F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

www.cgfdejong.nl
materiaal over de levensboom door hem in zijn verschillende verschijningsvormen
wordt ingedeeld, gaat het over zijn zoekontwerp. Als rechtstreekse
ontlening alleen met kunstgrepen kan worden verondersteld, kan een scheppingsverhaal
uit het oude Nabije Oosten niet dienen als het model, waarin al
het bronnenmateriaal uit andere werelddelen zich moet voegen. Dat geldt
zeker voor de Indonesische archipel, waar de levensboom vorm heeft gekregen
in een buitengewoon gecompliceerd proces van wederzijdse beïnvloeding
tussen volksgeloof en literaire traditie en tussen christendom, islam,
hindoeïsme en schriftloze overlevering.
Bergema was zich van die complexiteit terdege bewust. 13 Niettemin hield hij
vast aan Genesis als model en dat lijkt bij de studie van dit proces onbruikbaar.
Maar wie, zoals ondergetekende, de onbevooroordeelde wetenschap
wil nastreven, is verplicht dat ideaal ook toe te passen op het oordeel over
het werk van een collega. Aan de vruchten kent men de boom. Dus moet de
vraag worden gesteld: wat heeft Bergema’s grote studie aan resultaten
opgeleverd, die ook nu nog van belang zijn?
Het thema
Bij het zoeken van een antwoord op die vraag stuiten we opnieuw op een
probleem, dat wordt veroorzaakt door Bergema’s zoekontwerp. Slechts een
bescheiden deel van het lijvige werk wordt besteed aan Indonesisch materiaal.
De kern van de studie is het onderzoek naar de levensboom in het Oude
Testament. Die keuze berust niet alleen op de gereformeerde geschiedenisopvatting
van de schrijver, die hem dwong de exemplaren van de levensboom,
die hij geworteld zag in de Indonesische tradities, als verwilderde
exemplaren van de enige echte levensboom te beschouwen. Ze hangt ook
samen met zijn inzicht in de complexiteit van die gegevens zelf.
Een oordeel over de actuele betekenis van het aan Bijbelse bronnen gewijde
onderzoek valt buiten mijn competentie. Toch valt het op, dat voor dit deel
van het onderzoek ampel gebruik gemaakt wordt van de toen nog maar net
verschenen dissertatie van mijn Groninger leermeester Th.C. Vriezen, 14 een
nieuw bewijs voor het feit, dat Bergema zich tot het laatste moment heeft
13 Bergema, De Boom des Levens, 51 e.v.
14 Th.C. Vriezen, Onderzoek naar de Paradijsvoorstelling bij de oude Semietische volken,
Wageningen: Veenman, 1937. Uit het register blijkt, dat deze baanbrekende studie maar
liefst 72 maal wordt geciteerd!
41