnemers. Sommigen vrijwilligers
begeleiden twee deelnemers.
Waar bij ‘Taal aan Huis’ de taal centraal
staat, zo gaat het bij het Loodsenproject
om sociale activering. Voor deze
gelegenheid hebben we ook eenmalig “losse” vrijwilligers geworven die we in de eerste bijeenkomst
hebben gekoppeld aan de deelnemers die via de inburgering van de DCW kwamen.
Cursusduur
5 bijeenkomsten op 30 september, 14 oktober, 4 en 18 november 2010 en 13 januari 2011. Elke
bijeenkomst duurt 2,5 uur.
Doel van de cursus
Deelnemers kennen de culturele instellingen aan de Cultuurmijl.
Deelnemers krijgen meer inzicht in de begrippen kunst en cultuur in relatie tot hun land van
herkomst.
Deelnemers komen zelf in actie bij het maken van een voorblad van de map die elke deelnemer
krijgt, dus ook de maatjes. De map fungeert als ‘koffer’ voor deze culturele reis. Het doel van
deze map is ook om daarmee elkaar te informeren en enthousiasmeren over cultuur in de
breedste zin van het woord. Daarover te vertellen en aan elkaar te laten zien wat deze cursus bij
hen teweeg brengt. Immers, zij zien elkaar ook buiten deze cursus om, meestal 1 keer per week.
Deelnemers komen ook in actie door het maken van een eigen schilderstuk of het componeren
van mzuiek.
Begeleiders van deze cursus
Dit project is een coproductie. Dat wil zeggen dat rond de 8 personen een begeleidende rol hebben
vervuld: stafmedewerker VUE Astrid Beltman en docent/procesbegeleider VUE Hannie Kaarsmaker
en de docenten en begeleiders/vrijwilligers van de culturele instellingen: Liesbeth Leerkotte en
Ceciel Evers (CBK), Loes Schipper en Herman Ueffing (Museum TwentseWelle), Martine Zwarteveen
en Astrid Beltman (Rijksmuseum Twenthe) en Laura Slakhorst ( NationaalMuziekkwartier).
In samenspraak met deze mensen is het programma inhoudelijk tot stand gekomen.
18

De eerste cursusbijeenkomst, CBK, 30 september 2010
Deelnemers worden welkom geheten in de Volksuniversiteit. Gezamenlijk wandelen wij naar het CBK
via de route van de Cultuurmijl.
De docent van de VU leidt de cursus in bij het CBK met een korte introductie van het de begrippen
cultuur en cultuurmijl. Zij doet dit aan de hand van een voorpagina van de NRC waar een foto staat
afgebeeld van een onthuld landschapskunstwerk in Lelystad op 14 september. (‘Exposure’ van
kunstenaar Antony Gormley). Hiermee vertelt zij ook iets over het landelijke cultuurbeleid. Op dat
moment waren de bezuinigingen van de nieuwe regering op cultuurgebied nog niet concreet
bekend….
Uitgangspunt is de definitie van cultuur in de breedste zin van het woord, zoals die ook door UNESCO
gehanteerd wordt. Cultuur is alles wat met menselijk handelen te maken heeft. Verder bestaat er
ook een sociologische betekenis en die zegt dat cultuur te maken heeft met de leefstijl van een
samenleving waaraan mensen hun identiteit ontlenen. In de klassieke meest gebruikte definitie
omvat cultuur de kunsten, het culturele erfgoed en de media. We zullen zien welke betekenis deze
cultuurmaatjes gedurende dit project aan het begrip cultuur geven…
Verder heeft de docent een oude koffer meegenomen
die gevuld is met wat boeken en afbeeldingen die met
kunst te maken hebben. Om daarmee een bruggetje te
maken naar de map die alle deelnemers krijgen. De map
zal deze cursus de ’ koffer’ van onze reizigers zijn en de
bedoeling is dat die op een interactieve manier gebruikt
wordt. Het idee is ook dat dit een map zou kunnen zijn
die ook na deze cursus zijn dienst kan bewijzen. Geen
map die een onopvallende plek in de kast krijgt, maar
een die steeds ‘voor het grijpen’ ligt. Kortom een map in
beweging, waar je dingen in verzamelt die voor jou en
wellicht voor vrienden en bekenden interessant is en
mooi om te bewaren of iets waarmee de verzamelde cultuurkennis doorgegeven kan worden.
Tegelijkertijd ook een map waar je dingen weer uit kan gooien, omdat je smaak in de loop der tijd
kan veranderen. Daarom is gekozen voor een systeem met de zogeheten showtassen, waarin losse
stevige gekleurde vellen papier op eigen wijze gevuld en vormgegeven kunnen worden.
Tijdens deze bijeenkomst krijgen de deelnemers informatie over het CBK van de aanwezige
medewerker en aansluitend gaan ze aan de slag onder leiding van een docent verbonden aan het
CBK, die hen laat kennismaken met een eenvoudige druktechniek om zo een fraai voorblad voor de
cultuur map te maken.
19

Alle cursisten gaan gemotiveerd aan de
gang en het resultaat is een gevarieerde
verzameling kunstwerken. Sommigen
laten zich inspireren door motieven uit
hun land van herkomst (Anatolië, Turkije),
anderen tonen hun tevredenheid met
Nederland (‘molens’) of laten zich leiden
door het feit dat we met elkaar ‘op reis’
gaan (treintje). Ook verschillende
bouwstijlen vormen een inspiratiebron.
Alle kunstwerken worden digitaal
vastgelegd en aan het eind van de
ochtend plenair besproken met de
begeleidende docenten.
Met deze bijeenkomst is de toon op een zeer plezierige manier gezet en wordt er uitgekeken naar de
tweede ontmoeting in het museum TwentseWelle.
MuseumTwentse Welle, 14 oktober 2010
Ook hier een hartelijke ontvangst met koffie en een
inleidend verhaal van de begeleider van dit museum.
Ook hij gaat in op het begrip cultuur: Cultuur is afkomstig
van het Latijnse cultura en betekent: bebouwen, vereren
en verzorgen.
Hiermee gaat hij in op de achtergronden van de deelnemers. Iedereen neemt zijn of haar cultuur
mee. Cultuur waar je trots, zuinig en zorgvuldig mee moet omspringen. Hij stimuleert de deelnemers
om dit in het achterhoofd te houden tijdens het bekijken van deze expositie die het Grote Verhaal
van Twente vertelt. Na afloop wordt er nog even onder het genot van koffie nagepraat en krijgen de
deelnemers een papier met een paar vragen ter inspiratie voor hun verslaglegging in de map en om
over na te praten met hun maatje. Foldermateriaal over het museum is beschikbaar. De tijd blijkt te
kort. Wel geven de mensen aan graag terug te komen en zijn onder de indruk van wat te zien en te
horen was.
Begeleiders hebben hun uiterste best gedaan om een en ander qua taal goed uit te leggen.
20

RijksmuseumTwenthe, 4 november 2010
Ook hier ontvangst met koffie. De docent
geeft uitleg over de gang van zaken in dit
museum. Zij geeft ook hier weer een
vragenformulier waarover de deelnemers
met elkaar kunnen filosoferen.
Vervolgens krijgen de deelnemers een
rondleiding van de begeleider van het
museum. Zij toont 5 landschappen door de
eeuwen heen.
Daarna mogen de cursisten zelf een
landschap schilderen waarbij zij zich kunnen
laten inspireren door wat zij gezien hebben
of hun eigen herinneringen aan de natuur,
het landschap in het land van herkomst.
Opnieuw worden er mooie werkstukken
gemaakt, zowel concreet als abstract. Ook
hier is alles door de docent digitaal vastgelegd.
De docent deelt nog foto´s uit van een kunstwerk in de openbare ruimte en wijst op de website
www.24uursmuseum.nl . Een paar deelnemers vertellen enthousiast over kunstwerken bij hen in de
buurt. Helaas is er geen tijd om na te praten. Gelukkig zijn er nog 2 bijeenkomsten te gaan.
Nationaal Muziekkwartier, 18 november 2010
We worden ontvangen op de 3 e verdieping van de muziekschool. Hier vertelt de begeleider van de
muziekschool over de totstandkoming van dit gebouw. Er volgt een rondleiding door het hele
gebouw. Er op volgend krijgen de deelnemers een workshop Djembee in de benedenverdieping van
het gebouw. Iedereen is zeer enthousiast.
Ook hierna krijgen de cursisten ´huiswerk´ mee. Wat is voor hen de betekenis van muziek.
Verder een formulier om thuis in te vullen. Wat zijn bijvoorbeeld hun favorieten als het gaat om
kunstenaars, ook uit eigen land, componisten, schrijvers, architecten, filmmakers en andere
cultuurtips die zij met ´ons´ willen delen.
21

De vijfde en laatste bijeenkomst, 13 januari 2011, opnieuw in het CBK.
Deze bijeenkomst wordt gebruikt om een
laatste hand aan de map te leggen. De
begeleidende docent van het CBK heeft
daarvoor een paar voorbeeldcollages
gemaakt ter inspiratie.
Ook zal deze bijeenkomst gebruikt worden
om met een PowerPoint- presentatie alle
gemaakte kunstwerken aan elkaar te laten
zien. Kortom een expositie van ´eigen´
werk.
Tenslotte worden nog evaluatieformulieren
ingevuld.
Het was een geslaagde ochtend. Sommige
cursisten grepen de gelegenheid aan om
hun map te verfraaien, anderen gingen met
elkaar in gesprek over cultuur.
De PowerPoint gaf ook aanleiding om het gemaakte werk toe te lichten. En bijvoorbeeld ook in te
gaan op de verschillen tussen concreet en abstract werk.
Met de deelnemers kijk ik terug op een zeer geslaagd project. Er zijn heel bijzondere mappen
gemaakt. Het was boven verwachting. Veel deelnemers hebben de bedoeling van deze map goed
begrepen gezien de zorg en aandacht waarmee zij deze mappen hebben vorm gegeven.
De docent beëindigt deze cursus opnieuw met een foto uit een krant. Het is dit keer de TC Tubantia.
Twee dagen voor deze bijeenkomst zijn drie deelnemers uitgenodigd voor een interview met een
journalist van deze krant waarin zij hun mening geven over dit project. Het artikel is voorzien van een
grote kleurenfoto waarop deze drie cursisten staan bij het markeringspunt van de Cultuurmijl dat
zich aan het gebouw van de VU bevindt, alle drie met een kleurrijke cultuurmap in de hand waarop
hun eigen kunst goed te zien is.
Ik besluit met een groot compliment naar alle betrokkenen en hoop hen in de komende tijd terug te
zien overal waar op cultuurgebied in Enschede nog veel te verkennen valt.
In de bijlagen een overzicht van de vele reacties van de deelnemers.
Het gemiddelde waarderingscijfer voor het totale programma van de deelnemers is 8,4.
22

Het lesmateriaal
Voor elke bijeenkomst is er gewerkt met formulieren waarop een paar vragen stonden die de
deelnemers konden inspireren, om over na te denken en met elkaar van gedachten te wisselen.
De TwentseWelle
1. Het mooiste wat ik zag……
2. Dit was mijn gedachte bij sommige dingen…..
3. Wat ik interessant vond, was……
4. Ik kom graag nog een keer terug.
Reacties:
- Ik vond de foto’s mooi
- We moeten voorzichtig zijn met het verleden, het heden en nadenken over de toekomst.
- De plattegrond van Twente, met de essen, de bossen, beekjes, de heide en de weilanden
- De textielmachines. Ik ben als meisje van 13 in een weverij geweest. Dat lawaai, de hitte en de
vochtigheid herinnerde ik mij toen het weefgetouw aan werd gezet.
- Het Los Hoes, hoe de mensen vroeger leefden, hun levensomstandigheden
- De oude kleren en spullen die nu antiek zijn.
- De machines die in de vorige eeuwen gebruikt werden
- Het museum als gebouw is heel interessant
- Er zijn verschillen, maar ook veel overeenkomsten met het leven in de Oekraïne.
- De uitleg met de computers vond ik interessant
- Het weefgetouw gebruikte mijn moeder vroeger in Turkije ook.
- Het Los hoes lijkt op een dorpshuis in Turkije.
- De kleding die de mensen vroeger in Twente droegen vind ik mooi. Speciaal de muts en de jurken
van de vrouwen
- Het kabinet met eigen geweven linnengoed
- Het vele handwerk in die tijd
- Het handweefgetouw
- Ik zou graag een cursus weven willen doen
- De bijna echt lijkende vogels
- Ik dacht aan het koetsje van mijn opa
- Het hologram; de twee kinderen die uit een fabriekspijp kropen en gingen zwemmen
- Het besef dat de omgeving er zo anders heeft uitgezien in de ijstijd bijvoorbeeld of vroeg
prehistorische tijd.
- De dieren die hier in de prehistorie leefden
- Mijn maatje herinnerde zich de kar die haar opa had, waarmee hij met een paard ervoor allerlei
waar naar de stad bracht om te verkopen
- Ook vertelde mijn maatje hoe ze als kind naar haar opa en oma ging, die op een boerderij
woonden. Ze verbouwden er tarwe, die naar de molen werd gebracht. Van het meel bakte haar
oma brood. Er waren veel dieren op de boerderij: koeien, paarden, kippen, schapen…
- Dit museum is heeft geen museumgedachte. Het was heel anders dan de musea die ik heb gezien.
- Dat een fabriek op deze manier is veranderd heeft mijn gedachten veranderd.
- De gordijnen van ijzer in dit gebouw vond ik interessant.
- Hoe oude fabrieksgebouwen in ere zijn gehouden
Alle deelnemers komen graag in dit museum terug.
23

RijksmuseumTwenthe
1. Wat ik mooi vind in dit museum….
2. Het schilderij/kunstwerk dat ik bijzonder en heel erg mooi vind……
3. Hoe vindt u het om zelf te schilderen/
4. Ik kom graag nog een keer terug
5. Wat ik nog zeggen wil….
Reacties:
- De tekeningen en beelden van Jezus
- De oude wintertaferelen
- Pieter Breugel
- Erg fijn om zelf te schilderen
- Rondleiding te kort
- Schilderijen van de oude meesters
- Het zilverwerk
- Helaas heb ik geen schildertalent
- Het is goed dat de overheid zoveel aandacht geeft aan kunst en cultuur
- De boeken en schilderijen
- Gerard Hoet, koningin Kleophis biedt Alexander de grote wijn aan na de verloving van Magazae
- 18e eeuw Frankrijk bank
- Ik was hier met een gevoel van totale belangstelling voor alles wat ik zie en doe
- Dank u Nederlanders voor het laten zien van een deel van jullie cultuur en geschiedenis
- Hendrich ten Oever, 18e eeuw
- Leven in deze stad is cultuurbepalend, binnen en buiten onze huizen
- De oude en moderne kunst
- Frank Stella, Sunapee 1966
- Papieren boot
Alle deelnemers komen graag terug.
24

NationaalMuziekkwartier
1. Wat was de eerste keer dat u in uw hart werd geraakt door muziek en met welke muziek was dat?
2. Als er geen muziek zou zijn dan….
3. Mijn muzikale tip……
4. Hoe vond u het om zelf muziek te maken? (Djembee)
Reacties:
- Door de Turkse en klassieke muziek werd mijn hart geraakt
- Toen ik 14 jaar was, muziek van Bertin Osborne ‘A brazame’
- Kinderliedjes ‘achter in het stille klooster’
- Mijn tip is : kijk op youtube, goed om muziek uit te proberen en te beluisteren
- Zonder muziek zou het leven verschrikkelijk zijn
- Toen ik 17 was met het ballet de Notenkraker , muziek van Tchaikovsky
- Zonder muziek zou het een zwart vierkant zijn (Kazimir Malevitsj. St. Petersburg)
- Heel leuk om samen muziek te maken
Verder hebben de cultuurmaatjes nog een vragenlijst ingevuld met hun favorieten op het gebied van
kunst en cultuur. Deze zijn inmiddels aan alle deelnemers toegestuurd.
AANBEVOLEN
Mijn favoriete…………………….
- componist, muziekstuk, zanger/zangeres
- schrijver/dichter/boek
- kunstwerk in de openbare ruimte
- museum
- Waar ik verder enthousiast over ben….
Reacties Muziek:
- Ajta Pekkan
- Mansoor al Rahbani
- Fayrouz
- Kazem al Saher (Eed wa Hob)
- Schubert (impromptus)
- Kathleen Ferrier (Gluck Orfeo ed Euridice ,Ombra mai fu)
- Bertin Osborne (Amor mediterrano)
- Alejandro Sanz (corazon partido)
- Mozart (hoornconcert)
- Carole King (you’ve got a friend)
- Khaled Cheb (Aischa)
- Creed (faceless man)
- Sanat Muzigi
- Sezai Tunca
- Verdi (Aida)
- Eros Ramazotti
- Chopin (la Tristesse)
- Tchaikovsky (ballet Zwanenmeer)
- Andre Rieu
- Koor van Turetzky (Israël)
- Antonio CarlosBrasileiro De Almeida Jobin (garota de ipanema)
25

- Carel Kraayenhof (adios Nonino, de astor piazzolla)
- Roberto Carlos (Verdade)
- Julio Iglesias
- AndreHazes (wij houden van oranje)
- Nick en Simon (kijk omhoog)
Favoriete kunstenaars:
- Bedri Rahmi Esiroglu
- Frank Stella, No Hero Foundation
- Picasso
- Wim Ophoff (bank van Rabobank Enschede, bank met kussen)
- Antonio Gaudi, sagrada familia, Barcelona)
- Willie Beckman (Hengelo)
- Jop Horst (Hengelo) kunstwerk: ‘Blik’
- Armando
- Karin van Dam (Utrecht)
- Rembrandt, De nachtwacht,Rijksmuseum Amsterdam
- Rodin ‘Eeuwige lente’
- De deltawerken in Zeeland
- De Mona Liza
Favoriete schrijvers/dichters:
- Omer seyfettin (Tuksek Okceler, hoge hakken)
- Nazer kabani (Mar koli juhibeka)
- Rutger kopland
- Mario Vargas Llosa (Nobelprijs literatuur 2010) El sueno del celta (Celtic’s droom)
- Boek: Italo Calvino- de verdwenen steden
- Jac.van Hattum, gedicht: zwarte panter van de eenzaamheid.
- Mehmet Akif Ersoy
- Willem wilmink, gedicht Enschede huilt.
- A. Achmatova
- M. Tzvetaeva
- A. de St. Exupery
- Paul van Ostayen, Vers 6
- Paul Coelho De Alchemist
- Erasmus ,Lof der zotheid
Waar ik verder enthousiast over ben:
- Museum TwentseWelle
- Beelden van Jezus
- Museum Belvedère, Heerenveen
- De mogelijkheid om van dit moment te genieten
- Museum Kruller Muller, Arnhem
- Wandelen in de natuur rond Hengelo en Enschede
- Architectuur van Nederland is fijn, zowel nieuwe als oude. Maar stedelijke sculptuur vind ik vaak
vreselijk, net als in de Oekraïne.
- De Hermitage, St.Petersburg
- De kunstnijverheid vind ik heel leuk; het borduurwerk en breiwerk
- Architectuur in Rotterdam (West Blaak), Parijs (La Défense) en Berlijn(Sonygebouw)
- Moderne architectuur
- Moderne schilderkunst, bijvoorbeeld Kandinsky.
- De kans die ik hier krijg; dat je kunt leren en onderwijzen op hetzelfde moment.
26

Reacties van deelnemers uit de schriftelijke evaluaties van de Volksuniversiteit:
1. Wat hebt u geleerd?
- om samen te praten over cultuur en samen aan iets werken.
- de gedachten achter de kunst
- met de ogen kijken van iemand uit een andere cultuur
- musea bekijken en zelf iets maken
- iets geleerd over de Nederlandse geschiedenis
- de verrassing dat iemand van een andere cultuur mooie dingen kan laten zien en maken
- schilderen, knippen, plakken, percussie, fotografie
- over levenswijze en cultuur van Nederland en andere landen.
2. Kunt u voorbeelden geven van wat u kan doen met dat wat u heeft geleerd?
- Samen wandelen en praten over vroeger in eigen land
- Bij wat er aan cultuur wordt aangeboden in Enschede, je realiseren wat het betekent
voor inwoners van Enschede met een andere culturele achtergrond
- De materialen die je kunt gebruiken om zelf kunst te maken, bijvoorbeeld papier,
verfrollers enz.
- Meer naar Prismare etc. te gaan, veel programma’s in Enschede
- Nog eens naar museum TwentseWelle te gaan
- Nog meer verdiepen in andere culturen
- Ga naar musea, ga naar theater
- Meer praten over geschiedenis van Nederland
- Uitdrukking geven aan gedachten
3. Wat had u nog meer willen leren?
- Nog meer leren schilderen en meer leren over muziek, textiel ….
- Meer uitwisseling van elkaars culturele achtergrond
- Ik wil graag leren weven en ik vind het gek dat Enschede zo weinig aandacht geeft aan
textiel.
- Meer verhalen van andere culturen, meer uitwisseling. Dit project is al een leuk en
leerzaam begin
- Het verhaal achter het kunstwerk
- Ik zou graag nog meer willen zien; er was te weinig tijd
- De muziekschool vertelt wat je kunt horen, maar niet hoe je moet luisteren; dit geldt ook
voor het museumbezoek: hoe moet je kijken?
27

Cultuurtips die de deelnemers van Hannie Kaarsmaker meekrijgen:
1. www.24uursmuseum.nl
( kunst in de openbare ruimte in Enschede)
Presentatie vernieuwde site op 18 november 2010 in Atak. Een paar VUE docenten en
cultuurmaatjes zijn daarbij geweest.
2. AVRO kunstuur
Televisie Ned. 2, elke zaterdag 16 u 55
Herhaling van het programma op zaterdagmorgen.
3. Vrije Geluiden elke zondag om 10.30 op Ned.1
Muzikaal programma met muziek van muzikanten uit de hele wereld. Dit programma wordt zaterdag
herhaald om 9.00 u.
4. www.uitzendinggemist.nl (ga naar de vernieuwde site)
Documentaire van de Enschedese Gulsah Dogan. Zij heeft een documentaire gemaakt over haar
tante Emine Dogan, die in Bruggerbosch woont (dit is een verpleeghuis).
De naam van deze documentaire is ‘Liefdeswinter’.
‘Een integer en persoonlijk portret over de liefde, de kracht van de herinnering en over vrijheid’.
Uitgezonden bij de IKON op 28 oktober 2010.
5. www.twenteuitdekunst.nl
Informatie over alles op cultuurgebied in Enschede en omgeving.
6. www.oostkunst.nl, met bijdragen van Diana de Vries (cultuurmaatje)
7. www.huisaanhuisenschede.nl
Elke vrijdag : “Beleef cultuur met….”
Informatie over amateurkunstverenigingen.
8. Tip van Luiz de Barros, deelnemer cultuurmaatjesproject,
Televisie: Nostalgienet
28