Ecologische kansen bij ARB - Spade

Ecologische kansen bij Actief Randenbeheer Brabant
Door P de Jongh en K. Margry
Helicon opleidingen MBO Boxtel
Inleiding
Het project Actief Randenbeheer Brabant (ARB) is in 2002 gestart met als doel de uitstoot
van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen naar het Brabantse oppervlaktewater te
beperken. Hiertoe zijn bufferstroken tussen sloten en teeltgewassen aangelegd waarop gras of
graan wordt verbouwd zonder gebruik te maken van mest en gewasbeschermingsmiddelen.
Deze buffergewassen worden geoogst en afgevoerd waardoor de grond wordt verschraald met
als gevolg een verdere vermindering van de uitstoot van verontreinigende stoffen.
Aan Helicon MBO Boxtel is gevraagd naast de positieve effecten van de reductie van de
milieubelasting van deze stoffen ook mogelijke gunstige invloeden op de natuurwaarden van
de rand en de omgeving in een rapport in beeld te brengen en aanbevelingen te doen voor
aanvullende vormen van beheer.
Dit rapport beoogt
1. meer inzicht te geven in de ecologische meerwaarde die ontstaat door de huidige
opzet van de regeling
2. ideeën aan te dragen voor meer mogelijkheden van beheersvormen binnen de huidige
doelstelling.
Actief Randenbeheer en natuurwaarden
In verschillende rapporten is geconstateerd dat het slecht gaat met de natuur in het algemeen
en dus ook met de “agrarische natuur” zoals die op akker- en graslandranden voorkomt. In het
onlangs verschenen “Meerwerk” van de VROM-raad (VROM-raad, 2004) wordt gewezen op
de dreigende teloorgang van de biodiversiteit en de rol die de agrarische sector daarin heeft.
Ook is recent een aanzienlijk aantal relatief algemene in het agrarisch gebied voorkomende
vogelsoorten door hun sterke afname op de Rode Lijst van beschermde en bedreigde planten
en dieren beland (Wesseling, 2004). Om deze al jaren durende tendens om te buigen is een
forse inspanning nodig. Er kan in een groot verband bijvoorbeeld gedacht worden aan een
milieuvriendelijkere en extensievere productie in de landbouw. Op kleine schaal zou
randenbeheer een waardevolle bijdrage kunnen leveren.
Met Actief Randenbeheer kunnen we echter niet verwachten dat de biodiversiteit van planten
en dieren op grote schaal een stevige impuls in positieve zin zal krijgen. Wel kan deze in
ruimte, moeite en geld betrekkelijk geringe ingreep in de bedrijfsvoering van landbouwers een
gunstige invloed hebben op het voorkomen van algemeen voorkomende soorten organismen.
De landschapsecologie leert ons namelijk dat kleine maatregelen de milieusituatie al sterk
verbeteren als ze op grote schaal worden uitgevoerd. Juist randenbeheer biedt uitstekende
kansen aan het behoud, herstel of de ontwikkeling van de biodiversiteit van soorten en het
verbeteren van dekkings- en voedselmogelijkheden voor de fauna. Verschillende soorten
planten en dieren die in meer of mindere mate gebonden zijn aan een ruderale omgeving
kunnen van een goed randenbeheer voordeel hebben (SBNL).
Een bekend principe uit de ecologie luidt: hoe groter de variatie in het landschap, des te groter
de diversiteit van de soorten organismen die er voorkomen. Het natuurbeleid in Nederland
heeft als uitgangspunt het behoud en de bevordering van de diversiteit van soorten. Over het
algemeen zitten de meeste ecologische waarden in overgangen. Daar is de meeste variatie en

dus de hoogste diversiteit. Zo bieden de randen tussen het beteelde oppervlak van de akker of
het grasland en de lager gelegen sloot, overgangen van hoog naar laag, van intensief naar
extensief en in sommige gevallen van bewerkt naar minder bewerkt. Bij een
natuurinventarisatie op vier gangbare bedrijven van de Duinboeren werden de meeste soorten
wilde planten niet op het erf maar in de randen van de percelen gevonden. Het aantal soorten
in de randen varieerde van 75 tot 108 (Margry, 1996).
De rand is dus bij uitstek de plaats waar overgangen kansen bieden voor een grotere
diversiteit aan plantensoorten waardoor ook meer diversiteit in de fauna ontstaat. Uit
veldproeven is gebleken dat in een akkerbouwgebied de meeste soorten in randen voorkomen.
Het gaat hier om zowel de gebiedseigen kruiden als ook de specifieke akkerkruiden die
gekoppeld zijn aan de gewassen en het grondgebruik op de akker. Loodrecht op de rand vanaf
een slootoever naar het midden van de akker gerekend, is vastgesteld dat de soortenrijkdom
op 10 meter afstand in enkele gevallen met een factor 10 afneemt. Dit cijfer is natuurlijk
gerelateerd aan de intensiteit van de bedrijfsvoering maar zegt genoeg over de ecologische
waarde van de rand (Snoo, 1995).
Met meer soorten in de randen ontstaan completere ecosystemen. Door meer kruiden in de
rand krijgen meer insecten een kans. Deze dienen weer als voedsel voor bijvoorbeeld jonge
weidevogels. Ook spitsmuizen zullen door die insecten meer kansen kunnen krijgen en op hun
beurt weer als voedsel voor roofvogels kunnen dienen.
Typische cultuurvolgers in het agrarische landschap zijn ook vaak plaagsoorten. Hoe meer het
(intensieve) agrarische gebruik aansluit op de biotoopvoorkeur van de soort, des te groter is de
kans dat die soort overvloedig voor zal komen. Voor het behoud en het vergroten van
biodiversiteit zijn deze soorten niet interessant en vanuit agrarisch oogpunt niet wenselijk.
Winst valt te halen uit het zodanig beheren van de bufferstroken, dat minder problematische
soorten in het voordeel zijn. Met name wanneer deze voor natuur en landschap interessantere
soorten geen belangstelling hebben voor het agrarische gebruiksdeel van het perceel en als
zodanig geen overlast kunnen veroorzaken (Geertsema et.al, 2004).
We zetten de ecologische kansen eens op een rij. Voor de vegetatie maken we onderscheid
tussen randen langs grasland en randen langs akkers. Bij de mogelijkheden voor de fauna
bespreken we de kansen voor randenbeheer in het algemeen.
Mogelijkheden voor randenbeheer en onderzoeksresultaten met betrekking tot de
plantengroei in en bij randen langs akkers (Snoo, 1995).
I. Randen langs akkers
Voorwaarde uit het lopende project: er moet op de rand een ander gewas dan op de akker
worden ingezaaid.
Inzaaien met graan: Een rand die met granen wordt ingezaaid zal een soortenrijkere
akkerkruiden vegetatie te zien geven. Het blijkt dat bij eenvoudig beheer 1,5 tot 2 maal zo
veel soorten planten voorkomen. Het gaat in dit geval wel om algemene planten. Het is
gebleken dat soorten als klaproos en korenbloem niet vaak spontaan opduiken. Indien zij
bijvoorbeeld uit oogpunt van landschappelijk schoon of een vorm van nostalgie gewenst
worden, zullen zij in het graanmengsel mee gezaaid moeten worden. In dit geval dragen zij bij
aan de biodiversiteit van de rand.
Inzaaien met gras: Het inzaaien van een akkerrand met gras geeft een vermindering van de
groei van probleemonkruiden in de akker te zien.
Inzaaien met kruiden: Een met kruiden uit een zaaimengsel ingezaaide akkerrand biedt
vanzelfsprekend deze kruiden een uitstekende kans.Vaak gaat het om soorten die afhankelijk
zijn van bewerking.Veel soorten uit het mengsel zullen zich vooral het eerste jaar prima

ontwikkelen. In latere jaren zullen uitheemse soorten verdwijnen en plaats gaan maken voor
inheemse plantensoorten. Voorbeelden van kruidenmengsels zijn granen, boekweit, facelia,
koolzaad, bladrammenas, luzerne, klaver en lupine. Ook zijn er varianten met onder ander
klaproos en korenbloem.
Voor een continuïteit in die kruidensamenstelling is een jaarlijkse grondbewerking nodig. (zie
ook onder)
Naast het gebruik van dure zaadmengsels kan soms gekozen worden voor het gebruik van
gedroogd maaisel dat afkomstig is van aantrekkelijke randen of percelen. In het hooi zijn de
zaden nog aanwezig.
Niet inzaaien, braak: Op een braakliggende rand zullen zich al spoedig éénjarige planten gaan
vestigen. Het moment van de laatste grondbewerking bepaalt de kruidensamenstelling.
Grondbewerking in de herfst bevordert herfst- en winterkiemers als kamille, klaproos,
korenbloem, herderstasje en straatgras. Grondbewerking in het voorjaar levert warmtekiemers
als melganzevoet, perzikkruid, duizendknoop, varkensgras en hennepnetel. Het tweede jaar
zal de rand vergrassen. Voor een continuïteit in die kruidensamenstelling kan gekozen worden
voor jaarlijks terugkerende grondbewerking. Echter, het is inmiddels gebleken dat de
bodemfauna een sturende rol speelt in de vegetatieontwikkeling boven de grond (NRC, 12
juni 2004). Bodemdiertjes als miljoenpoten, wormen, springstaarten, bodemaaltjes, mijten en
keverlarven blijken bijvoorbeeld selectief de wortels aan te vreten van plantensoorten die
anders de rest zouden overwoekeren. Bij braakligging is het ’t overwegen waard om bij
streven naar variatie het bewerken in sommige randen juist achterwege te laten. Door rust in
de bodem zal de specifieke bodemfauna zich kunnen herstellen en zal een gevarieerde maar
andere kruidensamenstelling ontstaan.
Het is gebleken dat randen op voedselrijke kleigronden in botanisch opzicht een minder
gevarieerde vegetatie laten zien. Zij zullen zich in geval van bijvoorbeeld braak snel
ontwikkelen tot ruigten. Om dit te kunnen beteugelen is een frequenter maaibeheer aan te
bevelen. Omdat vegetatietypen op deze bodem veel kansen bieden aan onder meer
broedvogels, zou bij voorkeur zo laat mogelijk gemaaid moeten worden. Op zandgronden
blijkt dat het niet bemesten van een gras- of akkerrand zeker in de bovenste bodemlaag leidt
tot verschraling door onder meer uitspoeling. Het terugdringen van de voedselrijke situatie,
waarbij enkele soorten in het voordeel zijn en andere worden weggeconcurreerd, zal de
biodiversiteit in de vegetatie bevorderen; er komen kort gezegd meer soorten planten. Meer
variatie in de vegetatie, zowel in de soortensamenstelling als in de structuur, biedt ook meer
mogelijkheden voor met name insecten.
II. Randen langs grasland
Voorwaarden uit het lopende project: de grasrand met het perceel mee maaien en maaisel
afvoeren (minimaal 2x per jaar); bij opnieuw inzaaien van het grasland moet de rand
onbewerkt blijven.
Handhaven van gras: Deze optie zal voor de vegetatie slechts een marginale natuurwinst laten
zien. Verschraling is een langdurig proces dat pas na jaren de vestiging van inheemse kruiden
zal opleveren. Wel is aangetoond dat er verschuiving in de samenstelling van de grassoorten
in de rand optreedt. Als een jarenlang verschralingsbeheer in chemisch en fysisch opzicht
geslaagd is hoeft dat nog geen garanties te geven voor een kenmerkende vegetatie van schraal
grasland. Naast bodemdieren zullen ook bepaalde mycorrhyzae (natuurlijke
samenlevingsvorm tussen plantenwortels en schimmels, die planten beter in staat stelt voedsel
uit de bodem op te nemen) aanwezig moet zijn (NRC, 12 juni 2004).
Inzaaien met kruiden en braak: Zie hierboven bij I. Randen langs akkers.

Voorstel voor nieuwe opties bij voorwaarden voor beheer.
1. Achterwegen laten van het maaien van de bufferstroken met gras.
Het volledig achterwege laten van het maaien van de bufferstroken met gras kan bijdragen
aan de variatie in het landschap. Aan het eind van het seizoen zullen de grassen afsterven. Het
daarop volgende jaar zullen nieuwe scheuten door de oude grasmat naar boven komen.
Uiteindelijk ontstaat een viltig dik graspakket met karakteristieke pollen dat als schuil- en
broedplaats kansen biedt voor de fauna.
2. Niet bewerken van akkerranden.
De vegetatie van ingezaaide of braakliggende akkerranden niet bewerken maar (liefst meer
jaren) laten liggen. Te weelderige kruidenranden kunnen eventueel gemaaid en afgevoerd
worden. De bodem komt op deze manier tot rust zodat de natuurlijke processen in het
bodemleven zich weer kunnen herstellen. Ook komen zaden en andere voedzame delen van
het plantaardig materiaal ten goede aan overwinterende (zoog)dieren en vogels. Insecten
kunnen met dit beheer gebruik maken van holle stengels of lege vruchtbeginsels om hierin
een schuilplaats te vinden (SBNL).
Ecologische kansen van de vegetatie voor andere organismen bij randenbeheer in het
algemeen.
Inzaaien met granen:
Verschillende vogelsoorten als de ringmus zijn voor hun wintervoedsel afhankelijk van
graanstoppels. Naast graanvelden zullen bufferstroken met granen in een belangrijke behoefte
kunnen voorzien.
Inzaaien met kruiden:
Het is bekend dat het inzaaien met een bloemenmengsel in ecologisch opzicht het meest
gunstige effect heeft. Niet alleen neemt het aantal plantensoorten vanzelfsprekend spectaculair
toe, maar meer nog speelt het gunstige effect op de insectenfauna als bijvoorbeeld bijen,
vlinders en libellen een belangrijke rol. Uiteindelijk zullen ook insectenetende vogelsoorten
als graspieper van de toename van insecten profiteren. Kruidenmengsels die bijzondere
waarde voor insecten hebben, bevatten zeker enkele nectar producerende soorten. Je kunt
hierbij denken aan koolzaad (niet langs koolvelden zaaien), facelia, bonenkruid, witte en rode
klaver en diverse andere soorten die eigenlijk altijd al in standaard mengsels zijn opgenomen
(Volkskrant 6 nov. 2004)
Overjarige kruidenranden / braak
Veel kruiden zijn belangrijk voor het broedsucces van akker- en weidevogels. Onder andere
patrijs, gele kwikstaart en veldleeuwerik maken graag hun nest in ruige kruidenranden. Hier
vinden zij naast bescherming ook hun voedsel in de vorm van insecten. Deze insecten zijn op
hun beurt afhankelijk van kruiden als varkensgras, melganzevoet, vogelmuur, perzikkruid,
hennepnetel, herderstasje en kamille. Dit zijn niet de kruiden die de boer in zijn gewassen wil.
In de rand zijn ze niet storend maar wel waardevol voor de fauna. Op plaatsen waar al vooraf
een grote kans is op storingskruiden (ridderzuring, akkerdistel), moet voorzichtig worden
omgesprongen met braakligging en het inzaaien van een kruidenmengsel. Inzaaien met een
mengsel van kropaar en rietzwenkgras levert daarentegen al na één jaar een prima grasrand
met veel geschikte nestplaatsen (SNBL).

Voor weidevogels gaat het naast het voedselaanbod van insecten niet zozeer om nestplaatsen
maar vooral om vluchtplaatsen voor hun jongen. Na het uitkomen van de eieren zullen de
jonge vogels in de hogere kruidenrand bescherming kunnen zoeken tegen predatoren
(roofvogels, roofdieren etc.) en zich veilig kunnen stellen wanneer er op het grasland
landbouwwerktuigen rijden. Het is niet voor niets dat bij weidevogelbeheer wordt opgeroepen
om de randen niet te maaien. Voor de grutto is de provincie Noord-Brabant niet de
belangrijkste provincie maar omdat Nederland voor deze weidevogelsoort een belangrijke
verantwoordelijkheid heeft (van alle grutto’s in Noordwest Europa broedt ongeveer 80% in
ons land) is elke kans voor deze soort van groot belang .
Een zoogdiersoort die van het beheer zal kunnen profiteren is de veldspitsmuis (Broekhuizen
et. al, 1992). De veldspitsmuis is in Nederland een zeer zeldzame soort. Oorspronkelijk kwam
deze soort vooral voor in het zuiden van het land. De voorkeurbiotoop bestaat uit een hoge en
dichte, goed ontwikkelde kruidlaag. In najaar en winter treedt een verschuiving op naar
houtwallen en bosjes. Door het verdwijnen van kruidenrijke opgaande vegetatie in randen is
deze soort steeds verder naar het zuiden teruggedrongen. Ook de concurrentie met de aan
bebouwing gebonden huisspitsmuis zou een belangrijke oorzaak van de achteruitgang van de
soort zijn. Huisspitsmuizen overwinteren in bebouwing en koloniseren elk voorjaar en de
zomer de randen in het cultuurlandschap Aangepast beheer van stroken zou nieuwe kansen
kunnen creëren voor de veldspitsmuis. Vooral randen van percelen die verder van bebouwing
liggen zouden kansen kunnen bieden. Grootste kans op succes is te verwachten tegen de grens
met België. Hoewel de soort ook daar over het algemeen minder voorkomt is er in de aan
Noord-Brabant grenzende Belgische provincie Limburg een stijging waargenomen (Verkem
et. al, 2003).
Het voedsel bestaat uit insecten en andere relatief grote ongewervelde dieren als slakken en
larven van langpootmuggen (emelten). Met deze levenswijze vormt de veldspitsmuis geen
enkele bedreiging voor agrarische activiteiten maar kan juist als een welkome gast worden
ontvangen.
Niet maaien van grasrand.
Hiervoor werd het voordeel van niet maaien al beschreven voor onder andere jonge
weidevogels. Ook de grauwe gors zal profiteren van later of niet maaien. De grauwe gors staat
op de Rode lijst omdat het aantal van die vogelsoort sinds 1960 met 95% is afgenomen. Het is
een late broeder die gevoelig is voor vroeg maaien.
Een overjarige grasrand (eventueel verruigd met kruiden) geeft met het toenemen van de
hoogte ook meer kansen voor verschillende soorten woelmuizen die op hun beurt weer
stapelvoedsel vormen voor dagroofvogels. Een van die woelmuissoorten is de ondergrondse
woelmuis. Deze woelmuis wordt vooral gevonden in randen met een dichte vegetatie, die
gedomineerd wordt door hoogopgaande, veelal overjarige grassen en kruiden. De
aanwezigheid van bomen en/of struiken lijkt niet belangrijk.
Het voedsel is vrijwel geheel plantaardig en bestaat voornamelijk uit grassen en kruiden.
Er zijn geen populatieschommelingen zoals bij veldmuizen bekend.
De ondergrondse woelmuis is door het verdwijnen van de voorkeursbiotoop als een kwetsbare
soort aangemerkt. In Nederland komt deze soort alleen voor in het zuiden en enkele plaatsen
boven de grote rivieren. De soort zit hier aan de noordgrens van haar areaal. Vooral in de
provincie Noord-Brabant zou aandacht voor deze soort bij kunnen dragen aan de
biodiversiteit.
Deze woelmuis zou plaatselijk schade kunnen veroorzaken in tuinderijen, akkers en
boomgaarden. Net als enkele andere woelmuissoorten staan ze er om bekend dat ze bieten,

wortels en bloembollen van onderaf uithollen. Deze schade is te voorkomen door juist in en
rond deze teelten de vegetatie kort te houden en daar niet te kiezen voor deze beheersvorm.
Bij aandacht voor de veldspitsmuis en de ondergrondse woelmuis gaat het niet om algemene
natuurwaarden maar om bijzondere specifieke natuurwaarden van Brabant (Lange et. al,
1994)
Opmerkingen
Slootmaaisel
Het is in alle situaties een voorwaarde dat slootmaaisel wordt afgevoerd. Dit organische
materiaal zorgt voor een hoge productie van biomassa en bevoordeelt de dominantie van
ruderale plantensoorten. Tevens kan ophoping van slootmaaisel er mede voor zorgen dat
probleemonkruiden uit de rand zich in het grasland of de akker uitbreiden. En uiteindelijk zal
er steeds vaker geschoond moeten worden door de toenemende voedselrijkdom. Door
slootmaaisel af te voeren zal er op den duur meer waterleven gespaard kunnen worden(CLM).
Kunstmest
Meemesten is zeer nadelig voor de biodiversiteit van de rand. De toename van de biomassa
geeft onder andere een verminderde lichtdoorval op de bodem. Hierdoor komen laagblijvende
plantensoorten in de verdrukking en verdwijnen uiteindelijk. De grootste kans van slagen om
inheemse plantensoorten in de rand te zien opkomen biedt een schrale (verschraalde) bodem.
In dit milieu krijgen ook probleemonkruiden de minste kans (Snoo, 1995).
Onkruidbestrijdingsmiddelen
Doodspuiten van lastige plantensoorten heeft geen duurzaam effect. Door het plaatselijk
vernietigen van deze soorten creëer je ruimte voor dezelfde soorten die je juist bestreden hebt.
Je moet door vermindering van de beschikbare voedingsstoffen voor de plant en het tot rust
laten komen van de bodem proberen de groei te onderdrukken. Bestrijding kan dan ook het
best plaatsvinden door het wegmaaien van de probleemsoorten. De meeste problemen geven
wortelonkruiden als akkerdistel, kweek of hoefblad. Zaadonkruiden spelen een veel minder
belangrijke rol en hoeven niet bestreden te worden (Snoo, 1995).
Plaagbestrijding.
Uit de literatuur komt naar voren dat een rand een ambivalente invloed op het aanliggende
landbouwperceel kan hebben. In de rand worden zowel predatoren van plaaginsecten zoals
bladluizen aangetroffen als ook parasieten die de veldgewassen schade kunnen berokkenen.
Randen fungeren als leefgebieden voor natuurlijke vijanden van plaaginsecten op de schaal
van perceels- en bedrijfsniveau. Natuurlijke vijanden lopen of vliegen vanuit de rand slechts
enkele tientallen meters de akker in. Dit betekent dat percelen een beperkte breedte mogen
hebben. Onder natuurlijke vijanden verstaan we hier lieveheersbeestjes en hun larven,
sluipwespen, larven van zweef- en gaasvliegen, spinnen, kevers, roofwantsen en oorwormen.
De belangrijkste plaagorganismen waar zij het op voorzien hebben zijn: luizen, koolmot en
trips. Het is van groot belang dat er geen kruiden worden ingezaaid die een aanlokkelijk
leefmilieu vormen voor deze plaagsoorten. Te denken valt hierbij aan kruisbloemigen als
mosterd en koolzaad en het hierin voorkomen van koolmot en rupsen van het koolwitje in de
buurt van een akker met een koolsoort (Geertsema et. al, 2004).
En verder…….

Bordjes.
De uitstraling naar de omgeving is van grote betekenis. Bijvoorbeeld bij het zaaien van
kruidenmengsels presenteert de agrariër zich als natuurminded en draagt zo positief bij aan
het imago van de landbouw in het algemeen. Als er in het randenbeheer steeds meer aandacht
is voor bijzondere kansen voor de natuur is het goed om dat breder bekend te maken bij het
publiek. Het project Actief Randenbeheer is een middel om het wederzijds begrip tussen
boeren en burgers te vergroten. Als een boer er voor kiest om in het randenbeheer speciaal
kansen te geven aan bijvoorbeeld de veldspitsmuis is het de moeite waard om deze bedoeling
kenbaar te maken. Wij willen in overweging geven om voor zulke randen gestandaardiseerde
bordjes beschikbaar te stellen. Zulke bordjes (bv A4 of A5 formaat) met afbeelding van de
betreffende soort, logo’s van het project en korte tekst zouden met een pen in de grond
kunnen worden gestoken. Voorbijgangers zouden kunnen zien wat met het beheer wordt
beoogd.
Vleermuisnestkasten
Schoon water in de sloot levert meer waterinsecten en dus ook meer insecten aan het
oppervlak. Zulke insecten vormen een ideale voedselbron voor verschillende soorten
vleermuizen. Om deze diergroep een extra kans te geven loont het de moeite om randenbeheer
langs brede sloten en watergangen waar ook rijen bomen langs staan bij een
vleermuisnestkastproject te betrekken. Op locaties waar randenbeheer zorgt voor schoner
water zouden vleermuisnestkasten aan de bomen kunnen worden gehangen. Zulke nestkasten
zullen in een belangrijke behoefte kunnen voorzien. Vleermuizen willen graag regelmatig van
nestplaats verwisselen om van parasieten af te komen. Door gebrek aan boomholten kunnen
zulke nestkasten in die behoefte voorzien. Deze optie vergt organisatie. Dit kan in handen
worden gelegd van een Agrarische Natuurvereniging, een plaatselijke natuurwerkgroep of de
Vleermuiswerkgroep Noord-Brabant. De nestkasten zijn eenvoudig te verhangen als een
agrariër stopt met het beheer.
Uiteraard loont het de moeite om (bv op de boom) een infobordje met verwijzing naar het
bijzondere beheer te plaatsen.
Conclusie en aanbeveling.
Met de huidige voorwaarden wordt met Actief Randenbeheer Brabant een bijdrage geleverd
aan schoner water en meer kansen voor de natuur. Door in de voorwaarden meer ruimte te
scheppen voor keuzemogelijkheden kan de basis worden gelegd voor meer variatie in de
randen die uiteindelijk ten goede komt aan de diversiteit.
Als eerste optie zouden wij aan willen bevelen om bij het beheer van de bufferstrook bij
grasland de vrijheid te geven om in plaats van maaien en afvoeren ook te kunnen kiezen voor
het niet maaien van de bufferstrook.
Als tweede optie geven wij aan om bij het beheer van de bufferstrook bij akkerland
deelnemers de vrijheid te geven om de bufferstrook niet te bewerken. Door liefst meer jaren
achter elkaar de grond tot rust te laten komen bestaat de kans dat het bodemleven zich herstelt
en ecologische relaties ten goede komt. Mogelijk hangt het tempo van natuurontwikkeling af
van de verspreidingscapaciteit van bodemdieren. Aangepast beheer van bufferstroken zou
hierbij een belangrijke rol kunnen spelen. Wellicht dat na een aantal jaren van verschraling de
verplichting om één keer per jaar te maaien en af te voeren kan komen te vervallen.
Bij de optie om randen te maaien, bevelen wij aan om de randen zo laat mogelijk in het
seizoen te maaien. Vaak wordt hierbij aanbevolen om pas na 15 augustus te maaien. Ook deze
optie zou voor deelnemers die al enige jaren verschraling achter zich hebben open gesteld
kunnen worden.

De voorgestelde opties zijn simpel en omkeerbaar. Toch zullen beschreven ecologische
voordelen niet zonder meer passen in de gedachte van de gangbare grondgebruikers.
Vooroordelen over bepaalde diergroepen zullen het enthousiasme voor bepaalde vormen van
beheer niet zonder meer vergroten. Voorlichting is daarbij van belang. De Nieuwsbrieven van
het ARB zullen hierin een sensibiliserende rol kunnen spelen.
Onlangs gaf de VROM-raad in haar advies (042) een visie op scheiding en verweving van
landbouw en natuur. In de toekomstige discussie over de boer als beheerder of beheer zonder
boeren zal het enthousiasme voor randenbeheer een belangrijke rol kunnen spelen.
Streven naar duurzame oplossingen blijft de belangrijkste insteek. Een insteek waarbij balans
is tussen economische, ecologische en sociaal maatschappelijke aspecten, zowel hier en nu als
in de toekomst en in relatie tot ontwikkelingen op wereldniveau.
Samenvatting
In een onderzoek naar de ecologische kansen van actief randenbeheer op stroken langs
grasland en akkers zijn enkele interessante opties naar voren gekomen. Het achterwege laten
van bemesting en gewasbescherming heeft een positieve uitwerking op de biodiversiteit van
de randzone. Na een per situatie wisselende periode van beheer neemt in de vegetatie zowel
de soortensamenstelling als de structuur toe. Deze effecten hebben op hun beurt een gunstige
uitwerking op de aanwezigheid van dieren. De op de voorgestelde wijze beheerde rand biedt
ook kansen voor natuurlijke bestrijding van plaaginsecten in de naastliggende akkers. Geen
bemesting en gewasbescherming draagt ook bij aan het tot rust komen van de bodem zodat
het natuurlijk bodemleven zich na jaren productief gebruik kan herstellen. Tot slot biedt een
rand met meer ecologische kwaliteiten een positieve uitstraling voor het agrarisch landschap
en het gebruik ervan.
Referenties:
- Broekhuizen, S, B. Hoekstra, V. van Laar, C. Smeenk & J.B.M. Thissen, 1992. Atlas
van de Nederlandse zoogdieren. –KNNV-uitgeverij, Utrecht.
- Lange, R, P. Twisk, A van Winden & A. van Diepenbeek, 1994. Zoogdieren van
West-Europa - KNNV-uitgeverij, Utrecht.
- Margry, K., 1996. Natuurinventarisatie op 4 bedrijven van de Duinboeren. AOC
midden & oost brabant, Boxtel. (tegenwoordig Helicon opleidingen MBO Boxtel)
- Snoo, G.R. de, A.J.W. Rotteveel & H. Heemsbergen, 1995. Akkerranden in
Nederland, lezingen en posterpresentaties van de Studiedag Akkerranden. –Werkgroep
Akkerranden, Wageningen.
- Verkem, S., J. De Maeseneer, B. Vandendriessche, G. Verbeylen en S. Yskout, 2003.
Zoogdieren in Vlaanderen. Ecologie en verspreiding van 1987 tot 2002. –Natuurpunt
Studie & JNM Zoogdierenwerkgroep, Mechelen & Gent.
- VROM-raad, 2004. “Meerwerk”, advies over de landbouw en het landelijk gebied in
ruimtelijk perspectief. Advies 042 -VROM-raad, Den Haag.
- Wesseling, M., 2004. De top-78 van Vogels in Gevaar. Vogels, tijdschrift over vogels
en natuurbescherming 2004 (5): 40-41
- Geerstsema W., Steingröver E., van Wingerden W., van Alebeek F., Rovers J., 2004.
“Groenblauwe dooradering in de Hoekse Waard” – Alterra Rapport 1042,
Wageningen
Folders en krantenartikelen:
- Op de rand van schoon water; Nieuwsbrieven ARB
- Kleinschalige Natuurontwikkeling in de praktijk; IKC NLBF Wageningen
- Schoon water, een sloot vol leven; CLM

- Patrijzen op de rand, natuurvriendelijk randenbeheer op akkerbouwbedrijven; SBNL
- Wortelgrazers; artikel NRC handelsblad 12 juni 2004
- Laat de boer zijn randen koesteren; artikel de Volkskrant 6 november 2004
- Rode lijst van Nederlandse broedvogels, Vogelbescherming Nederland