F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

www.cgfdejong.nl
Dit gold ook voor Nederlands-Indië. Als gevolg van de ethische politiek en
het Nederlandstalige onderwijs waren veel Indonesiërs zich bewust geworden
van de positie waarin zij verkeerden. Hierdoor verlangden zij naar
zelfbeschikking, hetgeen zich uitte in verzet tegen de culturele en de
politiek-economische overheersing van Nederland. Bergema beschreef een
drietal factoren uit het buitenland, die invloed hadden op het Indonesische
nationalisme. De eerste factor kwam uit de Pacific, het gebied van de Stille
Oceaan. Volgens hem bestond er een direct verband tussen de Japanse
overwinning, de opkomst van het Aziatisch nationalisme en de oprichting
van de gematigd nationalistische beweging Boedi Oetomo in 1908. De
tweede factor kwam uit de Oriënt of de wereld van de islam. Na Boedi
Oetomo ontstonden nationalistische organisaties die zich vooral door de
islam lieten inspireren, zoals Sarekat Islam (1913) en de Muhammadijah
(1912). Het streven van de Sarekat Islam was nauw verbonden met de panislamitische
beweging, maar zij raakte onder communistische invloed. De
Muhammadijah was meer verwant met het islamitische reformisme en
probeerde de kracht van de islam te versterken door deze godsdienst aan te
passen aan de veranderde omstandigheden. Zij richtte scholen, ziekenhuizen
en sociale instellingen op en streefde naar onafhankelijkheid op basis van
een vernieuwde islam. De derde factor was die van het internationale communisme
of van de Komintern, die de gekoloniseerde volkeren probeerde te
betrekken bij de strijd tegen het kapitalisme. Deze factor had niet alleen
invloed op de Sarekat Islam, maar leidde ook tot de oprichting van de Perserikatan
Kommunist Indonesia (PKI) in 1920 en tot een aantal communistische
opstanden in de jaren daarna. Na de onderdrukking hiervan zette de in
1927 opgerichte en door Sukarno geleide Perserikatan Nasional Indonesia
(PNI) het revolutionaire non-coöperatieve nationalisme voort.
Bergema besprak ook de houding, die de koloniale regering jegens het
nationalisme moest aannemen. Zij zou moeten optreden tegen “uitingen van
revolutionair-nationalistische aard” en steun moeten verlenen aan “uitingen
van constructief-nationalistische aard”. Met laatstgenoemde uitingen bedoelde
hij het optreden van organisaties als Muhammadijah, Boedi Oetomo en de
Taman Siswo-beweging. 88 Hieraan voegde hij toe, dat men niet alleen inheemse
excessen moest bestrijden, maar ook uitingen van Europeanen die
door superioriteitswaan werden beheerst. 89 Bergema beloofde het door hem
88 De Taman Siswo-beweging was een schoolvereniging uit de jaren 1920, die met gebruikmaking
van westerse onderwijsmethoden (Montessori) kinderen wilde opvoeden in een
Javaanse culturele en sociale sfeer (internaten).
89 Zie: Antirevolutionaire Staatkunde, jrg. 11 (1937) 191.
85