F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

www.cgfdejong.nl
In deze artikelen benadert Bergema de Javaanse mentaliteit langs “cultuurpsychologische”
weg. 81 Door analyse van “de drie meest kenmerkende
uitingen” van de Javaanse cultuur (bouwkunst, literatuur en wajang) probeert
hij inzicht te verwerven in de Javaanse levensvisie, gedachtewereld of
mentaliteit. Hij begint met een uitvoerige beschouwing over de Javaanse
cultuurgeschiedenis, waarin hij blijk geeft van zijn grote belezenheid op dit
gebied. Met opzet spreekt hij niet over hindoe-Javaanse, maar over Javaanse
cultuur, omdat de cultuur van de Javanen volgens hem niet opgevat moet
worden als een grotendeels uit India geïmporteerde hindoe-cultuur. In Java
heeft wel een eeuwenlang cultureel assimilatie-proces plaatsgevonden,
waarbij hindoeïstische, islamitische en Europese invloeden van buiten op de
oorspronkelijk inheemse cultuur hebben ingewerkt, maar in wezen is de
Javaanse cultuur zichzelf gebleven. De latere cultuur-instromingen hebben
zich aan de oer-cultuur van Java aangepast, waardoor de grondtrekken van
de huidige Javaanse cultuur in wezen dezelfde zijn als die van de Javaanse
cultuur uit de tijd voor de komst van het hindoeïsme. Deze pre-hindoeïstische
Indonesische cultuur van Java maakte deel uit van de Austronesische
groep van talen en culturen, die zich uitstrekte over Indonesië, Melanesië en
Polynesië. Zij was verwant aan de voor-arische en voor-hindoeïstische
Austro-aziatische groep van culturen van Voor- en Achter-Indië, een verwantschap,
die teruggaat op hun gemeenschappelijke oorsprong in Mesopotamië.
In zijn beschrijving van de genoemde drie cultuuruitingen laat Bergema in
detail zien, hoe groot het oorspronkelijke Austronesische aandeel daarin is.
De architectuur van de Borobudur, de grootste boeddhistische tempel van
Java, die omstreeks 800 na Christus is gebouwd, is bijvoorbeeld niet gelijk
aan die van andere boeddhistische monumenten in Azië, maar typisch Indonesisch.
Dat blijkt niet alleen uit de afwijkende vorm van het voetstuk, dat
uit negen terrassen bestaat en herinnert aan een Indonesisch terrassen-heiligdom,
maar ook uit de reliëfs, die beelden vertonen van het Javaanse volksleven.
82 Iets dergelijks geldt van de Javaanse literatuur (bijvoorbeeld het
verhaal van Rama) en de wajang. Veel hierin is geen kopie uit India, maar
specifiek Javaans. 83
De Javaanse mentaliteit kent volgens Bergema vijf structuur-momenten of
zuilen. Men kan ze afleiden uit de oudste Javaanse cultuur. Ondanks de vele
81 De Macedoniër, jrg. 36 (1932) 289-290.
82 De Opwekker, jrg. 79 (1934) 255-265.
83 Hieraan besteedt Bergema vooral aandacht in de artikelen, die in De Macedoniër verschenen
zijn.
83