F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

36www.cgfdejong.nl
ten. Aan Van der Leeuw’s theologie had hij geen steun, want die was in
gereformeerde ogen veel te vrijzinnig en – nog erger – er zat een roomskatholiek
luchtje aan. 3
Bijna op iedere bladzij van het proefschrift is die spanning te merken. Des te
opmerkelijker is dat Bergema’s boek ook nu nog een bron van belang is
gebleven voor de moderne vergelijkende godsdienstwetenschap. 4
De methode
In het voorwoord van zijn magnum opus spreekt de auteur de hoop uit, dat
hij door dit proefschrift een bescheiden bijdrage heeft mogen leveren tot “de
uitbouw van de gereformeerde wetenschap op een terrein, dat tot nu toe aan
de Vrije Universiteit nog weinig betreden werd en dat de bestudering van de
mythologische concepties van vele volkeren en hun confrontatie met de
openbaring Gods in de H. Schrift bevorderlijk mogen blijken voor het verrichten
van de taak, waartoe God mij geroepen heeft”. 5 Zijn wetenschappelijke
inspanning staat dus nadrukkelijk in dienst van zijn levenstaak als zendeling.
Van dit persoonlijk parti pris zijn overigens in de tekst weinig of geen
sporen te vinden. Het spreekt wel vanzelf, dat de “gereformeerde weten-
3 Het lijkt typerend voor Bergema, dat dit verschil in theologische positie hem niet verhinderde,
om Van der Leeuw twaalf keer instemmend te citeren, voornamelijk uit twee
bronnen: de Phänomenologie der Religion en een artikel over paradijsvoorstellingen,
Refrigerium. Het gaat daarbij om feitelijke informatie en een enkele keer om een treffend
bevonden typering van een godsdienstig verschijnsel, met één in dit verband opvallende
uitzondering, te vinden op p. 54, n. 159. Hoewel hij ook daar de methodische vooronderstellingen
van de godsdienstfenomenologie van Van der Leeuw laat rusten, prijst hij haar
omdat zij in haar moderne verschijningsvormen meer aandacht heeft voor de verschillen
tussen religies, ook al komt ze dan niet toe aan het onderscheid tussen “Christendom en
pseudo-religie”. Het lijkt erop, alsof Bergema hier bewust voorbijgaat aan het feit, dat een
dergelijk theologisch onderscheid op grond van de fenomenologische methode bij voorbaat
uitgesloten is.
4 Zie bijvoorbeeld Waldemar Stöhr, “Die altindonesischen Religonen”, in: H. Kähler
(Herausg.), Handbuch der Orientalistik, Dritte Abteilung, Zweiter Band, Abschnitt 2,
Leiden/Köln: E.J. Brill, 1976. Weliswaar is Stöhr over Bergema kritisch gestemd: “Obwohl
Bergema 1938 auch Indonesien in seine Untersuchung einbezieht, bleiben doch die
verschiedenen Erscheinungsformen unzureichend bestimmt” (65, n. 42). Op dit verwijt
kom ik in het vervolg nog terug. Hier is van belang, dat een onderzoek met een in de ogen
van moderne onderzoekers gebrekkige methodologie na 40 jaar in een zo prestigieus
naslagwerk als het Handbuch der Orientalistik wordt opgenomen en besproken.
5 Bergema, De Boom des Levens, IX.