F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

58www.cgfdejong.nl
die vergelijkt met de latere situatie waarin veel van Bergema’s verwachtingen
niet zijn uitgekomen.
Bergema onderscheidt binnen de islam een beweging die zich antithetisch
opstelt tegenover de westerse cultuur, een streven naar assimilatie en synthese,
en een algehele verwestersing.
Onder de eerste beweging noemt hij het Wahhabisme. De oorsprong daarvan
plaatst hij ten onrechte in de zeventiende eeuw, want de stichter van deze beweging
leefde van 1703 tot 1792. Het Wahhabisme heeft getriomfeerd in
Saoedi-Arabië en steekt achter het actieve ‘fundamentalisme’ (of liever
‘islamisme’). Verder rekent Bergema het panislamisme onder de antithetische
beweging, maar hij constateert dat dit zijn kracht verliest en plaats
maakt voor nationalistische bewegingen.
Onder het streven naar assimilatie en synthese rekent Bergema het Bahaïsme
en de Ahmadiya-beweging. Maar het Bahaïsme valt niet (meer) onder de
islam en de Ahmadiya-beweging beschouwt zichzelf nog wel als islamitisch,
doch wordt door alle andere moslims niet als zodanig erkend.
Tenslotte refereert Bergema aan Turkije, waar een proces van algehele
verwestering zich heeft voltrokken. Toen hij zijn artikel schreef, was Kemal
Atatürk nog aan de macht. Hij voerde een seculariserende politiek en sindsdien
is het secularisme de officiële ideologie van de Turkse staat. Maar wel
is in de latere ontwikkeling gebleken dat een dergelijk secularisme in de
moslimse wereld buiten Turkije niet is aangeslagen, terwijl binnen Turkije
de krachten van de islam nog steeds sterk aanwezig zijn.
Na zijn verhuizing naar Oost-Indonesië kwam Bergema in aanraking met
een andere vorm van de islam dan op Java. Ginds had deze zich regelrecht
geënt op de traditionele godsdiensten en geen invloed ondergaan van het
hindoeïsme en boeddhisme zoals op Java. Vooral in Makassar had Bergema
veel contact met moslims. Hij besefte daar sterker dan op Java welk een
belangrijke factor de islam in Indonesië is. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog
lag er de spannende vraag of Indonesië al dan niet een islamstaat zou
worden met de goddelijke wet (sharia) als basis voor de wetgeving. Bergema
nam als vertegenwoordiger van de christenen zitting in het parlement van
Oost-Indonesië (toen nog een deelstaat) en pleitte daar voor een grondwettelijke
regeling van de godsdienstvrijheid. In 1950 laat hij zich in het dagblad
Trouw pessimistisch over de toekomst uit. Hij vreest dat de zending en de
kerk in Indonesië een zeer moeilijke tijd tegemoet gaan.
Die verwachting is niet uitgekomen. Niet de islam maar de Pancasila werd
de grondslag van de Indonesische staat en daarin was de vrijheid van alle