F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

196www.cgfdejong.nl
II. Een kritisch-loyale antirevolutionair
A. De koloniale politiek van de ARP en de gereformeerde zending in de
periode 1945-1949 8
Na de Japanse capitulatie nam het streven naar een onafhankelijk Indonesië
sterk toe. Op 17 augustus 1945 werd de Republik Indonesia eenzijdig uitgeroepen.
Hoofdredacteur van dagblad Trouw, mr. J.A.H.J.S. Bruins Slot
(1906-1972), keerde zich van meet af aan fel tegen de Republiek; hij schreef
destijds meestal zelf de politieke hoofdartikelen. Bruins Slot zat ook namens
de ARP in de Tweede Kamer; vanaf 1956 was hij fractieleider.
In Indonesië namen verschillende groeperingen Nederlanders direct initiatieven
om de nieuwe Republiek te steunen. Zo wilden een groep ambtenaren
(onder wie de gereformeerde arabist en bestuursambtenaar D. van der Meulen)
en Verkuyl graag meewerken aan een vreedzame oplossing van het
conflict. De hervormde zending verklaarde in oktober 1945 “ondubbelzinnig
en onbekrompen” op te komen voor de algehele liquidatie van de koloniale
verhouding overeenkomstig de toezegging van Koningin Wilhelmina vanuit
Londen op 7 december 1942. Op 15 december 1945 verscheen in Trouw een
verklaring van dertien zendingsmensen, onder wie de zendingshoogleraar
J.H. Bavinck, waarin zij de Nederlandse regering verweten te weinig oog te
hebben voor de gerechtvaardigde verlangens van het Indonesische volk. De
Nederlandse Zendingsraad adviseerde het gereformeerde Zendingsdeputaatschap
(d.i. het beleidsorgaan) zich bij deze verklaring aan te sluiten. Bavinck
slaagde erin de vergadering te overtuigen dat deze verklaring geen praktische,
maar een principiële, politieke stellingname betekende. De verklaring
werd aangenomen.
Voor het gereformeerde kerkvolk werd steeds duidelijker dat de opvattingen
van de ARP over de Indonesische kwestie tegengesteld waren aan die van de
zendingsmensen.
“Een eisch van recht”
Zo luidt de titel van een geruchtmakende brochure, medio 1946 geschreven
door ds. H. van den Brink, die bekendheid verwierf door zijn werk in Zuid-
Celebes voor en na de oorlog; ingeleid door J.H. Bavinck en voorzien van de
8 A.H.W. Hazekamp, “De Gereformeerde zending en het Indonesische nationalisme in de
periode 1945-1949”, in: Jaarboek voor de geschiedenis van de Gereformeerde Kerken, II
(Delft, 1988) 151-176. Voor dit deel heb ik dankbaar gebruik van gemaakt van dit artikel.