Twickelblad winter 2010

• Duurzame
mountainbikeroute
Twickelblad
• Kamerheer volgt
kunstkenner
• Pachten in een
groene oase
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
Op zoek naar balans

In dit nummer
Van de Rentmeesterij 3
Twickel heet mountainbikers welkom 4
Collectie Kakiemon Porselein 6
Dynamische Hagmolenbeek 8
Zicht op Twickel: Annie Schreijer 9
Pachten in een groene oase 10
Kamerheer volgt kunstkenner 12
Vrienden van Twickel 14
Aanleg Umfassungsweg vertraagd 16
Boekbespreking: Huis Brecklenkamp 17
Een laan met een verhaal 18
Vormleer: Kijk- knip- en plakmeetkunde 20
Mijn Twickel: Johan de Jong 22
Berichten van de Buitenplaats 23
Colofon
Redactie:
Helmig Kleerebezem
Albert Schimmelpenninck
Martin Steenbeeke (eindredactie)
Vaste medewerkers:
Aafke Brunt
Christine Sinninghe Damsté
Inlevering kopij:
Voor 21februari 2011
Schalkburgerstraat 11, 7551 GR, Hengelo
Twickelblad@stnbk.nl
Het Twickelblad is een gezamenlijke
kwartaaluitgave van de Stichting Twickel
en de Vereniging Vrienden van Twickel.
Het blad geeft informatie over de historie
en het beheer van Twickel in al zijn
aspecten.
Lidmaatschap, mutaties, adreswijzi gingen:
secretaris@vriendenvantwickel.nl of
Postbus 107, 7490 AC Delden. Lid maatschap
van de Vereniging Vrienden van
Twickel (incl. toezending Twickelblad)
bedraagt minimaal e 19,- per kalenderjaar;
hogere bijdrage is welkom.
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0 2 3
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
Paaltjes wijzen mountainbikers de weg over het
landgoed.
Meer info: www.vriendenvantwickel.nl
Losse nummers kosten e 4,- en zijn
verkrijgbaar in de landgoedwinkel van
Stichting Twickel, de VVV-Delden en
The Read Shop in Delden.
Niets uit deze uitgave mag, op welke
wijze dan ook, worden verveelvoudigd
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van de redactie. De redactie
behoudt zich het recht voor artikelen
in te korten en te redigeren.
Lay­out:
Morskieft Ontwerpers
van Visuele Identiteit
Druk:
Van Marle BV
Foto’s, tenzij anders vermeld, zijn o.a
gemaakt door: Aafke Brunt, Hans
Gierveld, Rik Klein Gotink, Paul Koppen
de Neve, Han Morskieft, Edwin Nieuwenhuis,
René Schabos, Albert Schimmelpenninck,
Christine Sinninghe Damsté,
Martin Steenbeeke, Alexander van der
Tweel, Regio Twente.
ISSN 0927-6548
Van de redactie
Het kan niet anders of lezers van dit
Twickel blad communiceren ook via Twitter,
Hyves, LinkedIn of Facebook met vrienden,
bekenden en collega’s. ‘Social Media’ zijn
in. Vooral Twitter lijkt de laatste tijd erg
populair. De behoefte om in maximaal 140
tekens via de mobiele telefoon de wereld
te laten weten waar je bent of wat je bezighoudt,
blijkt groot te zijn. Al vraag ik me af
wat het nut is van een tweet als ‘het is koud
vandaag’ en ‘het weekend begint’.
Tot dusver gebruiken met name politici,
topsporters en journalisten Twitter. Zij zien
het als een handig (extra) informatiekanaal
om hun achterban/supporters/lezers te
informeren. Maar Twitter verspreidt zich
snel. Zelfs het Koninklijk Huis is recent aan
het Twitteren geslagen( ‘KHtweets’). Zullen
landgoed Twickel en de Vereniging Vrienden
van Twickel ooit een Twitter-account openen,
of voorziet een (vernieuwde) website meer
dan voldoende in de behoefte?
Zoeken op het trefwoord ‘Twickel’ op Twitter
levert vooralsnog nog geen overdaad aan
informatie op. De gelijknamige scholengemeenschap
lijkt een vaker besproken
onderwerp dan het landgoed. Wel laat een
zekere “tuttel” weten dat ie een frisse neus
haalt op Twickel, delen diverse mountainbikers
hun ervaringen over de nieuwe route
op het landgoed en vraagt de Twentsche
Courant Tubantia via Twitter aandacht voor
de busreizen die de krant naar de tentoonstelling
in het Haags Historisch Museum
organiseert.
Nadeel van Twitter is dat 140 tekens wel erg
kort en vluchtig is. Daarin kun je zeggen
wat je vindt van een mountainbikeroute of
tentoonstelling maar een volledige verhaal,
met diverse aspecten en gezichtspunten,
laat zich niet in een paar zinnen samenvatten.
Ik denk dat er daarom altijd een
behoefte zal blijven bestaan aan een ‘ouderwets’
medium als een tijdschrift of krant
waar onderwerpen worden uit gediept. Dit
Twickelblad doet dat met bijvoorbeeld de
aanleg van een gasleiding, een bijzondere
porseleincollectie en, uiteraard, de veelbesproken
mountainbikeroute. Altijd handig,
ook voor fervente Twitteraars, om dit Twickelblad
te lezen. U kunt ze er via uw sociale
netwerk op attenderen. Veel leesplezier.
Martin Steenbeeke
van de rentmeesterij
Gevolgen nieuwe natuurbeleid voor Twickel
Het kabinet-Rutte is van plan een flinke koerswijziging aan te brengen in
het natuurbeleid. Staatssecretaris Bleker moet fors bezuinigen. Daartoe
zet hij een rem op de aankoop van landbouwgronden die moeten worden
omgevormd naar nieuwe natuur. De Ecologische Hoofdstructuur zou in
afgeslankte vorm in 2018 afgerond moeten zijn. De Robuuste Verbindingszones
wil hij zoveel mogelijk schrappen. Wat kunnen de gevolgen van
deze koerswijziging voor Twickel zijn?
Het nieuwe kabinet maakt een daadkrachtige
indruk. Dat geldt zeker ook voor
staats secretaris Bleker met zijn brief aan
de Tweede Kamer waarin hij in duidelijke
bewoordingen het nieuwe beleid uiteen
heeft gezet. De provincies en vele natuurorganisaties
zijn hier erg van geschrokken.
De provincies hebben direct besloten
te stoppen met het aankopen van gronden.
Ook nieuwe aan vragen voor “particulier natuurbeheer”
worden niet meer in behandeling
genomen. Dat instrument is voor ons
van groot belang omdat langs deze weg
particuliere eigenaren zoals de Stichting
Twickel landbouwgrond kunnen omvormen
naar natuurterrein. De waardedaling die
hier het gevolg van is wordt door de overheid
vergoed.
Op het landgoed Twickel wordt al jaren gewerkt
aan natuurontwikkeling, bijvoorbeeld
langs beken en rond bestaande natuur-
terreinen. Dit gebeurt vaak in combinatie
met een betere verkaveling voor de blijvende
agrarische bedrijven. Hierdoor zijn het
langdurige en ingewikkelde processen. In
enkele gevallen is het proces bijna rond
inclusief de uitplaatsing van complete
pachtbedrijven. Het zou heel onverstandig
zijn om in het zicht van de haven de “stekker
er uit te halen”. Dit geldt te meer waar
de overheid verwachtingen heeft gewekt.
Ondanks deze kritische opmerking moeten
we ook begrip hebben voor de nieuwe regering.
Dat er bezuinigd moet worden is
volstrekt duidelijk. Terecht legt de staatssecretaris
de prioriteit bij het beheer van
bestaande natuur. Als we al niet in staat
zijn dat naar behoren te doen moeten we
niet nog meer hectares willen. Ik kan goed
begrijpen dat de staatssecretaris een groot
vraagteken zet achter projecten als de Wilde
Natuur in de Oostvaardersplassen. Het is
logisch dat men de ambities van het natuurbeleid
in overeenstemming wil brengen
met de beperktere middelen. Vanuit het
oogpunt van gelijkberechtiging is het goed
dat de staatsecretaris af wil van het automatisme
dat de overheid de gronden bestemd
voor nieuwe natuur aankoopt en “om niet”
doorlevert aan een beperkt aantal natuurbeherende
instanties. Een prettige bijkomstigheid
is dat de aankoopstop nu al leidt
tot meer rust op de grondmarkt.
Veel is nog onzeker maar het nieuwe beleid
biedt voor particulieren als de Stichting
Twickel ongetwijfeld ook kansen.
Albert Schimmelpenninck

Twickel heet mountainbikers welkom
Het is één van de meest duurzame mountainbikeroutes van Nederland;
het zeventig kilometer lange traject over het landgoed Twickel dat vorige
maand officieel is geopend. De Twickelroute is de bekroning van een proces
van vele jaren, waarbij wantrouwen plaats heeft gemaakt voor vertrouwen.
Al zijn er nog wel enkele aanpassingen nodig.
Vrijwilligers bouwen bij de Meenhuisweg een brug om te voorkomen dat mountainbikers een stuk
over de weg moeten rijden.
Als een lange spaghettisliert slingert de 70
kilometer lange mountainbikeroute zich
over het landgoed. Van Azelo in het noorden,
tot Beckum in het zuidelijk deel, met
daartussen vele verbindingslussen waardoor
ook kortere rondes gereden kunnen
worden. De route voert langs weilanden en
door bosgebieden en maakt grotendeels
gebruik van bestaande (zand)paden en
wegen. Uit de eerste reacties van mountainbikers
blijkt de Twickelroute in de smaak
te vallen. Aan de eerste grote toertocht op
31 oktober namen ongeveer 800 enthousiaste
mountainbikers deel. “De mountainbikers
zijn zeer te spreken over de technische
moeilijkheidsgraad. Dat hadden ze
niet verwacht in zo’n vlak deel van Twente.
Verder staan ze te kijken van de landschappelijke
schoonheid”, zegt René Schabos,
die het initiatief heeft genomen voor de
aanleg van de route. Menig mountainbiker
heeft na voltooiing van de route ‘de knollen
op’. ”De route is zo lang en zwaar dat
ook geoefende mountainbikers er een hele
kluif aan hebben”, vertelt Schabos.
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0 4 5
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
Single tracks
Op sommige plaatsen is handig gebruik
gemaakt van ophogingen, zoals een wegtalud
van de snelweg A1. Over een lengte
van 12 kilometer zijn nieuwe, aparte paden
aangelegd; een klus waar een kraanmachinist
zeven weken mee bezig is geweest. De
zogeheten ‘single tracks’ zijn deels verhard
met een leemgrindmengsel (gralux). Dit
voorkomt dat de smalle en bochtige paden
snel kapot gereden worden en mountainbikers
hun weg buiten deze paden gaan
zoeken. Ook zijn er speciaal voor de
mountainbikeroute vier bruggen en een
vlonder gebouwd. Het benodigde hout is,
net als dat van de 330 routepaaltjes, afkomstig
uit de zagerij van Twickel. De mountainbikers
hebben bij de aanleg op vrijwillige
basis de handen uit de mouwen
gestoken. Zij hebben gezaagde takken en
boompjes weggesleept, paden geëgaliseerd
en uitstekende wortels weggeknipt.
Ook het toekomstige onderhoud is voor
rekening van vijf wielerverenigingen. RTC
Hengelo, RTC Borne, ATV Ruiten Drie
(Almelo), DFC de Twickeltrappers en de
triatlonvereniging Trios uit Borne hebben
elk een strook van ongeveer vijftien kilometer
‘geadopteerd’.
Duurzaam
Het kostte enige jaren van voorbereiding
en overleg voordat de mountainbikeroute
gerealiseerd kon worden. Dat had niet alleen
te maken met het op tafel krijgen van de
benodigde financiën (de aanleg kost in totaal
80.000 euro) maar ook met de opstelling
van Twickel. Bosbaas Gert-Jan Roelofs
legde bij de openingsbijeenkomst in ‘t
Hoogspel nog eens uit dat de wijze waarop
Twickel mountainbikers bejegende, verschillende
stadia heeft doorlopen. Het begon
halverwege de jaren negentig met een fase
van negeren (“het zal wel een hype zijn” )
en mondde via ‘verzet’ uiteindelijk uit in
acceptatie. Roelofs: “We hebben tien jaar
nodig gehad om open te staan voor
mountainbikers”. Wat hielp is dat de
De mountainbikeroute is ook voor geoefende
mountainbikers een hele kluif.
Gert-Jan Roelofs, Carry Abbenhues, René Schabos en Hans van Agteren (Regio Twente) toasten op
de opening van de mountainbikeroute.
mountain bikers zich in de loop der jaren
beter zijn gaan gedragen en dat door de gekozen
route conflicten met mederecreanten
en mogelijke schade aan de natuur zoveel
mogelijk worden beperkt. De mountainbikeroute
op Twickel wordt niet voor niets één
van de meeste duurzame van Nederland
genoemd. Duurzaam staat in dit verband
voor zo min mogelijk conflicten met andere
bezoekers, zo weinig mogelijk schade
aan bodem en natuur en een grote veiligheid
voor de gebruikers. “Dit is een voorbeeldroute”,
zegt Patrick Jansen van de
Stichting Probos die als professioneel routebouwer
in de arm is genomen. Jansen,
bosbouwkundig ingenieur, is betrokken bij
de aanleg van verschillende mtb-routes en
zelf mountainbiker.
Flora en Faunawet
De route volgt zoveel mogelijk de randen
van het landgoed en vermijdt het kerngebied
van Twickel, waar veel wandelaars komen,
en kwetsbare natuur- en stiltegebieden.
“Mountainbikers hadden liever nog wel
een paar doorsteken gezien maar door de
route zoveel mogelijk parallel aan bestaande
verbindingen te laten lopen, is er de
minste verstoring”, legt bosbaas Roelofs
uit. Hiermee probeert Twickel een balans
te vinden tussen de vele belangen die op
het landgoed spelen. De mountainbikers
hebben een eigen tracé over openbare
wegen en de singletracks. Daartegenover
staat dat ze geweerd worden op de voetpaden
die over het landgoed lopen. De
meest waardevolle natuurterreinen zijn
ontzien. Bij de uitvoering van de werkzaamheden
is gewerkt volgens de richtlijnen
uit de Flora en Faunawet, die een
zorgvuldige omgang met de planten en
dieren in het buitengebied verzekert. Nu al
is duidelijk dat plaatselijk verbeteringen
nodig zullen zijn. Natuurliefhebber en
“groot liefhebber van Twickel” Han Brinkcate
uit Delden heeft in een ingezonden
brief in het Hofweekblad zijn bezorgdheid
geuit over de gevolgen van de aanleg. Niet
alleen dieren en planten zullen volgens
hem schade ondervinden van de route,
maar hij verwacht ook letterlijk en figuurlijk
botsingen tussen mountainbikers en
andere recreanten. Twickel, dat volgens
hem tot dusver altijd streng en terughoudend
is geweest ten opzichte van
recreatief medegebruik van het landgoed,
is volgens Brinkcate “van zijn geloof
gevallen”. Nadat initiatiefnemer René
Schabos hem via een open brief had
opgeroepen om met zijn kritiek niet langs
de kant te blijven staan maar samen te
werken aan verbeteringen, volgde er een
overleg tussen Gert-Jan Roelofs, Han
Brinkcate en René Schabos. Hierin is afgesproken
dat er samen zal worden gewerkt
om knelpunten uit de weg te ruimen.
Mogelijke schade aan bijvoorbeeld een
k ikkerpoel en hazelwormen populaties zal
samen worden geïnventariseerd. Bovenal
is geconstateerd dat de verschillende gebruikers
op het tracé respect voor elkaar
moeten tonen. Dit zal via bordjes worden
gestimuleerd.
Verbinden
De Regio Twente, eindverantwoordelijke
voor het project, en de provincie Overijssel
reageren enthousiast. Namens de Regio
Twente sprak Albert Groen tijdens de opening
zijn bewondering uit voor de wijze
waarop er door de verschillende partijen is
samengewerkt. “Dit is een heel bijzondere
prestatie. Vanaf het moment dat er financieel
groen licht was, zijn er veel mensen
in touw geweest. Met name de vrijwilligers
hebben ontzettend veel werk verzet.”
De Regio Twente ziet de Twickelroute als
een voorbeeld van hoe ook elders in Twente
meer mountainbikeroutes kunnen worden
aangelegd. Het idee is deze allemaal met
elkaar te verbinden en dit spreekt de provincie
Overijssel weer erg aan. “Zo halen we
meer toeristen naar Twente, die besteden
geld en dat is goed voor de economie”,
aldus gedeputeerde Carry Abbenhues.
Behalve de Regio Twente en de provincie
hebben ook de gemeenten Hof van Twente,
Hengelo en de ANWB financieel bijgedragen
aan de totstandkoming van de route.
Martin Steenbeeke
Gert-Jan Roelofs, René Schabos en Han Brinkcate (vlnr) inventariseren de knelpunten.

Collectie Kakiemon Porselein ongekend
zeldzaam en omvangrijk
In Keramiekmuseum Princessehof
in Leeuwarden is van 13 december
tot 3 april de tentoonstelling
Kakiemon: Meester-porseleinmakers
uit Japan te zien.
Hier wordt een overzicht van de
Kakiemon-collecties in Nederland
gegeven, aangevuld met hedendaags
Kakiemon uit Japan. Ten
behoeve van deze tentoonstelling
heeft Twickel stukken uit de eigen
collectie in bruikleen gegeven.
Het behoeft op deze plek geen betoog dat
Twickel op het gebied van kunst en kunstnijverheid
een buitengewone collectie
huisvest. Ook van het Japanse porselein
was het bekend dat er in de collectie fraaie
stukken zijn, maar door recent onderzoek
in het archief is duidelijk geworden hoe
belangrijk en uitzonderlijk de groep is. Het
Japanse porselein dat pronkt in de kasten
van de eetzaal en de bovengalerij is in
grote meerderheid in de Kakiemon stijl.
Kakiemon werd vanaf 1670 tot rond 1700
gemaakt en was toen al de meest luxueuze
porseleinsoort die te verkrijgen was. Het
kenmerkt zich door de zeer fijne en witte
scherf en de verfijnde schildering in spitse
lijnen van hoofdzakelijk dieren en planten.
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0 6 7
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
Rekening aankoop
Johan Hendrik
van Wassenaer Obdam,
Aletta Thiens, Amsterdam,
13 mei 1734.
Huisarchief Twickel, 543.
Verder zijn de borden en kommen vaak
voorzien van een gevormde, bruin geglazuurde
rand.
Kakiemon werd als hoogwaardige porseleinsoort
herkend. We kunnen aannemen
dat men in de hogere klassen goed op de
hoogte was van de verschillende soorten.
We moeten niet vergeten dat men gewend
was aan porselein, dat immers al sinds het
begin van de 17de eeuw in het Nederlandse
interieur aanwezig was. Echter, voor 1670
was dat bijna uitsluitend blauwwit porselein
en het waren nu juist de heldere kleuren die
Kakiemon zo bijzonder maakten. Kakiemon
was dan ook een geliefd verzamelobject aan
de Europese hoven: Stadhouder Willem III
en zijn gemalin Mary Stuart hadden het in
hun verzameling, maar het was ook te
vinden in de huizen van de Duitse leden
van de Oranjes, zoals in Oranienstein of
Charlottenburg. Er was een ware manie
voor porselein in het interieur.
Haags huis
De familie Van Wassenaer, die zich dicht bij
het hof bewoog, was zeker op de hoogte
van de porseleinmode. Al bij het huwelijk
van Jacob IV in 1676 is het duidelijk dat er
een modieuze porseleinopstelling is. De
inventaris van zijn huis aan de Kneuterdijk
in Den Haag vermeldt uit dat jaar een lijst
van meer dan 100 stukken en verder dat
Bakje, Kakiemon porselein, Japan, 1670-1700.
Collectie Kasteel Twickel, JK 28.
die verzameling staat, op ‘de camer booven
aan straet’, waar ‘de schoorsteen [is] verciert
met porcelaine’. De mode om porselein zo
op te stellen, was toen juist ontstaan. Het
is duidelijk is dat men goed op de hoogte
was en dat het Haagse huis als representatief
verblijf was ingericht.
Dat gold eens te meer voor het nieuwe
onder komen dat Jacobs zoon Johan
Hendrik door Daniël Marot liet ontwerpen,
een stadspaleis dat de politieke ambities
van de van Wassenaers onderstreepte.
Uiteraard moest daar een nieuw, passend
interieur in komen en nadat de oude boedel
in 1715 geveild was, besteedde Johan
Hendrik de rest van zijn leven om de
Kneuterdijk in te richten met een indrukwekkende
verzameling kunst. Ook op het
gebied van porselein liet hij zich niet
on betuigd. In de verzameling nota’s die er
van hem bewaard zijn gebleven, zitten de
aanwinsten van 202 stukken porselein, die
hij voor in totaal 5.600 gulden verwierf.
Het hier afgebeelde voorbeeld voor de aankoop
van ‘11 schotels extra oud Japans
coeleurd Porcelijn’ verwijst vrijwel zeker
naar Kakiemon porselein. Het vertelt ons
tegelijkertijd hoe duur Kakiemon rond 1730
nog was, gegeven het gemiddelde jaarinkomen
van een ongeschoolde arbeider
van rond de 450 gulden.
Veiling
De Kneuterdijk-verzameling werd in 1750
voor een deel verkocht om de schulden te
betalen die Johan Hendrik na zijn dood had
achtergelaten. De volgende bewoner, zijn
neef Jacob Jan, veilde in 1769 een volgend
deel, waarschijnlijk om zijn extra vagante
levensstijl te bekostigen. De catalogus van
die veiling bevat veel porselein en is ongewoon
precies in de omschrijvingen. De helft
van het Japanse porselein was in Kakiemon
stijl, aangeduid als ‘Oude gecouleurde
Japansche porceleinen van de eerste classe’.
Maar liefst elf bestaande voorstellingen
kunnen uit de beschrijvingen afgeleid
worden, zoals nummer ‘65. Twee agtkantige
Kommen, van binnen met Rietbossen en
bloemwerk.’ Hiervan is in de collectie van
Twickel een exemplaar overgebleven.
De vraag rijst waar de grote Twickel verzameling
van Kakiemon vandaan kwam.
De Kneuterdijk is ondanks de veiling van
1769 een goede kandidaat. We weten dat er
ook na die datum nog een enorme hoeveel-
heid in het huis over bleef. Toen het huis in
1816 werd verkocht en de inventaris werd
opgemaakt, telde de inboedel maar liefst
2.500 stukken. Met het overplaatsen daarvan
naar de andere huizen in het familiebezit
kon vast niet alles ondergebracht
worden, maar het is goed mogelijk dat
bijzondere stukken behouden werden.
Erfenissen
Een andere bron is het bezit van Jacoba
Elisabeth van Strijen. Zij bracht omvangrijke
erfenissen mee toen zij in 1767 met
Carel George trouwde. Het restant van
het wapenservies op Twickel met het
wapen van de Van Bambeeck familie is
welhaast zeker uit haar bezit afkomstig.
Het Kakiemon porselein kan evengoed via
deze weg Twickel zijn binnen gekomen.
In ieder geval kan geconcludeerd worden
dat de Kakiemon verzameling een oude is.
Er zijn sets van theegerei en borden, vaak
in verschillende maten en soms in grote
hoeveelheden. Dergelijke aantallen kunnen
gekocht zijn hetzij toen Kakiemon nieuw
was in de late 17 de eeuw, hetzij in de 18 de
eeuw, toen 17 de -eeuwse boedels op de markt
verschenen. Het is vrijwel uitge sloten dat
ze nadien zijn verworven. Porseleinver-
Kom, Kakiemon porselein, Japan, 1670-1690.
Collectie Kasteel Twickel, JK 43.
zamelingen waren toen verspreid geraakt
en bovendien wijst niets op interesse voor
oud porselein bij de latere bewoners.
Ongekend
Een verdere reden is het voorkomen van
stukken die in Japanse smaak zijn versierd,
niet bestemd voor export naar Europa. Die
kwamen in de 17 de eeuw maar mondjesmaat
naar Nederland en moeten erg exclusief
zijn geweest. Die groep, samen met de
sets van borden en theegerei, maakt het
assortiment heel uitzonderlijk. De meest
verwante verzameling is die van Burghley
House in Engeland. De Twickel-collectie is
daarmee van een ongekend zeldzame
samenstelling en omvang, die in Nederland,
maar eigenlijk ook daarbuiten, zijn weerga
nauwelijks kent. De overzichtstentoonstelling
in Leeuwarden biedt een uitgelezen
kans om met deze en andere Kakiemoncollecties
kennis te maken.
Menno Fitski
Conservator Oost-Aziatische kunst,
Rijksmuseum Amsterdam

Dynamische Hagmolenbeek verlegt grenzen
De Hagmolenbeek nabij Erve Loninkwoner is opnieuw ingericht. De beek
slingert over een afstand van ruim een kilometer weer door het landschap
en het beekdal is verlaagd. Het komt zowel de waterafvoer als de
natuurwaarden ten goede.
De herinrichting van de beek is uitgevoerd
in het kader van het project Boeren voor
Natuur op Twickel. Het bedrijf van Marwin
Hofstede op Erve Loninkwoner is één van
de drie natuurgerichte bedrijven die aan dit
project deelnemen. Het verhogen van de
grondwaterstand - door verlaging van het
beekdal - past hier goed in. Grondwater
zorgt voor de aanvoer van kalk en mineralen
in de wortelzone van het gras; voor de
natuurgerichte bedrijven van belang. Zij
mogen geen (kunst)mest meer aanvoeren
en moeten op het gebied van voer en
bemesting zelfvoorziend zijn.
Door de verlaging van de grondwaterstand
wordt daarnaast verdroging tegengegaan
en dit is gunstig voor bijzondere vegetatie.
Daarom is teruggegrepen naar de oude
situatie van voor de diepe ontwatering
en kanalisatie.
Door de beek weer een meer natuurlijke
loop te geven en de verlaging van het beekdal
wordt het water langer vastgehouden
en kan er bij overvloedige regenval op het
maaiveld geborgen worden. Twee zaken die
Het stromende water verandert vorm en ligging van de beek.
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0 8 9
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
het waterschap Regge en Dinkel graag
wil om het beeksysteem ‘klimaatproof’ te
maken. De natuurlijke inrichting past in de
opdracht van de Kaderrichtlijn Water. Deze
richtlijn van de Europese Unie draagt de
waterbeheerders op een natuurlijk beeksysteem
na te streven.
Marwin Hofstede is niet beducht voor de
“overstromingen” die er na de overvloedige
regenval waren. “Kom maar op met die
mineralen!” is zijn reactie. Nu het water
weer gezakt is, is goed te zien wat het
water gedaan heeft. Op plekken is zand
weggespoeld en op andere plaatsen afgezet.
Zo past het stromende water de vorm
en ligging van de beek zelf aan. Deze dynamiek,
die bij natuurlijke beken hoort, is
door afspraken tussen Twickel en het
waterschap mogelijk. De beek hoeft zich
niet aan eigendomsgrenzen te houden. We
zijn benieuwd naar de volgende acties van
het water.
Volgend voorjaar wordt de Buitenbeek
- een zijloop van de Hagmolenbeek - aangepakt.
De doelen zijn hetzelfde. Hier zal
het oude bevloeiingssysteem weer hersteld
worden om zo de bemesting terug te
dringen. In het kader van de realisatie van
de Ecologische Hoofdstructuur wordt gekeken
naar een verdere herinrichting van
de Hagmolenbeek waarbij dit deel van de
beek als inspiratiebron dient.
Hans Gierveld
Adjunct-rentmeester
zicht op twickel
De Hagmolenbeek ontspringt ten westen
van het Duitse Ahaus. Het eerste deel van
de beek, tot het Buurserveen, wordt Hegebeek
genoemd. 25 kilometer stroomafwaarts
mondt de beek uit in het Twentekanaal
nabij de sluis bij Delden.
Oorspronkelijk liep de beek nog tien kilometer
door om in de Regge uit te monden.
De beek is vernoemd naar de gelijknamige
watermolen bij de voormalige havezate
Hachmeule in Bentelo. De Hagmolen,
die aan de beek lag, is in 1866 door brand
verwoest. “De versterking van de Ecologische Hoofdstructuur
is in 1990 op basis van vrijwilligheid
met de boeren en grondbezitters afgesproken.
Uit een evaluatie blijkt dat het
anders kan en moet. De realiteit is ook
dat we te maken hebben met een groot
financieel tekort. Daarom zeg ik dat we
terug moeten naar het gebiedsgericht
beleid. We moeten met betrokkenen om
tafel om te behouden wat mooi is maar
daarbij de levensvatbaarheid van de
boerenbedrijven niet vergeten. Die zijn
van groot belang voor de leefbaarheid van
dorpen en kernen.”
“Het gaat erom dat we op een andere
manier naar natuurbeheer op het platteland
kijken. Al in 2006 hebben we in de
Tweede Kamer gekeken naar mogelijkheden
om boeren erbij te betrekken. Dat
heeft geresulteerd in het project Boeren
voor de Natuur en Twickel is één van de
drie plekken in Nederland waar dit project
loopt. De deelnemende agrarische bedrijven
richten zich ook op het beschermen
van natuur en landschap en krijgen daar
“ Met minder geld komen de
mooiste dingen naar boven”
Tijdens een discussie in het tv-programma “Buitenhof” over de bezuinigingen
op natuurbeleid stelde ex-Tweede Kamerlid Annie Schreijer-Pierik (CDA)
Twickel als voorbeeld, hoe de natuur versterkt kan worden. “Het gaat in
Twickel fantastisch met gebiedsgericht beleid.” Schreijer, die met haar man
en zoon in Hengevelde een gemengd bedrijf runt, licht haar uitspraak toe.
een vergoeding voor. Want je moet de economische
kant niet vergeten. Er moet wel
brood op de plank komen. Op deze manier
kunnen boeren verder in een prachtig landgoed
als Twickel, waar veel burgers van
genieten. Ik heb mijn opvolger in de Tweede
Kamer geadviseerd om het project Boeren
voor Natuur verder uit te werken.”
“Er wordt nu vaak gesteld dat als het gaat
om natuurbehoud boeren het niet goed
doen en natuurorganisaties wel. Maar als
ik rondkijk, zie ik volop natuur. Vanuit mijn
keuken zie ik hazen, konijnen, fazanten
en ijsvogels. Ik zit er middenin. De biodiversiteit
zit niet alleen in natuurgebieden
en bossen. Tussen al die gebieden liggen
ook mooie akkers van boeren.”
“Dat er op de aanleg van de Ecologische
Hoofdstructuur wordt bezuinigd en
Robuuste Verbindingszones worden
geschrapt, betekent niet dat er op die plek-
Annie Schreijer: “Reeën kijken heus niet op een
bordje waar ze wel of niet mogen lopen.”
ken geen natuur kan zijn. Je moet creatief
zijn en kijken wat efficiënt is. Met minder
geld komen soms de mooiste dingen naar
boven. Bij de aanleg van de EHS is waardevolle
boerencultuurgrond opgeofferd voor
natuur. Terwijl bijvoorbeeld met een bocht
het doel ook bereikt kan worden. Onze
boerderij ligt niet in een Ecologische
Hoofdstructuur maar reeën lopen wel over
ons land van het ene naar het andere EHSgebied.
Die kijken heus niet op een bordje
waar ze wel of niet mogen lopen.”
“Ik ben altijd door natuurorganisaties
bestempeld als het CDA-lid dat niets voor
natuur deed. Maar ik ben twaalf jaar
woordvoerder natuurbeleid geweest en er
is al die tijd geen cent op gekort. Als je
opkomt voor het platteland, kom je niet
alleen op voor boeren maar ook voor
particulier grond bezit. Zelf heb ik als
gemeenteraadslid in Ambt Delden de aanleg
van de golfbaan in Twickel gesteund,
terwijl boeren dat niet zagen zitten. Twickel
is nu één van de prachtigste gebieden van
Nederland, een kroonjuweel. Als wij geen
particulier grondbezit in Nederland hadden
gehad, en dus bijvoorbeeld geen landgoederen
als Twickel en Weldam, was de
natuur niet zo mooi geweest. Alleen vind ik
wel dat Twickel niet alleen het kasteel is.
Twickel is mooi door de prachtige boerderijen
en het landschap er omheen. Die dragers
moet je daarbij betrekken. Ik krijg vaak
kritische opmerkingen van pachtboeren uit
Twickel die vinden dat er meer naar hun
belang moet worden gekeken. Een tafel
heeft niet voor niets vaak vier hoeken.
Boeren horen er aan te zitten en volop mee
te doen. Als iemand geen duidelijke plek
heeft, wordt hij niet volledig geaccepteerd.
Zo voelen veel boeren zich. En als je
boeren niet waardeert, kom je mij tegen.”

Pachten in een groene oase
Het aantal agrariërs daalt, maar de drukte in en rond de Zuidwijkse polder
bij Wassenaar neemt toe. De drie boeren die er grond van Twickel pachten,
hebben leren leven met de oprukkende stad en haar bewoners. “Het is voor
iedereen een probleem hier.”
Het eeuwenoude Erve Zonneveld is sinds 1987
het pachtbedrijf van Quirien en Erika Van der
Ham. Het bedrijf heeft een veestapel van ongeveer
100 dieren, bestaande uit melkkoeien en jongvee.
De melk wordt geleverd aan Campina.
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0 10 11
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
De Zuidwijkse polder is een groene oase
in de Randstad. Maar je helemaal onderdompelen
in de natuur lukt niet. Staand
op de Rijksstraatweg, met de rug naar de
snelweg A44, reikt het uitzicht weliswaar
ver, maar wie goed kijkt ziet in de verte de
bebouwing van Leiden en Voorschoten. En
het geluid van het voortrazende verkeer
over de snelweg gaat dag en nacht door.
Als de auto’s tenminste rijden, want een
groot deel van de dag staan er files. Hier
wonen en werken de veehouders Ton en
José Westgeest, Rinus en Els Bos en
Quirien en Erika van der Ham.
Zij zijn vertegenwoordigers van een
beroeps groep die in deze regio steeds
kleiner wordt. Twintig jaar geleden telde
Wassenaar nog een twintigtal melkende
boeren, nu zijn er 11 over. “Vijftien jaar
geleden”, geeft Quirien van der Ham ter
illustratie aan, “zat de melkwagen van
Campina vol na een ritje door Wassenaar.
“Nu moet zo’n vrachtwagencombinatie de
hele Bollenstreek door om vol te raken.”
Charmes
De boeren haken af vanwege verschillende
redenen; ze hebben geen opvolgers,
maken plaats voor stadsuitbreiding of
verhuizen op eigen initiatief.“Ik zou
nergens anders willen zitten”, zegt Ton
Westgeest. “Je staat op, bent op je werkplek
en je ziet verderop de file groeien.”
Westgeest kent de verhalen van boeren
die kiezen voor de ruimte van Groningen
of Canada maar voor hem heeft de korte
afstand tot de stad zijn charmes. “Mijn
vee wordt in Wassenaar geslacht en geregeld
komt de slager op bezoek met een
warme rookworst. Dat is goud.”
Ook Quirien en Erika van der Ham zijn
gelukkig in Wassenaar. Met 35 hectare
grond is hun boerderij het kleinste pachtbedrijf,
maar ze streven vooralsnog ook
niet naar meer. “Als ik een snee brood
heb, is het goed. Ik zit niet te wachten op
grotere stallen en hoef niet elk jaar een
nieuwe trekker of nieuwe auto”, zegt
Quirien. Wel vormt de beoogde aanleg
van een nieuwe weg tussen de snelwegen
Rinus en Els Bos houden op boerderij Zuidhof
melkvee en fokschapen. De melk gaat
naar kaasfabriek Cono, die er onder meer
Beemster kaas van maakt. Op afspraak
worden er excursies georganiseerd.
A44 en A4 een bedreiging. Als die omstreden
RijnlandRoute er komt, moet hij land
afstaan maar Van der Ham heeft de toezegging
dat hij dan andere grond bij zijn
bedrijf kan voegen. Die is afkomstig van
een gestopte Twickelpachter. “Dat is een
hele gerust stelling, anders is het einde
verhaal”, zegt Van der Ham.
File
Rinus Bos heeft het naar zijn zin in
Wassenaar maar zou, als hij de kans krijgt,
wel willen verhuizen naar Friesland om daar
te “kunnen knallen”. Maar hij wordt dan
ook het meest geconfronteerd met fysieke
beperkingen. Zijn grond ligt verspreid over
verschillende polders. Als hij vee of voer
van het ene naar het andere perceel moet
verplaatsen, moet dit altijd met een veewagen
gebeuren. En dat kost tijd en dus geld.
“Ik ben altijd aan het stoeien met creatieve
ideeën om de bedrijfsvoering te verbeteren
en de kosten te verlagen”, zegt Bos. Zo zet
hij zich in voor de bouw van een bruggetje
over de wetering. Zijn vrouw Els heeft
andere ‘transportproblemen.’ Als ze de
kinderen met de auto naar school brengt, is
ze door de file twintig minuten tot een half
uur onderweg, voor een afstand die hemelsbreed
niet groter is dan 1,5 kilo meter. Fietsen
is sneller maar gevaarlijker. “Het is voor
iedereen een probleem hier”, relativeert ze.
Stedelingen
De afstand tot Twente bedraagt tweehonderd
autokilometers en dat schept
letterlijk en figuurlijk afstand. “Mijn ouders
dragen Twickel op handen en hebben veel
over de landgoederen gefietst maar voor
ons is de afstand toch te groot”, zegt
Rinus Bos. “Het is een beetje een ver-vanmijn-bedshow”,
zegt Quirien van der
Ham. De pachters loven de inzet van beheerder
Wilke Schoemaker maar constateren
dat vroeger zaken makkelijker konden
worden geregeld, of het nu ging om het
graven van een sloot of de bouw van een
stal. “Zolang het Twickel niets kostte, was
het al snel goed”, zegt Ton Westgeest.
“Nu is het allemaal meer bedrijfsmatig.”
De transformatie van een puur agrarische
polder in een gebied waar ook stedelingen
wonen, werken en recreëren, gaat door.
En dat leidt tot meer drukte. Quirien Van
der Ham wijst op de recreatiemaneges.
“Boeren zie je in de winter niet, maar een
manege gaat altijd door.” De oorspronkelijke
en nieuwe polderbewoners moeten
wennen aan elkaar, zegt Ton Westgeest.
“Het is passen en meten.” Zijn vrouw José
fronst wel eens de wenkbrauwen en
zegt dat burgers in een boerderij “het niet
snappen”. Els Bos constateert dat de
agrarische kennis bij stedelingen tekort
schiet en dat het boerderijleven wordt
“geromantiseerd”. Op haar boerderij leidt
ze met enige regelmaat schoolklassen
rond. Er zijn kinderen, zegt Els, die niet
weten dat een koe alleen melk levert. “Ze
denken aan vla of chocolademelk.”
Martin Steenbeeke
Ton en José Westgeest bestieren sinds 1986
boerderij Westerhof, die in 1957 vanwege
stadsuitbreiding verplaatst is naar de huidige
plek. Het vlees en de melk van het gefokte
‘Verbeterd Roodbont’ gaat naar respectivelijk
de plaatselijke keurslager en kaasfabriek Cono.
Info: www.agwestgeest.nl.

Niçaise De Keyser, Albert et Isabella à l’université de Louvain. De aartshertogen Albert en Isabella
wonen aan de universiteit van Leuven een les bij van Justus Lipsius, 1844. Collectie van de Fürst zu
Castell Rüdenhausen.
In 1849 was de door schulden overladen
koning Willem II overleden. De vorst had
op te grote voet geleefd. Met zijn gemalin
Anna Paulowna had hij grandioze ontvangsten
georganiseerd. Ook op andere wijzen
wist het echtpaar geld uit te geven. In 1842
was de door Willem II ontworpen neogotische
galerij, die aan het in neoclassicistische
stijl verbouwde paleis aan de
Kneuterdijk was toegevoegd, gereed
ge komen. De grote feestzaal diende tegelijkertijd
als kunstgalerij. De koning had
namelijk een grote collectie schilderijen,
tekeningen en beeldhouwwerk aangelegd
met werken van beroemde schilders als
Van Eyk en Rafaël, Michelangelo en
Da Vinci. Naast de 192 schilderijen van
oude meesters, waaronder vijf topstukken
van Rembrandt waren er ook werken van
levende meesters uit de Nederlanden en
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0 12 13
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
Kamerheer Van Heeckeren volgt
kunstkenner Willem II
Op 12 augustus 1850 trof de top van de internationale kunstwereld elkaar
in Den Haag. Kunsthandelaren en vertegenwoordigers van musea in Parijs,
Londen, Brussel, Berlijn en Frankfort evenals gezanten van Duitse vorstenhuizen
waren overgekomen voor de grote veiling van de schilderijen in
de kunstgalerij van de koning. De tsaar had zijn ambassadeur met
gedetailleerde instructies gezonden. Ook Jacob Derk Carel baron van
Heeckeren van Wassenaer was onder de 587 geregistreerde bezoekers
om dit evenement bij te wonen
Frankrijk De koning steunde een aantal
vooraanstaande Nederlandse en Vlaamse
kunstenaars met geld en opdrachten en
stond ook in levendig contact met handelaren
en andere collectioneurs.
Veiling
Er moest iets formidabels gebeuren om de
nagelaten schulden te kunnen voldoen.
Het aanbod van tsaar Nicolaas I, de broer
van Anna Paulowna, om de collectie te
aanvaarden, in ruil voor de vereffening van
schulden, onder meer aan hem zelf, werd
onder druk van de jongste kinderen prins
Hendrik en prinses Sophie van de hand
gewezen. Prins Frederik, de broer van de
koning, had de schuld van ruim een
miljoen gulden aan de tsaar voorlopig voor
zijn rekening genomen. Op grond van eer-
dere taxaties was hij namelijk van mening
dat de waarde van de verzameling het
bedrag der schulden ruim zou overtreffen.
Hierop werd besloten de schilderijen te
veilen. Dit bleek echter een dramatische
beslissing te zijn. Tijdens de veiling gingen
tal van schilderijen van de hand onder de
vastgestelde prijs, terwijl een aantal
werken werd vastgehouden. De opbrengst
van de eerste veiling bleef ver beneden het
bedrag dat de prins had voorgeschoten.
Eigentijdse kunstenaars
Als kunstverzamelaar krijgt Willem II
navolging van de hofadel. Schilders die
aan het hof een goede reputatie genoten,
kregen ook opdrachten van baron Van
Heeckeren van Wassenaer. De hofschilders
Van der Hulst en De Keyser gaf hij opdrachten
voor familieportretten. Evenals
de koning bezocht hij de in Den Haag
werkende schilders Andreas Schelfhout en
Huibert van Hove, maar ook kwam hij in
de ateliers van Franse schilders als Gudin
en Brascassat. In de loop van zijn leven
verzamelde de baron een grote collectie
schilderijen van eigentijdse kunstenaars.
Het merendeel van zijn aankopen noteerde
hij in een schriftje, dat hij bijhield in de
periode 1837-1874. Helaas was hij daarin
niet erg consequent.
Voor het overzicht van de schilderijencollectie
dat ik in opdracht van de Stichting
Twickel samenstelde, vond ik ook gegevens
in zijn agenda’s, kwitanties en
correspondentie. Uit de verschillende
persoonlijke stukken blijkt dat de collectie
van de baron bestond uit minstens 110
schilderijen en 10 familieportretten. Alle
portretten zijn getraceerd, daarvan hangen
er 8 op Twickel. Van de schilderijen zijn er
nu nog 72 bekend, waarvan 51 op Twickel.
De overige hangen grotendeels in de
kastelen Weldam en Rüdenhausen. Van
een dertigtal schilderijen is de verblijfplaats
nog niet gevonden.
Het overzicht vertoont een piek van aankopen
in het jaar 1850. In dat jaar kon de
baron zijn collectie uitbreiden met maar
liefst 13 nieuwe aanwinsten. Daarvan
komen zes schilderijen uit de ter veiling
gebrachte collectie van koning Willem II.
Moderne werken
Het betreft twee landschappen van
Alexander Joseph Daiwaille, een landschap
in de nabijheid van Rotterdam van
Andreas Schelfhout, een interieur van Jean
Baptiste Madou en twee historiestukken
van de Belgische schilders Gustaaf
Wappers en Niçaise De Keyser. Het doek
van Gustaaf Wappers toont de Franse
koning Lodewijk XI. De oude, zieke koning
zit hier kort voor zijn dood op het bordes
van zijn paleis Plessis les Tours. Voor hem
dansen jonge vrouwen, terwijl op de achter -
grond een processie zich naar een kleine
kapel begeeft. Dit tafereel dat tot nadenken
stemt, is afgebeeld in de Van Heeckeren
biografie ‘Tussen twee tijden’. Op het schilderij
van De Keyser zien we het bezoek van
de aartshertogen Albert en Isabella aan de
universiteit van Leuven tijdens hun blijde
intocht in de Nederlanden in 1599.
De Madou en de Schelfhout die vererfden
op Van Heeckerens kleindochter Isabelle,
zijn waarschijnlijk kort na de Tweede
Wereldoorlog verloren gegaan. Het werk
van De Keyser kwam terecht op Rüdenhausen,
terwijl de drie overige op Twickel
hangen. Vier van de in 1850 aangekochte
Alexander Joseph Daiwaille, Rivierlandschap met burcht, 1847. Collectie Stichting Twickel.
werken passen naadloos in de door de
baron opgebouwde collectie van werken
uit de Romantische School. Dat geldt maar
ten dele voor de twee historische schilderijen,
een genre dat verder bijna niet in zijn
collectie voorkomt. Opvallend is de relatief
hoge prijs in vergelijking met de klassieke
meesters, die de baron voor deze twee
schilderijen betaalde. Hij heeft dus niet
naar de prijs gekeken, maar een bewuste
keuze gedaan om deze ‘moderne’ werken
aan te schaffen. Daarbij is de belangstelling
van de baron voor de scène met de in
contemplatie verzonken koning wellicht in
verband te brengen met zijn eigen geestesgesteldheid.
Enige maanden voor de veiling
was zijn vrouw Cornélie gestorven, waardoor
hij in een ernstige levenscrisis geraakte.
Buitenland
Tijdens een tweede veiling in september
1851 waarbij de restanten van de eerste
veiling opnieuw in de verkoop kwamen,
kocht de baron nog eens drie schilderijen:
twee landschapjes met kinderen van
Theodoor Hildebrandt en een stadsgezicht
met een gracht van Joannes van Liefland,
dat hij ten geschenke gaf aan zijn broer
Willem van Heeckeren van Kell. De tegenwoordige
verblijfplaats van deze schilderijen
is helaas niet bekend.
Ook de opbrengst van deze veiling was
bedroevend laag, mede doordat op hetzelfde
moment de imposante collectie van
Baron van Nagell van Ampsen geveild
werd en de meeste handelaren daar aanwezig
waren. Ook Van Heeckeren kocht uit
die collectie meerdere stukken.
Opvallend is dat de Nederlandse musea
geen toestemming van het Rijk kregen om
uit de collectie van de koning te kopen.
Veel stukken die door leden van de Koninklijke
familie werden gekocht, verdwenen
door huwelijk en vererving naar het buitenland,
evenals de meeste andere stukken.
Wij mogen ons gelukkig prijzen dat de
stukken door Van Heeckeren gekocht uit
de collectie van de koning, nu op de
tentoonstelling in Den Haag bijeen zijn
gebracht in de nabijheid van de huizen
waar ze eens gehangen hebben.
Ruud Klokgieters
met dank aan Aafke Brunt
Augustus Wijnands, Koning Willem II te
midden van zijn kunstverzameling in zijn
werkkamer in de Gotische galerij achter het
paleis aan de Kneuterdijk. In de deuropening
zijn kamerdienaar Amadeo Trossarello, 1847.
Collectie Stichting Historische Verzamelingen
van het Huis Oranje-Nassau.

Beste vrienden
De Stichting Twickel is na lang aarzelen
akkoord gegaan met de aanleg van een
Mtb-route op het landgoed omdat zij verwacht
hiermee het ”wild” mountainbiken
te kunnen reguleren.
De hinder voor op andere wijze recreërende
bezoekers kan op deze wijze hopelijk
worden beperkt.
Het bestuur van de VVT heeft inmiddels
veel verontruste vragen gekregen van natuur-
en rustzoekende Twickelbezoekers
die niet op de hoogte waren van de aanleg
en omvang van de Mtb-route. (In het vorige
nummer van het Twickelblad heeft rentmeester
Schimmelpenninck het besluit
toegelicht. In een artikel in dit nummer
wordt ingegaan op de wijze van aanleg en
de gerezen onrust). Ook zijn er vragen
gerezen over de enorme ingreep in natuur
en landschap als gevolg van de aanleg van
een ondergrondse gastransportleiding in
het landgoed Twickel (zie het hiernaast
geplaatste artikel van VVT-bestuurslid Paul
Koppen de Neve).
In contacten tussen de Stichting Twickel
en de VVT is de aanleg van een Mtb-route
op het landgoed gememoreerd. De informatie
hierover is voor het bestuur van de
VVT geen aanleiding geweest hierover haar
zorg uit te spreken. Over de aanleg van de
ondergrondse gastransportleiding is niet
gesproken. Het bestuur van de VVT heeft
de ongerustheid bij een aantal van haar
leden ter kennis gebracht van de Stichting
Twickel en zal de gang van zaken agenderen
voor een volgend overleg.
De VVT heeft mede tot doel (statuten
art.2.3): ”Het bevorderen van een maatschappelijk
draagvlak, dat de natuur-,
cultuur- en landschapswaarden van Twickel
tegen schadelijke invloeden kan beschermen”.
Gezien de verminderde aandacht van
het nieuwe kabinet voor cultuur en natuur
zal de betrokkenheid van de leden van de
VVT bij Twickel kunnen bijdragen aan het
behoud van natuur-, cultuur- en landschapswaarden
van Twickel.
Dat maatschappelijk draagvlak daarbij
onontbeerlijk is, moge voor alle partijen
duidelijk zijn.
Albert Kienhuis
V E R E N I G I N G V R I E N D E N V A N T W I C K E L
Een ondergrondse
gastransportleiding onder
het Landgoed Twickel
Het zal de liefhebbers van het Landgoed Twickel niet ontgaan zijn dat er
een tornado door delen van het landgoed raast. Een tracé zo breed als
een provinciale weg is vrijgemaakt om grote zware graafmachines te
verplaatsen en stapels enorme buizen aan te voeren. Vele verontruste
reacties van Vrienden van Twickel bereikten de secretaris; reden om eens
poolshoogte te gaan nemen. Een hartelijke ontvangst op het projectbureau
van de Gasunie in Hengelo-Zuid met daarna een rondgang langs de
verschillende locaties als gast van de projectleider Gerard Knoops gaf
duidelijkheid over het waarom van dit imposante project.
Wat behelst dit project?
Het energiebedrijf Eneco beschikt over een
gasopslag in de zoutcavernes bij Epe van
200 miljoen nm 3 aardgas, opgeslagen onder
een druk van 200 bar. Eneco heeft de Gasunie
in haar rol als beheerder van het
Nederlandse Gastransportnet verzocht een
aansluiting te verzorgen vanaf het bestaande
gastransportnet (het gasstation Bornerbroek
is daarvoor gekozen) tot de Duitse
grens (Gronau); Eneco zorgt dan voor het
laatste stukje aansluiting naar hun opslag
nabij Epe.
Een bijkomend voordeel is dat de Gasunie
met een dergelijke buffer ook meer mogelijkheden
heeft om de druk in het
Nederlandse net (nog) beter te kunnen
handhaven. Het betreft ca. 15 km 30” en
15 km 36” stalen leiding (diameter ca.
10 cm resp. zelfs 25 cm groter dan een
Werkzaamheden bij Loofrietweg.
heren fietswiel!) en een drietal gasstations.
Het gas kan naar/van de opslag stromen
met een druk van 80 bar. De leiding ligt
ca. 2 meter onder maaiveld en loopt vanaf
Azelo ruwweg ten westen langs de A1/A35,
die hij in totaal 4x ondergronds kruist, via
Oele onder de Haaksbergerstraat naar
Enschede/Gronau.
Welke technieken worden
gebruikt?
Tijdens de bezichtigingen op de diverse
locaties kwam ik onder de indruk van de
organisatie en techniek. Maakt niet uit of
je het knooppunt Hofdijk bezoekt (iets ten
oosten van Twence aan de noordzijde van
de A35), een M&R (Meet & Regel) punt
van waaruit de gasstromen in de toekomst
gemeten en gestuurd kunnen worden, of
de locatie Haaksbergerstraat waar aan de
14 15
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
Meet en Regelstation Hofdijk.
boring wordt gewerkt, of de lassectie bij
Oele waar al die 18 meter lange leidingstukken
aaneen gelast worden; overal word
je open ontvangen, jong en oud praat met
trots en plezier over hun werk. Gasunie is
vertegenwoordigd met ca. 20 man die
voornamelijk toezicht houden op de uitvoering
en het veilig werken. Visser Smit
Hanab is de hoofdcontractor die weer
gespecialiseerde subcontractors inhuurt.
De boringen worden gedaan vanuit twee
grote werkputten aan weerszijden van
het te kruisen obstakel. De boorkop (een
draaiende grote schijf met allemaal hardstalen
tanden) wordt door een leidingsegment
door een horizontale vijzel naar
voren geperst. Bij de boorkop wordt een
boor spoeling geïnjecteerd. Deze spoeling
wordt samen met de losgewoelde grond
via slangen teruggevoerd naar de bouwput.
Daar wordt door een zeefinstallatie
grond en spoeling weer gescheiden. Het
volgende leidingsegment wordt er aangelast
en zo graaft de boorkop zich weer
18 meter verder onder de onderdoorgang.
De kop is te sturen en met lasers zorgt
men dat de boring kaarsrecht wordt.
De leidingsegmenten (ca. 18 meter vanwege
transportbeperking bij de aanvoer
over de openbare weg) moeten allemaal
aan elkaar gelast worden. Dit gebeurt in
hoofdzaak automatisch. Een las aanbrengen
duurt ca. 30 minuten en iedere las
wordt 100% geröntgend. Men kan ze in het
veld buigen. Haakse bochten komen uit de
fabriek. Bij boringen onder de wegen en
waterlopen zijn de leidingen voorzien van
een witte kunststof beschermingslaag. Dit
om beschadigingen aan de leiding bij het
schuiven door de grond te voorkomen.
Wat zijn de milieueffecten?
In de aanloop van het project zijn de
plannen doorgesproken met de betreffende
grondeigenaren, inclusief de overeen te
komen vergoedingen voor schade aan gewas,
verlies van inkomsten, planschade
etc. Daarnaast zijn er onafhankelijke
bureaus ingeschakeld om de gevolgen
voor flora en fauna zo goed mogelijk te
beperken (Natuurbalans) en om bij de uitvoering
rekening te houden met archeologische
aspecten. Het principe “zoveel
mogelijk bundelen” bij het bepalen van
het tracé beperkt de impact op de omgeving.
Het best kan men dit zien op het
stuk A35 Hengelo-Zuid tot afslag
Grolsch, waar behalve de A35 de hoogspanningsverbinding
(400kV) naar Gronau,
de stadsver warmingleidingen van
Twence (120°C) naar Enschede en deze
gastransport leiding “gebundeld” worden.
De uit te graven grond wordt zorgvuldig
in drie categorieën gescheiden opgeslagen
(bovenlaag, middenlaag en onderlaag)
om het terrein zo goed mogelijk in
de oorspronkelijke staat te kunnen opleveren.
Gekapte bomen worden door herbeplanting
vervangen, zij het dat Gasunie
liever geen grote bomen pal boven hun
ondergrondse leiding ziet. Het gebruik
van de grond kan hetzelfde blijven en als
het gehele project in februari 2011 gastechnisch
wordt opgeleverd, zie je alleen nog
de bekende Gasuniepaaltjes en wat inspectiepunten.
De cultuurtechnische afwerking
loopt tot na de zomer 2011 en een paar
seizoenen later zal er niets meer van de
gevolgen van deze tornado te zien zijn.
De landwegen worden ontzien door bermen
te beschermen met rijplaten. De stammen
van bomen worden met kussens beschermd,
daar waar zwaar verkeer ze zou kunnen beschadigen.
Sommige wegen (bv. in Oele)
zijn verboden voor het zware materieel; één
van de redenen dat het tracé zo breed moet
zijn. Alle kruisingen, zowel kleine als grote
wegen, het Twentekanaal, de spoorlijn,
beken en kanalen worden ondergronds
gepasseerd door (gestuurde) boringen. Het
(weg-, vaar- en spoor-)verkeer kan ongestoord
doorgang vinden. Er wordt actief gecommuniceerd
met aanliggende bewoners.
Tot slot: Infrastructuur aanleggen is werken
aan de toekomst. Dit gaat in ons drukke
land natuurlijk altijd met wat duwen,
trekken en klagen. Ik ben ervan overtuigd
geraakt dat de ondergrondse aanleg van
deze leiding binnen de gegeven randvoorwaarden
met acceptabele overlast
wordt aangelegd en dat de gevolgen voor
de natuur na oplevering minimaal zullen
zijn. Mijn dank aan Gerard Knoops voor de
gastvrije ontvangst en open wijze waardoor
hij mij in staat stelde een goed beeld van dit
project te krijgen.
Paul Koppen de Neve
Natuurwerkochtend
Op zaterdagochtend 30 oktober is door een
aantal Twickelvrienden gewerkt in het landgoed.
Net als vorig jaar is weer geschoond
in het Schijvenveld. In een brede heidestrook
rond het ven is de opslag van vooral
berk en den verwijderd. Er is zoveel werk
verzet dat volgend jaar het laatste stuk
bewerkt kan worden waarmee we het
Schijvenveld rond zijn geweest! Hopelijk
werken ook in 2011 veel leden mee aan het
behoud van dit prachtig stukje natuur waarvan
in een eerder Twickelblad (zomer 2009)
het bijzondere karakter is beschreven.

Aanleg Umfassungsweg
vertraagd door nattigheid
Piketpaaltjes geven de contouren
van de Umfassungsweg al aan.
De aanleg van de wandelroute
is van start gegaan.
Een wandelroute van 9 kilometer in een
grote boog rond het kasteel Twickel. Dat is
het concept van de “Umfassungsweg”. Het
idee is al 120 jaar oud maar wordt nu pas
voltooid. Aldus het uitgebreide artikel in het
najaarsnummer 2009 van het Twickel blad.
Het oorspronkelijke plan was van de Duitse
landschapsarchitect Petzold. Vandaar de
naam Umfassungsweg. Door zijn overlijden
kort na het begin van de uit voering is het
plan nooit voltooid. De Stichting Twickel
heeft Michael van Gessel gevraagd dit
mooie concept af te maken en daarmee de
wandelmogelijkheden in de kern van het
landgoed op een interessante manier uit
te breiden. Tijdens de wandeling die 2 tot
3 uur zal duren, kan men genieten van een
fraaie afwisseling van landschappen: het
park gebied tegenover het kasteel, het bosgebied
de Ruwe Braak, de boomweides van
de Azelermeen, met een “voorde” over de
Azelerbeek, over de nieuwe brug over de
Twickelervaart, door het Koematen veld,
een nat heidegebied en ten slotte over de
Deldeneresch met de torens van Delden in
het verschiet.
Direct na de zomer is de aannemer gestart
met de aanleg van de Umfassungsweg.
Een graafmachine bedekt het wandelpad met leemhoudend zand.
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0 16 17
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
De Umfassungsweg loopt langs vloeiende lijnen door het landschap.
Het is het eerste teken dat het uitvoeringsprogramma
van het Pact van Twickel
werkelijkheid wordt. In het afgelopen jaar
is het plan in een bestek omschreven, zijn
vergunningen aangevraagd en is de aanbesteding
gehouden. Verschillende partijen
die samenwerken binnen het Pact van
Twickel hebben toezeggingen gedaan om de
financiering rond te krijgen. Van de 400.000
euro betaalt de Provincie Overijssel de helft.
De gemeente Hof van Twente betaalt 50.000
euro en de Stichting Twickel de rest.
De eerste activiteit was het met piketpaaltjes
uitzetten van het tracé. Dat is niet
eenvoudig omdat de Umfassungsweg bijna
geheel langs vloeiende lijnen door het
landschap moet lopen. Daarbij moeten
fraaie bomen zoveel mogelijk ontzien
worden. Soms was het extra lastig door de
dichte begroeiing die het overzicht sterk
belemmert.
Vervolgens is met een forse graafmachine
een “cunet” uitgegraven. Dat moet opgevuld
worden met leemhoudend zand zodat
de oppervlakte van het nieuwe pad iets
hoger ligt dan de omgeving. Maar toen
begon het te regenen en het leek niet meer
op te houden. Met de winter op komst is
het de vraag wanneer de Umfassungsweg
gereed zal zijn. Het moet toch wel heel
raar lopen als niet in het voorjaar de eerste
wandelaars er van kunnen genieten!
Albert Schimmelpenninck
boekbespreking
Het huis te Breckelenkamp en zijn bewoners
Het huis te Breckelenkamp, tekening van Andries Schoemaker naar een tekening van
Abraham Meyling uit 1733.
De bewoners van Breklenkamp zijn de enige
Nederlanders die de zon in Duitsland
zien opkomen én ondergaan. Samen met
het gelijknamige huis ligt de buurtschap in
een klein stukje Nederland dat even boven
Ootmarsum, als een naar het noorden gerichte
speerpunt in de graafschap Bentheim
steekt. Deze oude markegemeenschap
lag gedeeltelijk in Nederland en in
Duitsland. Het gebied was bijna onvindbaar.
De Denekampse historicus Dingeldein
beschreef het in 1910 nog als het Ultima
Thule, volgens de oude Grieken het
verst gelegen land dat er bestond.
Deze situatie leidde er in 1648 bij de onderhandelingen
voor het vredesverdrag
van Munster toe, dat de aangrenzende
Andreas Schelfhout
De meest succesvolle schilder van de
Romantiek was ongetwijfeld Andreas
Schelfhout. Baron Van Heeckeren bezat
zes schilderijen van zijn hand. Twee prachtige
ijsgezichten en een strandgezicht met
schepen hangen nog op Twickel. Schelfhout
maakte deel uit van het mondaine
leven in Den Haag. Hij kreeg thuis bezoek
van bekende Hagenaars, waaronder de
leden van de koninklijke familie. Uiteraard
ontving hij ook baron Van Heeckeren, die
enkele schilderijen direct van hem aankocht.
Op 1 maart 1870 kwam de baron af-
Rivierlandschap bij de Moerdijk, 1844.
heerlijkheid Lage aan de aandacht van de
gezanten ontsnapte. Het dorp kreeg hierdoor
de status van een zelfstandige staat.
De machtige heren van Lage, Johan II en
zijn zoon Adolf Hendrik van Raesfelt tot
Twickel, trachtten hun invloedssfeer uit te
breiden. In 1651 sloot Adolf Hendrik een
overeenkomst met de graaf van Bentheim
waardoor hij in het bezit kwam van vier
boerderijen in Breklenkamp, waaronder de
Scholtenhof met het daaraan verbonden
holtgericht van de marke Breklenkamp.
Vanaf dat jaar zijn de bewoners van de huizen
Breckelenkamp en Twickel elkaars mededingers
in deze afgelegen streek. Tot
twee keer toe is ook het huis Breckelenkamp
in het bezit van een bewoner van
scheid van hem nemen op zijn sterfbed.
Verleden jaar verscheen over deze schilder
de zeer gedegen en interessante biografie
van C. Quarles van Ufford, Andreas
Twickel geweest. In 1714 verviel het huis aan
Jacob van Wassenaer Obdam. In hetzelfde
jaar nog vererfde het op zijn zoon Unico
Wilhelm, die het in 1731 verkocht aan Riquin
Ignatius Bentinck.
Nadat het huis in de 19e eeuw in het bezit
was geweest van de in Lage fungerende
rentmeestersfamilie Zegers werd het in
1901 aangekocht door baron R.F. van
Heeckeren van Wassenaer. Het huis en het
omringende gebied waren hiermee met
elkaar verenigd. Voor Twickel had deze
omstandigheid van grote betekenis
kunnen zijn, maar de baron zag dit anders.
Hij keek niet naar het gebouw om. In 1942
verkocht de barones het huis met 3,5 ha.
grond aan A.H. van Heek, die het door
hem gerestaureerde pand verhuurde aan
de Nederlandse Jeugdherberg Centrale.
Na weer een periode van verwaarlozing
kwam het in 1991 in het bezit van Matthijs
Wanrooij, één van de auteurs van dit
prachtige boek. Sindsdien hervindt het
huis zijn allure uit de zeventiende eeuw.
Aafke Brunt
M. Wanrooij en H. Kamp, Een korte tijd van glorie.
Geschiedenis van het Huis te Breckelenkamp en zijn
bewoners, ISBN 978-90-815862-1-4 is een uitgave van
de Oudheidkamer Twente: www.oudheidkamertwente.
nl. De prijs bedraagt € 27,50.
Schelfhout. Landschapschilder in Den
Haag (1787-1870). Leiden, 2009.
ISBN 978-90-5997-066-3.
De prijs bedraagt € 39,50.

oekbespreking
Een laan met een verhaal
‘Oral history’ was vroeger een niet zo gebruikelijk wijze van geschiedschrijving.
Dat mondelinge verhalen, opgetekend uit de mond van de
‘gewone man’, op steeds meer bijval kunnen rekenen, bewijst het boek
“Herinneringen aan de Twickelerlaan”. De schrijvers Gert Banis, Aafke
Brunt en Jan Hakstegen combineren archiefonderzoek met veldwerk,
door de verhalen van Twickelerlaanbewoners en andere betrokkenen
op te tekenen. De lezer wordt meegenomen naar bekende en minder
bekende historische plaatsen langs de laan.
De reis begint in het eerste hoofdstuk met
een gebiedsomschrijving en een uitgebreid
historisch overzicht. Een stukje verder
wordt stilgestaan bij de historie van de
wegen en waterwegen. De twee vijvers
Lepel en Vork en de Dikke Steen van Azelo
komen hier ook aan bod. Bij de beschrijving
van de diverse erven rondom de
Twickelerlaan valt allereerst op hoeveel
erven verdwenen zijn. De gedetailleerde
beschrijvingen van overgebleven aanliggende
Twickelboerderijen zijn zeer de
moeite waard, te meer omdat de schrijvers
uniek fotomateriaal wisten op te sporen
tijdens hun onderzoek.
Het huis bij het IJzeren Hek. Deze benaming
verwijst naar het IJzeren hek dat in de
18e eeuw de toegang tot de Twickelerlaan
markeerde. In de 19e eeuw woonde hier de
kamerdienaar van Twickel, Willem Bitter.
Het pand is afgebroken in 1900.
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0 18 19
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
Bladophalen langs de Twickelerlaan, ca 1960.
Wichelroedelopen
In het hoofdstuk over bedrijfsvoering op
de Twickelboerderijen wordt de bouwhistorie
van de bedrijfsgebouwen in samenhang
met de ontwikkelingen in de landbouw besproken.
Uit interviews komt naar voren
dat veel boeren tot de zestiger jaren, naast
de reguliere verkoop van aardappelen en
fruit, als bijverdienste ook producten op de
markt in Hengelo verhandelden. In dat
licht bezien is de huidige streekmarkt dus
feitelijk niets nieuws. Boeiend zijn ook de
verhalen over het wichelroedelopen om
wellen op te sporen, over de slacht van
eigen vee op de boerderij en over de
seizoensarbeid van dagloners. Vanaf de
jaren zestig lijkt echter alles in een stroomversnelling
te zijn gekomen met de komst
van mechanisatie, specialisatie en de
schaalvergroting in de landbouw.
Behalve de boerderijen behandelen de
schrijvers ook de woonhuizen rondom de
Twickelerlaan. Zowel de bouwgeschiedenis
als de bewonersgeschiedenis van de individuele
gebouwen komt uitgebreid aan
bod. Ook hier treft de lezer prachtige illustraties
zoals een foto van het met klimop
overwoekerde betaalkantoor tegenover het
kasteel. Uiterst boeiend is het minder
bekende relaas van de laatste bewoners
van het in 1970 verdwenen houten huis
Padox aan de Twickelerlaan, ooit gebouwd
als een tijdelijk onderkomen voor Engelse
timmerlieden die in de jaren twintig aan
een verbouwing van het kasteel werkten.
Noaberschap
Met enige weemoed blikken bewoners in
het hoofdstuk ‘Noaberschap’ terug op de
verdwenen wereld van hun jeugd. In de
eens zo verzuilde, maar duidelijke wereld
De Engelse timmerlieden van het kasteel voor het huis Padox, 1922. Nu raast hier het verkeer over de
Rondweg om Delden.
van toen, wist iedereen wat hem of haar
te doen stond in de omgang met de
‘noabers’. Nu lijkt de typische plattelandscultuur
met haar noaberplicht bij geboorten
en sterfgevallen verder weg dan ooit.
Vermakelijke anekdotes over verdwenen
tradities opgetekend uit de monden van
bewoners, brengen deze wereld even
terug. De huurders en pachters van Twickel
kwamen van tijd tot tijd in contact met de
baron en barones van Twickel. Aan de
hand van de opgetekende verhalen krijgt
men een beeld van hoe de Twickelerlaanbewoners
destijds tegen de kasteelbewoners
aan- en vooral opkeken.
Verderop komen we de kasteelboerderij, de
huidige rentmeesterij, tegen. In de bloeitijd
aan het begin van de vorige eeuw
blijken op de kasteelboerderij ooit 25 personeelleden
te hebben gewerkt waaronder
staljongens, melkers en voerlieden. Het was
meer dan een productiebedrijf voor eigen
gebruik; het fungeerde ook als voorbeeldbedrijf
voor de pachtboeren. Ook hier bieden
de persoonlijke getuigenissen van oud-
personeelsleden en bewoners weer boeiend
leesvoer. Door de steeds hoger geworden
personeellasten floreerde het bedrijf in de
jaren zestig steeds minder totdat het uiteindelijk
werd afgebouwd. In 1993 werd
de kasteelboerderij grondig verbouwd
tot rentmeesterskantoor. De nabijgelegen
rijstal Roodenburg en de folkloristische
dansgroepen in de schaapskooi vormen
uiteraard ook een onderdeel van dit boek.
Menigeen heeft daar als kind paard gereden
of gedanst bij de kinderdansgroep
‘De Rappe Klömpkes’.
Bouwelementen
Aan de moestuin van Twickel wordt uiteraard
ruim aandacht geschonken. Na het
overlijden van de barones was de moestuin
in verval geraakt. Dankzij de inzet van
vele vrijwilligers is de moestuin gelukkig
weer herboren. In 1992 werd met een
grondig herstelplan voor de moestuin
begonnen. Naast allerlei wetenswaardigheden
over de prachtige kassen is ook hier
weer ruimte voor opmerkelijke, persoonlijke
verhalen van oud-personeel. In het
hoofdstuk Laan en Bos bespreken de
schrijvers naast de historie van de laanbeplanting
ook de noodzakelijke verjonging.
Oud-medewerkers van de tuin- en bosploeg
herinneren zich maar al te goed het wekenlang
bladharken in de herfst. Vanaf de
Hengelosestraat tot aan de twee vijvers de
Lepel en de Vork moest de laan bladvrij
worden gemaakt.
Geschiedschrijvers schenken niet altijd
aandacht aan kleinere bouwsels en bouwelementen.
In dit boek wordt echter wel
degelijk aandacht besteed aan het verhaal
achter bijvoorbeeld de Luchtwachttoren
onder aan de Deldener Esch, het diepvrieshuisje
aan de Diepenweg en de toegangs-
zuilen van Bentheimerzandsteen in de
laan. Persoonlijke belevenissen van
Twickelerlaanbewoners kleuren ook de
bewogen oorlogsdagen in. Over bezetting
en bevrijding zijn uiteraard veel historische
feiten bekend, maar over persoonlijke
ervaringen van mensen tijdens de bezetting
veel minder. Verschillende ooggetuigen
verhalen in “Herinneringen aan de
Twickeler laan” over het dagelijkse leven
aan de Twickelerlaan in die tijd. De reis
eindigt bij de rondweg die begin jaren
zeventig werd gerealiseerd. Door deze
dramatische ingreep zou de verbinding
tussen Stad Delden met het landgoed
schijnbaar voorgoed worden afgesneden.
Inspiratiebron
“Herinneringen aan de Twickelerlaan” biedt
een caleidoscoop van minigeschiedenissen,
die telkens in breder perspectief worden
geplaatst. Zo ontstaat een concreet en
compleet beeld van het verleden van de
Twickelerlaan; het verhaal achter de boerenerven
en de monumenten. De specifieke
herinneringen en ervaringen van de individuele
bewoners van de Twickelerlaan tonen
aan dat geschiedenis niet alleen in kastelen
wordt geschreven, ook al was het leven en
werken aan de Twickelerlaan sterk verweven
met Twickel. Het is de kunst om juist
het schijnbaar onbelangrijke voor het
na geslacht vast te leggen. Voor heemkundevereni
gingen vormt het boekje daarom een
vingerwijzing en inspiratiebron hoe men een
boeiende bewonersgeschiedenis van de
erven van de buurtschappen zou kunnen
opzetten. De schrijvers zijn erin geslaagd op
een historisch verantwoorde wijze feiten en
verhalen aaneen te rijgen. Kortom, ‘Herinneringen
aan de Twickelerlaan’ is een voorbeeld
dat navolging verdient.
Maarten Hermanussen
G. Banis, A. Brunt en J. Hakstegen, Herinneringen
aan de Twickelerlaan, uitgegeven door de Stichting
Twickel en de vereniging Vrienden van Twickel,
ISBN 978-90-815621-1- Prijs € 19,00. Het boek wordt
verkocht in de Landgoedwinkel van Twickel.

Kijk- knip- en plakmeetkunde
uit een houten kist
Tijdens de tentoonstelling ‘Twickel in de 19 e eeuw’, afgelopen zomer op
kasteel Twickel, stond er in de ‘chambre d’étude’ van Marie, George en
Rodolphe van Heeckeren, een opvallende ‘blokkendoos’. Een kist gevuld
met houten modellen van onder andere een bol, een kubus, een cilinder,
een kegel en verschillende piramides. De doos speelde een belangrijke rol
bij het huisonderwijs van de kinderen Van Heeckeren.
Doos met vormleermodellen in de tentoongestelde kinderkamer.
De kist met volledige inhoud kon voor
negen gulden worden besteld bij uitgever
J.B. Wolters in Groningen. Hij adverteerde
in 1865 vol trots: ’een volledig stel, uit ijpen en
beukenhout, mathematisch zuiver bewerkt,
kost thans met kist, negen gulden. Den
vervaardiger, den heer K.J. Pas, meubelmaker
alhier, viel de onderscheiding te beurt door de
Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen met
eene premie van vijftig gulden, voor het zoo
keurig bewerken dezer modellen, vereerd te
worden’.
De doos werd door de kinderen gebruikt
voor het vak vormleer. Vanaf 1857 was
vormleer een verplicht vak op de lagere
school. De kinderen Van Heeckeren gingen
niet naar de lagere school, maar kregen
huisonderwijs. Ook de huisonderwijzers
hadden zich te houden aan de officiële
verplichte vakken die op de lagere school
werden onderwezen, waaronder vormleer,
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0 20 21
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
een vak dat kinderen vertrouwd maakte
met vormen, ter voorbereiding op wiskunde.
Dat deze hierboven vermelde vormleer
modellendoos werd aangeschaft voor de
kinderen, wijst er op dat J.D.C. van Heeckeren
goed onderwijs voor zijn kroost belangrijk
vond en het nut inzag van de toen
actuele leermiddelen.
Observeren
Het vak vormleer was een ‘uitvinding’ van
de Zwitserse pedagoog Johann Heinrich
Pestalozzi ( 1746-1826). Aan het begin van
de 19e eeuw schreef hij een pedagogisch
standaardwerk het ‘ABC der Anschauung’,
waarin hij het belang van de samenhang
tussen getal, vorm en woord duidelijk
maakte. Om deze samenhang te leren
begrijpen moest het kind al jong leren
observeren en de leerstof moest daarom
ook aanschouwelijk aangeboden worden.
Eigenlijk was dit niets nieuws, want al in
de oudheid propageerde Plato zijn ideeënleer
over opvoeding en onderwijs, waarbij
onder meer observatie een belangrijke rol
speelde. De Tsjechische geleerde Comenius
schreef in de 17e eeuw een leermethode
waarin hij het belang duidelijk maakte van
aanschouwelijk onderwijs. Deze gedachten
werden in de 18e eeuw ook weer uitgedragen
door pedagogen als John Locke en
Jean-Jacques Rousseau. Pestalozzi, hoofd
van een weeshuis en later van een lesinstituut
in Yverdon, werd duidelijk
beïnvloed door deze 18e eeuwse pedagogen
en werkte hun ideeën weer verder uit.
In de 19 e eeuw heeft hij ook in Nederland
veel invloed gehad op de ontwikkeling van
het onderwijs. Ook toen al was het onderwijs
in beweging en werden er nieuwe leermethodes
en nieuwe leerdoelen ingevoerd.
Oefenschriftje van George met figuurtekeningen.
Spiegelen
In de schriftjes met figuurtekeningen van
George vinden we de resultaten van de
oefenstof terug. Door het natekenen van
regelmatige patronen op ruitjes papier
leerde George goed te kijken en afbeeldingen
te spiegelen. Het was een goede voorbereiding
op zowel tekenen als wiskunde
en het bevorderde het gevoel voor regelmaat,
netheid en zelfstandig werken.
Stapsgewijs werden de vormleer opdrachten
moeilijker gemaakt en kregen de kinderen
door middel van de doos met houten
modellen de eerste beginselen van de
meetkunde bijgebracht. Hierbij maakte
Rodolphe opgaven uit ‘oefeningen en
vraagstukken ter toepassing bij het onderwijs
in de vormleer’. Het eerste hoofdstuk
begon met een ‘Algemeene beschouwing
der Lichamen, vlakken, lijnen en punten’,
met daarbij behorende vragen en opdrachten.
Het was de bedoeling dat niet alleen
de houten modellen uit de doos als voorbeeld
gebruikt werden om begrip te krijgen
van verschillende wiskundige vormen,
maar dat Rodolphe de figuren ook uit
karton moest vouwen en plakken. Een van
de opdrachten luidt als volgt: ‘Voeg de zes
vlakken van een kubus zoodanig samen, dat
zij een kubus maken, volg hierbij figuur 9.
Wanneer gij deze figuur van bordpapier
Bouwplaat
combestible
(kruidenierswaren)
winkel.
of carton maakt, kunt gij de vlakken zoo
samenvouwen, dat zij een kubus maken.
Eene figuur, die men zo kan vouwen dat zij
een lichaam maakt, noemt met het netwerk
van een lichaam.’
Combestible
Deze vorm van ‘kijk- knip- en plakmeetkunde’
ging nog veel verder. Om het
begrip voor ruimtelijk inzicht en perspectief
inzichtelijk te maken, werden onder het
motto ‘mijn spelen is leren’, vele uren
besteed aan het uitknippen en plakken van
bouwplaten, die vanaf het midden van
de 19e eeuw o.a. werden afgedrukt in het
kindertijdschrift, waarop de kinderen Van
Heeckeren geabonneerd waren. Deze
bedrukte vellen papier werden uitgeknipt,
gevouwen en tot driedimensionale constructies
in elkaar geplakt. Aan de bouwplaat
van het combestible (kruidenierswaren)
winkeltje, waarvan een herdruk
momenteel in de landgoedwinkel te koop
is, zijn de kinderen van Heeckeren niet
meer toegekomen. Het knippen en
plakken van dit winkeltje is zeker een
aardige en uitdagende bezigheid voor de
komende lange winteravonden.
Christine Sinninghe Damsté
Bronvermelding:
Huisarchief Twickel
Van Vormleer naar realistische meetkunde
door E.W.A. de Moor
Rekenboekje van Rodolphe.

mijn twickel
“ Als Twickel het doet,
is het gelijk goed”
Johan de Jong (75) heeft letterlijk en figuurlijk een steentje bijgedragen
aan de ontwikkeling van Twickel. Met zijn Hengelose aannemersbedrijf
voerde hij verschillende werkzaamheden uit op het landgoed. Ook nu
hij gepensioneerd is, helpt hij nog graag een handje mee in het bedrijf
dat geleid wordt door zijn zoon. “Ik vind het werk nu eenmaal leuk.”
“De band tussen mijn familie en Twickel is
al heel oud. Mijn opa, een weesjongen uit
Amsterdam, is opgegroeid op een Twickelboerderij
op de Deldeneresch. Hij was de
laatste stadsbleker in Delden. Toen de
Stadsbleek in de jaren dertig plaats maakte
voor het Villapark, kocht hij een boerderijtje
aan de Benninksweg tussen Delden en
Hengelo. Bij de bevrijding in 1945 is het
door geallieerd vuur nog compleet afgebrand.
Ik herinner mij dat wij moesten
schuilen in de kelder van de villa aan de
overkant. Het zat daar vol met onderduikers.
De boerderij is later herbouwd.”
“Mijn vader heeft het aannemersbedrijf
in 1933 opgericht, samen met zijn compagnons
Seppenwoold en Ter Boo. Aanvankelijk
werd er gewerkt bij de boerderij van
Seppenwoold, hier vlakbij, maar daar
moesten ze weg in verband met de aanleg
van de snelweg A35. Toen is besloten om
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0 22 23
j a a r g a n g 1 9 w i n t e r 2 0 1 0
bij ons ouderlijk huis een werkplaats
te bouwen. Zoals ik me kan herinneren,
verrichten ze altijd al verschillende werkzaamheden
voor Twickel, bijvoorbeeld de
herbouw van de Markenrichter maar ook
de bouw van nieuwe stallen en woningen.“
“Ik heb na de oorlog de ambachtsschool
gevolgd en daarna diverse avondcursussen.
De heer Hengeveld, de toenmalige bouwkundige
bij Twickel, vroeg of ik niet wilde
helpen met het tekenen van diverse nieuw-
en verbouwprojecten voor Twickel. Dat heb
ik een aantal jaren gedaan, telkens voor
een periode van één of twee weken.
We werkten vanaf een bovenverdieping in
een huis bij de zaagmolen. Het ging
bijvoorbeeld om de verbouw van een
keuken of de bouw van een stal. Van de
boerderijen en andere gebouwen stond
niet veel op papier, dat moest allemaal
worden ingemeten. Ik kon op enig moment
de functie van de heer Hengeveld overnemen
maar heb uiteindelijk besloten dit
niet te doen. Het familiebedrijf trok toch
meer. In 1975 ben ik mijn vader opgevolgd
als directeur, en sinds 1992 is mijn zoon
Henk directeur.”
“Voor Twickel doen we veel restauratiewerk.
Zo hebben we de huidige rentmeesterij, de
Oelermolen, delen van de moestuinmuur
en de ophaalbrug over het kasteel gerestaureerd.
Dat zijn voor ons interessante werkzaamheden
omdat het altijd topkwaliteit
moet zijn. Bij de recente restauratie van
de moestuinkassen gebruiken we bijvoorbeeld
Oregon Pine, een naaldhoutsoort uit
Amerika dat niet vaak in Nederland
gebruikt wordt. Maar als Twickel iets doet,
moet het gelijk goed gebeuren. Twickel
vertegenwoordigt een bepaalde kwaliteit
en heeft een goede naam. Dat merk ik aan
reacties van klanten als die horen dat we
ook voor Twickel werken.”
“Ik heb nog meegemaakt dat de barones
zelf poolshoogte kwam nemen tijdens
bouwwerkzaamheden. Dan kreeg je een
paar dagen van tevoren een seintje en
moest je ervoor zorgen dat het op de bouw
een beetje opgeruimd was. Ze was een
aardige vrouw, maar ook iemand die
precies wist wat ze wilde. Toen wij het
brugdek aan de achterkant van het kasteel
vernieuwden, zag ze dat de eiken planken
niet allemaal even breed waren. Er waren
planken van 18 en van 20 centimeter
breed. Ze stond erop dat de brugdelen
allemaal gelijk waren. Het was per slot van
rekening háár brug achter háár kasteel, liet
ze nadrukkelijk weten.”
“Ik vind Twickel een prachtig landgoed.
Door de stichtingsvorm is het één geheel
en niet uit elkaar gevallen. Je ziet dat alles
netjes onderhouden wordt. Toen ik begon
te tekenen voor Twickel waren er al duidelijke
regels. Je moest bijvoorbeeld zorgen
dat alle ramen op een gelijke manier
diagonaal waren ingetekend zodat je een
mooi gevelbeeld kreeg. Er is een periode
geweest dat het wat losser was maar ik
vind het goed dat het nu strak is geregeld.
Oude gebinten moeten bijvoorbeeld zoveel
mogelijk intact blijven en op Twickel zie
je niet snel grote glazen voordeuren. Dat
hoort ook niet bij zulke boerderijen.”
Martin Steenbeeke
berichten van de buitenplaats
Winterstop voor de tuinen
Van november tot en met april 2011 zijn de
tuinen van Twickel gesloten voor het
publiek. De Landgoedwinkel blijft in de
wintermaanden wel open, maar beperkter:
op woensdag, vrijdag en zaterdag van
11.00 tot 17.00 uur. Op vrijdag 10 en
zaterdag 11 december organiseren wij de
Winterwinkel dagen in de Landgoedwinkel.
Deze staan in het teken van kerst. Buiten
staan er verschillende kraampjes om in
winterse sferen te komen. Openingstijden
11.00 tot 17.00 uur.
Vanaf november draait de geheel vernieuwde
website van Twickel. Voor de bezoeker
is de overzichtelijkheid verbeterd door een
nieuwe hoofdstructuur (organisatie, bezoekersinformatie,
historie). Veel aandacht heb
ik besteed aan de afbeeldingen. En ook in de
toekomst zal ik regelmatig nieuwe foto’s
plaatsen. Het blijft dus de moeite waard de
site af en toe te bezoeken, ook om actuele
ontwikkelingen, aankondigingen van evenementen
en aanbiedingen van de Landgoedwinkel
te volgen! De lay-out is grotendeels
gelijk gebleven in de huisstijl van Twickel. En
we kregen daar ook veel positieve reacties
op. Tot slot zijn een aantal interessante links
Kasteelarrangementen succes
Collecties op reis
Op dit moment zijn veel schilderijen en
objecten uit de collectie van Twickel uitgeleend
aan het Haags Historisch Museum.
Daar kunt u tot en met zondag 6 februari
2011 de tentoonstelling “Een Haagse
baron en zijn schatten” bekijken. U kunt
dan tevens genieten van een aantal schilderijen
van kasteel Weldam en Schloss
Rüdenhausen.
Nieuwe website www.twickel.nl
toegevoegd naar onder andere de horecabedrijven
behorend bij Landgoed Twickel.
Alexander van den Tweel
We kijken met heel veel plezier, trots en
dankbaarheid terug op de vier weken van
de speciale tentoonstelling in het kasteel en
de oranjerie gewijd aan Jacob Derk Carel
baron van Heeckeren. Bijna 2700 geïnteresseerden
brachten een bezoek aan de
tentoonstelling die in het teken stond van
deze 19e eeuwse bewoner van Twickel
en episodes uit zijn leven toonde. De vier
weken werden afgesloten met de Vrienden
van Twickeldag. Ons bereikten vele complimenten
over deze tentoonstelling die
wij met heel veel plezier en inzet gemaakt
hebben. Een woord van dank aan alle
collega’s van Twickel en onze vrijwilligers is
hier dan ook op zijn plaats.
In dit blad treft u ook een artikel aan over
de tentoonstelling “Kakiemon, Meester-
porseleinmakers uit Japan”. Kakiemon
porselein is één van de hoogtepunten uit
de Japanse keramiekgeschiedenis. Vanuit
Twickel verhuist een groot aantal stukken
uit onze collectie naar Leeuwarden waar
van 13 december tot 3 april de tentoonstelling
in het Princessehof te zien zal zijn.
Belinda Schurink,
beheerder Kasteel Twickel ad interim.
Agenda
Zaterdag 23 oktober ­ zondag 6 februari 2011
Tentoonstelling Haags Historisch Museum
“Een Haagse baron en zijn schatten”.
Vrijdag 10 en zaterdag 11 december
Winterwinkeldagen
Maandag 13 december ­ 3 april 2011
Tentoonstelling “Kakiemon,
Meester-porseleinmakers uit Japan”
in het Princessehof in Leeuwarden

Stichting Twickel
www.twickel.nl
Vereniging Vrienden van Twickel
www.vriendenvantwickel.nl