F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

www.cgfdejong.nl
naar de letter correct, maar niet naar de geest. Dat Vriezen immers één zo’n
reconstructie – die van J. Begrich – onder vuur neemt, wil niet zeggen dat hij
bronnensplitsing als zodanig afwijst. Bergema doet dat wel, en het is pikant
om te lezen hoe hij daarvoor zijn geestverwant Noordtzij aanhaalt, 18 die
meende dat wie geloof hecht aan de mogelijkheid van bronnensplitsing, ook
in de kleinste teksteenheden, zichzelf de gave toekent, om het gras te horen
groeien.
Dat is een geestige polemiek. Niemand kan ontkennen, dat het microscopisch
gepeuter van sommige geleerden aan de bijbeltekst onder dat odium
valt. Maar de kritiek slaat niettemin terug op degenen, die haar in het veld
brengen. Bergema, Noordtzij en de andere beoefenaars van de gereformeerde
wetenschap claimen niet, dat zij het gras kunnen horen groeien. Hun
aanspraak is minder mysterieus, maar ook veel stelliger: zij menen in de
overgeleverde Genesistekst de moeder van alle grassprietjes te hebben
gevonden en daarmee de genealogie in handen te hebben van alle grassoorten
die waar dan ook op aarde ontkiemd zijn.
Die claim, zo is achteraf gebleken, kon niet worden waargemaakt. Tegenwoordig
komt men haar hooguit nog in sterk verwaterde vorm tegen – een
vorm, waartoe een fiere geest als Hendrik Bergema waarschijnlijk nooit zijn
toevlucht zou hebben genomen. Ik doel op het wetenschapstheoretisch
simplisme, dat zich van de volgende redenering bedient: Er bestaat geen
wetenschap zonder vooroordelen – waarom zou je dan niet van een christelijk
a priori mogen uitgaan? 19 Het antwoord ligt voor de hand: dat mag, maar
als je niet kunt aantonen dat het vooroordeel operationeel is, zodat de resultaten
voor iedereen controleerbaar zijn en als die resultaten geen nieuwe
inzichten opleveren, die langs andere weg niet bereikt hadden kunnen worden,
dan gaat zo’n hypothese aan haar eigen overbodigheid ten onder.
Aan de vruchten kent men de boom
Het hoge woord moet er dus uit: Waldemar Stöhr heeft gelijk, als hij stelt dat
Bergema’s dissertatie voor de godsdienstgeschiedenis van Indonesië minder
18 Bergema, De Boom des Levens, 502.
19 Zie voor een wijsgerige weerlegging van dit standpunt H.J. Adriaanse, H.A. Krop en L.
Leertouwer, Het verschijnsel theologie, over de wetenschappelijke status van de theologie.
Meppel/Amsterdam: Boom, 1987.
43