F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

www.cgfdejong.nl
Uit Keboemen, vertelt hij uitvoerig over Egypte en de spanningen aldaar
tussen de nationalisten en het nog altijd dominerende Britse Rijk. Hij had
toen geen gelegenheid Kaïro te bezoeken, maar vermeldt wel de situatie van
de beroemde Al-Azhar Universiteit, al in 975 gesticht, en het daar heersende
conservatisme. Zes jaar later, op terugreis naar Java na afloop van zijn eerste
verlof, kreeg Bergema wel gelegenheid Kaïro aan te doen en hij maakte
daarvan gebruik om een bezoek aan de Al-Azhar te brengen. Hij wijst in zijn
reisverslag op het middeleeuwse karakter van deze universiteit. Van de
invloed van de reformistische ideeën van Rashid Rida, in die tijd een invloedrijk
moslimse denker, treft hij in de Al-Azhar Universiteit nog weinig aan.
Gedurende zijn verblijf op Midden-Java merken we niet veel van Bergema’s
belangstelling voor de islam. Dat hangt er mee samen dat het Javaanse volk
wel al enkele eeuwen geleden onder leiding van zijn vorsten tot de islam was
overgegaan, maar dat de Javaanse cultuur daarvóór eeuwenlang beïnvloed
geweest was door het hindoeïsme en het boeddhisme, die vanuit India waren
binnengekomen. En daaronder lagen nog de wortels van een oeroude godsdienstigheid
van eigen Javaans karakter. Drie lagen dus boven elkaar: de
onderste de eigen Javaanse cultuur, daarboven het geïmporteerde hindoeisme
en boeddhisme en tenslotte sinds enkele eeuwen de islam. Vraagt men
een Javaan wat zijn godsdienst is, dan zal hij vaak antwoorden: ‘Islam statistik’
(dat wil zeggen: op papier ben ik een moslim) of zelfs: ‘agama Djawi’
(de Javaanse godsdienst).
Bergema acht het belangrijk dat de missionaire werkers onder de Javanen
grondige kennis zouden bezitten van de Javaanse cultuur en levensvisie. Hij
heeft daarvan een bijzonder uitvoerig en interessant beeld gegeven in een
lange reeks van artikelen in De Opwekker en in De Macedoniër, beide
zendingstijdschriften uit de tijd van vóór de Tweede Wereldoorlog.
Niettemin heeft Bergema gedurende deze periode toch ook aan de islam op
zichzelf aandacht besteed en wel in het kader van een viertal artikelen over
“het rassenvraagstuk in Nederlandsch-Indië”, geplaatst in het driemaandelijkse
orgaan Antirevolutionaire Staatkunde van 1935 tot 1937. 4 Het derde
artikel handelt over “het politiek-religieuze aspect van het rassenprobleem
in de Oriënt” en in dat kader treffen wij een paragraaf aan over “de wereld
van de islam”.
Het is interessant om te lezen hoe Bergema in de jaren dertig van de vorige
eeuw zijn gedachten uit over de ontwikkeling van de islam, vooral als men
4 Antirevolutionaire Staatkunde: driemaandelijksch orgaan van de Dr. Abraham Kuyperstichting
ter bevordering van de studie der anti-revolutionaire beginselen. Kampen: Kok.
57