F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

92www.cgfdejong.nl
niet tot veel vertraging, zodat de promotie aan de Vrije Universiteit kon
plaats vinden op 8 juli 1938.
In een nabeschouwing op deze dag schreef Bergema, dat hij voor hem niet
louter in het teken van de vreugde had gestaan. Er was ook “iets dat ons
teleurstelde in de beoordeeling van den Senaat, die blijkbaar meer op de
historische bijzonderheden in de aanteekeningen heeft gelet dan op het
proefschrift als zoodanig”. Hij wist dat promoveren aan de VU op “een
ethnologisch-godsdiensthistorisch onderwerp” zijn bezwaren had. De VU
had nog geen leerstoel voor dit terrein van wetenschap en was daardoor ook
niet in staat zijn werk naar waarde te schatten. Het oordeel van godsdiensthistorici
en etnologen als H. Kraemer, H.Th. Fischer en A. van Deursen over
het proefschrift was veel gunstiger en zelfs enthousiast. Bergema hoopte dat
door de komst van dr. J.H. Bavinck de belangstelling “voor de problematiek
der etnologie bij het licht van Gods Woord” ook in gereformeerde kring zou
toenemen. 117 Deze terugblik op de promotie stemt overeen met wat dr. N.J.
van Eikema Hommes erover schreef in 1969: “Bij zijn promotie ben ik
geweest en tot vandaag toe zie ik nog de bittere teleurstelling op zijn gelaat,
dat hij geen cum kreeg bij zijn promotie. Ik heb het ook niet begrepen. Nu ik
na 30 jaar daarop en het toenmalige theologische bedrijf aan de VU terugzie,
begrijp ik er wel iets van. Er was toen niemand in de faculteit, die dit werk
naar zijn merites kon taxeren”. 118
Bergema had zich in zijn proefschrift willen concentreren op de voorstellingen
van “de boom des levens” in de religie en cultuur van Java. Dat zou goed
hebben aangesloten bij zijn interesses en bij zijn bestudering van de Javaanse
cultuur en mentaliteit in de voorafgaande jaren. Vanwege het ontbreken
van de godsdienstwetenschap binnen de theologische faculteit en gezien de
toenmalige opvattingen over de andere religies was dit echter niet uitvoerbaar.
Hij koos daarom voor de oud-testamenticus Aalders als promotor en
117 Bergema aan GDZ, 11 juli 1938, AGDZ 426. Dr. J.H. Bavinck (1895-1964), destijds
docent aan de opleidingsschool te Yogyakarta, werd in 1939 de eerste gereformeerde
hoogleraar in de zendingswetenschappen aan de VU en aan de Theologische Hogeschool
te Kampen. Zie voor de godsdienstwetenschap aan de VU: D.C. Mulder, “Van elenctiek
naar godsdienstwetenschap”, in: In rapport met de tijd. 100 jaar theologie aan de Vrije
Universiteit 1880-1980 (Kampen, 1980) 182-197. In dit artikel merkt de auteur op, dat in
zijn studententijd voor de komst van Bavinck in 1939 geen aparte aandacht aan de nietchristelijke
godsdiensten gegeven werd.
118 N.J.H., “In memoriam Meef (Prof. H. Bergema)”, Gereformeerd Weekblad, 7 juni 1969.
Zie ook het oordeel van de etnoloog dr. J. van Baal over de dissertatie van Bergema, dat
hierna wordt vermeld onder “In Japanse gevangenschap”. Vgl. de bijdrage van Leertouwer
in deze bundel.