F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

40www.cgfdejong.nl
theologiegeschiedenis maakt in elk geval duidelijk, hoe groot de spanning
tussen geloof en wetenschap ook voor hem was. Achteraf is het natuurlijk
gemakkelijk om deze stap als een noodsprong te karakteriseren. Niettemin
is dat een juiste karakteristiek: het trauma, dat de Gereformeerde Kerken
twaalf jaar eerder hadden opgelopen door de kwestie Geelkerken, 10 liet
blijkbaar nog steeds geen minder ruwe benadering toe.
Alle buitenschriftuurlijke gegevens over de boom des levens – waaronder
dus ook al het Indonesische materiaal dat Bergema voor zijn studie gebruikte
– vallen in een tweede categorie van lagere orde. Daar gaat het om “min of
meer verbasterde volksoverleveringen, waarin de herinnering aan dit historisch
feit nog bewaard is gebleven”.
De auteur is zich er terdege van bewust, dat zo’n rangorde van bronnen in
brede kring beschouwd wordt als onverenigbaar met onbevooroordeelde
wetenschap. Het deert hem niet, want hier gaat het volgens hem om een
schijnprobleem: onbevooroordeelde wetenschap bestaat niet. Voor dit
standpunt voert hij een wolk van gereformeerde getuigen aan. Hij toont zich
ongevoelig voor de voor de hand liggende tegenwerping, dat wetenschapsbeoefening
zonder vooroordelen als een ideaal zou kunnen gelden; dat de
onderzoeker op grond van dat ideaal zijn eigen vooroordelen probeert op te
sporen en zichtbaar te maken voor het forum van zijn met andere vooropgezette
ideeën worstelende collega’s, zodat er tenminste gradaties van vooroordeel
worden opgespoord, waarvan sommige voor de beoefening van de
wetenschap hinderlijker zijn dan andere. Of is hij zich van deze mogelijkheid
minstens bewust geweest?
Daar lijkt het wel op, want voor hem is Gods Woord niet alleen een principe
dat de chaos der gegevens kan ordenen, zodat dorre beschrijvingen worden
vermeden, maar ook het beste zoekontwerp: “Juist hij, die zich ten volle
bewust is van zijn wijsgerig standpunt en van de godsdienstige principia, die
zijn onderzoek beheersen, zal in staat zijn, beter dan hij die zich onbevooroordeeld
waant, daarmee rekening te houden in de beoordeling en verwerking
van het feitenmateriaal”. 11
Precies op dit punt zal later de kritiek worden gericht. Als Waldemar Stöhr 12
Bergema verwijt, dat er iets mis is met de manier waarop het Indonesische
10 Van dr. Geelkerken werd geëist, dat hij het verhaal over de sprekende slang in Genesis 3
“in eigenlijke en letterlijke zin” en dus (!) als zintuiglijk waarneembare werkelijkheid zou
opvatten. Zijn weigering leidde tot zijn afzetting als predikant en vervolgens tot een
kerkscheuring (1926).
11 Bergema, De Boom des Levens, 116-117.
12 Zie noot 4.