F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

84www.cgfdejong.nl
invloeden van buiten in de loop der eeuwen, bepalen zij nog steeds het
Javaanse gedachteleven. Deze structuur-momenten zijn het symbolisme, het
additionisme, het polydaemonisme, het mysticisme en de magie. 84 Het was
de bedoeling van Bergema om ze één voor één te bespreken, maar zover is
het niet gekomen. Als gevolg van de aanvaarding van zijn benoeming tot
docent op Sumba in het voorjaar van 1935 is de reeks artikelen over de
Javaanse cultuur en mentaliteit een torso gebleven. Vrij plotseling werd de
reeks omstreeks die tijd afgebroken, omdat hij zich op Sumba moest concentreren.
Bergema bleef steken midden in de bespreking van de Javaanse
bouwkunst en het uit de architectuur van de Borobudur door hem afgeleide
symbolisme. Deze trek van de Javaanse mentaliteit omschreef hij als “de in
tegenstelling met het logisch causale denken affectief beheerschte mentaliteit,
die op grond van uitwendige overeenkomsten tot een wezenlijk verband
concludeert”. 85 Deze vorm van denken, waarin men een verklaring voor het
gebeuren zoekt die niet terug gaat op natuurwetten maar op natuurkrachten,
demonen of magische relaties, zou overigens wel altijd zijn belangstelling
behouden, zoals blijkt uit zijn voordracht uit 1958 over Oosters Denken. 86
Over het Indonesisch nationalisme 87
In de jaren 1935-1937 schreef Bergema een reeks van vier artikelen – bijna
200 bladzijden – over het rassenvraagstuk in Nederlands-Indië. In feite ging
het over het Indonesische nationalisme en de houding die de Nederlandse
regering tegenover deze beweging moest aannemen. Het wezen van het
rassenvraagstuk lag volgens hem niet in de raciale verschillen als zodanig,
maar in de overheersing van de gekleurde rassen door het blanke ras. De
economische en politieke tegenstellingen en de gevoelens van inferioriteit en
superioriteit tussen vertegenwoordigers van deze rassen hadden de raciale
verschillen tot een rassenconflict gemaakt. Sedert de Japanse overwinning in
de Russisch-Japanse oorlog van 1904-1905 was de westerse overheersing
echter op haar retour. De blanke eenheid was in de Eerste Wereldoorlog
verbroken en het zelfbewustzijn van de gekleurde rassen nam in snel tempo
toe.
84 De Opwekker, jrg. 79 (1934) 94-95.
85 De Opwekker, jrg. 79 (1934) 95 en jrg. 80 (1935) 221-257.
86 H. Bergema, Oosters Denken, Gereformeerde Psychologische Studievereniging, Nieuwe
Reeks no. 6, 1958.
87 Zie: “Enkele opmerkingen over het rassenvraagstuk in Nederlandsch-Indië”, in Antirevolutionaire
Staatkunde, jrg. 9 (1935), 10 (1936) en 11 (1937).