F:\Wpdocs\WZOK\Kleine Reeks\Bundel Bergema\BundelBergema ...

170www.cgfdejong.nl
Bergema betrof, hoewel hij in juli 1948 nog wel de toelichting die Anak
Agung in het parlement over beide conferenties gaf, aanhoorde – de Oost-
Indonesische regering had inmiddels unaniem de geruchtmakende resolutie
van de “kleine” conferentie aanvaard (“disetoedjoei oleh seloeroeh
kabinet”) 118 – liep zijn rol in de politiek in Oost-Indonesië ten einde. Eind
augustus 1948 ging hij met vrouw en kinderen scheep naar Nederland voor
verlof. Hij heeft het laatste jaar van het kabinet Anak Agung en de drie
daaropvolgende kort zittende kabinetten niet meer meegemaakt. Ds. R.M.
Luntungan, de in 1948 benoemde secretaris van de Oost-Indonesische Raad
van Kerken, nam zijn plaats in het parlement in.
Epiloog
Samenvattend kan gezegd worden dat de politicus Bergema al voor de
oorlog de noodzaak had leren inzien om compromissen te sluiten. Hij had
daarbij het welzijn van de bevolking van Indonesië als geheel op het oog,
onderlinge tegenstellingen der bevolkingsgroepen of een dominante positie
van een van die groepen, konden de toekomstige ontwikkeling van een vrij
en onafhankelijk Indonesië alleen maar schaden. Dat hij als zendingsman het
gereformeerde christendom hoger achtte dan andere godsdiensten en religieuze
stromingen, nam niet weg dat hij hun recht van bestaan te allen tijde
heeft erkend, zij het dat ze zich aan (westerse) democratische spelregels
dienden te houden.
Zijn voorkeur voor de federatieve staatsvorm van het nieuwe Indonesië werd
ingegeven door zijn zorg voor de positie van de minderheden, zowel ethnische
als godsdienstige, in een eenheidsstaat. Want zo’n eenheidsstaat zou
volgens hem ongetwijfeld door het overwegend islamitische Java gedomineerd
worden. De door hem voorgestane scheiding van kerk en staat zou
daarbij in het gedrang kunnen komen. En staatsdwang in zaken van geloof
en geweten was hem een gruwel: hij wenste soevereiniteit in eigen kring.
Dat inzicht en de daarbij behorende kerkelijke, politieke en staatkundige
instrumenten die hij had helpen vormen, waren wellicht de grootste bijdrage
die hij aan het Oost-Indonesische politieke bedrijf van zijn dagen heeft
gegeven.
118 Bank, Katholieken, 359. Journaal Bergema, 18 juli 1948.